PROBLEMY ROLNICTWA ŚWIATOWEGO

Zeszyty Naukowe Szkoły Główej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie PROBLEMY ROLNICTWA ŚWIATOWEGO Tom 6 (XXXI) Zeszyt 2 Wydawictwo SGGW Warszawa 206

Zeszyty Naukowe Szkoły Główej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Problemy Rolictwa Światowego tom 6 (XXXI), zeszyt 2, 206: 24 33 Krzysztof Hryszko Zakład Badań Rykowych, Istytut Ekoomiki Rolictwa i Gospodarki Żywościowej Państwowy Istytut Badawczy Pozycja kokurecyja hadlu zagraiczego sektora rybego w krajach Uii Europejskiej Competitive Positio of the Fish Sector s Foreig Trade i the EU Syopsis. Artykuł przedstawia pozycję hadlu zagraiczego rybami, owocami morza oraz ich przetworami w poszczególych krajach Uii Europejskiej a tle hadlu zagraiczego produktami rolo-spożywczymi ogółem. Oceie poddao kokurecyjość hadlu sektora rybego względem iych braż oraz przedstawioo zmiay jakie zaszły w tym zakresie w latach 2003-204. Słowa kluczowe: hadel zagraiczy, ryby i owoce morza, kokurecyjość Abstract. The paper presets a assessmet of the positio of Polish foreig trade i fish ad sea food ad their derivatives o the markets of particular EU coutries i the view of the total Polish trade i agri-food products. The assessmet cocers the competitiveess of the Polish fish idustry versus other braches ad also the chages over the period of 2003-204. Key words: foreig trade, fish ad seafood, competitiveess Wprowadzeie Kokurecyjość jest ieodłączym czyikiem kształtującym woly ryek. Decyduje o skuteczości i oceia podejmowae przez podmioty działaia gospodarcze poprzez zdolość sprawego realizowaia celów (Stakiewicz, 2005). Kokurecyjość może odosić się zarówo do ryku regioalego czy krajowego, ale częściej rozpatrywaa jest w aspekcie międzyarodowym. Rozróżia się wiele płaszczyz kokurowaia ze względu a poziom aaliz ekoomiczych (Szczepaiak, 202), począwszy od skali mikro (przedsiębiorstwo), poprzez mezo (sektor), makro (gospodarka arodowa) kończąc a ajszerszym spojrzeiu mega odoszącym się do ujęcia globalego. Kokurecyjość sektora żywościowego, w tym rybego ależy zatem rozpatrywać z perspektywy mezoekoomiczej. Przemawia za tym fakt silej itegracji i powiazań globalizacyjych przedsiębiorstw z różych braż zarówo w kraju jak i a świecie, a źródłem przewag kokurecyjych ie są wyiki pojedyczych podmiotów, a efekt syergii ich działaia w ramach sektora. Literatura przedmiotu wskazuje, że do ocey kokurecyjości a poziomie mezo ajczęściej wybierae są mieriki bazujące a wyikach hadlu zagraiczego poszczególymi produktami lub ich grupami (Misala, 20). Oceia się, że zdolość do kokurowaia a ryku zewętrzym daje ajwłaściwszy obraz pozycji i siły mgr iż., Zakład Badań Rykowych, Istytut Ekoomiki Rolictwa i Gospodarki Żywościowej PIB, ul. Świętokrzyska 20, 00-002 Warszawa, e-mail: hryszko@ierigz.waw.pl

Pozycja kokurecyja hadlu zagraiczego sektora rybego w krajach Uii Europejskiej 25 poszczególych przedsiębiorstw czy sektorów, a hadel zagraiczy służy budowie i wzmaciaiu przewag kokurecyjych. Ryek ryb ależy do miejszych ryków rolo-żywościowych w Uii Europejskiej mierzoych wartością hadlu zagraiczego. Ze względu a ograiczoe zasoby ryb i ich aturale występowaie w określoych strefach geograficzych oraz relatywie iewielki udział w podaży surowców pochodzących z produkcji własej w akwa- i marikulturach powoduje, że prawie wszystkie kraje geerują ujeme saldo wymiay hadlowej. Specyfika ta wpływa także a zaczie wyższy udział importu produktów rybych w całym przywozie rolo-spożywczym krajów Uii Europejskiej iż w przypadku eksportu. W 204 r. eksport sektora rybego wyiósł 24, mld EUR, a import 39,5 mld EUR, co staowiło odpowiedio 5,2 i 8,7% obrotów hadlowych ogółem. W porówaiu z 2003 r. wartość eksportu zwiększyła się o 75,4%, atomiast