Ocena pracy oczyszczalni ścieków w Bielsku-Białej w latach 2008-2012 An evaluation of sewage treatment plant in Bielsko-Biała in the years 2008-2012 dr inż. Stanisław Lach (1) (1) AGH Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Wydział Geodezji Górniczej i Inżynierii Środowiska, Katedra Kształtowania i Ochrony Środowiska Stanisław Lach: slach@agh.edu.pl Słowa kluczowe: ścieki bytowe, skuteczność usuwania zanieczyszczeń, wskaźnik zanieczyszczeń ścieków Streszczenie: W artykule przedstawiono ocenę efektywności działania oczyszczalni ścieków w Bielsku-Białej zlokalizowanej w województwie śląskim. Na podstawie wyników badań fizykochemicznych ścieków surowych i oczyszczonych określono skuteczność zmniejszenia wybranych zanieczyszczeń ścieków. Analizie fizykochemicznej poddano następujące wskaźniki zanieczyszczeń: BZT 5, ChZT Cr, zawiesinę ogólną, azot ogólny oraz fosfor ogólny. Badania prowadzono od stycznia 2008 do grudnia 2012 roku. W pracy przedstawiono ilość przekroczeń poszczególnych wskaźników w stosunku do wartości dopuszczalnych określonych w aktualnie obowiązującym w Polsce Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2014 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz.U. 2014 poz. 1800). Dodatkowo przedstawiono ilość ścieków dopływającą do oczyszczalni w badanym wieloleciu 2009-2012. Na podstawie przeprowadzonej analizy badań stwierdzono następującą średnią skuteczność usuwania zanieczyszczeń: redukcja BZT 5 95,74%, ChZT Cr 84,62%, zawiesiny ogólnej 94,10%, azotu ogólnego 74,01% i fosforu ogólnego 90,18%. 1. Wstęp Ścieki stanowią mieszaninę różnych mikroorganizmów oraz substancji niebezpiecznych, które mogą przyczyniać się do zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych. Ze względu na pochodzenie Prawo wodne (Ustawa Prawo wodne 2001) wyróżnia następujące rodzaje ścieków: a) bytowe, b) przemysłowe, c) opadowe. Ścieki bytowe pochodzą z budynków przeznaczonych na pobyt ludzi, osiedli mieszkaniowych oraz terenów usługowych. Powstają w szczególności w wyniku ludzkiego metabolizmu oraz funkcjonowania gospodarstw domowych. Skład ścieków bytowych jest bardzo różnorodny (Królikowski 1994). Wynika on między innymi od ilości zużywanej wody oraz od nawyków i przyzwyczajeń domowników. Wzrost liczby mieszkańców terenów
wiejskich, jak również poprawiający się standard życia na wsi, skutkuje wzrostem ilości odprowadzanych ścieków (Chmielowski, Satora i Wałęga 2009). Na Rys. 1 ukazano procentowy udział ludności wiejskiej oraz miejskiej korzystającej z oczyszczalni ścieków w latach 1995-2013 (Ochrona Środowiska 2014). Rys.1. Ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków w latach 1995-2013 (Rocznik Ochrona Środowiska 2014) Oczyszczanie ścieków jest jedną z podstawowych metod rozwiązania problemu poprawy czystości wód (Kaczor i Bugajski 2006; Bugajski i Bergel 2007). Zwiększenie ilości powstających ścieków pociąga za sobą potrzebę budowy lub modernizacji już istniejących lub budowy nowych systemów kanalizacji i oczyszczania ścieków. