Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego Departament Rozwoju Regionalnego i Planowania Przestrzennego Programowanie strategiczne w powiatach i gminach województwa lubuskiego RAPORT sporządzony na podstawie informacji ankietowych otrzymanych od przedstawicieli gmin i powiatów województwa lubuskiego (wg stanu na dzień 30 kwietnia 2008 r.) Zielona Góra, czerwiec 2008 r. 1
Spis treści: Wprowadzenie... 3 Wyniki analizy ankiet... 4 Podsumowanie... 19 Spis tabel... 24 Spis map... 24 Spis wykresów... 24 Spis załączników... 24 2
Wprowadzenie Jednym z najważniejszych zadań samorządu regionalnego jest prowadzenie działań, zmierzających do osiągnięcia spójności społeczno-gospodarczej województwa oraz kreowanie jego rozwoju. Dla osiągnięcia tego celu, niezwykle istotna jest współpraca oraz wymiana informacji z przedstawicielami samorządów lokalnych. Zgodnie z art. 12 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa, przy formułowaniu strategii rozwoju województwa i realizacji polityki jego rozwoju regiony współpracują z jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego z obszaru województwa. Obydwie ustawy kompetencyjne obowiązujące samorządy lokalne ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, jak i ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, nie wykluczają możliwości opracowywania przez samorządy lokalne własnych strategii rozwoju, ale też nie akcentują tej formy aktywności w znaczący sposób, jak w przypadku ustawy o samorządzie województwa, która ujmuje opracowanie przez samorząd województwa strategii regionalnej w kategoriach obowiązku. W związku z fakultatywnością działań w zakresie opracowywania strategii rozwoju na szczeblu gminnym i powiatowym wydaje się zatem oczywiste, że decyzje o przystąpieniu do sporządzania tego typu opracowań, jak również stopień zaawansowania ewentualnych prac nad formułowaniem zapisów dokumentów będą mocno zróżnicowane oraz uzależnione od uwarunkowań i specyfiki poszczególnych samorządów. W Wydziale Programowania Strategicznego i Analiz Społeczno Gospodarczych Departamentu Rozwoju Regionalnego i Planowania Przestrzennego opracowano i rozesłano do wszystkich jednostek samorządu lokalnego w województwie lubuskim, ankietę dotyczącą programowania strategicznego. Ankieta była pierwszym etapem prac nad badaniem spójności województwa lubuskiego w tym obszarze rozwoju regionalnego. Wzór ankiety stanowi załącznik nr 2. Celem przeprowadzenia iego badania ankietowego było zwiększenie wiedzy na temat programowania strategicznego na wszystkich szczeblach władzy samorządowej w naszym województwie oraz, dla usprawnienia dalszej współpracy, sporządzenie bazy osób zajmujących się programowaniem strategicznym w poszczególnych powiatach i gminach. 3
Wyniki analizy ankiet Jednostkami administracyjnymi samorządu lokalnego są gminy (miejskie, miejsko-wiejskie lub wiejskie) oraz powiaty (powiaty grodzkie miasta na prawach powiatu, powiaty ziemskie). Liczbę poszczególnych jednostek w województwie lubuskim przedstawia tabela nr 1, a szczegółowy ich wykaz zwarto w załączniku nr 1. Tabela 1. Liczba jednostek administracyjnych samorządu lokalnego w województwie lubuskim. Liczba jednostek administracyjnych powiaty grodzkie 2 powiaty ziemskie 12 powiaty ogółem 14 gminy miejskie 9 gminy miejsko-wiejskie 33 gminy wiejskie 41 gminy ogółem 83 razem 97 Ankieta spotkała się z dużym zainteresowaniem ze strony odbiorców. Swoje odpowiedzi nadesłało 70 z 97 jednostek samorządu lokalnego naszego województwa, w tym 11 powiatów i 59 gmin. Najbardziej zaangażowały się samorządy powiatu żagańskiego (9 odpowiedzi na 10 wysłanych ankiet) i powiatu międzyrzeckiego (6 odpowiedzi na 7 wysłanych ankiet). Najmniej odpowiedzi otrzymano z powiatu krośnieńskiego i nowosolskiego (tabela 2). 4