importu o 69,2%. Hadel rybami rozwijał się zatem w latach 2003-204 średioroczie w tempie 5,2% w eksporcie i 4,9% w imporcie. Dyamika ta była w tym okresie wyraźie iższa od przyrostu obrotów główych grup towarowych hadlu rolo-spożywczego, tj. mięsa i abiału oraz ich przetworów. Wydaje się zatem, że pozycja kokurecyja sektora rybego w hadlu rolospożywczym krajów Uii Europejskiej słabie w ostatich latach. Artykuł jest próbą odpowiedzi a pytaie czy taka sytuacja ma miejsce we wszystkich krajach człokowskich oraz wskazaie roli hadlu rybami w poszczególych państwach. Ryek ryb jest szczególym rykiem, którego kształt w bardzo dużym stopiu uzależioy jest od prowadzoej polityki w zakresie ochroy zasobów i zrówoważoych połowów, a w miejszym stopiu od polityki celej czy waruków klimatyczo-pogodowych. Zachodzące procesy globalizacyje i iowacyje oraz mobilość środków wytwórczych w gospodarce światowej powodują jedak, że często przetwórstwo produktów żywościowych, w tym ryb rozwijae jest w krajach o relatywie iskim poziomie samowystarczalości, a przewaga kokurecyja wyika główie z iższych kosztów pracy. Metodyka Ocea pozycji kokurecyjej hadlu zagraiczego sektora rybego krajów Uii Europejskiej została oparta o miary wyikowe kształtowaia się cech wymiay hadlowej ex post. W aalizie wykorzystao trzy wskaźiki kokurecyjości: wskaźik ujawioych przewag komparatywych w eksporcie wg Balassy (RCA) (Balassa, 965), wskaźik Lafaya (LFI) (Lafay, 992) oraz wskaźik hadlu wewątrzgałęziowego wg Grubela- Lloyda (GL) (Grubel, Lloyd, 975). Wskaźiki te zwae są także wskaźikami specjalizacji i pozwalają oceić jej itesywość w podziale a poszczególe gałęzie gospodarki (Moitorig i ocea, 20). Wskaźik RCA pokazuje czy udział produktu (grupy produktów) w eksporcie określoego kraju (grupy krajów) jest wyższy bądź iższy od udziału tego produktu w uijym eksporcie (lub p. światowym) a określoy ryek. W tej aalizie porówyway jest udział eksportu ryb, owoców morza oraz ich przetworów w całym eksporcie rolo-spożywczym.

26 K. Hryszko Wskaźiki RCA wyliczoo według wzoru: RCA ij Xij = X i= ij Xiw : () X i= iw gdzie: RCA ij wskaźik ujawioych przewag komparatywych w eksporcie daego kraju i-tej grupy produktów a j-ty ryek (tutaj: a ryek światowy), X ij eksport daego kraju i-tej grupy produktów (tutaj: ryby, owoce morza oraz ich przetwory) a j-ty ryek, X iw uijy eksport i-tej grupy produktów a j-ty ryek, liczba grup produktów (tutaj: cały eksport rolo-spożywczy). Wskaźik przewag komparatywych wg Lafaya jest atomiast wskaźikiem kokurecyjości całego hadlu zagraiczego daym produktem, które wykorzystuje ie tylko strumieie eksportu, ale także importu. Bazuje więc a charakterze salda obrotów badaej grupy produktów (ryb, owoców morza oraz ich przetworów) w określoym kraju w relacji do salda obrotów daego kraju (lub grupy krajów) produktami rolospożywczymi. Wskaźik Lafaya wyliczoo według astępującego wzoru: LFI ij ( X ij M ij ) X + ij M ij ( X M ) ( X + M ) X ij M ij i= = 00 * * (2) X ij + M ij ij + ij ij ij i= i= gdzie: LFI ij wskaźik Lafaya w hadlu daego kraju i-tą grupą produktów z j-tym krajem/grupą krajów (tutaj: a ryek światowy), X ij eksport daego kraju i-tej grupy produktów (tutaj: ryby, owoce morza oraz ich przetwory) a j-ty ryek, M ij import daego kraju i-tej grupy produktów (tutaj: ryby, owoce morza oraz ich przetwory) a j-ty ryek, liczba grup produktów (tutaj: cały hadel rolo-spożywczy). Ostati z zastosowaych wskaźików (Grubela-Lloyda) opisuje stopień itesywości wymiay hadlowej w obrębie daej grupy produktów, tzw. hadel wewątrzgałęziowy. Wysoka wartość wskaźika w odiesieiu do badaej grupy produktów świadczy o dużej kokurecyjości sektora i wyikać może z korzyści skali produkcji w daym kraju, jak i z efektu substytucyjości (zróżicowaia) popytu.

