Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu 744[03]/ZSZ/MENiS/2002.08. PROGRAM NAUCZANIA GARBARZ SKÓR 744 [03] Zatwierdzam Minister Edukacji Narodowej i Sportu Warszawa 2002
Autorzy: mgr inż. Zdzisław Feldo mgr inż. Zbigniew Gregorczyk Recenzent: dr inż. Jan Piechna Opracowanie redakcyjne: dr Grzegorz Rycharski 2
Spis treści I. Plany nauczania 4 II. Programy nauczania przedmiotów zawodowych 1. Materiałoznawstwo 5 2. Technologia 13 3. Maszyny i urządzenia 26 4. Zajęcia praktyczne 37 3
I. PLANY NAUCZANIA PLAN NAUCZANIA Zasadnicza szkoła zawodowa Zawód: garbarz skór 744[03] Dla młodzieży Dla dorosłych Lp. Przedmioty nauczania Liczba godzin tygodniowo w trzyletnim okresie nauczania Liczba godzin tygodniowo w trzyletnim okresie nauczania Liczba godzin w trzyletnim okresie nauczania Semestry I - VI Klasy I III Forma Forma stacjonarna zaoczna 1 Materiałoznawstwo 8 6 110 2 Technologia 15 12 206 3 Maszyny i urządzenia 4 3 56 4 Zajęcia praktyczne 24 18 330 Razem 51 39 702 4
II. PROGRAMY NAUCZANIA PRZEDMIOTÓW ZAWODOWYCH MATERIAŁOZNAWSTWO Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć: określić fizjologiczne funkcje skóry zwierzęcej, rozróżnić i scharakteryzować podstawowe rodzaje skór ze zwierząt domowych, hodowlanych i łownych, scharakteryzować skóry ze zwierząt morskich, gadów i ptaków, określić histologiczną i chemiczną budowę tkanki skórnej oraz jej wpływ na właściwości skóry, określić budowę, rozpoznać i scharakteryzować rodzaje, odmiany i typy włosa, rozpoznać i scharakteryzować topograficzne części poszczególnych rodzajów skór surowych, rozpoznać i scharakteryzować wady i uszkodzenia skór surowych, określić przeznaczenie różnych rodzajów skór surowych, określić cel, scharakteryzować metody i sposoby konserwacji skór surowych, określić cel i warunki magazynowania skór surowych, określić potrzebę sortowania i doboru skór surowych w partie produkcyjne, rozpoznać i scharakteryzować podstawowe środki pomocnicze stosowane do wyprawy i uszlachetniania różnych rodzajów skór, zidentyfikować środki chemiczne i materiały pomocnicze na podstawie badań organoleptycznych, rozpoznać i scharakteryzować półfabrykaty skórzane, rozróżnić i scharakteryzować różne rodzaje i asortymenty skór gotowych, określić i zidentyfikować wady i uszkodzenia półfabrykatów i skór gotowych oraz określić ich jakość na podstawie norm. Materiał nauczania 1. Wprowadzenie Cel i zadania przedmiotu. Zapoznanie z programem nauczania. Uwagi dotyczące organizacji, prowadzenia zajęć i ćwiczeń. Znaczenie skór zwierzęcych w zaspokajaniu potrzeb człowieka. 5
2. Budowa skóry surowej Rola skóry w życiu zwierzęcia. Fizjologiczne funkcje skóry. Histologiczna i chemiczna budowa tkanki skórnej. Histologiczna i chemiczna budowa włosa. Rodzaje, odmiany i typy włosa. Pojęcie okrywy włosowej. Topografia skóry. Różnice w budowie tkanki skórnej i okrywy włosowej w układzie topograficznym skór. Obserwacja przekroju poprzecznego tkanki skórnej i włosa pod mikroskopem. Określanie różnic w budowie tkanki skórnej różnych rodzajów zwierząt. Określanie różnic w budowie różnych typów i rodzajów włosa. Rozpoznawanie i wskazywanie topograficznych części różnych rodzajów skór. Rozpoznawanie różnic w budowie okrywy włosowej w zależności od topografii skóry. 3. Konserwacja i magazynowanie skór surowych Metody uboju zwierząt. Sposoby zdejmowania skór. Wstępna obróbka czyszczenia skór. Znaczenie konserwacji skór surowych. Metody i sposoby konserwacji różnych rodzajów skór surowych. Transport skór surowych. Potrzeba i znaczenie magazynowania skór surowych. Warunki magazynowania, przyrządy i czynności kontrolno-pomiarowe w magazynie skór surowych. Sposoby składowania różnych rodzajów skór surowych. Choroby odzwierzęce i zagrożenia mikrobiologiczne. 4. Ocena jakościowa skór surowych Zależność jakości skóry od warunków życia zwierzęcia. Wady i uszkodzenia skór powstałe za życia zwierzęcia. Wady i uszkodzenia skór powstałe w czasie ich zdejmowania, transportu, konserwacji i magazynowania. Wpływ wad i uszkodzeń na jakość skór surowych. Normy klasyfikacji skór surowych. Sortowanie skór według przeznaczenia. Dobieranie skór w partie produkcyjne. Rozpoznawanie wad i uszkodzeń skór surowych na próbkach katalogowych. Odczytywanie norm klasyfikacyjnych skór surowych. 5. Skóry surowe ze zwierząt domowych Charakterystyka podstawowych rodzajów skór. Skóry byków, krów i cieląt. Skóry koni. Skóry świń. Skóry kóz. Skóry baranów, owiec i jagniąt. 6
Rozpoznawanie rodzaju skór po ich kształcie i wyglądzie okrywy włosowej. 6. Skóry surowe ze zwierząt hodowlanych Charakterystyka podstawowych rodzajów skór. Skóry lisów szlachetnych. Skóry królików. Skóry nutrii. Skóry tchórzofretek. Skóry norek. Skóry baranów, owiec i jagniąt karakułowych. Rozpoznawanie rodzaju skór po ich kształcie i wyglądzie okrywy włosowej. 7. Skóry surowe ze zwierząt łownych Charakterystyka podstawowych rodzajów skór. Skóry dzików. Skóry zajęcy. Skóry kun. Skóry tchórzy. Skóry piżmaków. Skóry lisów rudych. Skóry saren i jeleni. Rozpoznawanie rodzaju skór po ich kształcie i wyglądzie okrywy włosowej. 8. Skóry surowe wybranych grup zwierząt egzotycznych, morskich, ptaków i gadów Charakterystyka podstawowych rodzajów skór. Skóry zwierząt z rodziny kotów (ryś, ocelot).skóry fok. Skóry węży i krokodyli. Skóry strusia. Rozpoznawanie rodzaju skór po ich kształcie i wyglądzie okrywy włosowej. 9. Środki i materiały pomocnicze stosowane w procesach wyprawy i uszlachetniania skór Środki chemiczne stosowane w procesach przygotowania skór do garbowania: wapno hydratyzowane, siarczek sodu, preparaty enzymatyczne, środki odwapniające, środki piorące i powierzchniowo czynne, sól kuchenna. Kwasy organiczne i nieorganiczne stosowane do wyprawy skór. Garbniki mineralne: chromowe, glinowe, żelazowe. Garbniki roślinne. Garbniki syntetyczne: syntany, garbniki żywicowe. Środki do zobojętniania i wypełniania tkanki skórnej. Środki do umartwiania i zaprawiania włosa. Barwniki i środki pomocnicze do tkanki skórnej. Barwniki i środki pomocnicze do włosa. Środki do natłuszczania i zmiękczania tkanki skórnej. Środki wykończalnicze: farby i apretury garbarskie, 7