Tabela 2. Zainteresowanie powiatów województwa lubuskiego ankietą na temat programowania strategicznego (na podstawie ilości otrzymanych odpowiedzi). Lp. Powiat Ilość jednostek samorządu lokalnego w powiecie Ilość otrzymanych odpowiedzi 1. Gorzów Wielkopolski 1 0 powiat grodzki 2. gorzowski 9 5 3. krośnieński 8 3 4. międzyrzecki 7 6 5. nowosolski 9 4 6. słubicki 6 4 7. strzelecko-drezdenecki 6 5 8. sulęciński 6 4 9. świebodziński 7 5 10. wschowski 4 3 11. żagański 10 9 12. Zielona Góra powiat grodzki 1 1 13. zielonogórski 12 7 14. żarski 11 9 Na pytanie: Czy w Państwa powiecie/gminie/mieście istnieje opracowana strategia rozwoju, a jeżeli, to z jakim horyzontem czasowym?, tylko cztery spośród 70 jednostek odpowiedziały negatywnie, ale dwie (Gmina Dąbie i Gmina Trzebiel) poinformowały, że ich strategie rozwoju są w trakcie opracowywania i będą przyjęte w najbliższym czasie (mapa nr 1). Z zamieszczonej poniżej mapy nr 2 wynika, że wszystkie powiaty, które odpowiedziały na ankietę, posiadają opracowaną strategię rozwoju. Analizując prężność powiatów w tym zakresie, ale z perspektywy gmin, należy zauważyć, że najlepiej działają powiaty: żagański (87,50% gmin w tym powiecie posiada strategię rozwoju), międzyrzecki (83,3%) i strzelecko drezdenecki (80%), przy średniej w województwie wynoszącej 67,27%. Najgorzej w tym porównaniu wypada powiat krośnieński (33,33%). Dane w tym zakresie zobrazowano na wykresie nr 1. 5
Wykres 1. Odsetek gmin posiadających strategię rozwoju w podziale na powiaty. Mapa 1. Stan prac nad strategiami rozwoju w gminach województwa lubuskiego. 6
Mapa 2. Stan prac nad strategiami rozwoju w powiatach województwa lubuskiego. Sześć jednostek samorządu lokalnego nie ma opracowanych strategii rozwoju, ale posiada długookresowe plany rozwoju lokalnego (z horyzontem czasowym do roku 2010 lub 2013). Zakres horyzontu czasowego określonego w strategiach rozwoju jest dużo szerszy. Daty końcowe zawierają się w przedziale 2008 2020 r. Wyniki analizy danych kwestionariuszowych pod kątem posiadania przez gminę lub powiat własnej strategii rozwoju, obejmującej swym zakresem wyłącznie obszar danej jednostki, prezentuje zamieszczona poniżej tabela nr 3. Tabela ta obejmuje dodatkowo dane wskazujące przyjęty w dokumentach horyzont czasowy. Tabela 3. Gminy i powiaty posiadające strategię rozwoju. Lp. Nazwa jednostki samorządu lokalnego Posiadanie opracowanej strategii rozwoju (, nie, ) Horyzont czasowy dokumentu Uwagi 1. Starostwo Powiatowe w Gorzowie Wlkp. 2. Urząd Miejski w Gorzowie Wlkp. 3. Urząd Gminy w Bogdańcu 4. Urząd Gminy w Deszcznie 2000-2015 7
5. Urząd Gminy w Kłodawie 6. Urząd Miasta w Kostrzynie 7. Urząd Gminy w Lubiszynie 8. Urząd Gminy w Santoku 9. Urząd Miasta i Gminy w Witnicy 10. Starostwo Powiatowe w Krośnie Odrz. 11. Urząd Gminy w Bobrowicach 12. Urząd Gminy w Bytnicy 13. Urząd Gminy w Dabiu 14. Urząd Gminy w Gubinie 15. Urząd Miejski w Gubinie 16. Urząd Miejski w Krośnie Odrz. 17. Urząd Gminy w Maszewie 18. Starostwo Powiatowe w Międzyrzeczu 19. Urząd Gminy w Bledzewie 20. Urząd Miejski w Międzyrzeczu 21. Urząd Gminy w Przytocznej 22. Urząd Gminy w Pszczewie 23. Urząd Miasta i Gminy w Skwierzynie 24. Urząd Miasta i Gminy w Trzcielu 25. Starostwo Powiatowe w Nowej Soli 26. Urząd Miejski w Bytomiu Odrz. 27. Urząd Gminy w Kolsku 28. Urząd Miejski w Kożuchowie 29. Urząd Gminy w Otyniu 30. Urząd Miejski w Nowej Soli 31. Urząd Gminy w Nowej Soli 32. Urząd Miejski w Nowym Miasteczku 33. Urząd Gminy w Siedlisku 34. Starostwo Powiatowe w Słubicach do 2015 roku do 2010 roku do 2015 roku do 2010 roku do 2015 roku do 2020 roku nie 2000-2015 brak danych 2003-2018 1999-2009 do 2010 roku 2007-2015 2002-2012 2007-2013 2004-2014 1999-2010 2004-2013 2000-2010 1999-2010 do 2013 roku Strategia jest w trakcie opracowywania 8
35. Urząd Miasta w Cybince 36. Urząd Gminy w Górzycy 37. Urząd Miasta i Gminy w Ośnie Lubuskim 38. Urząd Miasta i Gminy w Rzepinie 39. Urząd Miejski w Słubicach 40. Starostwo Powiatowe w Strzelcach Kraj. 41. Urząd Miasta i Gminy w Dobiegniewie 42. Urząd Miasta i Gminy w Drezdenku 43. Urząd Gminy w Starym Kurowie 44. Urząd Miasta i Gminy w Strzelcach Kraj. 45. Urząd Gminy w Zwierzynie 46. Starostwo Powiatowe w Sulęcinie 47. Urząd Gminy w Krzeszycach 48. Urząd Miasta i Gminy w Lubniewicach 49. Urząd Gminy w Słońsku 50. Urząd Miejski w Sulęcinie 51. Urząd Miejski w Torzymiu 52. Starostwo Powiatowe w Świebodzinie 53. Urząd Gminy w Lubrzy 54. Urząd Gminy w Łagowie 55. Urząd Gminy w Skąpym 56. Urząd Gminy w Szczańcu 57. Urząd Miejski w Świebodzinie 58. Urząd Miejski w Zbąszynku 59. Starostwo Powiatowe we Wschowie 60. Urząd Miasta i Gminy we Wschowie 61. Urząd Miasta i Gminy w Sławie 62. Urząd Miasta i Gminy w Szlichtyngowej 63. Starostwo Powiatowe w Żaganiu 64. Urząd Gminy w Brzeźnicy do 2010 roku brak 2007-2013 2001-2008 2007-2017 do 2015 roku 2008-2015 2007-2015 nie brak danych 2001-2016 2005-2020 2007-2013 do 2013 roku 2008-2015 do 2015 roku do 2010 roku Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Świebodzińskiego brak danych Aktualizacja w 2007 roku do 2010 roku do 2009 roku brak danych 2000-2010 9