Pozycja kokurecyja hadlu zagraiczego sektora rybego w krajach Uii Europejskiej 27 Wskaźik Grubela-Lloyda wyliczoo według astępującego wzoru ( X M ) ij + ij X ij M ij i= i= GL = (3) + i= ( X M ) ij gdzie: GL wskaźik hadlu wewątrzgałęziowego, X ij eksport daego kraju i-tej grupy produktów (tutaj: ryby, owoce morza oraz ich przetwory) a j-ty ryek (tutaj: a ryek światowy), M ij import daego kraju i-tej grupy produktów (tutaj: ryby, owoce morza oraz ich przetwory) a j-ty ryek, liczba grup produktów (tutaj: cały hadel rolo-spożywczy). Aalizę wskaźików przeprowadzoo w oparciu o dae hadlowe z bazy EUROSTAT wyrażoe w EUR. Dae odośie hadlu rybami, owocami morza oraz ich przetworami zawierają wyiki dla kodów omeklatury scaloej HS: 030-0308 oraz 604-605, atomiast dla hadlu rolo-spożywczego od 0 do 24. Obliczeia wykoao dla każdego z państw człokowskich Uii Europejskiej, jak i dla ugrupowaia ogółem w okresie 2003-204. Omówieie wyików poprzedza krótka charakterystyka hadlu sektora rybego w krajach Uii Europejskiej wykorzystująca główie statystyki opisowe. ij Hadel zagraiczy sektora rybego w Uii Europejskiej Wskaźik samowystarczalości krajów Uii Europejskiej wyiósł w 202 r. 44,5% i wykazuje tedecję spadkową (EUMOFA, 205). W kosekwecji wymusza to bardzo itesywą wymię hadlową Ma oa za zadaie przede wszystkim zaopatrzyć ryek w gatuki ie występujące aturalie lub występujące w iewystarczającej ilości, które w większości przezaczae są do kosumpcji. Wartość uijego ryku rybego szacowaa jest a ok. 55 mld EUR (liczoa w wydatkach gospodarstw domowych). Import pełi też waża rolę w zaopatrzeiu surowcowym przetwóri, ale te dział gospodarki rolospożywczej jest relatywie mały. Wartość produkcji sprzedaej przemysłu rybego wyosi ok. 20 mld EUR i staowi 2,2% obrotów całego uijego przemysłu rolo-spożywczego (Przemysł Spożywczy, 205). Poad połowa wartości produkcji sprzedaej przetwórstwa rybego geerowaa jest w trzech krajach - Hiszpaii, Fracji i Wielkiej Brytaii. Eksport krajów Uii Europejskiej ma przede wszystkim charakter wymiay wewątrzwspólotowej, której udział wyosił w latach 2003-204 ok. 82-86% wartości wywozu ogółem. Największymi pozauijymi rykami zbytu ryb, owoców morza oraz ich przetworów były w ostatich latach USA, Chiy, Szwajcaria, Nigeria i Japoia. W strukturze towarowej eksportu sektora rybego przeważają ryby świeże i chłodzoe z 25,8% udziałem w 204 r., astępie przetwory i koserwy z ryb i owoców