zestawy poliuretanowe, lakiery, rozpuszczalniki i utrwalacze, zestawy do specjalnych wykończeń tkanki skórnej i okrywy włosowej. Materiały pomocnicze: trociny. Rozpoznawanie różnych grup środków pomocniczych do wyprawy skór na podstawie badań organoleptycznych. Ocena trwałości wybarwień skóry barwnikami różnych grup chemicznych. Badanie tworzenia emulsji tłuszczów garbarskich. Rozpoznawanie różnych rodzajów środków pomocniczych przez organoleptyczne porównywanie ich ze wzornikami. Odczytywanie atestów jakości dla danego środka pomocniczego. 10. Półfabrykaty skórzane Charakterystyka półfabrykatów. Półfabrykaty skórzane: golce piklowane, bestardy, wet-blue, wet-white, wet-brown, crust, skóry z okrywą włosową wyprawione na biało. Rozpoznawanie półfabrykatów skórzanych na próbkach katalogowych. 11. Skóry gotowe bez okrywy włosowej Rodzaje skór. Kryteria podziału skór wyprawionych bez włosa. Podział skór według przeznaczenia asortymentowego. Rodzaje skór miękkich. Charakterystyka skór wyprawionych przeznaczonych na wierzchy obuwia (boksy, welury, nubuki, juchty, skóry anilinowe i półanilinowe, nappa, softy, skóry lakierowane, skóry z nowymi rodzajami wykończeń). Charakterystyka skór odzieżowych i rękawiczkowych. Charakterystyka skór meblowych. Charakterystyka skór na galanterię lekką. Rodzaje skór twardych. Charakterystyka skór na spody obuwia. Charakterystyka skór technicznych. Charakterystyka skór rymarsko-siodlarskich. Charakterystyka skór na galanterię ciężką. Skóry niepełnowartościowe: dwoiny. Wady i uszkodzenia skór wyprawionych bez włosa. Wymagania jakościowe. Klasyfikacja skór wyprawionych. Rozróżnianie różnych asortymentów skór wyprawionych. Rozpoznawanie metod wyprawy i rodzaju wykończenia skór gotowych. Rozróżnianie wad i uszkodzeń w skórach wyprawionych. Ocena jakości skór na podstawie norm przedmiotowych. 8
12. Skóry gotowe z okrywą włosową Rodzaje skór. Charakterystyka skór wyprawionych i wykończonych z naturalną okrywą włosową. Charakterystyka skór wykończonych z uszlachetnieniem okrywy włosowej. Skóry z okrywą włosową polofiksowaną. Skóry z okrywą włosową barwioną. Skóry z okrywą włosową uszlachetnioną mechanicznie. Charakterystyka skór wykończonych od strony tkanki skórnej. Skóry ze sztucznym licem: pololuksy, nappalan. Welury futrzarskie. Wady i uszkodzenia skór wyprawionych z okrywą włosową. Wymagania i klasyfikacja jakościowa skór. Rozpoznawanie różnych asortymentów skór wyprawionych z okrywą włosową. Rozróżnianie wad i uszkodzeń w okrywie włosowej i w tkance skórnej skór wyprawionych i uszlachetnionych. Ocena jakości skór wyprawionych na podstawie norm przedmiotowych. Środki dydaktyczne Plansze: różne rodzaje skór surowych, budowa histologiczna tkanki skórnej i włosa, układ topograficzny skór, charakterystyka różnych rodzajów okrywy włosowej. Eksponaty skór wyprawionych. Katalogi próbek różnych rodzajów skór wyprawionych o różnych przeznaczeniach asortymentowych, różnych wykończeniach i metodach uszlachetniania. Katalog z próbkami wad i uszkodzeń skór. Próbki środków i materiałów pomocniczych do wyprawy i uszlachetniania skór. Normy przedmiotowe różnych rodzajów skór surowych i wyprawionych. Uwagi o realizacji programu Cele kształcenia materiałoznawstwa zostały opracowane na podstawie wymagań określonych w podstawie programowej kształcenia w zawodzie. Zakres treści programowych przewiduje opanowanie umiejętności rozpoznawania i jakościowej oceny surowców skórzanych, półfabrykatów i wyrobów gotowych, a także umiejętności doboru i stosowania chemicznych środków do wyprawy i uszlachetniania tkanki skórnej i okrywy włosowej. Realizacja celów kształcenia wymaga wykorzystywania podstawowej wiedzy z innych dziedzin nauki. Przede wszystkim niezbędny jest zasób wiedzy z chemii umożliwiający poznanie budowy chemicznej, właściwości skór i włosa, a także środków do 9
wyprawy. Poznanie budowy oraz właściwości skóry i włosa umożliwi uczniom zrozumienie zasad stosowania oraz sposobu dozowania środków. Jest to warunkiem produkcji wyrobów gotowych wysokiej jakości. Realizacja treści programowych materiałoznawstwa jest podstawą do prowadzenia procesu wyprawy skór oraz uszlachetniania skór i okrywy włosowej. W procesie nauczania materiałoznawstwa należy zwrócić szczególną uwagę na histologiczną i chemiczną budowę skóry i włosa. Jest to podstawa do zrozumienia celu i zasad prowadzenia procesu wyprawy i uszlachetniania skór i włosa. Opanowanie umiejętności rozpoznawania rodzajów skór surowych i półfabrykatów, poznanie ich właściwości fizycznych, pozwoli uczniom określać ich przeznaczenie asortymentowe. Również do tego celu ma służyć umiejętność rozpoznawania wad i uszkodzeń w surowcu i półfabrykatach. Umiejętność ta jest przydatna w procesie doboru odpowiedniej metody technologicznej stosowanej dla uzyskania poprawy jakości produktu gotowego. Ocena jakości wyrobów gotowych zarówno w odniesieniu do skór bez okrywy włosowej jak i do skór z włosem to podstawa wyceny wartościowej wyrobu i uzyskania odpowiednich dochodów z wykonywanej pracy. Treści programowe przedmiotu powinny być realizowane przede wszystkim w pracowni materiałoznawstwa, wyposażonej w środki dydaktyczne i multimedialne ze specjalistycznym oprogramowaniem dotyczącym tematyki skórzanej. W pracowni materiałoznawstwa należy zorganizować stanowiska do prowadzenia badań indywidualnie i zespołowo, wyposażone w: zestawy próbek skór, zestawy próbek środków pomocniczych stosowanych w procesach wyprawy i uszlachetniania skór i okrywy włosowej, zestawy naczyń laboratoryjnych, odczynników i wskaźników chemicznych do oznaczeń kontrolnych, aparaturę i przyrządy kontrolno-pomiarowe: mikroskop, pehametr, higrometr, aparat do oznaczania temperatury skurczu skór, aparat do pomiaru lepkości cieczy, areometr, termometry o odpowiedniej skali temperatur, wagi laboratoryjne i techniczne, normy i instrukcje dotyczące prowadzenia badań materiałów i skór, tablice poglądowe. 10
Proponuje się następujący podział godzin na realizację działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Liczba godzin 1. Wprowadzenie 4 2. Budowa skóry surowej 24 3. Konserwacja i magazynowanie skór surowych 12 4. Ocena jakościowa skór surowych 30 5. Skóry surowe ze zwierząt domowych 30 6. Skóry surowe ze zwierząt hodowlanych 20 7. Skóry surowe ze zwierząt łownych 10 8. Skóry surowe wybranych grup zwierząt egzotycznych, morskich, ptaków i gadów 6 9. Środki i materiały pomocnicze stosowane w procesach wyprawy i uszlachetniania skór 80 10. Półfabrykaty skórzane 24 11. Skóry gotowe bez okrywy włosowej 32 12. Skóry gotowe z okrywą włosową 32 Razem 304 Zakres ćwiczeń zaproponowanych w poszczególnych działach tematycznych można rozszerzać w miarę potrzeb kształcenia w zawodzie. Część zajęć należy prowadzić w specjalistycznych wydziałach warsztatów szkolnych lub zakładów garbarskich. Mogą to być zajęcia mające na celu zapoznanie uczniów z rodzajami skór i metodami oceny ich jakości zarówno w surowcu, półfabrykacie jak i w towarze gotowym. stanowią integralną część poszczególnych działów tematycznych materiału nauczania. Realizacja ćwiczeń ma celu zrozumienie przez uczniów zjawisk zachodzących w procesach wyprawy skór. Ze względu na rozwój technologii, wprowadzanie nowych środków chemicznych, konieczna jest ciągła aktualizacja treści programowych. Podczas omawiania tematyki dotyczącej budowy skóry i włosa oraz topografii różnych rodzajów skór, należy zwracać uwagę na wpływ 11