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi przewiduje, iż do końca roku 2015 jedynie 30-40% terenów gmin wiejskich będzie zaopatrzone w zbiorową sieć służącą do odprowadzania i unieszkodliwiania ścieków. Reszta mieszkańców, ze względów ekonomicznych, będzie bazować na własnych, małych przydomowych oczyszczalniach ścieków lub wybieralnych dołach gnilnych tzw. szamb (Kaczor i Bugajski 2005). W Tab. 1 przedstawiono liczbę oczyszczalni ścieków w Polsce w latach 1995-2013 (Rocznik Ochrona Środowiska 2014). Tab.1. Liczba oczyszczalni ścieków w Polsce w latach 2000-2010 (Rocznik Ochrona Środowiska 2014). Rok Ogółem Oczyszczalnie mechaniczne Miasto Oczyszczalnie biologiczne Oczyszczalnie z podwyższonym usuwaniem biogenów Oczyszczalnie mechaniczne Wieś Oczyszczalnie biologiczne Oczyszczalnie z podwyższonym usuwaniem biogenów 2000 2 475 53 656 256 86 1 245 170 2005 2 993 17 546 386 71 1 642 349 2006 3 063 16 530 404 57 1 693 363 2007 3 101 14 516 403 55 1 735 378 2008 3 142 9 501 419 52 1 772 389 2009 3 196 11 487 411 54 1 826 407 2010 3 196 7 452 396 53 1 863 425 2012 3 278 5 417 386 54 1 972 444 2013 3 344 1 405 388 42 2 066 442 Na koniec 2013 roku funkcjonowały w naszym kraju łącznie 3 344 oczyszczalnie ścieków komunalnych. W latach 2005-2010 przybyły w Polsce 203 oczyszczalne, natomiast w latach 2010-2013 wybudowano 148 nowych oczyszczalni. W porównaniu do roku 2000 powstało łącznie 869 nowych oczyszczalni ścieków. Ostatnie kilkanaście lat w Polsce to okres znacznego postępu związanego z oczyszczaniem ścieków komunalnych. Przemawia za tym
wzrost liczby mieszkańców obsługiwanych przez oczyszczalnie, w tym przez oczyszczalnie z podwyższonym usuwaniem biogenów. Rozwój ten jest możliwy dzięki budowie nowych, jak również modernizacji i rozbudowie istniejących już oczyszczalni ścieków (Lach i Opyrchał 2014). 2. Materiał i metody Celem artykułu była ocena działania oczyszczalni ścieków znajdującej się w Bielsku- Białej w województwie śląskim. Okres badań obejmował przedział czasowy od stycznia 2008 roku do grudnia 2012 roku. Badaniami objęto skład ścieków surowych dopływających do badanej oczyszczalni oraz ścieków oczyszczonych odprowadzanych do odbiornika, którym jest rzeka Biała (prawy dopływ Wisły). Ocenę sprawności działania oczyszczalni oparto na wielkości redukcji pięciu wskaźników: BZT 5, ChZT Cr, zawiesiny ogólnej, azotu ogólnego oraz fosforu ogólnego. Dane dotyczące wartości wskaźników w ściekach surowych oraz oczyszczonych uzyskane zostały w certyfikowanym laboratorium znajdującym się przy oczyszczalni i udostępnione dzięki uprzejmości przedsiębiorstwa AQUA S.A. Na ich podstawie wykonano analizę skuteczności zmniejszania zanieczyszczeń dla poszczególnych wskaźników. Wyniki badanych wskaźników zarówno w ściekach dopływających do oczyszczalni, jak i tych oczyszczonych, zostały zestawione w sposób tabelaryczny. Ponadto w tabelach ukazano skuteczności zmniejszania badanych wskaźników zanieczyszczenia ścieków oraz dla każdego wskaźnika wykonano obliczenia podstawowych statystyk opisowych: wartości maksymalnej, minimalnej oraz średniej. Uzyskane wyniki porównano z wartościami dopuszczalnymi znajdującymi się w aktualnie obowiązującym w naszym kraju Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2014 