Wymagania edukacyjne z chemii dla klasy I III gimnazjum oparte na Programie nauczania chemii w gimnazjum autorstwa Teresy Kulawik i Marii Litwin I. Substancje i ich przemiany zalicza chemię do nauk przyrodniczych stosuje zasady bezpieczeństwa obowiązujące w pracowni chemicznej nazywa wybrane elementy szkła i sprzętu laboratoryjnego oraz określa ich przeznaczenie opisuje właściwości substancji, będących głównymi składnikami produktów, stosowanych na co dzień wyjaśnia, na czym polega zmiana stanu skupienia na przykładzie wody przeprowadza proste obliczenia z wykorzystaniem pojęć: masa, gęstość, objętość podaje przykłady zjawisk fizycznych i reakcji w otoczeniu człowieka odróżnia właściwości fizyczne od dzieli substancje chemiczne na proste i złożone, na pierwiastki i związki chemiczne definiuje pojęcie mieszanina substancji opisuje cechy mieszanin jednorodnych i niejednorodnych podaje przykłady mieszanin opisuje proste metody rozdzielania mieszanin na składniki definiuje pojęcia zjawisko wyjaśnia, dlaczego chemia jest nauką przydatną ludziom omawia, czym się zajmuje chemia wskazuje wśród podanych przykładów reakcję chemiczną i zjawisko fizyczne wymienia i wyjaśnia podstawowe sposoby rozdzielania mieszanin sporządza mieszaninę planuje rozdzielanie mieszanin (wymaganych) opisuje różnicę w przebiegu zjawiska fizycznego i reakcji chemicznej projektuje doświadczenia ilustrujące zjawisko fizyczne i reakcję chemiczną wskazuje wśród podanych przykładów mieszaninę jednorodną i mieszaninę niejednorodną wyjaśnia potrzebę wprowadzenia symboliki chemicznej rozpoznaje pierwiastki i związki chemiczne wyjaśnia różnicę między pierwiastkiem a związkiem chemicznym wymienia stałe i zmienne składniki powietrza opisuje właściwości fizyczne i chemiczne azotu, gazów szlachetnych, tlenku węgla (IV), wodoru wyjaśnia, na czym polega proces fotosyntezy podaje zastosowania wybranych elementów sprzętu lub szkła laboratoryjnego identyfikuje substancje na podstawie podanych właściwości opisuje różnice w przebiegu między zjawiskiem fizycznym a reakcją chemiczną podaje sposób rozdzielenia wskazanej mieszaniny wskazuje różnice między właściwościami fizycznymi składników mieszaniny, które umożliwiają jej rozdzielenie projektuje doświadczenia ilustrujące reakcję chemiczną i formułuje wnioski wskazuje w podanych przykładach reakcję chemiczną i zjawisko fizyczne wskazuje wśród różnych substancji mieszaninę i związek chemiczny wyjaśnia różnicę między mieszaniną a związkiem chemicznym proponuje sposoby zabezpieczenia produktów zawierających żelazo przed rdzewieniem odszukuje w układzie okresowym pierwiastków podane pierwiastki chemiczne określa, które składniki powietrza są stałe, a które zmienne opisuje sposób identyfikowania planuje i wykonuje doświadczenia ilustrujące reakcję chemiczną i zjawisko fizyczne z pomocą nauczyciela zapisuje obserwacje i formułuje wnioski do doświadczenia wykonuje doświadczenie potwierdzające że powietrze jest mieszaniną pisze równania reakcji otrzymywania tlenu np. rozkład wody pod wpływem prądu wyjaśnia, dlaczego gazy szlachetne są bardzo mało aktywne chemicznie wykrywa obecność tlenku węgla (IV) planuje doświadczenie umożliwiające wykrycie obecności tlenku węgla (IV) w powietrzu wydychanym z płuc opisuje doświadczenie o podanym tytule omawia sposób otrzymywania tlenku węgla (IV) na przykładzie reakcji węgla z tlenem podaje, w jaki sposób otrzymuje się wodór ( w reakcji kwasu solnego z wodorem) opisuje sposób identyfikowania oraz otrzymywania wodoru planuje sposoby postępowania umożliwiające ochronę powietrza wyjaśnia, na czym polega chromatografia planuje doświadczenie badające właściwości tlenu, azotu przewiduje wyniki niektórych doświadczeń na podstawie posiadanej wiedzy definiuje stopy 1/12
