Warszawa, dnia 03 stycznia 2012 roku KRAJOWA RADA KURATORÓW WARSZAWA KRK 01/III/2012 Pan gen. Jacek Włodarski Dyrektor Generalny Służby Więziennej Szanowny Panie Dyrektorze W odpowiedzi na zapytanie Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 9 grudnia 2011 roku BPR-072-45/11/4350, skierowane w związku z wątpliwościami dotyczącymi możliwości zapoznania osadzonego z treścią wywiadu środowiskowego sporządzonego na polecenie dyrektora zakładu karnego w trybie art. 14 k.k.w., sygnalizowanymi przez Rzecznika Praw Obywatelskich w wystąpieniu RPO -683591-II-721/MK z dnia 3 listopada 2011 roku, Krajowa Rada Kuratorów stoi na stanowisku, że skazanemu odbywającemu karę pozbawienia wolności nie przysługuje prawo zapoznania się z treścią wywiadu środowiskowego na podstawie przepisu art. 102 pkt 9 k.k.w. W opinii Krajowej Rady Kuratorów przepis art. 102 pkt 9 k.k.w. nie ma zastosowania do wywiadu środowiskowego, który wykonywany jest na polecenie dyrektora zakładu karnego. Wskazany przepis nie budzi wątpliwości interpretacyjnych, tj. daje skazanemu prawo do zapoznawania się z opiniami, które wyrażane są przez komisję 1
penitencjarną zakładu karnego na podstawie przepisu art. 76 k.k.w. i stanowi podstawę wydawanych wobec niego decyzji. Na administracji zakładu karnego nie ciąży obowiązek zapoznawania osadzonego ze źródłami badań osobopoznawczych, które zawarte są w części B akt osobowych. Zgodnie z treścią 88 ust.1 pkt. 5 pkt. h Zarządzenia Nr 2/04 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 24 lutego 2004 r. w sprawie szczegółowych zasad prowadzenia i organizacji pracy penitencjarnej oraz zakresów czynności funkcjonariuszy i pracowników działów penitencjarnych i terapeutycznych, wywiad środowiskowy podlega włączeniu do teczki osobopoznawczej, tym samym także nie podlega ujawnieniu. Na podstawie wskazanych w art. 102 pkt 9 k.k.w. opinii, wydawane są decyzje, które regulują sytuację formalno-prawną osadzonego na terenie zakładu karnego. Jeżeli decyzja jest sprzeczna z prawem może zostać uchylona odpowiednio przez dyrektora okręgowego Służby Więziennej, Dyrektora Generalnego Służby Więziennej, albo sąd penitencjarny (art. 76 2 i 3 k.k.w.). Tym samym szerokie prawa osadzonego w zakresie zweryfikowania podejmowanych wobec niego decyzji przez administrację zakładu karnego są respektowane i podlegają kontroli. W celu stwarzania warunków sprzyjających indywidualnemu postępowaniu ze skazanymi, zapobieganiu szkodliwym wpływom skazanych zdemoralizowanych oraz zapewnieniu skazanym bezpieczeństwa osobistego, wyboru właściwego systemu wykonywania kary, rodzaju i typu zakładu karnego oraz rozmieszczania skazanych wewnątrz zakładu karnego dokonuje się ich klasyfikacji (art. 82 1 k.k.w.). Podstawą klasyfikacji są w szczególności badania osobopoznawcze do których należy zaliczyć także informacje przekazywane przez kuratora sądowego w formie wywiadu środowiskowego (art. 82 3 k.k.w.). Zakres badań osobopoznawczych nie został określony przepisami Kodeksu. Polegają one na 2
gromadzeniu wszelkich danych odnoszących się do osoby skazanego. Badania te prowadzi się na etapie całego postępowania karnego, a więc w postępowaniu przygotowawczym, jurysdykcyjnym, a następnie wykonawczym. Wywiad środowiskowy na etapie postępowania przygotowawczego przeprowadzany jest na podstawie przepisu art. 214 1 i 2 k.p.k. oraz wydanym na mocy delegacji ustawowej zawartej w przepisie art. 214 9 k.p.k. Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 11 czerwca 2003 r. w sprawie regulaminu czynności w zakresie przeprowadzania wywiadu środowiskowego oraz wzoru kwestionariusza tego wywiadu (Dz.U. 2003 nr 108 poz. 1018). Kodeks gwarantuje przepisem art. 214 5 k.p.k. anonimowość osobom, które dostarczyły informacje w ramach wywiadu środowiskowego. Ich tożsamość zostaje ujawniona jedynie na żądanie sądu, a w postępowaniu przygotowawczym prokuratora. W tym przypadku dane o osobach należy rozumieć szeroko, jako wszelkie dane, które mogą prowadzić do zidentyfikowania źródła informacji. W przypadku wywiadów środowiskowych kuratorzy nie wskazują personalnie źródeł informacji ale osoba, której wywiad środowiskowy dotyczy, z łatwością może zidentyfikować ją na podstawie określeń ogólnych, takich jak choćby: żona, była