65. Urząd Miejski w Gozdnicy 66. Urząd Miejski w Iłowej 67. Urząd Miasta w Małomicach 68. Urząd Gminy w Niegosławicach 69. Urząd Miejski w Szprotawie 70. Urząd Gminy w Wymiarkach 71. Urząd Miejski w Żaganiu Urząd Gminy 72. w Żaganiu 73. Starostwo Powiatowe w Zielonej Górze 74. Urząd Miejski w Zielonej Górze 75. Urząd Miejski w Babimoście 76. Urząd Gminy w Bojadłach 77. Urząd Gminy i Miasta w Czerwieńsku 78. Urząd Miejski w Kargowej 79. Urząd Miejski w Nowogrodzie Bobrz. 80. Urząd Miejski w Sulechowie 81. Urząd Gminy w Świdnicy 82. Urząd Gminy w Trzebiechowie 83. Urząd Gminy w Zaborze 84. Urząd Gminy w Zielonej Górze 85. Starostwo Powiatowe w Żarach 86. Urząd Gminy w Brodach 87. Urząd Miejski w Jasieniu 88. Urząd Gminy w Lipinkach Łużyckich 89. Urząd Miejski w Lubsku 90. Urząd Miejski w Łęknicy 91. Urząd Gminy Przewóz 92. Urząd Gminy w Trzebielu 2005-2013 Strategia Rozwoju Miasta Gozdnica 2008-2013 do 2010 roku do 2010 roku nieokreślony Przygotowywana jest nowa strategia na lata 2008-2015 2004-2011 Plan Rozwoju Gminy 2007-2013 nieokreślony 2008-2015 2002-2010 do roku 2015 Plan rozwoju lokalnego 2007-2016 2005-2015 nie do 2014 roku 2007-2015 1-2 lata 5-10 lat ponad 10 lat 2002-2012 2008-2013 2002-2008 do 2020 roku nie 2008-2013 Strategia Zintegrowanego Rozwoju Obszaru Przygranicznego Strategia jest w trakcie opracowywania 10
93. Urząd Gminy w Tuplicach 94. Urząd Miasta w Żarach 95. Urząd Gminy w Żarach 2008-2013 Plan Rozwoju Lokalnego 2007-2015 2007-2010 Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Żary Niewiele urzędów, ma w swojej strukturze organizacyjnej wyodrębnione osobne komórki zajmujące się monitorowaniem realizacji strategii. Odpowiedzi twierdzącej na pytanie: Czy istnieje odrębna komórka organizacyjna w strukturze urzędu odpowiedzialna za opracowywanie oraz wdrażanie i monitorowanie strategii rozwoju?, udzieliło 25% badanych podmiotów. Wyniki analizy kolejnego pytania: Czy w Państwa jednostce sporządzane są sprawozdania z realizacji strategii rozwoju powiatu/gminy/miasta? Jeżeli, to jak często? są następujące: sprawozdania z realizacji strategii rozwoju sporządzane są w lubuskich powiatach i gminach przeważnie raz w roku, kilka jednostek opracowuje sprawozdania raz na dwa lata, ewentualnie raz w kadencji. Na pytanie dotyczące sprawozdawczości ciekawie odpowiedziały Starostwa Powiatowe w Żaganiu, Wschowie i Świebodzinie oraz gminy: Witnica, Sława, Nowa Sól i Lipinki Łużyckie: nie sporządza się sprawozdań, ponieważ nie dostrzega się iej potrzeby. Jednocześnie, jednostki te twierdzą, że posiadają wiedzę na temat osiągania celów zawartych w strategii, co było elementem jednego z kolejnych pytań. W wielu gminach i powiatach Województwa Lubuskiego podjęto znaczny wysiłek na rzecz sformułowania obok strategii rozwoju również innych istotnych dokumentów o charakterze strategicznym (programowym, planistycznym, etc.). Proces ten przyjął na tyle powszechną formę, że w części przypadków opracowania te stanowią kluczowy efekt procesu planowania strategicznego, będący w stosunku do strategii lokalnych nie uzupełnieniem, lecz alternatywą. Dzieje się, m.in. w przypadku programów ochrony środowiska, które w odróżnieniu od strategii rozwoju gminy czy powiatu mają charakter obligatoryjny, czy też planów rozwoju lokalnego, programów rewitalizacji, planów rozwoju, transportu publicznego, jak również studiów uwarunkowań i kierunków rozwoju, opracowywanych w oparciu o postanowienia ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Odpowiedzi na pytanie: Czy w Państwa powiecie/gminie/mieście zostały opracowane strategie sektorowe? Jeżeli, proszę wymienić jakie, ilustruje tabela nr 4. Jak wynika z danych zawartych w tabeli nr 4, ponad połowa samorządów, które nadesłały odpowiedzi na ankietę, posiada opracowane strategie lub programy sektorowe. W zestawieniu tym najlepiej wypadł powiat zielonogórski. Natomiast porównując poszczególne gminy widać, że najprężniej w obszarze programowania strategicznego działają gminy: Międzyrzecz, Przytoczna, Witnica i Świebodzin. 11