fizyczne i reakcja chemiczna podaje przykłady zjawisk fizycznych i reakcji zachodzących w otoczeniu człowieka definiuje pojęcia pierwiastek chemiczny i związek chemiczny podaje przykłady związków klasyfikuje pierwiastki chemiczne na metale i niemetale podaje przykłady pierwiastków (metali i niemetali) odróżnia metale i niemetale na podstawie ich właściwości opisuje, na czym polega rdzewienie (korozja) posługuje się symbolami chemicznymi pierwiastków (H, O, N, Cl, S, C, P, Si, Na, K, Ca, Mg, Fe, Zn, Cu, Al, Pb, Sn, Ag, Hg) opisuje skład i właściwości powietrza określa, co to są stałe i zmienne składniki powietrza opisuje właściwości fizyczne, chemiczne tlenu, tlenku węgla(iv), wodoru, azotu określa rolę tlenu w życiu organizmów podaje, że woda jest związkiem chemicznym wodoru i tlenu tłumaczy, na czym polega zmiana stanów skupienia na przykładzie wody omawia obieg wody w przyrodzie określa znaczenie powietrza, wody, tlenu opisuje, na czym polega reakcja syntezy, analizy, wymiany omawia, na czym polega utlenianie, spalanie definiuje pojęcia substrat i produkt reakcji chemicznej wskazuje substraty i produkty reakcji chemicznej określa typy reakcji wymienia zastosowania tlenków wapnia, żelaza, glinu, azotu, gazów szlachetnych, tlenku węgla(iv), tlenu, wodoru definiuje pojęcie reakcja charakterystyczna planuje doświadczenie umożliwiające wykrycie obecności tlenku węgla(iv) w powietrzu wydychanym z płuc wyjaśnia, co to jest efekt cieplarniany wyjaśnia pojęcie higroskopijność wskazuje w zapisie słownym przebiegu reakcji chemicznej substraty i produkty, pierwiastki i związki chemiczne opisuje, na czym polega powstawanie dziury ozonowej, kwaśnych opadów wymienia źródła, rodzaje i skutki zanieczyszczeń powietrza definiuje pojęcia reakcje egzoi endoenergetyczne tlenu wymienia zastosowania tlenu, azotu, gazów szlachetnych, tlenku węgla (IV) wyjaśnia, co to są tlenki i jak się one dzielą wyjaśnia, na czym polega reakcja syntezy, wymiany wymienia zastosowania tlenków: wapnia, żelaza, glinu opisuje obieg tlenu i tlenku węgla (IV) w przyrodzie wyjaśnia rolę procesu fotosyntezy w naszym życiu podaje przykłady substancji szkodliwych dla środowiska wyjaśnia, skąd się biorą kwaśne opady określa zagrożenia wynikające z efektu cieplarnianego, dziury ozonowej, kwaśnych opadów proponuje sposoby zapobiegania powiększania się dziury ozonowej i ograniczenia powstawania kwaśnych opadów zapisuje słownie przebieg różnych rodzajów reakcji podaje przykłady różnych typów reakcji podaje przykłady reakcji egzoi endoenergetycznych przed zanieczyszczeniami wykazuje zależność między rozwojem cywilizacji a występowaniem zagrożeń, np. podaje przykłady dziedzin życia, których rozwój powoduje negatywne skutki dla środowiska przyrodniczego 2/12
określa, co to są tlenki i jaki jest ich podział wymienia niektóre efekty towarzyszące reakcjom chemicznym wymienia podstawowe źródła, rodzaje i skutki zanieczyszczeń powietrza II. Wewnętrzna budowa materii definiuje pojęcie materia opisuje ziarnistą budowę materii definiuje atom i cząsteczkę opisuje, czym różni się atom od cząsteczki definiuje pojęcia jednostka masy atomowej, masa atomowa, masa cząsteczkowa oblicza masę cząsteczkową prostych związków opisuje i charakteryzuje skład atomu pierwiastka chemicznego (jądro: protony i neutrony, elektrony) definiuje pojęcie elektrony walencyjne wyjaśnia, co to jest liczba atomowa, liczba masowa ustala liczbę protonów, elektronów, neutronów w atomie danego pierwiastka chemicznego, gdy znane są liczby atomowa i masowa definiuje pojęcie izotop dokonuje podziału izotopów wymienia dziedziny życia, w których stosuje się izotopy opisuje układ okresowy pierwiastków podaje, kto jest twórcą układu okresowego pierwiastków odczytuje z układu okresowego wyjaśnia zjawisko dyfuzji omawia skalę wielkości atomów i ich mas oblicza masy cząsteczkowe prostych związków wymienia dziedziny życia, w których stosuje się izotopy korzysta z układu okresowego pierwiastków wykorzystuje informacje odczytane z układu okresowego pierwiastków zapisuje wzory sumaryczne i strukturalne wymaganych cząsteczek odczytuje ze wzoru chemicznego, z jakich pierwiastków i ilu atomów składa się cząsteczka lub kilka cząsteczek opisuje rolę elektronów walencyjnych w łączeniu się atomów opisuje sposób powstawania jonów określa rodzaj wiązania w prostych przykładach cząsteczek podaje przykłady substancji o wiązaniu kowalencyjnym (atomowym) i substancji o wiązaniu jonowym odczytuje wartościowość pierwiastków z układu okresowego pierwiastków planuje doświadczenie potwierdzające ziarnistość budowy materii oblicza masy cząsteczkowe związków wymienia zastosowania izotopów identyfikuje pierwiastki chemiczne na podstawie niepełnych informacji o ich położeniu w układzie okresowym pierwiastków korzysta swobodnie z informacji zawartych w układzie okresowym pierwiastków określa typ wiązania chemicznego w podanym związku chemicznym wyjaśnia, dlaczego gazy szlachetne są bardzo mało aktywne chemicznie na podstawie budowy ich atomów wyjaśnia różnice między różnymi typami wiązań opisuje