różnych czynników na właściwości i jakość skór. Materiał nauczania dotyczący różnych rodzajów skór surowych, półfabrykatów i różnych asortymentów skór gotowych jest bardzo obszerny. Wymaga to od nauczyciela selekcji informacji, dokładnego omawiania skór typowych, wyprawianych bez okrywy włosowej i z włosem. Surowce i skóry rzadziej spotykane mogą być omawiane ogólnie. Należy zwrócić uwagę na organoleptyczną ocenę skór, poprawne i współczesne nazewnictwo oraz jej znaczenie dla przetwórstwa. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia W procesie sprawdzania osiągnięć uczniów można zastosować sprawdziany ustne i pisemne, testy osiągnięć szkolnych, obserwację pracy uczniów podczas realizacji ćwiczeń oraz testy typu próba pracy. Wskazane jest prowadzenie badań diagnostycznych, kształtujących i sumatywnych. Wiedza niezbędna do realizacji zadań praktycznych może być sprawdzana za pomocą testów osiągnięć. Zadania w teście mogą być otwarte (krótkiej odpowiedzi, z luką) lub zamknięte (wielokrotnego wyboru, na dobieranie, typu prawda-fałsz). Obserwując czynności wykonywane przez uczniów podczas realizacji ćwiczeń i dokonując oceny pracy, należy zwrócić uwagę na przestrzeganie zasad bhp i ochrony ppoż. Kontrolę poprawności wykonania zadań należy prowadzić w trakcie i po zakończeniu realizacji ćwiczeń. Wskazane jest dokonywanie samooceny przez ucznia, a następnie kontroli i oceny przez nauczyciela. Literatura Persz T: Materiałoznawstwo dla zasadniczych szkół skórzanych. WSiP, Warszawa 1997 Persz T.: Technologia wyprawy skór, cz. I. Garbowanie, cz. II. Wykończanie. WSiP, Warszawa 1986 Praca zbiorowa. Vademecum garbarza. ITE, Radom 1996 Polskie Normy wybór. Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 12
TECHNOLOGIA Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć: odczytać instrukcje i receptury technologiczne poszczególnych etapów wyprawy i uszlachetniania skór różnego rodzaju i asortymentu, nastawić kąpiele technologiczne przygotowujące skóry do garbowania właściwego, przeprowadzić procesy technologiczne: moczenia, wapnienia, odwapniania i wytrawiania skór o różnym przeznaczeniu, wykonać operacje mechanicznej obróbki tkanki skórnej i okrywy włosowej, przeprowadzić proces odtłuszczania tkanki skórnej i okrywy włosowej, skontrolować parametry technologiczne, przeprowadzić podstawowe badania organoleptyczne wstępnych procesów wyprawy skór, rozróżnić i dobrać metodę garbowania w zależności od rodzaju surowca i przeznaczenia skóry, dobrać maszyny i urządzenia do procesu garbowania, nastawić brzeczki garbarskie o parametrach technologicznych określonych w dokumentacji produkcyjnej, zorganizować i przeprowadzić proces garbowania chromowego, zorganizować i przeprowadzić proces garbowania roślinnego i roślinno-syntanowego, z zastosowaniem różnych technik garbowania, dobrać metodę i przeprowadzić garbowanie skór specjalnego przeznaczenia (glinowe, tłuszczowe, aldehydowe, kombinowane), przeprowadzić międzyoperacyjną kontrolę procesu garbowania, przygotować skóry wygarbowane do procesu wykończania i uszlachetniania, wykonać operacje odwadniania, dwojenia i strugania skór, ustalić wagę operacyjną skór po struganiu (wagę struganą), nastawić kąpiele technologiczne do wypełniania, barwienia i natłuszczania skór według receptury technologicznej, zorganizować i przeprowadzić proces natłuszczania różnych rodzajów skór z okrywą włosową, wykonać kontrolne badania organoleptyczne i podstawowe oznaczenia laboratoryjne w procesach wstępnego kąpielowego wykończania skór, dobrać urządzenia, metody i techniki do suszenia różnego rodzaju i asortymentu skór, przygotować i przeprowadzić proces suszenia skór, 13
wykonać operacje mechanicznej obróbki skór przed wykończaniem właściwym, dobrać maszyny i urządzenia do mechanicznej obróbki wykończeniowej tkanki skórnej i okrywy włosowej, ustawić parametry procesu wykończania na biało skór z włosem, przygotować robocze zestawy farb i apretur garbarskich zgodnie z recepturą technologiczną, dobrać agregaty i urządzenia do nanoszenia powłok kryjących na skóry, scharakteryzować procesy chemicznego uszlachetniania włosa, dobrać i utrzymać technologiczne parametry procesu, sporządzić zestawy robocze i kąpiele technologiczne do wykończania i uszlachetniania tkanki skórnej skór z okrywą włosową, określić metody i techniki nanoszenia zestawów wykończalniczych i uszlachetniających, określić końcowe operacje i czynności wykończalnicze. Materiał nauczania 1. Wprowadzenie Cele i zadania technologii. Zakres treści programowych. Podział materiału nauczania. Zasady organizacji pracy. Przemysł skórzany i jego znaczenie dla gospodarki krajowej. Metody i sposoby wyprawy skór w ujęciu historycznym. Wpływ rozwoju nauki na rozwój garbarstwa. 2. Terminologia garbarska Definicje i znaczenia. Nazwy i określenia części skóry i włosa. Określenia procesów garbarskich. Nazwy i określenia półfabrykatów skórzanych i skór gotowych. Zastosowanie terminologii w opisach, instrukcjach i recepturach technologicznych, w normach, w technologicznej i technicznej dokumentacji procesów wyprawy skór. Terminologia w prospektach, informatorach i katalogach firm specjalistycznych. Obliczenia stechiometryczne w procesach wyprawy skór. Metody obliczeń ilościowych składników kąpieli technologicznych dla różnych rodzajów skór. Rozróżnianie rodzajów skór, części topograficznych i składowych. Identyfikacja procesów technologicznych według podanych opisów. Pozyskiwanie informacji dotyczących garbarskich procesów produkcyjnych z opisów i instrukcji technologicznych, z prospektów i katalogów firmowych. 14