morza 8,3%, filety i mięso z ryb 4,7% oraz ryby mrożoe 4,7%. Główymi eksporterami spośród krajów człokowskich w 204 r. były: Holadia (4,0% wartości ogółem), Daia (3,0%), Hiszpaia (2,4%) oraz Szwecja (2,%). Największą dyamiką wzrostu wartości eksportu od 2003 r. charakteryzuje się większość krajów przyjętych do Uii w 2004 r., w przypadku których utrzymuje się średioroczie a poziomie 0-20% (w tym w Polsce rosła średio

28 K. Hryszko o 7%). Zdecydowaie woliej rozwijały się ryki ajwiększych eksporterów, gdzie tempo to ie przekraczało 4%. Wyjątek staowi tylko Szwecja, która stała się w ostatich latach ważym krajem reeksportującym ryby pochodzące z Norwegii. Udział eksportu ryb w wywozie rolo-spożywczym poszczególych krajów jest bardzo zróżicoway. Największe zaczeie ma o a Malcie (43%), w Szwecji (38%), Daii (8%), Estoii (5%) i Portugalii (5%). Tabela. Hadel zagraiczy sektora rybego w krajach Uii Europejskiej [ml EUR] Table. The EU foreig trade of fish sector [ml EUR] Kraj Eksport Import Saldo 2003 204 2003 204 2003 204 Austria (AT) 27,7 62,6 208,3 446,2-80,7-383,6 Belgia (BE) 673,9 882,8 209,4 780,2-535,5-897,4 Bułgaria (BG) 8,5 35,2 5,0 67,2-6,5-32, Chorwacja (HR) 0,2 4,0 72,9 93,6 28,2 47,4 Cypr (CY) 3,9 22,0 26,9 58,7-23,0-36,7 Czechy (CZ) 39,7 27,3 82,7 226,0-43,0-98,7 Daia (DK) 2 580,0 3 33, 697,8 2 420,2 882,3 72,9 Estoia (EE) 0,6 9,9 44,3 59,5 66,3 32,4 Filadia (FI),5 39,0 4,0 362,2-29,5-323,2 Fracja (FR) 52,9 30,0 3 340,8 4 970,7-2 88,0-3 660,7 Niemcy (DE) 952,7 2 099,8 2 280,2 4 40,9-327,5-2 302,2 Grecja (GR) 307,2 562,6 34, 386,6-33,9 76,0 Węgry (HU) 8,6 24,5 33, 75, -24,6-50,6 Irladia (IE) 370,4 533,6 95,4 236,3 275,0 297,3 Włochy (IT) 43,7 598,8 3 53,3 4 567,0-2 739,6-3 968, Łotwa (LV) 65,3 76,7 26,9 5,7 38,3 24,9 Litwa (LT) 79,0 426,4 76, 379,8 2,9 46,6 Luksemburg (LU) 2,0 3,2 69, 97,9-48, -84,8 Malta (MT) 32,0 97,7 24,8 68,7 7, 29,0 Holadia (NL) 2 305,6 3 379,6 658,9 2 939,2 646,7 440,4 Polska (PL) 262,9 474,9 325,9 586,8-63, -,9 Portugalia (PT) 33, 883,0 998, 554,3-667,0-67,3 Rumuia (RO) 3,4 26,9 4,3 79,0-37,9-52, Słowacja (SK) 2,9 2,2 29,4 90,0-26,5-68,8 Słoweia (SI) 6,5 26,5 32, 7,8-25,6-45,3 Hiszpaia (ES) 2 004, 2 994,8 4 360,3 5 239,3-2 356,2-2 244,5 Szwecja (SE) 63,0 2 908,9 96,2 3 570,9-303, -662,0 Wielka Brytaia (GB) 272,3 94,4 2 066,6 3 362, -794,3-420,7 UE 28 3 76,3 24 35,2 23 368, 39 543,0-9 606,7-5 407,8 Źródło: obliczeia włase a podstawie daych EUROSTAT.