powstawanie wiązań atomowych (kowalencyjnych) dla wymaganych przykładów zapisuje elektronowo mechanizm powstawania jonów (wymagane przykłady) opisuje mechanizm powstawania wiązania jonowego wykorzystuje pojęcie wartościowości określa możliwe wartościowości rysuje modele atomów definiuje pojęcie masa atomowa jako średnia masa atomowa danego pierwiastka chemicznego z uwzględnieniem jego składu izotopowego wyjaśnia związek między podobieństwami właściwości pierwiastków zapisanych w tej samej grupie układu okresowego a budową ich atomów i liczbą elektronów walencyjnych wskazuje podstawowe różnice między wiązaniami kowalencyjnym a jonowym oraz kowalencyjnym niespolaryzowanym a kowalencyjnym spolaryzowanym porównuje właściwości związków kowalencyjnych i jonowych (stan skupienia, temperatury topnienia i wrzenia) rozwiązuje trudniejsze zadania wykorzystujące poznane prawa (zachowania masy, stałości składu związku chemicznego) wyjaśnia różnice w budowie atomów izotopów wodoru 3/12
podstawowe informacje o pierwiastkach wymienia typy wiązań podaje definicje wiązania kowalencyjnego (atomowego), wiązania kowalencyjnego spolaryzowanego, wiązania jonowego definiuje pojęcia jon, kation, anion posługuje się symbolami pierwiastków odróżnia wzór sumaryczny od wzoru strukturalnego zapisuje wzory sumaryczne i strukturalne cząsteczek definiuje pojęcie wartościowość podaje wartościowość pierwiastków w stanie wolnym odczytuje z układu okresowego maksymalną wartościowość pierwiastków grup wyznacza wartościowość pierwiastków na podstawie wzorów sumarycznych zapisuje wzory sumaryczny i strukturalny cząsteczki związku dwupierwiastkowego na podstawie wartościowości pierwiastków określa na podstawie wzoru liczbę pierwiastków w związku chemicznym interpretuje zapisy (odczytuje ilościowo i jakościowo proste zapisy), np. H 2, 2 H, 2 H 2 itp. ustala na podstawie wzoru sumarycznego nazwę dla prostych dwupierwiastkowych związków ustala na podstawie nazwy wzór sumaryczny dla prostych dwupierwiastkowych związków rozróżnia podstawowe rodzaje zapisuje wzory związków na podstawie podanej wartościowości lub nazwy pierwiastków podaje nazwę związku chemicznego na podstawie wzoru określa wartościowość pierwiastków w związku chemicznym zapisuje wzory cząsteczek korzystając z modeli odczytuje równania reakcji dobiera współczynniki w równaniach reakcji pierwiastka chemicznego na podstawie jego położenia w układzie okresowym pierwiastków nazywa związki chemiczne na podstawie wzorów i zapisuje wzory na podstawie ich nazw zapisuje i odczytuje równania reakcji (o większym stopniu trudności) rozwiązuje zadania na podstawie prawa zachowania masy i prawa stałości składu związku chemicznego 4/12
reakcji podaje treść prawa zachowania masy podaje treść prawa stałości składu związku chemicznego przeprowadza proste obliczenia z wykorzystaniem prawa zachowania masy i prawa stałości składu związku chemicznego definiuje pojęcia równanie reakcji chemicznej, współczynnik stechiometryczny dobiera współczynniki w prostych przykładach równań reakcji zapisuje proste przykłady równań reakcji odczytuje proste równania reakcji III. Woda i roztwory wodne podaje, na czym polega obieg wody w przyrodzie wymienia stany skupienia wody nazywa przemiany stanów skupienia wody opisuje właściwości wody zapisuje wzory sumaryczny i strukturalny cząsteczki wody definiuje pojęcie dipol identyfikuje cząsteczkę wody jako dipol podaje przykłady substancji, które rozpuszczają się i nie rozpuszczają się w wodzie wyjaśnia pojęcia rozpuszczalnik i substancja rozpuszczana definiuje pojęcie rozpuszczalność wymienia czynniki, które wpływają na rozpuszczalność określa, co to jest wykres opisuje budowę cząsteczki wody wyjaśnia, co to jest cząsteczka polarna proponuje sposoby racjonalnego gospodarowania wodą tłumaczy, na czym polega proces mieszania, rozpuszczania określa, dla jakich substancji woda jest dobrym rozpuszczalnikiem planuje doświadczenia wykazujące wpływ różnych czynników na szybkość rozpuszczania substancji stałych w wodzie porównuje rozpuszczalność różnych substancji w tej samej temperaturze oblicza ilość substancji, którą można rozpuścić w określonej ilości wody w podanej wyjaśnia, na czym polega tworzenie wiązania kowalencyjnego spolaryzowanego w cząsteczce wody wyjaśnia budowę polarną cząsteczki wody określa właściwości wody wynikające z jej budowy polarnej wyjaśnia, dlaczego woda dla jednych substancji