Relacja Józefa Kuźba: Konzentrationslager Sachsenhausen, Oranienburg b. Berlin. Jaki Pozostal w Naszej Pamięci. Materialy, Przeżycia, Komentarze, 1939-1945, 1995 Testimony of Józef Kuźba: Konzentrationslager Sachsenhausen, Oranienburg b. Berlin. As Remains in our Memory. Materials, Experiences, Comments, 1939-1945. RG-15.292 United States Holocaust Memorial Museum Archives 100 Raoul Wallenberg Place SW Washington, DC 20024-2126 Tel. (202) 479-9717 Email: reference@ushmm.org Descriptive Summary Title: Relacja Józefa Kuźba: Konzentrationslager Sachsenhausen, Oranienburg b. Berlin. Jaki Pozostal w Naszej Pamięci. Materialy, Przeżycia, Komentarze, 1939-1945 Dates: 1995 RG Number: RG-15.292 Accession Number: 2014.1 Creator: Józef Kuźba Extent: 356 digital images (PDF) Repository: United States Holocaust Memorial Museum Archives, 100 Raoul Wallenberg Place SW, Washington, DC 20024-2126 Languages: Polish Administrative Information 1
Access: No restrictions on access. Reproduction and Use: Fair use only. The third party must obtain the Foundation's consent for any commercial use of the documents from the collection. Preferred Citation: RG-15.292, Relacja Józefa Kuźba: Konzentrationslager Sachsenhausen, Oranienburg b. Berlin. Jaki Pozostal w Naszej Pamięci. Materialy, Przeżycia, Komentarze, 1939-1945, 1995. United States Holocaust Memorial Museum Archives, Washington, DC. Acquisition Information: Source of acquisition is the Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie, Poland. Forms part of the Claims Conference International Holocaust Documentation Archive at the United States Holocaust Memorial Museum. This archive consists of documentation whose reproduction and/or acquisition was made possible with funding from the Conference on Jewish Material Claims against Germany. Accruals: Accruals may have been received since this collection was first processed, see the Archives catalog at collections.ushmm.org for further information. Custodial History Existence and location of originals: The original records are held at the Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie, ul. Krucza 36, 00-921 Warszawa, Poland. Tel. (22) 629 73 35 or (22) 695 99 61 Email: informacja@fpnp.pl. More information about this repository can be found at http://www.fpnp.pl/ Processing History: Aleksandra B. Borecka Related Materials http: //.fpnp.pl/witnesses/jozef-kuzba.htm/ http://www.asf-ev.de/de/einblicke/weggefaehrt-innen/jozef-kuzba-reden-ist-meine-pflicht.htm/ USHMM Archives, RG-55.000M: 1992.A.0034. Aleksander Kulisiewicz collection, 1939-1986. Zachować Pamięć. Warszawa: Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, Instytut Pamięci Narodowej, 1984. Muszyński, Mariusz. Erinnerung Bewahren: Sklaven Und Zwangsarbeiter Des Dritten Reiches Aus Polen 1939-1945 =Zachować Pamięć : Praca Przymusowa i Niewolnicza Obywateli Polskich Na Rzecz Trzeciej Rzeszy w Latach 1939-1945. Warschau: Stiftung "Polnisch-Deutsche Aussöhnung" = Fundacja "Polsko- Niemieckie Pojednanie", 2007. Degiel, Rafał. Ostpreussen: Wspomnienia Polaków Wywiezionych Na Roboty Przymusowe Do Prus Wschodnich w Latach 1939-1945. Warszawa: Fundacja "Polsko-Niemieckie Pojednanie", 2010. Berlin. Wspomnienia Polaków z robót przymusowych w stolicy III Rzeszy w latach 1939-1945. Gmitruk, Janusz. Ostmark: Wspomnienia Polaków z Robót Przymusowych w Austrii w Latach 1939-1945. Warszawa: Fundacja "Polsko-Niemieckie Pojednanie", 2011. Scope and Content of Collection Testimony of Józef Kuźba (1916-2012), a teacher and war time inmate of the concentration camp Sachsenhausen. The testimony contains the author's memoirs together with vast information from historical sources and other archival materials. The typewritten text (356 pages) contains photographs, 2
