Kazimiera Gorczyca Anna Sławińska język polski sprawdziany kompetencji dla klasy 3 gimnazjum Łódź 2001
Rysunki Agnieszka i Małgorzata Peroń Korekta Małgorzata Zawilska Jolanta Pol Projekt okładki Jacek Wilk Skład Paweł Szewczyk Copyright by Piątek Trzynastego, Łódź 2001 Wszelkie prawa autorskie i wydawnicze zastrzeżone. Wszelkiego rodzaju reprodukowanie, powielanie (łącznie z kserokopiowaniem), przenoszenie na inne nośniki bez pisemnej zgody Wydawcy jest traktowane jako naruszenie praw autorskich, łącznie z konsekwencjami przewidzianymi w Ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. nr 24 z 23.02.1994 r., poz. 83). ISBN 83 88742 17 5 PIĄTEK TRZYNASTEGO Wydawnictwo Michał Koliński i Michał Wiercioch 90-009 Łódź, ul. H. Sienkiewicza 61 tel./fax (0-42) 632 78 61, tel. (0-42) 630 71 17, 0-602 34 98 02(06) www.piatek13.com.pl; e-mail: kot@piatek13.com.pl Łódź 2001. Wydanie I 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Druk i oprawa: PIĄTEK TRZYNASTEGO Drukarnia 93-345 Łódź, ul. Paradna 3 tel. 0-602 34 98 02(06) Printed in Poland
Język polski Sprawdziany kompetencji kl. 3 gimnazjum SPIS TREŚCI Kształcenie językowe 6 Test 1 Powtórzenie i uzupełnienie wiadomości o strukturze zdania Test 2 Składnia, mowa zależna i niezależna Test 3 Części mowy i ich funkcja w zdaniu Test 4 Słowotwórstwo Test 5 Fonetyka upodobnienia i uproszczenia grup spółgłoskowych Test 6 Ortografia utrwalenie reguł Test 7 Ortografia i interpunkcja 6 12 16 20 24 29 32 Sztuka posługiwania się językiem 35 Test 1 Pisana i mówiona odmiana języka Test 2 Stylistyka, style funkcjonalne Test 3 Redagowanie tekstów użytkowych podanie, życiorys 35 41 46 Kształcenie literackie, znajomość tekstu, interpretacja, teoria literatury 50 EPIKA Test 1 Maria Konopnicka Mendel Gdański Test 2 Stefan Żeromski Siłaczka Test 3 Miron Białoszewski Pamiętnik z powstania warszawskiego Test 4 Leszek Kołakowski Mini-wykłady o maxi-sprawach O luksusie Test 5 Jostein Gaarder Świat Zofii Co to jest filozofia? Test 6 Barbara Rosiek Pamiętnik narkomanki 50 53 55 60 65 72 3
Kazimiera Gorczyca Anna Sławińska LIRYKA Test 1 Jan Kochanowski Pieśń IX Test 2 Poezja współczesna Test 3 Środki artystyczne 76 81 83 DRAMAT Test 1 Sofokles Antygona Test 2 Leon Kruczkowski Niemcy 88 90 Kształcenie w kulturze, odczytywanie różnych tekstów kultury 92 Test 1 Symbolika biblijna i antyczna w tradycji i kulturze Test 2 Słowo, obraz, symbol Test 3 Reklama propozycje, ocena treści i formy 92 96 103 W poszukiwaniu wartości 110 Test 1 Rzetelność uczciwość kłamstwo prawda Test 2 Święto obyczaj obrzędowość Test 3 Symbole i wartości humanistyczne i narodowe 110 113 119 4