jest rozpuszczalnikiem, a dla innych nie wykazuje doświadczalnie wpływ różnych czynników na szybkość rozpuszczania substancji stałej w wodzie posługuje się sprawnie wykresem rozpuszczalności dokonuje obliczeń z wykorzystaniem wykresu porównuje rozpuszczalność w wodzie związków kowalencyjnych i jonowych wykazuje doświadczalnie, czy roztwór jest nasycony, czy nienasycony rozwiązuje zadania rachunkowe na stężenie procentowe z wykorzystaniem gęstości wyjaśnia, co to jest woda destylowana i czym się różni od wód występujących w przyrodzie analizuje źródła zanieczyszczeń wód naturalnych i ich wpływ na środowisko przyrodnicze omawia wpływ zanieczyszczeń wód na organizmy wymienia sposoby przeciwdziałania zanieczyszczaniu wód oblicza rozpuszczalność substancji w danej temperaturze, znając stężenie procentowe jej roztworu nasyconego w tej temperaturze 5/12
rozpuszczalności odczytuje z wykresu rozpuszczalności rozpuszczalność danej substancji w podanej temperaturze wymienia czynniki wpływające na szybkość rozpuszczania się substancji stałej w wodzie definiuje pojęcia roztwór właściwy, koloid i zawiesina definiuje pojęcia roztwór nasycony i roztwór nienasycony oraz roztwór stężony i roztwór rozcieńczony definiuje pojęcie krystalizacja podaje sposoby otrzymywania roztworu nienasyconego z nasyconego i odwrotnie definiuje stężenie procentowe roztworu podaje wzór opisujący stężenie procentowe prowadzi obliczenia z wykorzystaniem pojęć: stężenie procentowe, masa substancji, masa rozpuszczalnika, masa roztworu (proste) temperaturze podaje przykłady substancji, które rozpuszczają się w wodzie, tworząc roztwory właściwe podaje przykłady substancji, które nie rozpuszczają się w wodzie i tworzą koloidy lub zawiesiny opisuje różnice między roztworem rozcieńczonym, stężonym, nasyconym i nienasyconym oblicza masę substancji rozpuszczonej lub masę roztworu, znając stężenie procentowe roztworu wyjaśnia, jak sporządzić roztwór o określonym stężeniu procentowym (np. 100 g 20- procentowego roztworu soli kuchennej) rozpuszczalności oblicza masę wody, znając masę roztworu i jego stężenie procentowe prowadzi obliczenia z wykorzystaniem pojęcia gęstości oblicza stężenie procentowe roztworu nasyconego w danej temperaturze (z wykorzystaniem wykresu rozpuszczalności) wymienia czynności prowadzące do sporządzenia określonej ilości roztworu o określonym stężeniu procentowym sporządza roztwór o określonym stężeniu procentowym Wymagania edukacyjne z chemii dla klasy II gimnazjum IV. Kwasy wymienia zasady bhp dotyczące obchodzenia się z kwasami definiuje pojęcia: elektrolit i nieelektrolit wyjaśnia, co to jest wskaźnik i wymienia trzy przykłady wymienia wspólne właściwości kwasów wyjaśnia, z czego wynikają wspólne właściwości kwasów wyjaśnia pojęcie tlenek kwasowy wymienia metody otrzymywania wyjaśnia, dlaczego podczas pracy ze stężonymi roztworami kwasów należy zachować szczególną ostrożność wymienia poznane tlenki kwasowe planuje doświadczenie pozwalające rozróżnić kwasy i zasady za pomocą wskaźników projektuje doświadczenia, w których wyniku można otrzymywać kwasy projektuje doświadczenia, w których wyniku można otrzymywać kwasy beztlenowe zapisuje równanie reakcji rozkładu kwasu siarkowego (IV) i węglowego projektuje doświadczenie, w 6/12
wskaźników opisuje zastosowania wskaźników odróżnia kwasy od innych substancji za pomocą wskaźników definiuje pojęcie kwasy opisuje budowę kwasów beztlenowych i tlenowych odróżnia kwasy tlenowe od beztlenowych wskazuje wodór i resztę kwasową we wzorze kwasu wyznacza wartościowość reszty kwasowej zapisuje wzory sumaryczne kwasów: HCl, H 2 S, H 2 SO 4, H 2 SO 3, HNO 3, H 2 CO 3, H 3 PO 4 podaje nazwy poznanych kwasów opisuje właściwości kwasów: chlorowodorowego, azotowego(v) i siarkowego(vi) opisuje podstawowe zastosowania kwasów: chlorowodorowego, azotowego(v) i siarkowego(vi) wyjaśnia, na czym polega dysocjacja jonowa (elektrolityczna) kwasów definiuje pojęcia jon, kation i anion dysocjacji jonowej kwasów (proste przykłady) wyjaśnia pojęcie kwaśne opady kwasów tlenowych i beztlenowych otrzymywania poznanych kwasów opisuje właściwości poznanych kwasów opisuje zastosowania poznanych kwasów wyjaśnia pojęcie dysocjacja jonowa zapisuje wybrane równania reakcji dysocjacji jonowej kwasów definiuje pojęcie odczyn kwasowy zapisuje obserwacje do przeprowadzanych doświadczeń otrzymywania wskazanego kwasu wykazuje doświadczalnie żrące