Pozycja kokurecyja hadlu zagraiczego sektora rybego w krajach Uii Europejskiej 29 Kraje Uii Europejskiej są ajwiększym importerem ryb, owoców morza oraz ich przetworów a świecie (Hryszko i i., 204). Zdecydowaie większy w porówaiu z eksportem jest udział hadlu z krajami trzecimi (ok. 52-53%), ale adal bardzo duże zaczeie odgrywają dostawy ryb z poszczególych państw człokowskich. Największą wartość mają produkty rybe sprowadzae z Norwegii (2,6% importu ogółem w 204 r.), a z pozostałych krajów trzecich z Chi, Ekwadoru, Wietamu, Isladii, Maroka, Idii i USA. W strukturze towarowej importu domiują wydatki a ryby świeże i chłodzoe (22,9%), świeże i mrożoe owoce morza (2,6%), filety i mięso z ryb (9,7%) oraz przetwory i koserwy z ryb (4,0%). Z krajów trzecich a ryek europejski sprowadzae są główie skorupiaki, ryby łososiowate, ryby dee (mitaje, dorsze, morszczuki, witliki, plamiaki), tuńczyki i głowoogi. Największe zaczeie w imporcie rolo-spożywczym ryby odgrywają w Szwecji (26% wartości), Daii (2%), Portugalii (7%) i Hiszpaii (7%). Wyiki badań Oceę wskaźików ujawioych przewag komparatywych (RCA) eksportu sektora rybego w całym eksporcie rolo-spożywczym w poszczególych krajach Uii Europejskiej w relacji do udziału uijego eksportu rybego w uijym eksporcie rolospożywczym ogółem a ryki światowe dokoao dwutorowo. W pierwszej kolejości obliczoo wartości wskaźików w 204 r, a astępie pokazao jak zmieiły się oe w porówaiu do 2003 r. W kosekwecji uzyskao obraz ie tylko tych krajów, w których obecie braża ryba posiada przewagi kokurecyje a tle całego hadlu rolospożywczego (obszar A i B rys. ), ale także w których z ich astąpiło ewetuale umocieie tej pozycji (obszar A) lub pogorszeie (obszar B). Obszary C i D obrazują te kraje, które w 204 r. ie posiadały przewag komparatywych w eksporcie produktów rybych, a do tego w latach 2003-204 pozycja ta uległa dalszemu pogorszeiu (obszar D) lub poprawie (obszar C). Aaliza obrotów hadlu zagraiczego rybami, owocami morza oraz ich przetworami wykazała ich bardzo dużą kokurecyjość względem iych produktów rolo-spożywczych a Malcie i w Szwecji, a w miejszym stopiu w Polsce, Wielkiej Brytaii, Grecji, Portugalii i a Cyprze. W przypadku Malty wyika to główie z utrzymującego się bardzo dużego udziału sektora rybego w całym eksporcie rolospożywczym tego kraju opierającego się wyłączie a wywozie ryb świeżych i mrożoych, a więc produktów o iskim stopiu przetworzeia. Natomiast Szwecja stała się w ostatim czasie bardzo dużym krajem trazytowym w eksporcie ryb świeżych pochodzących z Norwegii, które kierowae są astępie a pozostałe ryki krajów Uii Europejskiej. W latach 2003-204 astąpił blisko 5-kroty wzrost wartości eksportu ze Szwecji. Spośród pozostałych krajów, gdzie astąpiła poprawa pozycji kokurecyjej eksportu sektora rybego tylko w Polsce i Portugalii rozwój te został oparty o produkty wysokoprzetworzoe o dużej wartości dodaej (przetwory i koserwy czy produkty wędzoe) (Ryek ryb, 205). Wartość wskaźika RCA poiżej jedości wskazuje a kraje, gdzie sektor ryby ie posiadał ujawioych przewag komparatywych względem iych gałęzi hadlu rolospożywczego. W 204 r. takich państw było 5, które reprezetowały 38% obrotów eksportowych rybami ogółem w krajach człokowskich. Dodatkowo w 8 spośród ich a przestrzei ostatich lat astąpiło dalsze pogorszeie pozycji kokurecyjej. Najmiejszą kokurecyjością charakteryzuje się eksport ryb, owoców morza oraz ich przetworów a

