1.4. Wnioski: zdefiniowanie i prioretyzacja interesów narodowych oraz określenie wypływających z nich możliwych i pożądanych (rekomendowanych) celów strategicznych Rzeczypospolitej Polskiej w dziedzinie bezpieczeństwa 1 1.1.1. Wprowadzenie Przełom XX i XXI wieku to okres szczególnych zmian, które spowodowały ukształtowanie się obecnego porządku świata. W wyniku tych procesów Polska stała się suwerennym i demokratycznym państwem w Europie Środkowej o znaczącym potencjale demograficznym, politycznym i ekonomicznym. Funkcjonuje w złożonym i rozbudowanym środowisku międzynarodowym. Będąc członkiem dwóch najbardziej znaczących organizacji Sojuszu Północnoatlantyckiego oraz Unii Europejskiej Polska jest coraz bardziej liczącym się uczestnikiem współpracy międzynarodowej. Członkostwo w tych organizacjach oraz sojusz ze Stanami Zjednoczonymi zapewniają Polsce wysoki poziom bezpieczeństwa oraz stały się podstawą jej rozwoju społeczno-gospodarczego i wysokiej pozycji międzynarodowej. Rzeczpospolita Polska jest jednocześnie państwem granicznym NATO i Unii Europejskiej, a jej terytorium stanowi obszar o istotnym znaczeniu strategicznym. Uwarunkowania te, jak również procesy zachodzące w kraju, mają bardzo ważny wpływ na bezpieczeństwo Polski i jej obywateli, czyli zdolność państwa i narodu do zapewnienia przetrwania, integralności terytorialnej, niezależności politycznej, stabilności wewnętrznej oraz jakości życia. Jednocześnie złożoność problematyki bezpieczeństwa oraz dynamiczne zmiany zachodzące w środowisku międzynarodowym powodują potrzebę przeprowadzenia kompleksowych analiz i ocen wszystkich jego aspektów celem dokonania diagnozy i prognozy rozwoju sytuacji w kluczowych obszarach bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej. W tym kontekście niezbędne jest ustalenie interesów narodowych i celów strategicznych w dziedzinie bezpieczeństwa w dwudziestoletniej perspektywie czasowej, które będą swego rodzaju bazą merytoryczną do opracowania koncepcji systemu bezpieczeństwa narodowego. 1 Opracował podzespół w składzie: prof. dr hab. Stanisław Zajas (przewodniczący podzespołu), prof. dr hab. Ryszard Zięba, prof. dr. hab. Julian Skrzyp, dr hab. Justyna Zając, dr Tadeusz Chabiera.
Niżej prezentowana jest analiza i ocena współczesnych interesów narodowych i celów strategicznych zawartych w Strategii bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z 2007 roku oraz propozycje ich zmodyfikowanego ujęcia na najbliższe dwie dekady. 1.4.2. Współczesne interesy narodowe i cele strategiczne Polski w dziedzinie bezpieczeństwa Współczesne interesy narodowe oraz cele strategiczne w dziedzinie bezpieczeństwa zostały sformułowane w Strategii bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z 2007 r. W pierwszym zdaniu tego dokumentu określa się, że Polska jest krajem bezpiecznym, jednak bardziej precyzyjne byłoby określenie, że jest bezpieczniejsza niż kiedykolwiek w swojej historii. Takie stwierdzenie zapewnia konstruktywne i odważne podejście do rzeczywistości. W Strategii... określa się, że współcześnie podstawowe interesy narodowe są niezmienne i oparte na całościowej koncepcji bezpieczeństwa państwa, uwzględniającej aspekty polityczno-militarne, ekonomiczne, społeczne i ekologiczne. Narodowe interesy wynikają z fundamentalnych i niezmiennych wartości narodowych, a ich realizacja stanowi dla państwa i jego mieszkańców potrzebę nadrzędną. W nawiązaniu do Konstytucji RP wymienia się następujące interesy narodowe: zapewnienie niepodległości, nienaruszalności terytorialnej, wolności i bezpieczeństwa, poszanowania praw człowieka i obywatela, zachowanie dziedzictwa narodowego, ochrona środowiska naturalnego w warunkach zrównoważonego rozwoju. Współczesne interesy narodowe podzielono na trzy grupy: żywotne, ważne oraz inne istotne. Sam podział nie jest jednak bliżej uzasadniony, wprowadza jakby gradację ważności interesów, co niekoniecznie wynika z ich definicji opisowych. Żywotne interesy narodowe Rzeczypospolitej Polskiej wiążą się z zapewnieniem przetrwania państwa i jego obywateli. Obejmują one potrzeby (w innym miejscu określone jako cele strategiczne): 2