właściwości kwasu siarkowego(vi) podaje zasadę bezpiecznego rozcieńczania stężonego roztworu kwasu siarkowego(vi) planuje doświadczalne wykrycie białka w próbce żywności (w serze, mleku, jajku) opisuje reakcję ksantoproteinową odczytuje równania reakcji dysocjacji jonowej (elektrolitycznej) kwasów określa odczyn roztworu kwasowego na podstawie znajomości jonów obecnych w badanym roztworze analizuje proces powstawania kwaśnych opadów i skutki ich działania opisuje doświadczenia przeprowadzane na lekcjach (schemat, obserwacje, wniosek) identyfikuje kwasy, na podstawie podanych informacji odczytuje równania reakcji proponuje sposoby ograniczenia powstawania kwaśnych opadów wyjaśnia, dlaczego kwas siarkowy(vi) pozostawiony w otwartym naczyniu zwiększa swą objętość którego wyniku można otrzymywać kwas azotowy (V) i kwas fosforowy (V) V. Wodorotlenki wymienia zasady bhp dotyczące obchodzenia się z zasadami odróżnia zasady od innych substancji za pomocą wskaźników definiuje pojęcia wodorotlenek i zasada wymienia wspólne właściwości zasad wyjaśnia, z czego wynikają wspólne właściwości zasad definiuje pojęcie tlenek zasadowy podaje przykłady tlenków zasadowych rozróżnia pojęcia wodorotlenek i zasada wymienia przykłady wodorotlenków i zasad wyjaśnia, dlaczego podczas pracy z zasadami należy zachować szczególną ostrożność zapisuje wzór sumaryczny wodorotlenku dowolnego metalu planuje doświadczenia, w których wyniku można otrzymać różne wodorotlenki otrzymywania różnych planuje doświadczenia, w których wyniku można otrzymać wodorotlenki trudno rozpuszczalne w wodzie otrzymywania mniej znanych wodorotlenków określa odczyn roztworu 7/12
opisuje budowę wodorotlenków podaje wartościowość grupy wodorotlenowej zapisuje wzory sumaryczne wodorotlenków: NaOH, KOH, Ca(OH) 2, Al(OH) 3 opisuje właściwości oraz zastosowania wodorotlenków: sodu, potasu i wapnia wyjaśnia, na czym polega dysocjacja jonowa (elektrolityczna) zasad zapisuje równania dysocjacji jonowej zasad (proste przykłady) odróżnia zasady od kwasów za pomocą wskaźników wymienia rodzaje odczynu roztworów określa zakres ph i barwy wskaźników dla poszczególnych odczynów wymienia dwie główne metody otrzymywania wodorotlenków otrzymywania wodorotlenku sodu, potasu i wapnia określa rozpuszczalność wodorotlenków na podstawie tabeli rozpuszczalności zapisuje proste równania dysocjacji jonowej (elektrolitycznej) zasad definiuje pojęcie odczyn zasadowy omawia skalę ph bada odczyn i ph roztworu zapisuje obserwacje do przeprowadzanych doświadczeń wymienia poznane tlenki zasadowe otrzymywania wybranego wodorotlenku planuje doświadczenia, w których wyniku, można otrzymać wodorotlenek: sodu, potasu lub wapnia zapisuje i odczytuje równania dysocjacji jonowej (elektrolitycznej) zasad opisuje doświadczenia przeprowadzane na lekcjach (schemat, obserwacje, wniosek) wymienia przyczyny odczynu kwasowego, zasadowego, obojętnego roztworów interpretuje wartość ph w ujęciu jakościowym (odczyn kwasowy, zasadowy, obojętny) opisuje zastosowania wskaźników planuje doświadczenie, które umożliwi zbadanie wartości ph produktów używanych w życiu codziennym wodorotlenków identyfikuje wodorotlenki na podstawie podanych informacji odczytuje równania reakcji wyjaśnia pojęcie skala ph zasadowego na podstawie znajomości jonów obecnych w badanym roztworze VI. Sole opisuje budowę soli wskazuje metal i resztę kwasową we wzorze soli zapisuje wzory sumaryczne soli (chlorków, siarczków) tworzy nazwy soli na podstawie wzorów sumarycznych i zapisuje wzory sumaryczne soli na podstawie ich nazw, np. wzory soli kwasów: chlorowodorowego, siarkowodorowego i metali, np. sodu, potasu i wapnia wymienia cztery najważniejsze sposoby otrzymywania soli podaje nazwy i wzory soli (typowe przykłady) otrzymywania soli (reakcja zobojętniania) w postaci cząsteczkowej, jonowej odczytuje równania reakcji otrzymywania soli wyjaśnia pojęcia reakcja zobojętniania i reakcja podaje nazwy i wzory dowolnych soli zapisuje i odczytuje równania dysocjacji jonowej (elektrolitycznej) soli stosuje metody otrzymywania soli wyjaśnia przebieg reakcji zobojętniania otrzymywania soli w postaci cząsteczkowej i jonowej określa, korzystając z szeregu wskazuje substancje, które mogą ze sobą reagować, tworząc sól podaje metody otrzymywania soli identyfikuje sole na podstawie podanych informacji wyjaśnia, jakie zmiany zaszły w odczynie roztworów poddanych reakcji zobojętniania przewiduje, czy zajdzie dana reakcja chemiczna określa zastosowanie reakcji strąceniowej tworzy nazwy soli mniej znanych na podstawie wzorów sumarycznych i zapisuje wzory sumaryczne soli na podstawie ich nazw zapisuje i odczytuje równania dysocjacji jonowej mniej znanych soli planuje i wykonuje doświadczenie pozwalające zbadać odczyn roztworu zapisuje i odczytuje równania reakcji otrzymywania dowolnej 8/12