żona, brat, dziecko, sąsiad, pracodawca, współpracownik, pracownik MOPS czy innej instytucji. Podkreślić należy, że ze względu na bezpieczeństwo osób udzielających informacji i pokrzywdzonych w sprawie, dostęp do wymienionych danych powinien być ograniczony. Ponadto w wywiadach środowiskowych znajdują się informacje adresowe, co do miejsca przeprowadzenia wywiadu środowiskowego, których skazany nie powinien poznać. Stąd gwarantowane na etapie postępowania przygotowawczego i jurysdykcyjnego bezpieczeństwo wymienionych, nie może zostać zachwiane na etapie postępowania wykonawczego. Gros osób osadzonych w zakładach karnych odbywa karę pozbawienia wolności, orzeczoną w związku z popełnieniem przestępstwa przemocy domowej, tj. z art. 207 k.k. W trosce o bezpieczeństwo 3
osób pokrzywdzonych wprowadzono szereg uregulowań, które mają je zapewnić. Swobodny dostęp do informacji zgromadzonych w treści wywiadu środowiskowego, zapewne istotnie naruszy wolę prawodawcy w tym zakresie. Stronom postępowania karnego przysługuje prawo żądania udostępnienia akt sprawy sądowej na podstawie przepisu art. 156 1 k.p.k. jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Szczególne znaczenie w tym przypadku ma przepis art. 156 5a kpk, bowiem na jego podstawie prokurator ma prawo odmówić udostępnienia akt, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że narażałoby to na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia pokrzywdzonego lub innego uczestnika postępowania [...]. Prawo oskarżonego do zapoznania się z aktami sprawy w toku postępowania przygotowawczego i jurysdykcyjnego nie może być analogicznie stosowane do dokumentacji gromadzonej przez zakład karny na etapie odbywania przez osadzonego kary pozbawienia wolności, ponieważ nie są aktami sprawy w znaczeniu Kodeksu postępowania karnego. Kurator sądowy sporządzający wywiad środowiskowy na podstawie przepisu art. 14 k.k.w. na polecenie dyrektora zakładu karnego, korzysta także ze swojej ogólnej wiedzy o podmiocie postępowania wykonawczego, zgromadzonej na etapie dotychczasowego postępowania wykonawczego. Nie posiada zaś wiedzy w zakresie ewentualnej odmowy udzielenia przez właściwy organ informacji, co do części zgromadzonych uprzednio danych w postępowaniu przygotowawczym, czy też jurysdykcyjnym. Zatem może dojść do ich ujawnienia i bezpośredniego narażenia bezpieczeństwa osób, chronionych na etapie wcześniej prowadzonego postępowania. Zakres informacji wywiadu środowiskowego zleconego na podstawie przepisu art. 14 k.k.w. przez administrację zakładu karnego nie jest ściśle określony. Zakład karny może żądać, zgodnie z treścią 2 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 26 sierpnia 2003 r. w sprawie określenia innych niż kurator sądowy organów powołanych do przeprowadzenia wywiadu środowiskowego, jego 4
zakresie oraz trybu przeprowadzania (Dz.U. 2003 nr 152 poz. 1495), wszelkich informacji w ramach prowadzonych badań osobopoznawczych, na podstawie których dochodzi do wydania opinii a następnie decyzji komisji penitencjarnej zakładu karnego. Tym bardziej dane w nim gromadzone winny być objęte ochroną. Należy nadmienić, że skazany informowany jest o treści wywiadu środowiskowego w toku toczących się wobec niego postępowań incydentalnych przed sądem penitencjarnym, m.in. w zakresie udzielenia przerwy w karze, czy warunkowego zwolnienia. Wywiad środowiskowy, stanowiący wówczas istotny dowód w postępowaniu, jest ujawniany przez sąd w koniecznym zakresie, co gwarantuje bezpieczeństwo pokrzywdzonym lub innym uczestnikom postępowania. Krajowa Rada Kuratorów stoi na stanowisku, że jedynie w trakcie postępowania incydentalnego przed sądem, skazany ma prawo żądać ujawnienia treści wywiadu środowiskowego. Podkreślić należy, że Krajowa Rada Kuratorów mając na uwadze powyższe, nie widzi podstaw do stwierdzenia aby z racji wymienionych względów dochodziło w tym przypadku do pogwałcenia przepisu art. 51 ust. 3 Konstytucji RP i przepisu art. 4 2 k.k.w. Wskazują one bowiem, że ograniczenie prawa osadzonego we wskazanym zakresie, może nastąpić w drodze przepisów ustawy. Z takim ograniczeniem mamy do czynienia na podstawie przepisu art. 102 pkt 9 k.k.w. z wyrazami szacunku PRZEWODNICZĄCY Krajowej Rady Kuratorów Andrzej Martuszewicz 5