Rozwiązywanie testów dotyczących określeń i specjalistycznego nazewnictwa garbarskiego. Obliczanie ilości składników kąpieli technologicznych dla skór wyprawianych bez włosa, w zależności od wagi operacyjnej. Obliczanie ilości składników kąpieli technologicznych dla wyprawy skór z okrywą włosową. 3. Oznaczenia kontrolno-pomiarowe w procesach wyprawy skór Pojęcie i znaczenie kontroli międzyoperacyjnej w procesach wyprawy skór. Metody oznaczeń i badań kontrolno-pomiarowych. Badania organoleptyczne i oznaczenia laboratoryjne procesów technologicznych. Interpretacja wyników badań kontrolnych. Posługiwanie się podstawowymi przyrządami pomiarowymi. Oznaczanie temperatury, odczynu, gęstości roztworów i zestawów mieszanin. Oznaczanie wilgotności względnej powietrza. Określanie właściwości różnych materiałów na podstawie badań organoleptycznych. 4. Przygotowanie skór do garbowania właściwego M o c z e n i e s k ó r. Cel procesu moczenia. Czynniki wpływające na przebieg moczenia skór: rodzaj surowca, rodzaj konserwacji surowca, właściwości wody zastosowanej do moczenia skór, zastosowane urządzenia, temperatura kąpieli namokowej, czas moczenia, współczynnik kąpielowy, środki wspomagające. Sposoby i techniki moczenia skór przeznaczonych do wyprawy bez włosa. Sposoby i techniki moczenia skór z okrywą włosową. Kontrola procesu moczenia. Skutki niewłaściwego moczenia skór. Badanie wpływu różnych czynników na rozmoczenie skór. Obliczanie ilości składników kąpieli namokowej dla różnych rodzajów skór. Organoleptyczna ocena skór po procesie moczenia. W a p n i e n i e s k ó r. Cel procesu wapnienia. Stosowane środki i urządzenia. Rodzaje wapnic: wapnica biała, wapnica stara, wapnica zaostrzona. Wpływ czynników na proces rozluźniania struktury skór: skład wapnicy, współczynnik kąpielowy, czas wapnienia, ruch skór i kąpieli roboczej, temperatura procesu. Technika wapnienia skór w za- 15
leżności od przeznaczenia asortymentowego. Kontrola procesu wapnienia. Wady i uszkodzenia skór powstałe w wyniku niewłaściwie prowadzonego procesu rozluźniania struktury tkanki skórnej. Obliczanie zużycia środków chemicznych na podstawie norm zużycia dla różnych rodzajów wapnic i asortymentów skór. Organoleptyczna ocena przekroju skóry zwapnionej, interpretacja wyników. P r a n i e i o d t ł u s z c z a n i e s k ó r z w ł o s e m. Cel procesu prania skór i włosa. Stosowane środki i urządzenia. Zasady obowiązujące w procesie prania i odtłuszczania skór. Czynniki wpływające na proces prania: dobór środków, jakość (twardość) wody, ilość środka piorącego, czas i temperatura procesu, współczynnik kąpielowy, ruch skór i roztworu piorącego. Technika prania skór. Organoleptyczna kontrola procesu. Określanie wpływu czynnika ruchu i rodzaju środka powierzchniowoczynnego na proces prania okrywy włosowej skór owczych. Określanie wpływu ilości kąpieli na proces prania okrywy włosowej skór owczych. Określanie wpływu czasu prania na stopień odtłuszczenia tkanki skórnej i włosa. Określanie wpływu temperatury na jakość procesu prania włosa. Ocena wpływu rodzaju środka powierzchniowo-czynnego na proces prania okrywy włosowej skór. M e c h a n i c z n a o b r ó b k a s k ó r p r z e d g a r b o w a n i e m. Cel mechanicznego oczyszczania i usuwania zbędnych części tkanki skórnej. Dobór narzędzi, urządzeń i maszyn do mechanicznej obróbki tkanki skórnej w zależności od rodzaju i wielkości skór oraz przeznaczenia asortymentowego. Procesy odmięśniania i dwojenia skór przeznaczonych do wyprawy bez włosa. Odmięśnianie skór z włosem. Strzyżenie na mokro okrywy włosowej skór owczych. Porównywanie mizdry skór przed i po procesie odmięśniania. Organoleptyczne porównywanie skór z dwoiny licowej i mizdrowej. 16
C h e m i c z n o - e n z y m a t y c z n e o c z y s z c z a n i e s t r u k t u r y s k ó r. Odwapnianie struktury skór, cel i zasady prowadzenia procesu. Stosowane środki i urządzenia. Fizyczne i chemiczne usuwanie związków wapnia. Wpływ temperatury, czasu i czynnika ruchu na proces odwapniania golizny. Organoleptyczna i chemiczna kontrola procesu odwapniania. Wytrawianie - enzymatyczny proces czyszczenia i rozluźniania tkanki skórnej. Warunki prowadzenia procesu wytrawiania. Temperatura i odczyn chemiczny (ph) kąpieli wytrawiającej. Techniki prowadzenia procesów odwapniania i wytrawiania golizny. Wytrawianie skór z okrywa włosową. Organoleptyczna kontrola wytrawiania skór. Skutki niewłaściwego prowadzenia procesów odwapniania i wytrawiania skór. Obliczanie ilości środków chemicznych do odwapniania i wytrawiania skór na podstawie norm zużycia dla różnego asortymentu skór. Badanie stopnia odwapnienia golizny przy pomocy wskaźnika fenoloftaleiny. Badanie organoleptyczne skór po procesie wytrawiania golizny. 5. Garbowanie właściwe skór Cel procesu garbowania. Istota i zasady garbowania. Metody i techniki garbowania. Właściwości chemiczne półfabrykatu w golcu. P i k l o w a n i e s k ó r. Cel i istota piklowania. Skład i rodzaje kąpieli piklujących. Zadania procesu piklowania. Metoda konserwacji, uaktywnianie chemiczne białka kolagenu na działanie garbników, metoda garbowania. Wpływ rodzaju skóry, składu kąpieli, współczynnika kąpielowego i czasu na proces piklowania. Technika piklowania skór. Technika piklowania skór bez włosa. Technika piklowania skór z okrywą włosową. Kontrola procesu piklowania. Wpływ nie-prawidłowo prowadzonego procesu na jakość i właściwości wytrzymałościowe skór gotowych. Obliczanie ilości składników kąpieli piklującej dla określonego rodzaju skóry na podstawie norm i receptur technologicznych. Badanie stopnia spiklowania golizny przy pomocy wskaźników chemicznych. M e t o d y g a r b o w a n i a m i n e r a l n e g o G a r b o w a n i e c h r o m o w e. Związki chromu o właściwościach garbujących. Zasadowość garbujących soli chromowych. Zasada i mechanizm wiązania chromu przez kolagen. Roztwory robocze 17