Język polski Sprawdziany kompetencji kl. 3 gimnazjum Wstęp W myśl podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych i gimnazjów z dnia 15 listopada 1999 roku kształcenie polonistyczne powinno obejmować nie tylko treści literackie i językowe, ale także elementy edukacji teatralnej i filmowej, umiejętności odbioru różnych przekazów kultury, postrzegania i właściwego oceniania wartości takich jak, prawda, dobro, miłość, uczciwość..., które pomogą uczniowi określić własną postawę wobec otaczającego świata. Gimnazjalista powinien także ćwiczyć się w sztuce biegłego posługiwania się różnymi formami przekazów literackich i pozasłownych, pozwalających skutecznie porozumiewać się w różnych życiowych sytuacjach, uczyć się sztuki słowa i szacunku dla słowa (A. Gis). Nowością jest możliwość swobodnego doboru materiału literackiego, co prezentują poszczególne programy nauczania. Założeniom tym podporządkowano proponowane tu zestawienie sprawdzianów i ćwiczeń, które pozwolą utrwalić i sprawdzić różnorodne umiejętności ucznia. Życzymy wytrwałości i sukcesów. Autorki Opracowano ze szczególnym uwzględnieniem programów: DKW 4014 72/99, praca zbiorowa, WsiP DKW 4014 107/99, A. Chomiuk, INNOWACJE GOLESZÓW DKW 4014 128/99, M. Jędrychowska i inni, WYDAWNICTWO EDUKACYJNE DKW 4014 143/99, A. Kowalczykowa i inni, STENTOR DKW 4014 204/99, A Gis, ARKA 5
Kazimiera Gorczyca Anna Sławińska KSZTAŁCENIE JĘZYKOWE TEST 1 POWTÓRZENIE I UZUPEŁNIENIE WIADOMOŚCI O STRUKTURZE ZDANIA 1. Nazwij podane niżej typy wypowiedzi. a) Ojej, znowu poniedziałek. b) Kiedy wreszcie przestanie padać? c) Biorąc udział w dyskusji, liczyłem na piątkę. d) Myślałem o tym, żeby zadzwonić do ciebie, ale było już późno. 2. Dokończ wypowiedzenia, mając na uwadze orzeczenia. a) Wypowiedź możemy nazwać zdaniem, gdy zawiera co najmniej... b) Zdanie pojedyncze rozwinięte zawiera... c) Zdanie złożone zawiera co najmniej... d) Zdanie wielokrotnie złożone składa się... 3. Nazwij rodzaje zdań. a) Minęło już dużo czasu, ale on ciągle wspominał niemiłą przygodę w górach.... b) Pływali kajakiem po jeziorze i robili dużo zdjęć. c) Spóźniła się na pociąg, więc musiała jechać autobusem. d) Zorganizujemy biwak albo wybierzemy się na wycieczkę. 6
Język polski Sprawdziany kompetencji kl. 3 gimnazjum 4. Nazwij rodzaje zdań. a) Kto nie próbował pisać referatu, ten nie wie, ile pracy trzeba w to włożyć.... b) Aby akwarium wyglądało pięknie, trzeba naprawdę o nie dbać.... c) Kiedy zaczął padać deszcz, w sali zrobiło się ponuro i smutno. d) Nie mógł wygrać konkursu, ponieważ za mało ćwiczył. 5. Podane równoważniki zapisz w postaci zdań pojedynczych. a) Cicho! b) Za ile minut dzwonek? c) Winda nieczynna. d) Rozejść się! 6. Podane zdania zapisz w postaci równoważników. a) Kiedy nastąpi koniec spektaklu? b) Proszę bilet do Warszawy. c) Proszę pisać samodzielnie. d) Nie należy wychylać się z okna. 7
Kazimiera Gorczyca Anna Sławińska 7. Z podanych wyrazów utwórz poprawne zdania pojedyncze. Możesz zmienić formę wyrazów. a) wspomnienia, wycieczka, pozostawić, miłe, w góry b) rozbawić, kabaret, bardzo, ja, szkolny c) zaskakujące, naprawdę, film, zakończenie, było d) pisanie, mu, wieczór, wypracowania, cały, zajęło 8. Podany tekst podziel na zdania. Wstaw wielkie litery i wszystkie niezbędne, Twoim zdaniem, znaki interpunkcyjne. cała historia nie wydarzyłaby się gdyby przeczytał tę książkę dlaczego tego nie zrobił jak mógł być taki naiwny na jakiej podstawie sądził że tym razem mu się uda wiedział przecież że zawsze sprawdzała czy uczniowie znają treść lektury jednak zaryzykował skończyło się niestety źle pałka jak malowanie powiedziała wpisując stopień do dziennika 9. Wybierz z poprzedniego ćwiczenia jedno zdanie, określ jego rodzaj i narysuj wykres......... 8