documents, clippings, etc. Józef Kuźba wrote his testimony in 1995 and entitled it Konzentrationslager Sachsenhausen, Oranienburg b. Berlin. Jaki Pozostal w Naszej Pamięci. Materialy, Przeżycia, Komentarze". System of Arrangement The system of arrangement of the source repository has been preserved on digital images. Arranged in 68 chapters in chronological order. Historical Note Józef Kuźba was born in what is now the province of Pomerania, Poland, in August 1916, and died on 30 October, 2012. Trained as a teacher, and therefore belonging to the Polish intelligentsia, he found himself to be part of a group that was targeted for extermination immediately following the German invasion of Poland in 1939. Because of this, he escaped to Slovakia in 1940, where he was subsequently captured an deported to the Sachsenhausen concentration camp near Berlin. While imprisoned there for five years, he worked in the brickyard. In early 1945 he was among those prisoners who were sent on a death march, from which he was liberated by the U.S. Army in May of that year. He returned to Poland, where after the war he worked as an economist. During retirement he was a social worker, devoting himself mainly to working with German youth, and in particular working on causes related to Polish-German reconciliation. A lengthy (7 hours, 15 minutes) oral history interview was conducted with Józef Kuźba, which is available in the Archives of the Oral History Centre KARTA and the Meeting House with History in Warsaw ( track number: AHM_1122). For more information: http: //.fpnp.pl / witnesses / jozef-kuzba.html; http://www.asf-ev.de/de/einblicke/weggefaehrt-innen/jozef-kuzba-reden-ist-meinepflicht.html). Foundation Polsko-Niemieckie Pojednanie (FPNP, Foundation for Polish-German Reconciliation) was established on November 27, 1991 per initiative of the government of the Republic of Poland. The Foundation collected ca. one million of applicants submitted by individuals who, during the years of 1992-2007 applied for the financial means for their forced labor for Third Reich. These applications usually quote detailed information about condition and geographical locations of work, also are supported by testimonies of witnesses, original photographs and documents. Indexing Terms Kuźba, Józef, 1916-2012. Kulisiewicz, Aleksander Tytus, 1918- Roja, Bolesław. Załanowski, Tadeusz. Lewartowski, Józef Malinowska, Natalia. Frąckiewicz, Kazimierz. Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie. Concentration camp inmates--germany--sachsenhausen (Brandenburg)--Biography. World War, 1939-1945--Prisoners and prisons, Polish. World War, 1939-1945--Deportations from Poland. World War, 1939-1945--Conscript labor--germany. World War, 1939-1945--Personal narratives, Polish. Forced labor--germany--history--20th century. Death marches--germany--1944-1945. 3
Polish people--germany-history--20th century. Poland--History--Occupation, 1939-1945. Germany--History--20th century. Photographs. Clippings (Books, newspapers, etc.) Testimonies. CONTAINER LIST Note: Inventory adapted from the finding aid provided by the Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie (FPNP), Poland. In Polish. Józef Kuźba ur. w sierpniu 1916 r. na Pomorzu, zm. 30 października 2012 r. Z wykształcenia nauczyciel, należał do polskiej inteligencji, która w ramach akcji eksterminacyjnej miała być zgładzona. Dlatego latem 1940 r. przedostał się na Słowację, tam został schwytany i po kilku przesłuchaniach przewieziony do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. W KL Sachsenhausen spędził pięć lat. W obozie pracował w wielu miejscach (m.in. w cegielni). W maju brał udział wraz z ostatnimi żyjącymi więźniami w marszu śmierci, został wyzwolony przez Amerykanów i mógł wrócić