30 K. Hryszko Węgrzech, Słowacji, Rumuii, Bułgarii i Luksemburgu. Są to kraje gdzie sektor te ma relatywie ajmiejsze zaczeie dla hadlu rolo-spożywczego ogółem (ie przekracza %), mimo że jego wartość rośie w bardzo szybkim tempie (średioroczie w latach 2003-204 o 0-20%). 4 zmiay wskaźika RCA w latach 2003-204 3 2 0 - -2-3 -4 C A CY MT PLGB GR PT 0,5 ES LT DK HR D B LV EE 0 0 2 3 4 5 LU 6 7 8 9 D -0,5 wskaźik RCA w 204 r. 0 0,5 SE FI SI DE AT SK HU C RO BG IT CZFR BE NL IE Rys.. Wskaźiki RCA w eksporcie ryb, owoców morza oraz ich przetworów krajów Uii Europejskiej a ryek światowy oraz jego zmiay w latach 2003-204 Fig.. The RCA ratio i the EU exports of fish, sea food, ad their derivatives to third coutries ad its chages over the period of 2003-204 Źródło: obliczeia włase a podstawie daych EUROSTAT. Drugi ze wskaźików kokurecyjości hadlu zagraiczego wskaźik Lafaya defiiuje kokurecyjość hadlu sektora rybego a tle całej wymiay rolo-spożywczej daego kraju. W przeciwieństwie do wskaźika RCA o posiadaiu przewag komparatywych daego działu wymiay hadlowej ie decydują tylko bezwzględe zmiay udziału daej grupy w eksporcie ogółem, ale także charakter i wielkość salda obrotów tej grupy produktów a tle tożsamych zmia w hadlu ogółem. Dodati bilas hadlu zagraiczego rybami, owocami morza oraz ich przetworami wskazuje a posiadaie względej przewagi komparatywej w ich eksporcie, atomiast deficyt wiąże się prawdopodobie z brakiem tych przewag. Łącza ocea pozycji kokurecyjej określaa jest w relacji tego salda do salda całego hadlu rolo-spożywczego daego kraju. Uijy hadel międzyarodowy sektora rybego charakteryzuje trwała adwyżka importu ad eksportem, co przy systematyczej poprawie salda całego hadlu rolospożywczego w ostatich latach (z ujemego do dodatiego) powoduje, że sektor ryby ie posiada przewag komparatywych w hadlu produktami rybym w ujęciu Lafaya, przy iezaczej poprawie pozycji kokurecyjej w latach 2003-204. Ocey tej pozycji w poszczególych krajach człokowskich dokoao podobie, jak w przypadku wskaźika RCA, tworząc obszar podzieloy a cztery grupy krajów (rys. 2). W krajach gdzie wskaźik LFI osiągął w 204 r. wartość większą od zera (obszar A i B) hadel

Pozycja kokurecyja hadlu zagraiczego sektora rybego w krajach Uii Europejskiej 3 produktami rybymi posiadał przewagi komparatywe w ogólym hadlu rolospożywczym, a pozycja kokurecyja uległa w latach 2003-204 poprawie (A) lub pogorszeiu (B). Przewagi takie w 204 r. posiadało tylko 9 państw, w tym w czterech ich wartość poprawiała się w ostatiej dekadzie (Cypr, Grecja, Malta i Szwecja), a w pięciu pogorszyła (Chorwacja, Estoia, Irladia, Łotwa i Wielka Brytaia). W pozostałych krajach ie odotowao omawiaych przewag (obszar C i D), ale w połowie z ich a przestrzei lat pozycja kokurecyja poprawiła się (C). W ajwiększym stopiu sektor rybych zwiększył swoją rolę w Hiszpaii, choć adal wartość wskaźika była jeda z ajiższych. Decyduje o tym uzyskiwaie przez te kraj, jako jedego z iewielu, zaczego dodatiego salda hadlu rolo-spożywczego ogółem. Podobe czyiki decydują o braku przewag komparatywych w hadlu rybami w Polsce. Mimo wysokiego tempa przyrostu