Język polski Sprawdziany kompetencji kl. 3 gimnazjum 10. Rozbuduj podane zdania, dopisując co najmniej jeden człon. a) Ponieważ mama zaplanowała smażenie konfitur, musiałam jej pomóc i... b) Gdy pierwsze liście zaczynają opadać z drzew, wiem, że nadchodzi jesień, ale... c) Aby znaleźć błąd w obliczeniach, wiele czasu przesiedział nad zadaniem, ostatecznie jednak... d) Był pewien, że SMS dotarł pod właściwy adres, zdziwił się więc... 11. Rozbuduj podane informacje, tworząc zdania złożone z trzech członów. a) Mam temperaturę.... b) Czytam powieść.... c) Pies biegnie.... d) Dyżurna odczytała komunikat.... 9
Kazimiera Gorczyca Anna Sławińska 12. Przeczytaj uważnie podane wypowiedzenia, wstaw przecinki i podaj liczbę zdań składowych. a) Szliśmy bardzo długo bo było mokro i ciągle padał deszcz a plecaki przecież wcale nie były lekkie.... b) Kiedy zatrzymali się na parkingu stwierdził że zapomniał namiotu bez którego dalsza podróż nie miała przecież sensu.... c) Usiadł na ławce ostrożnie zdjął plecak by obejrzeć bolącą rękę która zaczęła już puchnąć.... d) Hałasowali tak głośno że napytali sobie biedy bo zdenerwowany wychowawca wcale nie żartował mówiąc coś na temat surowej kary.... 13. Narysuj wykresy zdań podanych w ćwiczeniu 12. a) b) c) d) 14. Dokończ wypowiedzi. Wyróżniamy następujące rodzaje zdań złożonych współrzędnie:.... Wśród zadań złożonych podrzędnie wyróżniamy:...... 10
Język polski Sprawdziany kompetencji kl. 3 gimnazjum 15. Zapisz podane zdania pod odpowiednimi wykresami. Uszedłszy spory kawałek, stwierdził, że pomylił drogi, więc zaczął szukać właściwego szlaku. Sprawa, o której mówiłeś wczoraj, musi zostać załatwiona, ponieważ bardzo mnie niepokoi. Zadzwoniła, aby powiedzieć, że nie może przyjść. Jechali różnymi środkami lokomocji i szli na piechotę, aby jak najszybciej dotrzeć na kemping, ponieważ czekała tam reszta grupy. 1 2 3.. 1a 1b 2 3.. 1 2 3 4.. 2 3 4 1 ~~~~~~~~~~~.. 11
Kazimiera Gorczyca Anna Sławińska TEST 2 SKŁADNIA, MOWA ZALEŻNA I NIEZALEŻNA 1. Wskaż zestaw, w którym znajdują się wyłącznie części mowy. a) podmiot, dopełnienie b) przydawka, przymiotnik c) przyimek, przymiotnik d) przysłówek, dopełnienie 2. Wskaż zestaw, w którym znajdują się wyłącznie części zdania. a) podmiot, przysłówek b) przydawka, okolicznik c) orzeczenie, przyimek d) przydawka, przysłówek 3. Uzupełnij, wpisując nazwę odpowiedniej części zdania. a)... może być wyrażony rzeczownikiem lub zaimkiem osobowym. b)... najczęściej jest określeniem podmiotu. c)... najczęściej wyrażone jest czasownikiem. d)... najczęściej jest wyrażona przymiotnikiem. 4. Dopełnienie łączy się bezpośrednio z: a) podmiotem b) orzeczeniem c) przydawką d) okolicznikiem 12