Tabela 4. Inne dokumenty strategiczne opracowane w gminach i powiatach województwa Lp. lubuskiego. Jednostka samorządu lokalnego Nazwa strategii lub programu 1. Powiat Krośnieński Powiatowa Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Strategia Rozwoju Oświaty Powiatowy Program Ochrony Środowiska Program Kierunkowy Robót Inwestycyjnych na Drogach Powiatowych Powiatowy Program Przeciwdziałania Bezrobociu oraz Aktywizacji Lokalnego Rynku Pracy 2. Powiat Międzyrzecki Program Zapobiegania Przestępczości oraz Ochrony Bezpieczeństwa Obywateli i Porządku Publicznego Program Współpracy Powiatu Międzyrzeckiego z Organizacjami Pozarządowymi i Innymi Podmiotami Plan Rozwoju Lokalnego Program Wspierania Osób Niepełnosprawnych Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Program Nauczanie ku przyszłości 3. Powiat Strzelecko-Drezdenecki Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych 4. Powiat Zielona Góra Studium Rozwoju Komunikacji 5. Powiat Żagański Powiatowa Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Program Ochrony Środowiska Program Gospodarki Odpadami 6. Powiat Żarski Powiatowy Program Działań na Rzecz Osób Niepełnosprawnych Program Promocji Zatrudnienia i Aktywizacji Powiatowego Rynku Pracy 7. Gmina Żary Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych 8. Gmina Bogdaniec Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych 12
Program Ochrony Środowiska Gminny Program zakładania nasadzeń zieleni trwałej Program pn. Gminny System Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie Program osłonowy skierowany do osób zagrożonych eksmisją Program gospodarczego rozwoju gminy pn. Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Witnica na lata 2007 2013 Roczny program współpracy Gminy Witnica 9. Miasto i Gmina Witnica z organizacjami pozarządowymi oraz innymi podmiotami w 2008r. Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Gminny Program Przeciwdziałania Narkomanii Gminny Program Aktywizujący Rodziny do Osiągania Samodzielności Życiowej pn. Nowe Umiejętności-Szansą na Sukces Program Bezpieczna Gmina Wieloletni Program gospodarowania mieszkaniowym zasobem gminy 10. Gmina Słubice Strategia Rozwoju Edukacji 11. Gmina Kargowa Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Program Rewitalizacji 12. Gmina Bytom Plan Gospodarki Odpadami Odrzański Program Ochrony Środowiska 13. Gmina Santok Program Budowy Społeczeństwa Informacyjnego 14. Gmina Sulechów Programy dotyczące rozwoju obszarów wiejskich, ochrony środowiska, zagospodarowania przestrzennego 15. Gmina Ośno Lubuskie Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Ośno Lub. Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Ośno Lub. Plan Urządzenia Lasu Program Gospodarowania Mieszkaniowym Zasobem Gminy Strategia Rozwoju Gospodarczego Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Strategia Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych 16. Gmina Międzyrzecz Gminny System Profilaktyki i Opieki nad Dzieckiem i Rodziną Program Rozwoju Lokalnego Miasta i Terenów Wiejskich Gminy Program Ochrony Środowiska Plan rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych i urządzeń kanalizacyjnych Wieloletni plan inwestycyjny Lokalny Program Rewitalizacji Miasta i Terenów Wiejskich Gminy 13
Program Ochrony Środowiska z Planem Gospodarki Odpadami 17. Gmina Jasień Gminny System Profilaktyki i Opieki nad Dzieckiem i Rodziną Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie Program Ochrony Środowiska Plan Rozwoju Lokalnego Plan Odnowy Miejscowości Przytoczna Plan Odnowy Miejscowości Rokitno Program Gospodarki Odpadami Komunalnymi 18. Gmina Przytoczna Program Opieki Nad Zabytkami Gminy Wieloletni Program Gospodarki Mieszkaniowym Zasobem Gminy Program Usuwania i Unieszkodliwiania Odpadów Zawierających Azbest z terenu gminy Wieloletni Program Inwestycyjny Strategia Integracji i Polityki Społecznej 19. Urząd Miasta Żagań Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych 20. Gmina Czerwieńsk Gminny Program Przeciwdziałania Narkomanii Strategia Integracji i Polityki Społecznej Program Ochrony Środowiska 21. Gmina Iłowa Gminny Program Przeciwdziałania Narkomanii Program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych Program