zachowania niepodległości i suwerenności państwa, jego integralności terytorialnej i nienaruszalności granic; zapewnienia bezpieczeństwa obywateli, praw człowieka i podstawowych wolności; umacniania demokratycznego porządku politycznego. W odniesieniu do ostatniej wymienionej potrzeby nie jest jasne, czy chodzi tu o podkreślenie niedojrzałej fazy rozwoju naszej demokracji, czy też o jakieś konkretne, wewnętrzne jej zagrożenie. Osiągnięcie ważnych interesów narodowych Polski ma zapewnić: zagwarantowanie trwałego i zrównoważonego rozwoju cywilizacyjnego oraz gospodarczego kraju; stworzenie warunków do wzrostu dobrobytu społeczeństwa, do rozwoju nauki i techniki; stworzenie warunków do należytej ochrony dziedzictwa narodowego i tożsamości narodowej, a także środowiska naturalnego. Inne istotne interesy narodowe Polski są współcześnie związane z dążeniem do zapewnienia silnej pozycji międzynarodowej państwa oraz możliwości skutecznego promowania polskich interesów na arenie międzynarodowej. Do istotnych interesów zalicza się również umacnianie zdolności działania i skuteczności najważniejszych instytucji międzynarodowych, w których Polska uczestniczy, jak również rozwój stosunków międzynarodowych opartych na poszanowaniu prawa oraz efektywnej współpracy wielostronnej zgodnie z celami i zasadami określonymi w Karcie Narodów Zjednoczonych. Warto zauważyć, że w treści innych istotnych interesów narodowych nie wymienia się z nazwy ani Unii Europejskiej, ani NATO, tak jakby w równym stopniu zależało nam na tych dwóch instytucjach, co na Radzie Europy, OBWE, Inicjatywie Środkowoeuropejskiej itp. Należałoby sformułować jasne kryteria ważności uczestnictwa w tych organizacjach. Realizacja interesów narodowych oraz wynikających z nich celów odbywa się w ramach działań wewnętrznych państwa oraz w jego relacjach z otoczeniem zewnętrznym. Zdolność Polski do skutecznego działania na zewnątrz jest uwarunkowana jakością wewnętrznego ładu politycznego, gospodarczego i społecznego. W Strategii... określa się, że cele strategiczne wynikają z interesów bezpieczeństwa i rozwoju Rzeczypospolitej Polskiej, będącej członkiem NATO 3
i Unii Europejskiej, a także z rosnących współzależności między państwami i gospodarkami, jak również coraz intensywniejszymi kontaktami między jednostkami i społeczeństwami. Wyróżniono wśród nich nadrzędny cel strategiczny i główne cele strategiczne. Zgodnie z zapisami Strategii... nadrzędnym celem strategicznym Rzeczypospolitej Polskiej jest zapewnienie korzystnych i bezpiecznych warunków realizacji interesów narodowych poprzez eliminację zewnętrznych i wewnętrznych zagrożeń, redukowanie ryzyka oraz odpowiednie oszacowanie podejmowanych wyzwań i umiejętne wykorzystywanie pojawiających się szans. Jako główne cele strategiczne przyjęto: zapewnienie niepodległości i nienaruszalności terytorialnej Rzeczypospolitej Polskiej oraz suwerenności w decydowaniu o wewnętrznych sprawach życia narodu, jego organizacji oraz ustroju państwa; stworzenie warunków rozwoju cywilizacyjnego i gospodarczego, decydujących o możliwościach działania narodu i państwa; zapewnienie możliwości korzystania przez obywateli z konstytucyjnych wolności, praw człowieka i obywatela oraz stworzenie bezpiecznych warunków do godziwego życia obywateli i rozwoju całego narodu, w wymiarze materialnym i duchowym; zapewnienie możliwości aktywnego kształtowania stosunków w otoczeniu międzynarodowym i zdolności skutecznego działania poprzez obronę interesów narodowych i promowanie wizerunku wiarygodnego uczestnika stosunków międzynarodowych, a także realizowanie zobowiązań sojuszniczych, stanowiących o wiarygodności Polski; zapewnienie bezpieczeństwa, ochrony i opieki nad obywatelami polskimi przebywającymi poza granicami kraju; promowanie polskiej gospodarki i wspieranie polskich przedsiębiorców oraz budowanie prestiżu Polski w otoczeniu międzynarodowym; zapewnienie poczucia bezpieczeństwa prawnego obywateli Rzeczypospolitej Polskiej; ochrona duchowego i materialnego dziedzictwa narodowego (bogactwa naturalne, majątek indywidualny obywateli i zbiorowy majątek narodowy) oraz zapewnienie możliwości jego bezpiecznego rozwoju we wszystkich sferach aktywności narodowej, w tym zwłaszcza ekonomicznej, społecznej i intelektualnej; 4