wartości eksportu, praktyczie w całości geeroway jest o z surowców importowych, co wpływa a utrzymywaie się iewielkiego ujemego salda obrotów. Jedocześie moco rośie dodatie saldo w hadlu żywością ogółem i pozycja kokurecyja sektora rybego maleje. Najiższe wartości wskaźika LFI, obok Hiszpaii, obserwowae są we Fracji i Włoszech, o czym decyduje ajwyższy poziom ujemego salda obrotów hadlowych rybami i owocami morza. zmiay wskaźika LFI w latach 2003-204 4 C A 2 ES CY GR SE MT 0 IT FR GB IE -2 HR SI SK DK C -4 FI BE HU 0-6 PT AT BG PL DE NL CZ -8 D B LU -0 LV RO LT - D EE -2-0 -2-5 -4-3 -2-0 2 3 4 5 6 7 8 9 0 2 3 wskaźik LFI w 204 r. Rys. 2. Wskaźiki LFI w hadlu zagraiczym rybami, owocami morza oraz ich przetworami krajów Uii Europejskiej a ryek światowy oraz jego zmiay w latach 2003-204 Fig. 2. The LFI ratio i the EU foreig trade of fish, sea food, ad their derivatives to third coutries ad its chages over the period of 2003-204 Źródło: obliczeia włase a podstawie daych EUROSTAT. Ostatim z zastosowaych wskaźików oceiających kokurecyjość hadlu sektora rybego względem iych gałęzi gospodarki rolo-spożywczej jest poziom wymiay wewątrzgałęziowej. Zadaiem tego typu procesu jest zazwyczaj dążeie do specjalizacji przyoszącej korzyści z bardziej efektywego wykorzystaia zasobów i osiągięcia efektu skali w sferze produkcji i kosumpcji. Czyikami determiującymi wymiaę

32 K. Hryszko wewątrzgałęziową rybami i owocami morza jest z jedej stroy obszar występowaia poszczególych gatuków ryb i koieczość importu produktów aturalie ie występujących w daym kraju, co powoduje lepsze zaspokojeie różorodych potrzeb kosumetów. Z drugiej determiowaa jest przez specjalizację w przetwórstwie, poprzez p. wyższą wydajość i iższe koszty w produkcji określoych dóbr. Na wzrost itesywości wymiay wewątrzgałęziowej w dużym stopiu wpływa także liberalizacja hadlu i dostęp do owych ryków zbytu (zwłaszcza w krajach wstępujących do UE) oraz rosący poziom dochodów mieszkańców i wzrost popytu a określoe dobra. Siła tych zależość w uijym sektorze rybym jest bardzo duża, w kosekwecji czego blisko ¾ hadlu zagraiczego produktami rybołówstwa miała w 204 r. charakter wewątrzgałęziowy. Udział te w latach 2003-204 ie uległ ogółem większym zmiaom, ale był zróżicoway w odiesieiu do poszczególych krajów Uii Europejskiej.,0 0,5 0,0 Rys. 3. Wskaźiki wymiay wewątrzgałęziowej (GL) w hadlu zagraiczym rybami, owocami morza oraz ich przetworami krajów Uii Europejskiej a ryek światowy w 204 roku Fig. 3. The Itra-Idustry (GL) ratio i the EU foreig trade of fish, sea food, ad their derivatives to third coutries i 204 Źródło: obliczeia włase a podstawie daych EUROSTAT. Poad 90% udział wymiay wewątrzgałęziowej charakteryzował hadel zagraiczy rybami, owocami morza oraz ich przetworami w Polsce, Litwie, Holadii, Łotwie, Estoii i Szwecji. W porówaiu z 2003 r. udział te w ajwiększym stopiu zwiększył się a Litwie i w Estoii (o ok. 34 pkt. proc.). W Polsce wartość wskaźika szybko rosła bezpośredio przed itegracją (w 2003 r. wyosiła już 89%), a z chwilą przystąpieia do struktur wspólotowych okresowo zbliżała się do jedości. Polska w krótkim czasie stała się ajwiększym przetwórcą i eksporterem wędzoych łososi oraz przetworów i koserw ze śledzi, których produkcja została oparta w większości a surowcach importowaych. Najiższy poziom hadlu wewątrzgałęziowego otuje się w Filadii, Włoszech, Luksemburgu, Austrii i Rumuii, gdzie wyosił o w 204 r. od 9 do 26%. Związae jest