wskazuje wzory soli wśród zapisanych wzorów związków opisuje, w jaki sposób dysocjują sole dysocjacji jonowej soli (proste przykłady) dzieli sole ze względu na ich rozpuszczalność w wodzie określa rozpuszczalność soli w wodzie na podstawie tabeli rozpuszczalności wodorotlenków i soli podaje sposób otrzymywania soli trzema podstawowymi metodami (kwas + zasada, metal + kwas, tlenek metalu + kwas) zapisuje cząsteczkowo równania reakcji otrzymywania soli (najprostsze) odróżnia zapis cząsteczkowy od zapisu jonowego równania reakcji chemicznej określa związek ładunku jonu z wartościowością metalu i reszty kwasowej wymienia zastosowania najważniejszych soli, np. chlorku sodu strąceniowa otrzymywania soli (reakcja strąceniowa) w postaci cząsteczkowej korzysta z tabeli rozpuszczalności wodorotlenków i soli zapisuje i odczytuje wybrane równania reakcji dysocjacji jonowej soli dzieli metale ze względu na ich aktywność chemiczną (szereg aktywności metali) zapisuje obserwacje z przeprowadzanych na lekcji doświadczeń aktywności metali, które metale reagują z kwasami według schematu: metal + kwas sól + wodór wymienia przykłady soli występujących w przyrodzie formułuje wniosek dotyczący wyniku reakcji strąceniowej na podstawie analizy tabeli rozpuszczalności soli i wodorotlenków podaje zastosowania soli opisuje doświadczenia przeprowadzane na lekcjach (schemat, obserwacje, wniosek) zapisuje i odczytuje równania reakcji otrzymywania dowolnej soli w postaci cząsteczkowej projektuje doświadczenia otrzymywania soli przewiduje efekty zaprojektowanych doświadczeń formułuje wniosek do zaprojektowanych doświadczeń soli w postaci jonowej projektuje doświadczenia umożliwiające otrzymywanie soli w reakcjach strąceniowych proponuje reakcję tworzenia soli trudno rozpuszczalnej identyfikuje sole na podstawie podanych informacji Wymagania edukacyjne z chemii dla klasy III gimnazjum VII. Węgiel i jego związki z wodorem określa, czym zajmuje się chemia organiczna definiuje pojęcie węglowodory wymienia naturalne źródła węglowodorów wyjaśnia pojęcie szereg homologiczny podaje zasady tworzenia nazw alkenów i alkinów na podstawie nazw alkanów tworzy wzór ogólny szeregu homologicznego alkanów (na podstawie wzorów trzech kolejnych alkanów) spalania dokonuje analizy właściwości węglowodorów wyjaśnia wpływ wiązania wielokrotnego w cząsteczce węglowodoru na jego reaktywność tworzy wzór ogólny szeregu homologicznego alkanów (na podstawie wzorów kolejnych alkanów) zapisuje wzory sumaryczne, strukturalne i półstrukturalne oraz 9/12
wymienia najważniejsze właściwości i zastosowania gazu ziemnego odróżnia wzór sumaryczny od strukturalnego i półstrukturalnego opisuje budowę i występowanie metanu podaje wzory sumaryczny i strukturalny metanu opisuje, na czym polegają spalanie całkowite i niecałkowite spalania całkowitego i niecałkowitego metanu definiuje pojęcie szereg homologiczny, węglowodory nasycone, nienasycone podaje wzory sumaryczne i strukturalne etenu i etynu zapisuje wzory sumaryczne, strukturalne i półstrukturalne oraz podaje nazwy alkanów, alkenów i alkinów (do pięciu atomów węgla w cząsteczce) opisuje najważniejsze właściwości węglowodorów nienasyconych opisuje najważniejsze zastosowania metanu i etanu podaje wzory ogólne szeregów homologicznych alkanów, alkenów i alkinów przyporządkowuje dany węglowodór do odpowiedniego szeregu homologicznego buduje model cząsteczki metanu, etenu, etynu wyjaśnia różnicę między spalaniem całkowitym a niecałkowitym opisuje właściwości fizyczne oraz chemiczne (spalanie) metanu, etanu zapisuje i odczytuje równania reakcji spalania metanu, etenu i etynu opisuje właściwości fizyczne oraz chemiczne (spalanie, przyłączanie bromu i wodoru) etenu i etynu wskazuje warunki, od których zależą właściwości węglowodorów porównuje budowę etenu i etynu wyjaśnia, na czym polega reakcja przyłączania definiuje pojęcia: polimeryzacja, monomer, polimer wyjaśnia, jak doświadczalnie odróżnić węglowodory nasycone od nienasyconych wykonuje proste