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz.U. 2014 poz. 1800). Oczyszczalnia ścieków w Bielsku-Białej posiada przepustowość równą 90 000 m 3. d -1. Oczyszczalnia ta w latach 1992, 2000 oraz 2008 przechodziła szereg etapów rozbudowy i modernizacji. W obecnej chwili jest nowoczesną oczyszczalnią typu mechanicznobiologicznego z usuwaniem biogenów. Docelowy rezultat zakończonej w lipcu 2008 roku modernizacji oraz dalszej rozbudowy oczyszczalni to doprowadzenie do trwałej poprawy efektywności technologicznej procesów usuwania związków biogennych (zarówno azotu oraz fosforu). Zrealizowana w latach 2006-2008 modernizacja doprowadziła do uzyskania wymaganych parametrów jakościowych ścieków oczyszczonych, zarówno w okresie bezpośrednio po jej uruchomieniu, jak również w całym okresie perspektywicznej eksploatacji. W ramach modernizacji nastąpiło uporządkowanie w poszczególnych istniejących i modernizowanych obiektach, jak też zintegrowanie ich z obiektami nowo wybudowanymi. Obecnie oczyszczanie mechaniczne realizowane jest przez łapacz żwiru, trzy kraty mechaniczne, prasopłuczkę do skratek, cztery piaskowniki poziome oraz separator piasku, natomiast oczyszczanie biologiczne poprzez bioreaktor nr I, osadniki wtórne nr I 4 sztuki oraz bioreaktor nr II i osadniki wtórne nr II 4 sztuki. Bioreaktory działają w technologii DSF (Dynamic Step Feed) przedstawionej na Rys. 2. Osad recyrkulowany dopływa do bioreaktora do stref nr 1. Rozdział ścieków w bioreaktorach przedstawia się następująco: strefa nr 1 (Q = 40-100%), strefa nr 4 (Q = 0-35%) oraz strefa nr 7 (Q = 0-25%). Rozpływ ścieków następuje poprzez automatycznie regulowane zastawki w zależności od stężenia azotu azotanowego mierzonego w sposób ciągły w strefach 4 i 7. W każdej napowietrzanej strefie bioreaktorów znajduje się indywidualna przepustnica powietrza. Bioreaktor II służy do zintegrowanego usuwania związków węgla oraz substancji biogennych. Cechą charakterystyczną jest stopniowe wprowadzanie strumienia ścieków surowych, podzielonego w odpowiednich proporcjach do poszczególnych stopni oraz wprowadzanie recyrkulacji zewnętrznej jedynie do pierwszej komory. Zaletą takiego
systemu jest zmniejszenie objętości reaktorów (w stosunku do tradycyjnych rozwiązań) przy nie zmienionej, dobrej jakości ścieków oczyszczonych (Dane udostępnione przez przedsiębiorstwo AQUA S.A.). Rys.2. Technologia Dynamic Step Feed zastosowana w oczyszczalni ścieków w Bielsku- Białej (Dane udostępnione przez przedsiębiorstwo AQUA S.A.) Na Rys. 3 ukazano sposób przepływu ścieków przez oczyszczalnię ścieków w Bielsku- Białej. Gospodarka osadami ściekowymi polega na: grawitacyjnym zagęszczaniu osadu z bioreaktora nr I, mechanicznym zagęszczaniu osadu z bioreaktora nr II oraz fermentacji osadu w trzech Wydzielonych Komorach Fermentacji (tzw. WKF-ach). Przefermentowany osad magazynowany jest w zbiorniku, a następnie ma miejsce mechaniczne odwadnianie osadu przefermentowanego w wirówkach osadowych. Rys.3. Sposób przepływu ścieków przez oczyszczalnię ścieków w Bielsku-Białej (Dane udostępnione przez przedsiębiorstwo AQUA S.A.)