współpracy Gminy Iłowa z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie Program Ochrony Środowiska 22. Gmina Szprotawa Plan Gospodarki Odpadami Gminna Strategia Polityki Społecznej Wieloletni Plan Inwestycyjny 23. Gmina Łagów Program dotyczący selektywnej zbiórki odpadów 24. Gmina Gminna Strategia Integracji i Polityki Społecznej Nowogród Bobrzański Gminny Program Ochrony Środowiska Gminny program rozwiązywania problemów alkoholowych Gminny program przeciwdziałania narkomanii Program współpracy z organizacjami pozarządowymi Program ochrony wartości kulturowych i przyrodniczych 25. Gmina Świebodzin Program rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości Program rozwoju turystyki Program rozwoju rolnictwa i terenów wiejskich Program rozwoju infrastruktury technicznej Projekt założeń do planu zaopatrzenia gminy Świebodzin w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe 26. Gmina Zwierzyn Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych 27. Gmina Strzelce Krajeńskie Program Ochrony Środowiska Plan Gospodarki Odpadami 14
28. Gmina Zielona Góra Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych 29. Gmina Skwierzyna Strategia Polityki Społecznej 30. Koncepcja Programowo-Przestrzenna gospodarka Gmina Drezdenko ściekowa dla Miasta i Gminy Drezdenko Plan Rozwoju Lokalnego 31. Gmina Sulęcin Plan Ochrony Środowiska Koncepcja Rozwoju Turystyki 32. Gmina Torzym Strategia Integracji i Polityki Społecznej 33. Gmina Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Krosno Odrzańskie 34. Gmina Bobrowice Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych 35. Gmina Dobiegniew Lokalny Program Rozwoju Program Rewitalizacji Miasta i Gminy Na wykresie nr 2 zobrazowano, jak przedstawia się omawiana sytuacja w poszczególnych powiatach, ale z perspektywy gmin, które znajdują się w jego obszarze. Zdecydowanie najwięcej gmin, posiadających dokumenty strategiczne inne niż strategia rozwoju należy do powiatu strzelecko drezdeneckiego (80% gmin w tym powiecie ma ie dokumenty, przy średniej w województwie wynoszącej 38,23%), wysoko w tym zestawieniu plasuje się również powiat zielonogórski (62,5%), znacznie poniżej średniej jest powiat nowosolski, natomiast w powiecie wschowskim żadna z trzech gmin nie ma opracowanych ich dokumentów. Wykres 2. Odsetek gmin posiadających dokumenty strategiczne inne niż strategia rozwoju w podziale na powiaty. 15
Niezbędnym warunkiem właściwego funkcjonowania całego systemu programowania strategicznego jest monitorowanie realizacji strategii. Konieczne jest monitorowanie realizacji strategii pod kątem osiągania złożonych celów, czyli inaczej mówiąc, systematyczne sprawdzanie efektywności wdrażania strategii jako dokumentu, którego celem jest programowanie rozwoju określonego obszaru. System monitorowania powinien opierać się na odpowiednio dobranych wskaźnikach umożliwiających prowadzenie analiz porównawczych. Jednostka posiadająca i wdrażająca strategię rozwoju, powinna dysponować systemem jej monitorowania. W przeciwnym przypadku dokonanie analizy skuteczności działań w obrębie strategii jest znacznie utrudnione. W ankiecie pojawiły się dwa pytania związane z monitorowaniem strategii, pierwsze dotyczyło samego posiadania w strategiach części poświęconej metodom wdrażania i monitorowania strategii: Czy w strategii rozwoju Państwa jednostki zawarta jest część dotycząca wdrażania i monitorowania strategii?, natomiast drugie brzmiało: Czy Państwa zdaniem, cele zakładane do realizacji w opracowanych strategiach są osiągane?. Większość gmin, które udzieliły odpowiedzi na ankietę, potwierdziło istnienie w strategii części poświęconej jej monitorowaniu (61%), 23 gminy udzieliły odpowiedzi, że nie monitorują realizacji strategii, ale i jedne, i drugie potwierdzają osiąganie celów zawartych w dokumentach strategicznych. W tym drugim przypadku nasuwa się pytanie, skąd ta pewność? Kilka gmin odpowiedziało, że system monitorowania osiągalności celów opisany mają w planie rozwoju lokalnego, który to dokument traktowany jest jako uszczegółowienie strategii rozwoju. Niektóre gminy realizują założone cele jedynie częściowo, a problemy pojawiają się przy realizacji celów, których osiągnięcie zależne jest od udziału środków zewnętrznych, głównie unijnych. Odpowiedzi uzyskane od przedstawicieli starostw powiatowych obrazuje tabela nr 5 natomiast, jak przebiega proces monitorowania strategii w gminach województwa lubuskiego zobrazowano na wykresie nr 3. 100% gmin na wykresie, to gminy, które odpowiedziały na ankietę. 16