obliczenia dotyczące węglowodorów opisuje zastosowania alkanów wymienia właściwości benzyny opisuje zastosowania etenu i etynu całkowitego i niecałkowitego alkanów, alkenów, alkinów otrzymywania etenu i etynu wyjaśnia zależność między długością łańcucha węglowego a właściwościami (np. stanem skupienia, lotnością, palnością) alkanów przewiduje zachowanie wody bromowej (lub roztworu manganianu (VII) potasu) wobec węglowodoru nasyconego i nienasyconego wyjaśnia, co jest przyczyną większej reaktywności chemicznej węglowodorów nienasyconych w porównaniu z węglowodorami nasyconymi opisuje właściwości i zastosowania polietylenu wyjaśnia, jakie związki mogą ulegać reakcji polimeryzacji projektuje doświadczenie chemiczne umożliwiające odróżnienie węglowodorów nasyconych od nienasyconych chemiczną podaje interpretacje słowne równań reakcji reakcje spalania projektuje doświadczenia chemiczne opisuje przeprowadzane doświadczenia chemiczne podaje nazwy alkanów, alkenów i alkinów (powyżej pięciu atomów węgla w cząsteczce) wykonuje trudniejsze obliczenia dotyczące alkanów, alkenów i alkinów podaje interpretacje słowne równań reakcji reakcje przyłączania bromu i wodoru etenu i etynu z bromem oraz polimeryzacji etenu wyjaśnia, na czym polega reakcja polimeryzacji określa produkty polimeryzacji etynu VIII. Pochodne węglowodorów opisuje budowę pochodnych węglowodorów (grupa węglowodorowa + grupa funkcyjna) klasyfikuje daną substancję organiczną do odpowiedniej grupy definiuje alkohole, kwasy karboksylowe jako pochodne węglowodorów zapisuje wzory i wymienia nazwy alkoholi zapisuje wzory sumaryczny i wyjaśnia, dlaczego wyższe kwasy karboksylowe nazywa się kwasami tłuszczowymi porównuje właściwości kwasów organicznych i nieorganicznych porównuje właściwości kwasów tworzy wzór ogólny szeregu homologicznego alkoholi, kwasów karboksylowych na podstawie wzorów trzech kolejnych alkoholi zapisuje wzory sumaryczne, projektuje i wykonuje doświadczenia chemiczne, za których pomocą można zbadać właściwości metanolu i etanolu projektuje i wykonuje doświadczenia chemiczne, za których pomocą można zbadać 10/12
związków określa, co to jest grupa funkcyjna zaznacza grupy funkcyjne w alkoholach, kwasach karboksylowych, estrach, aminach i aminokwasach i podaje ich nazwy zapisuje wzór ogólny alkoholi, kwasów karboksylowych i estrów zapisuje wzory sumaryczne i strukturalne prostych alkoholi monohydroksylowych i kwasów karboksylowych (do 2 atomów węgla w cząsteczce) oraz tworzy ich nazwy zaznacza we wzorze kwasu karboksylowego resztę kwasową określa, co to są nazwy zwyczajowe i systematyczne podaje nazwy zwyczajowe omawianych kwasów karboksylowych (mrówkowy, octowy) opisuje najważniejsze właściwości metanolu, etanolu, glicerolu oraz kwasów etanowego i metanowego zapisuje równanie reakcji spalania metanolu i etanolu opisuje podstawowe zastosowania etanolu i kwasu etanowego dokonuje podziału alkoholi na monohydroksylowe, polihydroksylowe oraz kwasów karboksylowych na nasycone i nienasycone opisuje właściwości długołańcuchowych kwasów karboksylowych (kwasów tłuszczowych: stearynowego i oleinowego) definiuje pojęcie mydła wymienia związki chemiczne, będące substratami reakcji estryfikacji definiuje pojęcie estry wymienia przykłady występowania estrów w przyrodzie określa, co to są aminy i strukturalny glicerolu wymienia zastosowania metanolu, etanolu, glicerolu podaje odczyn roztworu alkoholu spalania alkoholi wymienia toksyczne właściwości alkoholi opisuje negatywne skutki działania etanolu na organizm człowieka rozróżnia alkohole monohydroksylowe i polihydroksylowe podaje przykłady kwasów organicznych występujących w przyrodzie i wymienia ich zastosowania tworzy nazwy prostych kwasów karboksylowych (do 5 atomów węgla w cząsteczce) oraz zapisuje ich wzory sumaryczne i strukturalne podaje właściwości kwasów metanowego (mrówkowego) i etanowego (octowego) omawia dysocjację jonową kwasów karboksylowych spalania, reakcji dysocjacji jonowej, reakcji z: metalami, tlenkami metali i zasadami kwasów metanowego i etanowego podaje nazwy soli pochodzących od kwasów metanowego i etanowego podaje nazwy wyższych kwasów karboksylowych zapisuje wzory sumaryczne kwasów palmitynowego, stearynowego i oleinowego opisuje, jak doświadczalnie udowodnić, że dany kwas karboksylowy jest kwasem nienasyconym tworzy nazwy estrów pochodzących od podanych nazw kwasów i alkoholi (proste przykłady) karboksylowych