Język polski Sprawdziany kompetencji kl. 3 gimnazjum 5. Wskaż zestaw, który zawiera błędne określenie okolicznika. a) czasu, miejsca b) celu, przyczyny c) sposobu, zgody d) warunku, stopnia 6. Określ rodzaje zdań złożonych współrzędnie. a) Idę i myślę.... b) Myślę, więc jestem.... c) Zadzwonię lub wyślę SMS.... d) Ucieszyłam się, a on się zmartwił.... 7. Narysuj wykresy zdań podanych w ćwiczeniu 6. a) b) c) d) 8. Określ rodzaj zdania podrzędnego. a) Cieszy mnie, że słońce świeci. b) Nie jestem taki, jaki byłem dawniej. c) Podaj mi długopis, który leży na biurku. d) Włączyłem telegazetę, aby zobaczyć program. 13
Kazimiera Gorczyca Anna Sławińska 9. Określ rodzaje zdań okolicznikowych. a) Muszę się dużo uczyć, aby rozwiązać testy. b) Chociaż nie będę się uczyć, zdam. c) Mimo że się uczyłem, mam niedostateczny. d) Włóż sweter, żeby ci nie było zimno. 10. Sporządź wykresy zdań. a) Aga powiedziała Mirkowi, aby przyszedł po południu i przyniósł jej książki, które pożyczył dawno temu. b) Namyślał się długo, czy powiedzieć jej, że ją kocha. c) Wydaje mi się, że mam rację i powinienem postąpić tak, jak postanowiłem. d) Za pomocą poczty głosowej otrzymałem wiadomość od koleżanki, której dawno nie widziałem, bo wyjechała z naszego miasta, a dzisiaj przyjechała do swojej babci i chce się ze mną spotkać. 14
Język polski Sprawdziany kompetencji kl. 3 gimnazjum 11. Które określenie nie jest nazwą zdania podrzędnego? a) podmiotowe b) orzeczeniowe c) przydawkowe d) dopełnieniowe 12. Mowa zależna jest to: a) wyrażenie swojej opinii b) przytoczenie cudzej opinii, z którą się zgadzamy c) przytoczenie cudzej opinii w postaci zdania podrzędnego dopełnieniowego d) przytoczenie cudzej opinii w postaci zdania podrzędnego okolicznikowego 13. Mowa niezależna jest to: a) wypowiedź w postaci zdania twierdzącego b) dosłowne przytoczenie cudzych słów c) wyrażenie sprzeciwu wobec cudzej opinii d) przekształcenie cudzej wypowiedzi 14. Wskaż informację prawdziwą. a) Mowę niezależną można przekształcić w zależną. b) Można przekształcić tylko mowę zależną w niezależną. c) Nie można przekształcać mowy zależnej w niezależną i odwrotnie. d) Te dwa rodzaje wypowiedzi nie mają ze sobą żadnego związku. 15. Jakie efekty daje wprowadzenie do wypowiedzi mowy niezależnej? Wskaż błędną odpowiedź. a) naturalny, żywy styl wypowiedzi b) ukazanie stanów emocjonalnych osób wypowiadających się c) dodatkowe informacje o mówiących d) zniekształcenie sensu cudzej wypowiedzi 15
Kazimiera Gorczyca Anna Sławińska TEST 3 CZĘŚCI MOWY I ICH FUNKCJA W ZDANIU 1. Ze zdania: Siedem starych dębów rosło wzdłuż drogi wypisz: grupę podmiotu... grupę orzeczenia... 2. Wypisz ze zdania z ćwiczenia 1. części mowy tworzące grupę podmiotu i grupę orzeczenia i nazwij je. grupa podmiotu grupa orzeczenia.................................... 3. Napisz, jaka część mowy pełni w podanych zdaniach funkcję podmiotu. Podkreśl go. a) Ten nigdy nie ma dość, zawsze coś mu nie odpowiada.... b) Goście ulokowali się za stołem.... c) Ścigany zawsze próbuje ratować się ucieczką.... d) Czerwoni strzelili decydującego gola.... 4. Podkreśl orzeczenia imienne. Tata Pawła jest pilotem i podobno jest w tym dobry. Paweł jest z niego dumny, ale mówi, że będzie pierwszy w rodzinie który zrezygnuje z lotniczej tradycji. Chce zostać kierowcą rajdowym, chociaż wie, że to też jest niebezpieczne zajęcie. 16