Tabela 5. Monitorowanie strategii rozwoju w powiatach województwa lubuskiego. Powiat posiada Lp. Nazwa powiatu (nie posiada) system monitorowania strategii rozwoju Cele zapisane w strategii są (nie są) osiągane nie nie częściowo 1. Powiat gorzowski 2. Powiat grodzki Gorzów Wlkp. 3. Powiat krośnieński X X 4. Powiat międzyrzecki X X 5. Powiat nowosolski X X 6. Powiat słubicki X X 7. Powiat strzeleckodrezdenecki X X 8. Powiat sulęciński X X 9. Powiat świebodziński X X 10. Powiat wschowski X X 11. Powiat żagański X X 12. Powiat zielonogórski 13. Powiat grodzki Zielona Góra X X 14. Powiat żarski X X Wykres 3. Monitorowanie strategii w gminach województwa lubuskiego. 17
Na pytanie: Czy uważają Państwo, że programowanie strategiczne (opracowywanie, wdrażanie i monitorowanie strategii) jest przydatne w procesie rozwoju powiatu/gminy/miasta?, tylko gmina Bytom Odrzański odpowiedziała negatywnie. Zdaniem przedstawiciela gminy Wschowa, programowanie strategiczne jest częściowo przydatne w procesie rozwoju gminy, wszystkie pozostałe jednostki potwierdziły jego przydatność. W odpowiedziach pojawiały się następujące uzasadnienia przydatności programowania strategicznego: jest ono kluczowe w celu sprecyzowania kierunków rozwoju, pozwala oszacować potrzeby inwestycyjne, ułatwia realizację zadań, pozwala na sprawne podejmowanie decyzji dotyczących inwestycji, ułatwia pozyskiwanie funduszy zewnętrznych, jest narzędziem pomocniczym dla monitorowania efektywności pracy samorządu lokalnego, dokumenty strategiczne dają wizję lepszego życia i szansy rozwoju. Polityka rozwoju kraju obejmuje swym zasięgiem wszystkie szczeble administracji publicznej, a więc również jednostki samorządu terytorialnego, tym samym również gminy i powiaty województwa lubuskiego stanowią grono adresatów przedsięwzięć podejmowanych na rzecz realizacji tej polityki. Niezwykle istotne znaczenie posiada zgodność polityk rozwoju lokalnego z polityką rozwoju województwa, w ankiecie poruszono więc również problem dokonywania analiz spójności zapisów strategii lokalnych ze strategią wojewódzką. Na pytanie: Czy uważają Państwo, że cele strategiczne i operacyjne zawarte w strategii rozwoju na poziomie lokalnym i regionalnym powinny być spójne?, prawie wszystkie gminy i powiaty (68 jednostek) odpowiedziały twierdząco. Tylko gminy Nowa Sól i Bojadła wyraziły opinię, że nie ma iej potrzeby. Druga część tego samego pytania dotyczyła potrzeby istnienia zapisu ustawowego, który zapewniłby zgodność dokumentów strategicznych na wszystkich szczeblach programowania strategicznego ( Czy powinien istnieć zapis ustawowy, który zapewni zgodność dokumentów strategicznych na wszystkich szczeblach programowania strategicznego?). Tu odpowiedzi były bardziej zróżnicowane: ponad połowa ankietowanych jednostek (37) odpowiedziała twierdząco na postawione pytanie, u dwudziestu sugestia a napotkała wyraźny sprzeciw, natomiast 12 jednostek nie odniosło się w ogóle do pytania. 18
Podsumowanie Posiadanie strategii rozwoju na poziomie gminy i powiatu jest ważnym elementem planowania rozwoju danego obszaru. Ustalenie celów i nakreślenie wizji, do osiągnięcia których zmierzają planujący rozwój, są doskonałymi wytycznymi dla zachowania ciągłości planowania strategicznego. Dokument zawierający ustalenie priorytetów i kierunków rozwojowych z uwzględnieniem posiadanych zasobów, społecznych oczekiwań oraz możliwości finansowych jest wizytówką samorządu, a porównanie założeń planowych z podejmowanymi przedsięwzięciami rozwojowymi jest dobrą okazją do bieżącej analizy jego funkcjonowania. Najistotniejszą konkluzją, która mogłaby stanowić rodzaj podsumowania wniosków wynikających z lektury niniejszego raportu, jest stwierdzenie wielu bardzo pozytywnych tendencji zidentyfikowanych w ramach monitorowania procesu planowania strategicznego w gminach i powiatach województwa lubuskiego. Zdecydowana większość jednostek samorządu lokalnego posiada opracowane strategie rozwoju, a ponad połowa ma również strategie lub programy sektorowe, choć nie wszystkie są dla nich obligatoryjne. 