3. Wyniki W pierwszym etapie badań dokonano charakterystyki składu ścieków surowych dopływających do oczyszczalni w Bielsku-Białej. Podstawowe parametry charakteryzujące wielkości wybranych wskaźników zanieczyszczeń, tj.: BZT 5, ChZT Cr, zawiesina ogólna, azot ogólny i fosfor ogólny przedstawiono w Tab. 2. Skład fizykochemiczny ścieków surowych dopływających do analizowanej oczyszczalni zasadniczo nie odbiega od składu typowych ścieków bytowych. Oczywiście należy mieć na uwadze, iż każda gmina i miasto ma inny skład oraz jednostkową ilość ścieków (Poradnik eksploatatora oczyszczalni ścieków 2011). Tab.2. Charakterystyka składu ścieków surowych oraz oczyszczonych w odniesieniu do wielkości dopuszczalnych zawartych w Rozporządzeniu z dnia z dnia 18 listopada 2014 r. (Opracowanie własne) Wskaźnik zanieczyszczeń BZT 5 ChZT Cr zawiesina ogólna azot ogólny fosfor ogólny Parametr Jednostka Wartość parametru ścieki surowe ścieki oczyszczone 289,30 10,09 średnia mgo 2 dm -3 226,30 9,63 minimalna 193,00 9,04 773,50 63,00 średnia mgo 2 dm -3 400,00 61,54 minimalna 514,90 60,20 406,60 18,90 średnia mg dm -3 274,52 16,19 minimalna 212,00 14,70 40,40 8,64 średnia mgn og dm -3 31,20 8,11 minimalna 35,60 6,89 6,79 0,60 średnia mgp og dm -3 5,12 0,50 minimalna 3,97 0,39 Wartość dopuszczalna wg Rozporządzenia z dnia 18 listopada 2014 r. 15,00 125,00 Wielkość BZT 5 w ściekach surowych oscylowała w granicach od 193,00 mgo 2 dm -3 do 289,30 mgo 2 dm -3. Średnia wartość tego wskaźnika w ściekach surowych wyniosła 226,30 mgo 2 dm -3. Również dość duże wahania odnoszą się do drugiego wskaźnika tlenowego ChZT Cr, gdzie wartości w ściekach surowych wyniosły od 514,90 mgo 2 dm -3 do 773,50 mgo 2 dm -3, a wartość średnia osiągnęła poziom równy 400,00 mgo 2 dm -3. Wielkość zawiesiny ogólnej w ściekach surowych oscylowała w granicach od 212,00 mg dm -3 do 406,60 mg dm -3. Wartość średnia zawiesiny ogólnej w ściekach dopływających wyniosła 274,52 mg dm -3. Wartości w ściekach surowych analizowanych dwóch wskaźników eutroficznych były na dość wyrównanym poziomie. Wielkość azotu ogólnego (dotycząca średniej rocznej wartości tego wskaźnika w ściekach, obliczonej dla próbek średnich dobowych pobranych w danym roku przy temperaturze ścieków w komorze biologicznej oczyszczalni nie niższej niż 12 C) wahała się od 35,60 mgn og dm -3 do 40,40 mgn og dm -3, natomiast fosforu ogólnego (odnosząca się do średniej rocznej wartości tego wskaźnika w ściekach) od 3,97 mgp og dm -3 do 6,79 mgp og dm -3. Przyczyną wahań zanieczyszczeń dopływających w ściekach surowych do oczyszczalni w Bielsku-Białej może być dopływ nie tylko ścieków bytowych. Do kanalizacji odprowadzane są również ścieki z zakładów przemysłowych i usługowych, zlokalizowanych na terenie miasta Bielsko-Biała oraz sąsiadujących gmin. Z takich zakładów mogą odpływać ścieki o zdecydowanie większym ładunku zanieczyszczeń niż ma to miejsce w przypadku typowych gospodarstw domowych. Kanalizacja w zlewni to w większości kanalizacja rozdzielcza. Z kolei na rozcieńczenie 35,00 10,00 1,00