brzeczek chromowych. Technika garbowania chromowego skór, stosowane urządzenia. Wpływ czasu na proces wiązania chromu. Odleżenie skór po garbowaniu. Kontrola procesu chromowego garbowania skór. Organoleptyczne badanie i porównywanie brzeczek chromowych świeżych i zużytych. Ocena wygarbowania skór na podstawie próby gotowania. G a r b o w a n i e g l i n o w e. Związki glinu o właściwościach garbujących. Zasada i mechanizm glinowego garbowania skór. Technika garbowania glinowego. Wpływ stężenia roztworu brzeczki garbującej, obecności soli obojętnej, wartości ph i zasadowości brzeczki glinowej na proces garbowania glinem. Właściwości skór garbowanych glinowo. Oznaczanie temperatury skurczu skór garbowanych glinowo. G a r b o w a n i e r o ś l i n n e i r o ś l i n n o s y n t a n o w e. Wiązanie się garbników roślinnych i syntanów z kolagenem. Wpływ przygotowania golizny, stężenia brzeczki garbującej, temperatury procesu, działania mechanicznego i czasu na proces garbowania roślinnego. Metody garbowania roślinnego: metoda farbowo-zatopowa, metody garbowania w bębnach obrotowych, metoda dołowo-bębnowa. Kontrola garbowania roślinnego. Wady skór powstałe w wyniku niewłaściwie prowadzonego procesu garbowania. Porównywanie skór garbowanych roślinnie ze skórami garbowanymi innymi metodami. Organoleptyczne badanie przekroju skór garbowanych roślinnie, ocena przegarbowania skór; Badanie temperatury skurczu skór po garbowaniu roślinnym. Badanie gęstości brzeczek garbujących. M e t o d y g a r b o w a n i a s k ó r s p e c j a l n e g o p r z e z n a c z e n i a G a r b o w a n i e t ł u s z c z o w e. Właściwości środków stosowanych do garbowania tłuszczowego. Rodzaje i przygotowanie półfabrykatów skórzanych. Techniki garbowania tłuszczowego, stosowane urządzenia. 18
G a r b o w a n i e a l d e h y d o w e. Cel garbowania aldehydowego. Stosowane środki i urządzenia. Techniki garbowania aldehydowego. K o m b i n o w a n e m e t o d y g a r b o w a n i a s k ó r. Cel i zasady stosowania kombinowanych metod garbowania. Technika prowadzenia procesów garbowania metodami kombinowanymi. Podstawowe metody garbowania kombinowanego: piklowo-chromowa, chromowo-roślinna, glinowo-chromowa. Porównywanie skór garbowanych różnymi metodami. Oznaczanie temperatury skurczu skór wygarbowanych różnymi metodami. 6. Wykończanie i uszlachetnianie skór bez włosa M e c h a n i c z n a o b r ó b k a s k ó r w y g a r b o w a n y c h. Odwadnianie skór po odleżeniu. Cel i metody odwadniania. Dwojenie skór wygarbowanych. Wady i zalety dwojenia skór po garbowaniu. Wyrównywanie grubości skór: struganie. Ustalanie operacyjnej wagi skór (wagi struganej). Kontrola procesów mechanicznej obróbki skór. Mierzenie grubości skór. Ustalanie wagi struganej całej produkcyjnej partii skór. W y k o ń c z a n i e k ą p i e l o w e s k ó r b e z w ł o s a. Cel procesów kąpielowego wykończania skór. Metody i techniki wykończania skór w kąpieli. Zobojętnianie skór po garbowaniu jako proces chemicznego uaktywniania kolagenu. Technika wykonania neutralizacji. Kontrola procesu. Dogarbowanie i napełnianie skór. Cel i zasady dogarbowania. Metody i techniki dogarbowania skór w zależności od przeznaczenia asortymentowego. Parametry wpływające na proces dogarbowania. Barwienie skór. Cel i zasady barwienia. Sporządzanie i nastawianie kąpieli barwiących w zależności od rodzaju barwników i przeznaczenia skór. Metody i technika barwienia. Parametry technologiczne barwienia skór. Kontrola procesu. Natłuszczanie skór. Cel i zasady natłuszczania tkanki skórnej. Sporządzanie emulsji natłuszczających. Metody i techniki natłuszczania skór o różnym przeznaczeniu. Parametry technologiczne natłuszczania. Kontrola wyczerpania tłuszczu z kąpieli. Utrwalanie barwnika i tłuszczu na włóknach skóry. Odleżenie skór. Odwadnianie i mechaniczne wygładzanie skór. 19
Określanie stopnia zobojętnienia skór przy pomocy wskaźników chemicznych. Określanie stopnia przebarwienia skór na przekroju pobranych próbek. Sporządzanie emulsji tłuszczowych. Porównywanie fizycznych właściwości skór przed i po natłuszczaniu. S u s z e n i e s k ó r. Cel procesu suszenia. Zasady suszenia skór różnego rodzaju i przeznaczenia. Metody, sposoby i techniki suszenia skór. Parametry suszenia skór w zależności od rodzaju wyprawy i przeznaczenia asortymentowego. Wady i uszkodzenia skór powstałe w wyniku niewłaściwie prowadzonego procesu suszenia. Kontrola procesu suszenia. Klimatyzowanie skór. Oznaczanie zawartości wody przed i po suszeniu skóry. Pomiar technologicznych parametrów suszenia. P r z y g o t o w a n i e s k ó r d o w y k o ń c z a n i a w ł a ś c i w e g o. Nawilżanie skór, cel i sposoby nawilżania. Maszynowe zmiękczanie skór. Zmiękczanie skór w bębnach garbarskich: międlenie. Rozprostowywanie i wygładzanie powierzchni skór. Wyrównywanie obrzeży. Szlifowanie skór. Cel i zasady szlifowania skór w zależności od metody wykończania i przeznaczenia asortymentowego. Odpylanie skór po szlifowaniu. Porównywanie skór po kolejnych operacjach mechanicznych. W y k o ń c z a n i e w ł a ś c i w e s k ó r. Cel i zadania procesów i operacji wykończeniowych. Podstawowe rodzaje wykończeń i uszlachetnienia skór w zależności od: rodzaju stosowanych środków, siły krycia powłok wykończeniowych, sposobów nakładania zestawów i przeznaczenia asortymentowego. Zasady sporządzania zestawów wykończeniowych. Metody, sposoby i techniki nanoszenia zestawów. Prasowanie skór. Rozróżnianie rodzajów wykończeń skór bez włosa. Porównywanie efektów deseniowania i prasowania skór. Wykonywanie katalogów dotyczących różnych wykończeń skór. 20
7. Wykończanie i uszlachetnianie skór z okrywą włosową W y k o ń c z a n i e s k ó r n a b i a ł o. Cel i metody czyszczenia skór i okrywy włosowej. Nawilżanie i czyszczenie okrywy włosowej oraz tkanki skórnej po natłuszczaniu i suszeniu. Techniki czyszczenia, stosowane środki i urządzenia. Kontrola procesu. Mechaniczne rozbijanie i rozciąganie tkanki skórnej. Stosowane maszyny i urządzenia. Techniki wykonania. Czyszczenie włosa. Mechaniczna obróbka okrywy włosowej: czesanie, strzyżenie, epilowanie, prasowanie. Mechaniczne wykończanie tkanki skórnej: szlifowanie, wyrównywanie obrzeży. Kontrola wykonywanych procesów. Wady i uszkodzenia skór powstałe podczas niewłaściwie prowadzonych procesów. Rozsortowywanie skór według przeznaczenia. Porównywanie wyglądu i fizycznych właściwości skór po kolejnych procesach i operacjach technologicznych. Rozpoznawanie wad i uszkodzeń powstałych podczas mechanicznej obróbki skór. U s z l a c h e t n i a n i e o k r y w y w ł o s o w e j. Cel uszlachetniania okrywy włosowej, obowiązujące zasady. Metody i sposoby uszlachetniania włosa. Chemiczne uszlachetnianie okrywy włosowej. Barwienie skór. Metody, sposoby i techniki barwienia włosa. Mechaniczne uszlachetnianie włosa. Strzyżenie, czesanie, prasowanie, epilowanie, skubanie. Chemiczno termiczne uszlachetnianie okrywy włosowej. Polofiksowanie okrywy włosowej. Zestawianie i nanoszenie na włos apretury polofiksującej Porównywanie okrywy włosowej skór uszlachetnionych różnymi metodami. Rozpoznawanie wad i uszkodzeń skór powstałych w czasie barwienia i polofiksowania okrywy włosowej. U s z l a c h e t n i a n i e t k a n k i s k ó r n e j s k ó r z w ł o s e m. Cel uszlachetniania. Metody, sposoby i techniki uszlachetniania. Mechaniczne przygotowanie skór do uszlachetniania: szlifowanie i zmiękczanie mizdry. Barwienie tkanki skórnej na welur futrzarski. Uszlachetnianie tkanki skór przez nakładanie sztucznego lica: pololuks, nappa, nappalan. Wady i uszkodzenia tkanki skórnej powstałe podczas wykończania i uszlachetniania. 21