Język polski Sprawdziany kompetencji kl. 3 gimnazjum 5. Podkreśl w zdaniach przydawki i określ czy jest to przydawka przymiotna, rzeczowna, dopełniaczowa, czy przyimkowa. a) Budynek szkoły widoczny jest z daleka.... b) Bluzka w paski wisi na wieszaku.... c) Rozmawiałam z lekarzem ortopedą.... d) Wielka lipa pięknie kwitnie tego lata.... 6. Ułóż dwa zdania z dowolnym typem przydawki. Podkreśl przydawki w zdaniach i napisz, jakie to części mowy..... 7. Podkreśl w zdaniach dopełnienia i napisz jaka to część mowy. a) Pomogłem niewidomemu.... b) Idę z kolegami na mecz.... c) Zawsze słucham cię uważnie.... d) Wolę mówić niż pisać.... 8. Rozbuduj zdania, dopisując dopełnienia. a) Kierowca jedzie... b) Długo i interesująco rozmawialiśmy o... c) Wczoraj na lekcji oglądaliśmy... d) Od dawna interesuję się...... 17
Kazimiera Gorczyca Anna Sławińska 9. Wypisz orzeczenia ze zdań podanych w ćwiczeniu 8. a) b) c) d) 10. W podanych zdaniach dopełnienie bliższe podkreśl na zielono, dopełnienie dalsze na niebiesko. Kobieta pracowicie haftowała serwetę kolorowymi nićmi. Starannie i powoli wkłuwała igłę z niebieską nitką i mocowała ją, zabezpieczając ścieg przed spruciem. Wzór składał się z wielu skomplikowanych elementów i trzeba było dużo czasu i dużo pracy, by go wykonać. 11. W podanych zdaniach podkreśl wyrażenia przyimkowe. Napisz jaką funkcję pełnią one w zdaniu. a) Obok furtki rósł rozłożysty krzak bzu. b) Jedziemy na wycieczkę. c) Mam zwolnienie z powodu grypy. d) Idę po zakupy. 12. Dopisz okoliczniki, uwzględniając informacje w nawiasach. a) Szedł (jak? zastosuj imiesłów)... b) Szedł (jak? zastosuj przysłówek)... c) Szedł (którędy? zastosuj zaimek)... d) Szedł (którędy? zastosuj rzeczownik)... 18
Język polski Sprawdziany kompetencji kl. 3 gimnazjum 13. Dokończ zdania, uwzględniając informacje w nawiasach. a) Będę uczył się (okolicznik sposobu)... b) Przyjechali do domu (okolicznik czasu)... c) Książki stoją (okolicznik miejsca)... d) Idę do sklepu (okolicznik celu)... 14. Przeczytaj uważnie zdanie: Trzy postrzępione chmury płynęły po niebie, na chwilę tylko zasłaniając słońce, które ciągle grzało bardzo mocno. Dokonaj rozbioru gramatycznego i logicznego zdania. Wyraz Jaka to część mowy? Jaka to część zdania? 19
Kazimiera Gorczyca Anna Sławińska TEST 4 SŁOWOTWÓRSTWO 1. Sprawdź, czy od podanych niżej wyrazów podstawowych można utworzyć wyrazy pochodne będące wymienionymi częściami mowy. Wyraz Wyrazy pochodne podstawowy Czasownik Przymiotnik Przysłówek głos ręka noga kwiat 2. Za pomocą formantów utwórz wyrazy pochodne wyrażające litość, współczucie z nutą lekceważenia. a) chłop... b) kobieta... c) chłopak... d) dziewczyna... 3. Za pomocą formantów utwórz wyrazy pochodne wyrażające życzliwość i sympatię. a) dziecko... b) chłopiec... c) dziewczynka... d) pies... 4. Dopisz odpowiedni formant do wyrazu panna, tak by wyrażał on: a) sympatię... b) niechęć... 20