97% ankietowanych potwierdza przydatność programowania strategicznego w procesie rozwoju powiatu lub gminy. Zdecydowanie wysoko należy ocenić również świadomość konieczności dążenia do spójności działania jednostek wszystkich szczebli samorządu w obszarze programowania strategicznego dla wspólnego dobra osiągnięcia wysokiego poziomu rozwoju. Niestety, co wynika z ankiet, niektóre gminy nadal pracują bez opracowanej strategii rozwoju, a więc nie posiadając określonych długookresowych celów, do których dążą i sposobów ich osiągnięcia. W wielu jednostkach lokalnego samorządu terytorialnego ciągle jeszcze brak jest odrębnych komórek organizacyjnych, zajmujących się programowaniem strategicznym. Dopracowania wymaga również obszar monitorowania wdrażania oraz efektywności (osiągalności celów) posiadanych dokumentów. Nie we wszystkich jednostkach sporządzane są sprawozdania z realizacji posiadanych strategii i programów długookresowych. Dążąc do osiągnięcia stanu optymalnego, należałoby podjąć próby usprawnienia i udoskonalenia tych aspektów, na przykład poprzez większe zaangażowanie samorządu województwa. Rolą władz regionalnych na obecnym etapie monitorowania spójności programowania strategicznego w województwie lubuskim jest przede wszystkim wdrożenie działań (np. poprawienie przepływu informacji), które umożliwią osiągnięcie, a przynajmniej zbliżenie się do pożądanego modelu współpracy z samorządami lokalnymi w tym zakresie. Jak już wcześniej wspomniano, współpraca a jest niezbędnym warunkiem osiągnięcia spójności województwa, rozumianej jako harmonijny, jednolity rozwój całości regionu, w tym przypadku w obszarze programowania strategicznego. Zgodnie z definicją, dążenie do osiągnięcia spójności grupy, następuje dzięki realizacji wspólnych celów przez jej członków (w województwie przez władze samorządowe wszystkich szczebli), w oparciu o współdziałanie współpracę 19
poszczególnych jednostek. Między jednostkami zachodzą wówczas częstsze interakcje, co jest przyczyną kształtowania się więzi społecznej między nimi. Spójność województwa w ramach programowania strategicznego ma również aspekt marketingowy: harmonijnie rozwijające się, silne województwo jest lepiej postrzegane z zewnątrz. W chwili obecnej można wskazać następujące działania, jako istotne z punktu widzenia usprawnienia współpracy samorządu województwa z samorządami lokalnymi w zakresie programowania strategicznego oraz zwiększenia świadomości władz i pracowników samorządowych wszystkich szczebli w tym obszarze: zapewnienie różnorodności form i środków przekazu oraz większej ilości spotkań w ramach procesu konsultacji społecznych najważniejszych dokumentów regionalnych, angażowanie przedstawicieli samorządów lokalnych nie tylko w tworzenie, ale przede wszystkim w realizację strategicznych dokumentów regionalnych, włączanie przedstawicieli samorządów lokalnych w proces opracowywania nowych wojewódzkich strategii sektorowych, organizacja szkoleń, warsztatów oraz realizacja innych przedsięwzięć z udziałem przedstawicieli samorządów gminnych i powiatowych w zakresie istoty programowania strategicznego w jednostkach samorządu terytorialnego oraz opracowywania, monitorowania i aktualizacji strategii rozwoju. Ustawa o samorządzie województwa zobowiązuje władze regionu do konsultacji społecznych, ale wyłącznie na etapie opracowywania strategii rozwoju (art. 12.1). Z uwagi na rozwój całego regionu, warto jednak nawiązać oraz rozwijać współpracę, dzielić się wiedzą, doświadczeniem i pomysłami również w kolejnym etapie, tj. w trakcie wdrażania opracowanych dokumentów. Opracowanie: Joanna Jackiewicz, Magdalena Balak-Hryńkiewicz Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego Departament Rozwoju Regionalnego i Planowania Przestrzennego Wydział Programowania Strategicznego i Analiz Społeczno Gospodarczych 20