Porównywanie skór z włosem wykończonych różnymi sposobami od strony mizdry. Rozpoznawanie wad i uszkodzeń skóry i okrywy włosowej powstałych podczas procesu wykończania i uszlachetniania. 8. Czyszczenie i renowacja wyrobów skórzanych Cel i zasady odnawiania i renowacji odzieży skórzanej oraz wyrobów ze skór bez włosa i z włosem. Ocena jakości, stopnia zużycia lub zabrudzenia wyrobu przed przyjęciem do renowacji i czyszczenia. Przygotowanie wyrobu lub jego elementów do czyszczenia. Metody, sposoby, techniki czyszczenia i renowacji. Ocena jakości wykonanych usług: czyszczenia, renowacji. Przechowywanie wyrobów przed i po wykonaniu usługi. Rozpoznawanie i identyfikacja wad oraz uszkodzeń wyrobów. Środki dydaktyczne Opisy technologiczne, instrukcje wykonania procesów produkcyjnych. Normy zużycia środków chemicznych w procesach wyprawy, wykończania i uszlachetniania skór. Próbki półfabrykatów skór z różnych faz produkcji. Katalog wad i uszkodzeń skór powstałych podczas prowadzenia procesów technologicznych. Filmy dydaktyczne, plansze, fotografie o tematyce związanej z produkcją skór różnego rodzaju i asortymentu. Próbki różnego rodzaju i asortymentu skór wyprawionych. Próbki skór z różnymi sposobami wykończenia i uszlachetnienia. Przyrządy kontrolno-pomiarowe do oznaczeń wartości technologicznych parametrów wyprawy skór. Uwagi o realizacji programu Treści programowe przedmiotu dotyczą przede wszystkim tematyki technologicznej. W niektórych działach tematycznych znajdują się hasła związane z innymi przedmiotami, jak: chemia, materiałoznawstwo, maszyny i urządzenia. W procesie nauczania są one wykorzystywane podczas omawiania technologicznych procesów wyprawy skór. W trakcie realizacji programu należy zwracać uwagę na kolejność operacji i procesów technologicznych począwszy od przygotowania surowca przez kolejne fazy produkcji aż do uzyskania skóry gotowej w określonym asortymencie. Ze względu na to, że nie ma możliwości omówienia procesów dla wszystkich rodzajów i asortymentów skór, należy ograniczyć się do typowych przedstawicieli grup surowców 22
i wyrobów gotowych. Należy wyjaśniać uczniom cel i zasady obowiązujące podczas wykonywania czynności i procesów technologicznych, a zachodzące zjawiska obrazować filmami, pokazami i środkami dydaktycznymi. W poszczególnych działach tematycznych zaproponowano przykładowe ćwiczenia. Zakres ćwiczeń można rozszerzać w miarę potrzeb kształcenia w zawodzie. Prowadzenie ćwiczeń i pokazów może odbywać się w pracowni technologii wyposażonej w odpowiednie pomoce i środki dydaktyczne. Część zajęć można prowadzić w warsztatach szkolnych. Wskazane jest organizowanie wycieczek do zakładów garbarskich na wydziały produkcyjne, realizacja określonej tematyki programowej podczas uczestnictwa uczniów w procesie produkcyjnym. Taki sposób nauki umożliwi uczniom poznanie szczegółów technologicznych i wpłynie na wzrost zainteresowania zawodem. Wskazane jest również poznanie zakładów przetwórstwa skórzanego i prezentacja filmów dydaktycznych dotyczących produkcji garbarskiej. Nauczyciel powinien kształtować umiejętności korzystania z technicznej i technologicznej dokumentacji prowadzenia procesów wyprawy skór, a głównie z instrukcji prowadzenia procesów, z norm zużycia środków pomocniczych, z instrukcji wykonywania badań i oznaczeń kontrolnych, a także umiejętności odczytywania i sporządzania prostych schematów jako środka porozumiewania się z działem mechanicznym. Należy kształtować zainteresowania uczniów nowościami technologicznymi dostępnymi w opracowaniach i prospektach firm specjalistycznych i instytutów opracowujących nowe technologie wyprawy skór. Program technologii powinien być realizowany w ścisłej korelacji z zajęciami praktycznymi. Proponuje się następujący podział godzin na realizację działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Liczba godzin 1. Wprowadzenie 4 2. Terminologia garbarska 12 3. Oznaczenia kontrolno-pomiarowe w procesach wyprawy skór 18 4. Przygotowanie skór do garbowania właściwego 120 5. Garbowanie właściwe skór 80 6. Wykończanie i uszlachetnianie skór bez włosa 136 23
7. Wykończanie i uszlachetnianie skór z okrywą włosową 160 8. Czyszczenie i renowacja wyrobów skórzanych 40 Razem 570 Program przewiduje rozpoczęcie nauki o procesach technologicznych od zapoznania uczniów z terminologią zawodową. W początkowych zajęciach należy wyjaśnić uczniom znaczenie posługiwania się poprawnym nazewnictwem i specjalistycznymi określeniami. Tylko wówczas można właściwie odczytywać informacje zawarte w instrukcjach technologicznych i w normach. Proces kształcenia rozpoczynamy od wprowadzenia podstawowych określeń i nazw dotyczących budowy skóry i włosa oraz procesów technologicznych, a w miarę poznawania kolejnych pojęć rozszerzamy zakres terminologii. Ważnym zagadnieniem jest kontrola międzyoperacyjna towarzysząca procesom produkcyjnym. Cel i znaczenie kontroli uczniowie powinni poznać na początku nauki o zasadach wyprawy skór. Do realizacji określonej tematyki programowej nauczyciel powinien dobrać odpowiednią metodę przekazu. Program przedmiotu powinien być realizowany z uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania. Większość tematyki dotyczącej zarówno etapu przygotowania skór do garbowania, jak i etapu garbowania właściwego odnosi się do skór wyprawianych bez okrywy włosowej i z okrywą włosową. Do takiej tematyki należy zaliczyć: przygotowanie partii produkcyjnych, moczenie skór, odmięśnianie, a potem garbowanie właściwe i odleżenie skór po garbowaniu. Pomimo, że technika garbowania, stosowane maszyny i środki różnią się przy skórach z włosem i bez włosa, należy omawiać je łącznie. Uwypuklenie różnic pozwoli uczniom lepiej zrozumieć cel i zasady prowadzenia procesów w zależności od właściwości i charakterystyki tkanki skórnej. Nauczyciel powinien wyjaśnić uczniom, że etap przygotowania skór do garbowania właściwego polega na rozluźnieniu struktury skór i wyczyszczeniu jej z części zbędnych (białek bezpostaciowych, krwi, tłuszczu, resztek tkanki przymięsnej, gruczołów łojowych i potowych, określić zasadę koniecznego zachowania naskórka w skórach wyprawianych z włosem, a pozbywania się go w skórach bez włosa, wskazać procesy technologiczne wpływające na rozluźnianie struktury skóry z włosem i bez włosa. Proces piklowania skór został wprowadzony do działu garbowania, gdyż jest związany ściśle z chromowym garbowaniem skór i stanowi praktycznie jego część. 24