zapewnienie ochrony środowiska naturalnego i ochrony przed skutkami klęsk żywiołowych, a także katastrof spowodowanych poprzez działalność człowieka; zapewnienie szerokiego dostępu do informacji, podniesienie poziomu edukacji narodowej oraz stworzenie silnego zaplecza naukowo-badawczego, połączonego z potencjałem wytwórczym, poprawiającym konkurencyjność gospodarki. Wśród wymienionych celów strategicznych w pierwszej kolejności mówi się o zapewnieniu suwerenności w decydowaniu o wewnętrznych sprawach życia narodu, jego organizacji oraz ustroju państwa. Jest to cel oddający pewne, niekiedy skrywane, obawy przed uszczerbkiem suwerenności w państwie, które dopiero co ją odzyskało, zawierający obawy przed ingerencją zwłaszcza Unii Europejskiej w nasze prawodawstwo. W strategii nie powinno się podkreślać naszych obaw i lęków, lecz prezentować nastawienie pozytywne, odważnie opowiadające się za taką czy inną ewolucją organizacji, do których należymy. Powinniśmy - inni partnerzy tego od nas oczekują jasno i dobitnie formułować postulaty, jakiej chcemy Unii, jakiego chcemy NATO. Takich elementów strategia bezpieczeństwa z 2007 roku właściwie nie zawiera. Przy określaniu celów strategicznych można wskazać na inne jeszcze niejasności. Słusznie wskazuje się na konieczność stworzenia warunków rozwoju cywilizacyjnego i gospodarczego, lecz nie ma konkretnych ustaleń o jakie warunki chodzi, jakie są w tej dziedzinie nasze priorytety. Nie wyjaśnia się też, na czym miałoby polegać aktywne kształtowanie stosunków w otoczeniu międzynarodowym. Należałoby dokładniej określić aktywność w naszym otoczeniu, na przykład jak układać polskie relacje z Rosją, Ukrainą czy Białorusią. Reasumując analizę współczesnych interesów narodowych i celów strategicznych w dziedzinie bezpieczeństwa należy podkreślić, że chociaż ustalenia zawarte w Strategii bezpieczeństwa narodowego RP z 2007 r. są w dużej mierze słuszne, to zawierają również pewne niedopowiedzenia, obawy oraz zachowawcze ustalenia. Jesteśmy krajem sukcesu transformacji ustrojowej. To stwierdzenie powinno owocować konstruktywnym i odważnym podejściem do rzeczywistości. Możemy być dumni ze swoich osiągnięć i z wiarą we własne siły stawiać sobie nowe, ambitne cele. W strategii bezpieczeństwa ważne jest określenie świata, nie tylko jakim jest, ale również o jaki się staramy. Ważne jest 5
nastawienie kreatywne, prorozwojowe, a nie zachowawcze. Jasne i wyraźne określenie interesów narodowych i wynikających z nich celów strategicznych ma nam w tym pomagać. Dlatego niezbędne jest zweryfikowanie i zredefiniowanie interesów narodowych i celów strategicznych w dziedzinie bezpieczeństwa na najbliższe dwie dekady. 1.4.3. Interesy narodowe i cele strategiczne Polski w dziedzinie bezpieczeństwa w perspektywie dwudziestu lat Na bezpieczeństwo Polski w perspektywie 20 lat oddziaływać będą procesy i zjawiska zarówno w jej bezpośrednim otoczeniu, jak i procesy globalne. W tej perspektywie czasowej bezpieczeństwo Polski zależeć będzie od zdolności państwa do stawienia czoła wyzwaniom, które wykraczają poza tradycyjnie rozumiane zagrożenia bezpieczeństwa. Nowe wyzwania w obszarze bezpieczeństwa są konsekwencją złożonych i sprzężonych ze sobą procesów politycznych, ekonomicznych i społecznych o zasięgu zarówno narodowym, jak i ponadnarodowym. Prezentowane niżej interesy narodowe i cele strategiczne wynikają z prognozy uwarunkowań zewnętrznych oraz wewnętrznych kształtowania się środowiska bezpieczeństwa w perspektywie