ścieków, związane z okresami dopływu ścieków o małej ilości zanieczyszczeń, mają wpływ ścieki opadowe dopływające kanalizacją ogólnospławną. Wyniki badań składu ścieków oczyszczonych wskazują, iż średnie wielkości BZT 5, ChZT Cr, zawiesiny ogólnej, azotu ogólnego oraz fosforu ogólnego są niższe od wartości dopuszczalnych zawartych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2014 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz.U. 2014 poz. 1800). W przypadku BZT 5 średnia na odpływie (9,63 mgo 2 dm -3 ) jest o 35,80% niższa od wartości dopuszczalnej (15,00 mgo 2 dm -3 ), ChZT Cr (wartość średnia 61,54 mgo 2 dm -3 ) o 50,77% niższa od wartości dopuszczalnej (125,00 mgo 2 dm -3 ), zawiesiny ogólnej (wartość średnia 16,19 mg dm -3 ) o 53,74% niższa od wartości dopuszczalnej (35,00 mg dm -3 ), azotu ogólnego (wartość średnia 8,11 mgn og dm -3 ) o 18,90% niższa od wartości dopuszczalnej (10,00 mgn og dm -3 ) oraz fosforu ogólnego (wartość średnia 0,50 mgn og dm -3 ) o 50,00% niższa od wartości dopuszczalnej (1,00 mgn og dm -3 ). Wielkości redukcji BZT 5, ChZT Cr, zawiesiny ogólnej, azotu ogólnego i fosforu ogólnego w badanym okresie przedstawiono w Tab. 3. Tab.3. Wielkość redukcji poszczególnych wskaźników zanieczyszczeń w analizowanej oczyszczalni w Bielsku-Białej (Opracowanie własne) Redukcja zanieczyszczeń w procesie oczyszczania Minimalny procent redukcji Wskaźnik [%] wg Rozporządzenia z dnia 18 zanieczyszczeń średnia minimalna listopada 2014 r. BZT 5 96,51 95,74 95,32 90,00 ChZT Cr 91,86 84,62 88,31 75,00 zawiesina ogólna 95,35 94,10 93,07 90,00 azot ogólny 78,61 74,01 80,65 85,00 fosfor ogólny 90,28 90,23 90,18 90,00 Średnia redukcja BZT 5 w procesie oczyszczania osiągnęła wartość 95,74%, ChZT Cr 84,62%, zawiesiny ogólnej 94,10%, azotu ogólnego 74,01% i fosforu ogólnego 90,18%. W niniejszym artykule poddano również ocenie średnie dobowe dopływy ścieków surowych do analizowanej oczyszczalni w Bielsku-Białej w wieloleciu 2008-2012. Wyniki zostały przedstawione w Tab. 4 oraz Rys. 4. Tab.4. Średnie dobowe dopływy ścieków surowych do analizowanej oczyszczalni w Bielsku-Białej w wieloleciu 2008-2012 (Opracowanie własne) Rok Charakterystyka 2008 2009 2010 2011 2012 Przepustowość projektowa oczyszczalni w Bielsku-Białej [m 3. d -1 ] Oczyszczalnia z podwyższonym usuwaniem 90 000 90 000 90 000 90 000 90 000 biogenów Ilość ścieków dopływających do oczyszczalni [dam 3. rok -1 ] Ścieki łącznie z wodami infiltracyjnymi i ściekami 20 765 21 989 23 691 19 840 22 385 dowożonymi Średni dobowy dopływ ścieków surowych [m 3. d -1 ] Ścieki łącznie z wodami infiltracyjnymi i ściekami 56 736 60 246 64 730 54 357 61 161 dowożonymi
Projektowana przepustowość oczyszczalni 90 000 m 3. d -1 Rys.4. Ilość dopływających ścieków do oczyszczalni w Bielsku-Białej w wieloleciu 2008-2012 (Opracowanie własne) W analizowanym wieloleciu średnia ilość dopływających ścieków do oczyszczalni w Bielsku-Białej osiągnęła wartość 59 446 m 3 d -1. W chwili obecnej trwa rozbudowa sieci kanalizacyjnej na obszarze, której działa badana oczyszczalnia, co w przyszłości pozwoli na jej dociążenie hydrauliczne. 4. Dyskusja i wnioski Na podstawie przeprowadzonych badań, związanych z oceną działania oczyszczalni ścieków w Bielsku-Białej, sformułowano następujące wnioski i stwierdzenia: 1. Skład ścieków surowych, które dopływają do analizowanej oczyszczalni pod względem zawartości poszczególnych wskaźników zanieczyszczeń nie odbiega znacząco od składu typowych ścieków bytowych podawanych w literaturze (m.in. Błażejewski 2003). Średnia wartość dla BZT 5 wyniosła 226,30 mgo 2 dm -3, ChZT Cr 400,00 mgo 2 dm -3, zawiesiny ogólnej 274,52 mg dm -3, azotu ogólnego 31,20 mgn og dm -3 i fosforu ogólnego 5,12 mgp og dm -3. 2. Średnie wielkości pięciu badanych wskaźników zanieczyszczeń w oczyszczonych ściekach były niższe od wartości dopuszczalnych zawartych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2014 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz.U. 2014 poz. 1800). 