Podczas omawiania metod garbowania należy zwrócić szczególną uwagę na metody stosowane powszechnie. Metody aktualnie nie stosowane można omówić ogólnie w formie ciekawostek historycznych. Etap wykończania i uszlachetniania skór wyprawianych z włosem należy omówić oddzielnie. Podczas omawiania poszczególnych tematów należy podkreślać zasady i przepisy bezpiecznej pracy, szczególnie ważne w produkcji garbarskiej ze względu na szkodliwe warunki pracy. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Proces sprawdzania wiedzy i umiejętności uczniów może być realizowany za pomocą sprawdzianów ustnych i pisemnych, testów osiągnięć, testów typu próba pracy oraz obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania zadań praktycznych. Sprawdzanie osiągnięć uczniów za pomocą testów typu próba pracy wymaga opracowania kryteriów i norm oceniania, testów i arkuszy obserwacji. Uczeń powinien sprawdzać wyniki swojej pracy według przygotowanego arkusza oceny postępów. Potem według tego samego arkusza kontroli i oceny powinien dokonywać nauczyciel, biorąc pod uwagę poprawność i jakość wykonania zadań. Podczas sprawdzania zakresu i poziomu wiedzy uczniów należy zwracać uwagę na posługiwanie się prawidłową terminologią technologiczną i techniczną dotyczącą procesów wyprawy skór oraz na właściwą interpretację oraz przestrzeganie zasad technologicznych. W trakcie procesu oceniania należy uświadamiać uczniom poziom ich osiągnięć w stosunku do wymagań programowych. Podczas realizacji ćwiczeń należy zwracać uwagę na wykonywanie pracy zgodnie z przepisami bhp i ochrony przeciwpożarowej. Literatura Duda I.: Skóry surowe futrzarskie. AE, Kraków 1992 Lasek W.: Chemia techniczna w przemyśle skórzanym. WPLiS, Warszawa 1966 Persz T.: Technologia wyprawy skór. cz. I. Garbowanie. WSiP, Warszawa 1986 Persz T.: Technologia wyprawy skór, cz. II. Wykończanie. WSiP, Warszawa 1986 Polskie Normy wybór Praca zbiorowa. Vademecum garbarza. ITE, Radom 1996 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 25
MASZYNY I URZĄDZENIA Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć: odczytać i sporządzić szkice oraz schematy techniczne, określić podstawowe funkcje maszyn i urządzeń, rozróżnić typowe części maszyn i urządzeń, określić zasady działania podstawowych mechanizmów maszyn, rozróżnić i sklasyfikować narzędzia, maszyny i urządzenia, dobrać maszyny i urządzenia do wyprawy, wykończania i uszlachetniania tkanki skórnej i okrywy włosowej, obsłużyć maszyny i urządzenia garbarskie stosowane w procesach produkcyjnych, przeprowadzić konserwację maszyn i urządzeń, zastosować zasady eksploatacji maszyn i urządzeń garbarskich, dobrać oraz posłużyć się przyrządami i urządzeniami kontrolnopomiarowymi w procesach wyprawy skór, zastosować normy, przepisy bhp, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. Materiał nauczania 1. Wprowadzenie Rozwój techniki garbarskiej w ujęciu historycznym. Współczesne kierunki rozwoju. Cele i znaczenie mechanizacji produkcji. Mechanizacja i automatyzacja procesu wyprawy skór i obróbki włosa. Zasady ogólne, regulaminy zakładowe, instrukcje bhp na stanowiskach obsługi maszyn garbarskich. 2. Części maszyn Klasyfikacja części maszyn. Rodzaje połączeń: nitowe (spawane, zgrzewane, lutowane, klejone), klinowe (wpustowe, kołkowe, sworzniowe, gwintowe), sprężyste, rurowe. Osie i wały. Łożyska. Czopy. Sprzęgła i hamulce. Przekładnie (pasowe, linowe, łańcuchowe, zębate). Mechanizmy maszyn: przegubowy, krzywkowy, o ruchu przerywanym zapadkowy. Odczytywanie schematów, rysowanie części i mechanizmów maszyn, zastosowanie skrótów rysunkowych. Rozpoznawanie części i mechanizmów maszyn (na planszach, rysunkach, schematach i eksponatach). Rysowanie części maszyn z zastosowaniem skrótów. 26
Rozpoznawanie części maszyn w urządzeniach i maszynach garbarskich. 3. Urządzenia techniczne Pompy. Klasyfikacja, budowa, zasady działania, zastosowanie. Osprzęt. Sprężarki. Klasyfikacja, budowa, zasady działania, zastosowanie. Wentylatory. Klasyfikacja, zasady pracy, zastosowanie. Rozpoznawanie i charakterystyka urządzeń technicznych. Określanie celu instalowania pomp, sprężarek i wentylatorów w zakładzie garbarskim. 4. Napędy i sterowanie Napęd, sterowanie elektryczne. Silniki elektryczne, rodzaje i zastosowanie. Aparatura sterownicza i regulacyjna. Automatyzacja napędów elektrycznych. Aparatura i sterowanie pneumatyczne. Aparatura i sterowanie hydrauliczne. Definiowanie różnych rodzajów sterowania technicznego. 5. Techniczne parametry maszyn Gabarytowe wymiary maszyn. Wydajność katalogowa (teoretyczna) i praktyczna. Moc i obroty silnika. Szerokość elementów roboczych. Zużycie energii. Obsługa. Techniczna charakterystyka maszyn. Odczytywanie roboczych parametrów maszyn z charakterystyk technicznych. 6. Eksploatacja maszyn Techniczna ocena maszyn, diagnostyka. Obsługa, regulacja i konserwacja maszyn. Gospodarka remontowa. Przeglądy okresowe. Remonty: bieżące, średnie, kapitalne. Planowane naprawy maszyn. Modernizacja parku maszynowego. Odczytywanie dokumentacji technicznej maszyn i urządzeń. Odczytywanie informacji z karty maszyny. 27