do Polski, gdzie po wojnie pracował jako ekonomista. Był społecznikiem, na emeryturze poświęcił się pracy głównie z młodzieżą niemiecką, działał na rzecz pojednania polsko-niemieckiego. Z Józefem Kuźbą nagrany został bardzo długi wywiad audio (7 h 15 min), jest on dostępny w Archiwum Historii Mówionej Ośrodka KARTA i w Domu Spotkań z Historią w Warszawie, numer nagrania: AHM_1122.Więcej na temat autora zob.: http://www.fpnp.pl/swiadkowie/jozef-kuzba.html; http://www.asf-ev.de/de/einblicke/weggefaehrtinnen/jozef-kuzba-reden-ist-meine-pflicht.html) Relacja pt. Konzentrationslager Sachsenhausen, Oranienburg b. Berlin. Jaki pozostał w naszej pamięci. Materiały, przeżycia, komentarze (356 stron) została spisana przez Józefa Kuźbę po 1995 roku. Jest to maszynopis tekstu, na który składają się wspomnienia własne autora wzbogacone o liczne informacje zaczerpnięte przez niego z literatury przedmiotu, materiałów archiwalnych i innych źródeł. Tekst przeplatany jest kopiami zdjęć, dokumentów, rysunków, wycinków prasowych itp. Treść relacji oddają tytuły poszczególnych rozdziałów: Krótki rys historii Sachsenhausen Obozowa codzienność apele więźniów Pierwsi Polscy w Sachsenhausen Prowokacja gliwicka Co miało czekać Polaków? Rok 1939, pierwszy rok masowych transportów Polaków do Sachsenhausen Aresztowanie profesorów UJ i Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie Rok 1940 Główne transporty Polaków w 1940 roku 4
Statystyka Polaków zesłanych do Sachsenhausen za okres 1939-1940 Powitania polskich transportów ze stacji kolejowej Sachsenhausen W obozie Każdy był tylko numerem Kwarantanna Środki i narzędzia eksterminacji Więzienie w obozie koncentracyjnym Karna kompania Profesorowie krakowscy Śmierć generała Bolesława Roji Śmierć Tadeusza Załanowskiego Duży obóz Pierwsza masowa egzekucja Polaków Tekst z niezbędnym tłumaczeniem Pierwsza w historii Sachsenhausen ucieczka więźnia z obozu Życie w obozie Co wpływało na sytuację Polaków w obozie? Praca Duchowni polscy w Sachsenhausen Transporty Polaków z Sachsenhausen do kamieniołomów i budowy innych obozów Czy możliwe jest ustalenie liczby Polaków kierowanych do Sachsenhausen w roku 1940 Rok 1941 Kriegsgefangenen Arbeitslager (obóz pracy jeńców wojennych) Rok 1942 Więźniowie rezerwą siły roboczej Polacy w Arbeitseinsatz Złagodzenie rygorów życia obozowego przeplatano szubienicą Zyski KL Sachsenhausen i koncernów zbrojeniowych z niewolniczej pracy więźniów Jak więźniowie reagowali na Arbeitseinsatz? Obozowa pomoc wzajemna Bilans roku 1942 Nieoczekiwany koniec siepacza Rok 1943 Sachsenhausen wie noch nie (Sachsenhausen jak nigdy dotąd) Informatorzy Rok 1944 Sachsenhausen a Powstanie Warszawskie Ludność cywilna z płonącej Warszawy osadzona w Sachsenhausen Kobiety w Sachsenhausen Prowokacja czy próba dywersji Statystyka roku 1944 Rok 1945 Różne formy represji w stosunku do ludności cywilnej z transportów warszawskich Wspomnienia Józefa Lewartowskiego z obozu karnego Sachsenhausen, Warszawa 1979 (cytowany fragment na s. 192-197) Lufy automatów pod łopatkami. Z więzienia do więzienia. Z obozu do obozu. Turystyka w zakratowanych wagonach Kobiety spotykał ten sam los 5
Ewakuacja Co działo się podczas marszu śmierci? Marsze śmierci Zapiski z ewakuacji obozu. Zanotowane w jej trakcie. Tadeusz Grodecki, wersja autentyczna Wspomnienia ewakuacyjne i nie tylko Natalii Malinowskiej. Kobiety w marszu śmierci Ilu Polaków przeszło przez Sachsenhausen? Resume Relacja zwiadowcy z dywizji piechoty i innych jednostek 1 armii Wojska Polskiego na terenie obozu koncentracyjnego Sachsenhausen 22 kwietnia 1945 r. Dalsze relacje Straty bojowe stron walczących Wróćmy jeszcze raz do klinkierni, na Kommando Speer Kopie dokumentów, zdjęć, wycinków prasowych, rysunków (np. Kazimierza Frąckiewicza) 6