3. W trakcie badań odnotowano wysoką redukcję dla wskaźników z grupy podstawowej (BZT 5, ChZT Cr i zawiesiny ogólnej): średnia skuteczność zmniejszenia BZT 5 w oczyszczalni ukształtowała się na bardzo wysokim poziomie równym 95,74%. Nie stwierdzono żadnych przekroczeń wartości dopuszczalnej, co świadczy o poprawnej pracy oczyszczalni zarówno w części mechanicznej jak i biologicznej, średnia skuteczność zmniejszenia ChZT Cr w oczyszczalni ukształtowała się również na wysokim poziomie równym 84,62% i podobnie jak w przypadku wskaźnika BZT 5 nie stwierdzono żadnych przekroczeń wartości dopuszczalnej, średnia skuteczność zmniejszenia zawiesiny ogólnej w oczyszczalni wyniosła 94,10% co stanowi bardzo dobry wynik i świadczy o tym, iż proces sedymentacji zachodzi z
dużą efektywnością. W analizowanych próbkach nie stwierdzono żadnych przekroczeń wartości dopuszczalnej, 4. Średnia skuteczność zmniejszenia azotu ogólnego w oczyszczalni wyniosła 74,01%. W przypadku fosforu ogólnego średnia skuteczność zmniejszenia ukształtowała się na wysokim poziomie równym 90,23%. 5. Wartość średnia dopływu ścieków do oczyszczalni w Bielsku-Białej w wieloleciu 2008-2012 osiągnęła poziom 59 446 m 3 d -1, co stanowiło zaledwie 66,05% wartości projektowej wynoszącej 90 000 m 3 d -1. 6. Uzyskane wyniki, pomimo niedociążenia hydraulicznego obiektu, pozwalają z nadzieją patrzeć na dalsze skuteczne funkcjonowanie oczyszczalni ścieków w Bielsku-Białej. 5. Literatura Błażejewski R (2003) Kanalizacja wsi. Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych Oddział Wielkopolski, Poznań. Bugajski P. Bergel T. (2007) Removing pollutions in a SBR sewage treatment plant as an alternative for typical activated sludge systems. Polish Journal of Environmental Studies Vol. 16, No. 2A, Part III: 447-449. Chmielowski K. Satora S. Wałęga A. (2009) Ocena niezawodności działania oczyszczalni ścieków dla gminy Tuchów. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich Vol. 9/9, Polska Akademia Nauk/Odział Kraków, Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi: 63-72. Dane udostępnione przez przedsiębiorstwo AQUA S.A. Dymaczewski Z. i in. (2011) Poradnik eksploatatora oczyszczalni ścieków. Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych Oddział Wielkopolski, Poznań. Kaczor G, Bugajski P. (2005) Wpływ wybranych czynników na efekt oczyszczania ścieków w przydomowej oczyszczalni typu Turbojet EP-2. Gaz, Woda i Technika Sanitarna, nr 11: 36-39. Kaczor G. Bugajski P (2006) Usuwanie związków biogennych w przydomowych oczyszczalniach ścieków typu Turbojet i Biocompact. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich Vol. 2/2, Polska Akademia Nauk/Odział Kraków, Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi: 65-75. Królikowski A.J. (1994) Gospodarka wodno-ściekowa na obszarach niezurbanizowanych. Biuro Badań i Wdrożeń Ekologicznych, Białystok. Lach S, Opyrchał L (2014) Ocena pracy oczyszczalni ścieków w Żywcu po wykonanej rozbudowie i modernizacji. Gospodarka Wodna, Vol. 74(6): 217-221. Prawo wodne. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz.U. 2001 Nr 115 poz. 1229 z późn. zm.) Rocznik Ochrona Środowiska (2014). Główny Urząd Statystyczny, Warszawa. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2014 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz.U. 2014 poz. 1800).