Załącznik nr 1. Wykaz powiatów województwa lubuskiego z podziałem na gminy. powiaty grodzkie o o Gorzów Wielkopolski Zielona Góra powiaty ziemskie gorzowski - Gorzów Wielkopolski o gmina miejska: Kostrzyn nad Odrą o gmina miejsko-wiejska: Witnica o gminy wiejskie: Bogdaniec, Deszczno, Kłodawa, Lubiszyn i Santok krośnieński - Krosno Odrzańskie o gmina miejska: Gubin o gmina miejsko-wiejska: Krosno Odrzańskie o gminy wiejskie: Bobrowice, Bytnica, Dąbie, Gubin i Maszewo międzyrzecki - Międzyrzecz o gminy miejsko-wiejskie: Międzyrzecz, Skwierzyna i Trzciel o gminy wiejskie: Bledzew, Przytoczna i Pszczew nowosolski - Nowa Sól o gmina miejska: Nowa Sól o gminy miejsko-wiejskie: Bytom Odrzański, Kożuchów i Nowe Miasteczko o gminy wiejskie: Kolsko, Nowa Sól, Otyń i Siedlisko słubicki - Słubice o gminy miejsko-wiejskie: Cybinka, Ośno Lubuskie, Rzepin i Słubice o gmina wiejska: Górzyca strzelecko-drezdenecki - Strzelce Krajeńskie o gminy miejsko-wiejskie: Dobiegniew, Drezdenko i Strzelce Krajeńskie o gminy wiejskie: Stare Kurowo i Zwierzyn sulęciński - Sulęcin o gminy miejsko-wiejskie: Lubniewice, Sulęcin i Torzym o gminy wiejskie: Krzeszyce i Słońsk świebodziński - Świebodzin o gminy miejsko-wiejskie: Świebodzin i Zbąszynek o gminy wiejskie: Lubrza, Łagów, Skąpe i Szczaniec 21
wschowski - Wschowa o gminy miejsko-wiejskie: Sława, Szlichtyngowa i Wschowa zielonogórski - Zielona Góra o gminy miejsko-wiejskie: Babimost, Czerwieńsk, Kargowa, Nowogród Bobrzański i Sulechów o gminy wiejskie: Bojadła, Świdnica, Trzebiechów, Zabór i Zielona Góra żagański - Żagań o gminy miejskie: Gozdnica i Żagań o gminy miejsko-wiejskie: Iłowa, Małomice i Szprotawa o gminy wiejskie: Brzeźnica, Niegosławice, Wymiarki i Żagań żarski - Żary o gminy miejskie: Łęknica i Żary o gminy miejsko-wiejskie: Jasień i Lubsko o gminy wiejskie: Brody, Lipinki Łużyckie, Przewóz, Trzebiel, Tuplice i Żary 22
Załącznik nr 2. Ankieta dla jednostek samorządu lokalnego województwa lubuskiego (programowanie strategiczne na szczeblu lokalnym w województwie lubuskim). Ankieta dla jednostek samorządu lokalnego województwa lubuskiego (programowanie strategiczne na szczeblu lokalnym w województwie lubuskim) 1. Nazwa jednostki samorządu lokalnego:... 2. Czy w Państwa powiecie/gminie/mieście istnieje opracowana strategia rozwoju, a jeżeli, to z jakim horyzontem czasowym?... 3. Czy istnieje odrębna komórka organizacyjna w strukturze urzędu odpowiedzialna za opracowywanie oraz wdrażanie i monitorowanie strategii rozwoju?... 4. Proszę podać imię i nazwisko osoby zajmującej się ww. zagadnieniem, numer telefonu oraz adres poczty elektronicznej.... 5. Czy w Państwa jednostce sporządzane są sprawozdania z realizacji strategii rozwoju powiatu/gminy/miasta? Jeżeli, to jak często?.. 6. Czy w strategii rozwoju Państwa jednostki zawarta jest część dotycząca wdrażania i monitorowania strategii?... 7. Czy Państwa zdaniem, cele zakładane do realizacji w opracowanych strategiach są osiągane?... 8. Czy w Państwa powiecie/gminie/mieście zostały opracowane strategie sektorowe? Jeżeli, proszę wymienić jakie....... 9. Czy uważają Państwo, że programowanie strategiczne (opracowywanie, wdrażanie i monitorowanie strategii) jest przydatne w procesie rozwoju powiatu/gminy/miasta?... 10. Czy uważają Państwo, że cele strategiczne i operacyjne zawarte w strategii rozwoju na poziomie lokalnym i regionalnym powinny być spójne? Czy powinien istnieć zapis ustawowy, który zapewni zgodność dokumentów strategicznych na wszystkich szczeblach programowania strategicznego?... 23
Spis tabel: Tabela 1. Liczba jednostek administracyjnych samorządu lokalnego w województwie lubuskim... 4 Tabela 2. Zainteresowanie gmin i powiatów województwa lubuskiego ankietą... 5 na temat programowania strategicznego Tabela 3. Gminy i powiaty posiadające strategię rozwoju... 7 Tabela 4. Inne dokumenty strategiczne wdrażane w gminach i powiatach województwa lubuskiego... 12 Tabela 5. Monitorowanie strategii rozwoju w powiatach województwa lubuskiego... 17 Spis map: Mapa 1. Stan prac nad strategiami rozwoju w gminach województwa lubuskiego... 6 Mapa 2. Stan prac nad strategiami rozwoju w powiatach województwa lubuskiego... 7 Spis wykresów: Wykres 1. Odsetek gmin posiadających strategię rozwoju w podziale na powiaty... 6 Wykres 2. Odsetek gmin posiadających dokumenty strategiczne inne niż strategia rozwoju... 15 w podziale na powiaty Wykres 3. Monitorowanie strategii w gminach województwa lubuskiego... 17 Spis załączników: Załącznik nr 1. Wykaz powiatów województwa lubuskiego z podziałem na gminy... 21 Załącznik nr 2. Ankieta dla jednostek samorządu lokalnego województwa lubuskiego... 23 (programowanie strategiczne na szczeblu lokalnym w województwie lubuskim) 24