opisuje równania reakcji dla kwasów karboksylowych podaje nazwy soli kwasów organicznych określa miejsce występowania wiązania podwójnego w cząsteczce kwasu oleinowego projektuje doświadczenie chemiczne umożliwiające odróżnienie kwasów oleinowego od palmitynowego lub stearynowego prostych kwasów karboksylowych z alkoholami monohydroksylowymi tworzy wzory estrów na podstawie podanych nazw kwasów i alkoholi opisuje przeprowadzone doświadczenia chemiczne strukturalne i półstrukturalne oraz podaje nazwy alkoholi i kwasów karboksylowych z wykorzystaniem ich wzoru ogólnego do pięciu kolejnych alkoholi formułuje wnioski z doświadczeń przeprowadza doświadczenia chemiczne potrafi wykorzystać swoją wiedzę do rozwiązywania złożonych zadań opisuje budowę, właściwości fizyczne i chemiczne aminokwasów na przykładzie glicyny właściwości glicerolu tworzy wzór ogólny szeregu homologicznego alkoholi, kwasów karboksylowych powyżej trzech kolejnych alkoholi zapisuje wzory sumaryczne, strukturalne i półstrukturalne oraz podaje nazwy alkoholi kwasów karboksylowych z wykorzystaniem ich wzoru ogólnego powyżej pięciu kolejnych alkoholi wyjaśnia proces fermentacji octowej dla alkoholi, kwasów karboksylowych o wyższym stopniu trudności (np. więcej niż 5 atomów węgla w cząsteczce) (dla alkoholi i kwasów karboksylowych) wyjaśnia zależność między długością łańcucha węglowego a stanem skupienia i reaktywnością chemiczną alkoholi oraz kwasów karboksylowych projektuje doświadczenie chemiczne umożliwiające otrzymanie estru o podanej nazwie opisuje właściwości estrów w kontekście ich zastosowań analizuje konsekwencje istnienia dwóch grup funkcyjnych w cząsteczce aminokwasu 11/12
aminokwasy podaje przykłady występowania amin i aminokwasów wyjaśnia, na czym polega reakcja estryfikacji opisuje budowę i właściwości amin na przykładzie metyloaminy zapisuje wzór najprostszej aminy IX. Substancje o znaczeniu biologicznym wymienia podstawowe składniki żywności oraz miejsce ich występowania wymienia miejsca występowania celulozy i skrobi w przyrodzie wymienia pierwiastki chemiczne, które wchodzą w skład tłuszczów, sacharydów i białek klasyfikuje tłuszcze ze względu na pochodzenie, stan skupienia podaje przykłady tłuszczów, białek, cukrów definiuje białka, jako związki chemiczne powstające z aminokwasów dokonuje podziału sacharydów podaje wzory sumaryczne: glukozy, fruktozy, sacharozy, skrobi i celulozy wymienia czynniki powodujące denaturację białek podaje reakcje charakterystyczne białek i skrobi opisuje znaczenie: wody, tłuszczów, białek, sacharydów, witamin i mikroelementów dla organizmu człowieka opisuje, co to są związki wielkocząsteczkowe i wymienia ich przykłady wymienia funkcje podstawowych składników pokarmu wyjaśnia rolę składników żywności w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu definiuje pojęcie: tłuszcze, węglowodany opisuje właściwości fizyczne tłuszczów wymienia miejsca występowania białek opisuje właściwości białek opisuje właściwości fizyczne glukozy, sacharozy, skrobi i celulozy wymienia czynniki powodujące koagulację białek opisuje różnice w przebiegu denaturacji i koagulacji białek zapisuje za pomocą wzorów sumarycznych równanie reakcji sacharozy z wodą wykrywa obecność skrobi i białka w różnych produktach spożywczych wymienia zastosowania glukozy, sacharozy definiuje pojęcie reakcja hydrolizy wykrywa obecność skrobi w produktach spożywczych omawia różnice w budowie tłuszczów stałych i ciekłych wyjaśnia, dlaczego olej roślinny odbarwia wodę bromową wyjaśnia, co to znaczy, że sacharoza jest disacharydem porównuje budowę cząsteczek skrobi i celulozy wymienia różnice we właściwościach fizycznych skrobi i celulozy projektuje doświadczenie chemiczne umożliwiające odróżnienie tłuszczu nienasyconego od nasyconego planuje doświadczenia chemiczne umożliwiające badanie właściwości omawianych związków opisuje przeprowadzane doświadczenia chemiczne opisuje znaczenie i zastosowania skrobi, celulozy projektuje doświadczenia chemiczne umożliwiające wykrycie białka i skrobi oraz zbadanie składu pierwiastkowego białek, cukrów wyjaśnia, dlaczego skrobia i celuloza są polisacharydami umie zaplanować i przeprowadzić reakcje oraz wyciągać wnioski identyfikuje poznane substancje objaśnia pojęcia: koagulacja, peptyzacja projektuje i wykonuje doświadczenie chemiczne umożliwiające zbadanie właściwości glukozy, sacharozy, skrobi i celulozy 12/12