Pozycja kokurecyja hadlu zagraiczego sektora rybego w krajach Uii Europejskiej 33 to główie z relatywie iewielkim eksportem względem importu, który przede wszystkim ma za zadaie zaopatrzeie ryku wewętrzego w określoe produkty. Podsumowaie Aaliza hadlu zagraiczego rybami, owocami morza oraz ich przetworami w krajach Uii Europejskiej wykazała dosyć słabą pozycję kokurecyją tego sektora względem ogólej wymiay hadlowej produktami rolo-spożywczymi. Według sumaryczej ocey kokurecyjości a podstawie wskaźika ujawioych przewag komparatywych RCA, ideksu Lafaya (LFI) oraz wskaźika hadlu wewątrzgałęziowego tylko w 8 krajach hadel sektora przewagi takie posiadał. W 204 r. do krajów tych ależały: Chorwacja, Cypr, Estoia, Grecja, Łotwa, Malta, Szwecja i Wielka Brytaia. Udział wymieioych państw w wartości hadlu zagraiczego produktami rybołówstwa całej Uii Europejskiej (zarówo wewętrzego, jak i z krajami trzecimi) był jedak relatywie iewielki i wyiósł odpowiedio 25% po stroie eksportu i 20% w imporcie. W krajach o ajwyższej wartości hadlu rybami zdecydowaie lepszą pozycję kokurecyją mają ie gałęzie przemysłu rolo-spożywczego, choć biorąc pod uwagę tylko wskaźik RCA, obrazujący siłę eksportu, to wyraźe przewagi sektor osiąga także w Daii, Polsce, Portugalii, Hiszpaii i a Litwie. W latach 2003-204 ie odotowao przeciętie większych zmia pozycji kokurecyjej w odiesieiu do całego hadlu rybami, owocami morza oraz ich przetworami Uii Europejskiej. Literatura Balassa, B. (965). Trade Liberalizatio ad Revealed Comparative Advatage. Machester School of Ecoomic ad Social Studies Vol. 33, 99-23. Europea Market Observatory for Fisheries ad Aquaculture Products (204). The EU Fish Market, Bruksela Pobrae z: http://www.eumofa.eu/the-eu-fish-market. Grubel, H. G., Lloyd, P. J. (975). Itra-Idustry Trade: The Theory ad Measuremet of Iteratioal Trade i Differetiated Products. Macmilla, Lodo, 2-23. Hryszko, K., Kuzebski, E., Lirski, A. (204). Sytuacja a światowym ryku ryb i jej wpływ a rozwój sektora rybego w Polsce. Seria Program Wieloleti 20-205, raport r 06, IERiGŻ-PIB, Warszawa, 7-82. Lafay, G. (992). The measuremet of revealed comparative advatages. W: Dageais M.G., Muet P. A. (red.) Iteratioal Trade Modelig, Lodo, UK, Chapma ad Hall, 209-234. Stakiewicz, M. J. (2005). Kokurecyjość przedsiębiorstw. Wydawictwo Dom Orgaizatora, Toruń. Misala, J. (20). Międzyarodowa kokurecyjość gospodarki arodowej. Polskie Wydawictwo Ekoomicze, Warszawa. Moitorig i ocea kokurecyjości polskich producetów żywości (), red. Szczepaiak I. (20). Seria Program Wieloleti 20-205, raport r 25, IERiGŻ-PIB, Warszawa. Przemysł spożywczy makrootoczeie, iwestycje, ekspasja zagraicza, red. Szczepaiak I., Firlej K. (205). Fudacja Uiwersytetu Ekoomiczego w Krakowie, Kraków-Warszawa. Ryek ryb. Sta i perspektywy (205). (red. Hryszko K.), r 23, IERiGŻ-PIB, Warszawa. Szczepaiak, I. (202). Ocea wybraych poziomów kokurecyjości polskiego sektora żywościowego. W: Borowiecki R., Dziura M. (red.), Globale i regioale wyzwaia restrukturyzacji przedsiębiorstw i gospodarek, Uiwersytet Ekoomiczy w Krakowie, Kraków, 293-30.