7. Klasyfikacja maszyn i urządzeń garbarskich Kryteria podziału maszyn i urządzeń stosowanych w procesach wyprawy i uszlachetniania tkanki skórnej i okrywy włosowej: etap produkcji, sposób obróbki, stopień mechanizacji i automatyzacji, znaczenie dla wykonywanych czynności i obróbki, bezpieczeństwo obsługi. Podział maszyn i urządzeń garbarskich według wykonywanych operacji technologicznych. 8. Przyrządy i urządzenia kontrolno-pomiarowe Budowa, zasady działania, zakres stosowania przyrządów i urządzeń: do oznaczania parametrów roztworów roboczych: cylindry i zbiorniki miarowe, termometry do pomiaru temperatury cieczy, areometry, ph-metry, aparaty do oznaczania lepkości i szybkości przepływu cieczy, do oznaczania ciężaru skór i środków pomocniczych: wagi specjalistyczne (dziesiętne, szalkowe, elektroniczne), do oznaczania grubości skór: różnego typu grubościomierze, do mierzenia powierzchni skór: planimetr, maszyny mechaniczne i elektroniczne, do oznaczania wilgotności powietrza: higrometr włosowy, psychrometr. Wykorzystywanie przyrządów i urządzeń pomiarowo-kontrolnych do badań i oznaczeń w procesach kontroli międzyoperacyjnej. Badanie i oznaczanie parametrów w technologicznych roztworach roboczych. Ważenie materiałów na różnych typach wag. Mierzenie grubości skór. Mierzenie powierzchni skór planimetrem i maszynowo. Oznaczanie wilgotności powietrza przy pomocy higrometru i psychrometru. 9. Urządzenia transportu wewnętrznego Wózki transportowe kołowe, wózki akumulatorowe, boczki transportowe do skór, taśmociągi, suwnice: budowa, zasady działania, zastosowanie w zakładzie garbarskim. Przepisy i zasady bhp w transporcie wewnątrzzakładowym. Dobór rodzaju transportu skór i chemikaliów na poszczególnych etapach procesu technologicznego. 28
10. Maszyny i urządzenia do kąpielowych procesów wyprawy skór Doły garbarskie. Budowa i rodzaje. Wymiary techniczne. Materiały na budowę dołów. Urządzenia przyspieszające działanie roztworów roboczych. Urządzenia podtrzymujące skóry w kąpieli. Cytroki. Budowa, zasady działania, rodzaje, urządzenia wspomagające pracę cytroków, zastosowanie. Bębny garbarskie. Budowa, rodzaje i typy bębnów. Wyposażenie dodatkowe. Napędy bębnów. Zasada pracy bębna garbarskiego, efekt pompy ssącej. Objętość robocza bębna garbarskiego. Dozowanie chemikaliów. Automatyzacja pracy bębnów. Bębny specjalne: typu betoniarka, coretan. Agregaty pralnicze. Budowa, rodzaje, zastosowanie. Przepisy i zasady bezpiecznej pracy. Urządzenia i osłony zabezpieczające ruchome części maszyn i urządzeń. Charakterystyka pracy urządzeń do kąpielowej obróbki skór i okrywy włosowej. Dobór urządzeń do procesów kąpielowych w zależności od rodzaju skór. 11. Narzędzia, maszyny i urządzenia do mechanicznej obróbki tkanki skórnej Noże garbarskie ręczne: do zrzynania tkanki mięsnej i tłuszczowej, wygładzania lica skór i wyciskania cebulek włosowych. Kosa kuśnierska do obróbki tkanki skórnej skór z włosem. Noże ręczne i mechaniczne do obcinania i wyrównywania obrzeży. Ścieniarka talerzowa. Budowa i zastosowanie. Maszyny do zrzynania tkanki skórnej przez skrawanie. Odmięśniarki, strugarki. Budowa mechanizmów roboczych i wału nożowego. Maszyny przelotowe. Maszyny do dwojenia skór bez włosa. Charakterystyka. Budowa mechanizmu roboczego i noża taśmowego. Maszyny do szlifowania skór. Rodzaje, budowa i charakterystyka. Mechanizmy, element roboczy szlifierki. Szerokość wałków roboczych. Numeracja materiału ściernego. Przepisy i instrukcje bhp, zasady obsługi maszyn do obróbki skór ostrymi nożami. Obudowa zabezpieczająca maszyn. Zabezpieczenia automatycznego wyłączania maszyn. Dobór narzędzi, maszyn i urządzeń do mechanicznej obróbki skóry. 29
Sporządzanie schematów działania maszyn. 12. Maszyny do mechanicznego odwadniania skór Prasy hydrauliczne do wyciskania wody ze skór. Budowa, działanie i zastosowanie pras do wyciskania wody. Sposób przygotowania i układania obrabianych skór. Wyżymarki walcowe. Budowa, zasady działania, zastosowanie. Wyżymarki przelotowe. Wirówki. Budowa, zasady działania, zastosowanie. Zasady bhp obowiązujące przy pracy na maszynach do mechanicznego odwadniania skór. Zabezpieczenia maszyn. Dobór maszyn do obróbki różnego rodzaju skór. Określanie zasad działania maszyn, sporządzanie schematów. 13. Maszyny do wygładzania i rozprostowywania skór Wygładzarki. Typy i rodzaje maszyn do wygładzania skór. Zastosowanie. Podział maszyn ze względu na budowę i rodzaj obrabianych skór. Charakterystyka mechanizmów roboczych. Wygładzarki przelotowe. Wygładzarki kombinowane: wyżymarko-wygładzarki. Zasady i przepisy bhp przy pracy na wygładzarkach. Mechaniczne i automatyczne zabezpieczenia maszyn. Dobór rodzajów i typów wygładzarek do asortymentu obrabianych skór. Sporządzanie schematów działania maszyn. 14. Urządzenia i agregaty suszarnicze Technologiczne parametry suszenia skór. Zasady suszenia skór. Wpływ czasu suszenia na jakość skór. Rodzaje suszarń stosowanych w wyprawie różnego rodzaju skór. Budowa, zasady działania różnych typów suszarń. Suszarnie powietrzne, komorowe, tunelowe. Suszarnie płytowe, ramowe, próżniowe. Suszenie skór prądami wielkiej częstotliwości. Techniki suszenia skór. Wady i uszkodzenia skór powstałe w wyniku nieprzestrzegania parametrów procesu. Zasady i instrukcje dotyczące bezpiecznej pracy. Rozpoznawanie typu suszarni na podstawie charakterystyki 30
technicznej i schematu budowy. Określanie znaczenia przestrzegania technologicznych parametrów suszenia skór. Dobór parametrów procesu suszenia do różnych rodzajów skór. 15. Maszyny i urządzenia do zmiękczania skór Zasady mechanicznego zmiękczania skór. Metody zmiękczania tkanki skórnej. Dobór metody zmiękczania do rodzaju tkanki skórnej. Urządzenia i maszyny do zmiękczania skór z okrywą włosową: kosy kuśnierskie, rozbijaczki odgórne, zmiękczarki pedałowe. Maszyny do zmiękczania skór bez włosa: zmiękczarka ramienna (szczękowa), zmiękczarki walcowe, zmiękczarka przelotowa Mollissa, groszkownica. Przepisy i zasady bezpiecznej pracy podczas zmiękczania skór. Osłony i urządzenia zabezpieczające. Dobór maszyn do rodzaju obrabianych skór. Sporządzanie schematów działania maszyn. 16. Maszyny do prasowania i ugniatania skór Rodzaje i typy maszyn do prasowania skór: maszyny płytowe i walcowe. Budowa, zasady działania maszyn do prasowania skór, napędy i urządzenia sterujące. Prasowarki przelotowe. Urządzenia pomocnicze. Walcarki do ugniatania skór twardych i technicznych. Rodzaje, zasady działania, zabezpieczenia techniczne, zastosowanie. Określanie zasad działania maszyn na podstawie schematów technicznych. 17. Maszyny, urządzenia i agregaty do nakładania apretur i zestawów kryjących Urządzenia do ręcznego nanoszenia zestawów wykończalniczych. Stoły i szczotki do malowania skór, zbiorniki na zestawy robocze. Zasady ręcznego malowania. Ręczny pistolet natryskowy. Budowa, zasady działania. Technika nanoszenia zestawów. Kabiny natryskowe z urządzeniem wentylacyjnym. Maszyny do mechanicznego nanoszenia zestawów roboczych: z rozcierającymi szczotkami pluszowymi, z zespołem pistoletów natryskowych, nalewarki, powlekarki walcowe ( roll-coatery ). Agregaty malarsko-suszarnicze i natryskowo-suszarnicze. Budowa, zasady działania, zastosowanie. Urządzenia pomocnicze i sterujące. 31