dwudziestu lat oraz z oceny Polski jako podmiotu bezpieczeństwa narodowego. Zapewnienie bezpieczeństwa państwa i obywateli jest konsekwencją realizacji interesów narodowych, czyli uświadomionych przez państwo egzystencjalnych potrzeb, które wyrażają dążenia narodu (społeczeństwa) w długim przedziale czasowym. Interesy narodowe w dziedzinie bezpieczeństwa w najbliższych dwóch dekadach będą niezmienne i oparte na całościowej koncepcji zintegrowanego bezpieczeństwa państwa, uwzględniającej aspekty polityczno-militarne, ekonomiczne, społeczne i ekologiczne. Interesy narodowe Polski w dziedzinie bezpieczeństwa w perspektywie dwóch najbliższych dekad będą obejmować wymieniony niżej żywotny interes narodowy i ważne interesy narodowe: 1. Żywotny interes narodowy: dalsze istnienie oraz umacnianie państwa polskiego, jego narodu i społeczeństwa oraz zapewnienie bezpieczeństwa obywateli. Istnienie Polski, rozumianej jako podmiot składający się z tych elementów, wynika z egzystencjalnych potrzeb zachowania jej tożsamości politycznej jako suwerennego, demokratycznego i sprawnego oraz integralnego terytorialnie państwa, tożsamości narodowej 6
Polaków, rozwijającego się społeczeństwa obywatelskiego oraz bezpieczeństwa obywateli. Żywotny interes narodowy Polski zawiera zatem ogólne i długookresowe cele oraz wartości istotne dla naszego państwa jako instytucji, narodu oraz społeczeństwa i pojedynczych obywateli. Chodzi więc o zapewnienie jak najdłuższego trwania więzi państwowych, narodowych i społecznych. W interesie Polski jest istnienie na arenie międzynarodowej jako państwa suwerennego, o niezagrożonej integralności terytorialnej, spójnej tożsamości, demokratycznym, stabilnym i sprawnie funkcjonującym systemie społeczno-politycznym. 2. Ważny interes narodowy: zrównoważony rozwój państwa, narodu i społeczeństwa polskiego, w oparciu o wartości demokratyczne, w warunkach globalizacji i rosnącej konkurencji w świecie. Rozwój ten powinien być kompleksowy i zapewniać ochronę środowiska naturalnego. Powinien dostarczać zasobów i zdolności do zapewnienia istnienia ww. atrybutów polskiej państwowości, oraz podnoszenia jakości życia obywateli, których potrzeby i aspiracje stale rosną. 3. Ważny interes narodowy: silna pozycja Polski w stabilnym i przyjaznym środowisku międzynarodowym, w którym Polska i Polacy będą się cieszyć poczuciem bezpieczeństwa. Potrzeba ta składa się z dwóch podstawowych części, po pierwsze wyraża dążenie do utrzymania i zwiększenia gwarancji, że nasze bezpieczeństwo narodowe jest wzmacniane przez sojuszników (z NATO i Unii Europejskiej), a po drugie zakłada, że stabilizować je będzie partnerska współpraca ze wszystkimi sąsiadami, w tym z Rosją, oraz ze wszystkimi głównymi graczami na arenie międzynarodowej. Silna pozycja międzynarodowa Polski zwiększy jej możliwości umacniania własnego bezpieczeństwa, a także pozwoli na odgrywanie bardziej znaczących ról międzynarodowych. Cele strategiczne w dziedzinie bezpieczeństwa stanowią skonkretyzowaną projekcję interesów narodowych w dziedzinie bezpieczeństwa, dostosowaną do istniejących w prognozowanym okresie warunków i okoliczności, występujących wewnątrz państwa i w środowisku międzynarodowym. Nadrzędnym celem strategicznym polityki bezpieczeństwa Polski będzie zapewnienie korzystnych warunków dla realizacji wszystkich interesów narodowych poprzez przeciwdziałanie zewnętrznym i wewnętrznym zagrożeniom, podejmowanie istniejących wyzwań, redukowanie ryzyka oraz umiejętne 7
wykorzystanie pojawiających się szans. Cel ten stoi przed organami państwa, które są odpowiedzialne za zapewnienie bezpieczeństwa narodowego Polski. Jego realizacja implikuje osiągnięcie niżej wymienionych prognozowanych celów strategicznych. Prognozowanymi strategicznymi celami Polski w dziedzinie bezpieczeństwa w perspektywie najbliższych dwudziestu lat będą: 1. Wzmocnienie potencjału obronno-ochronnego oraz zwiększenie jego kompatybilności z potencjałem sojuszników i partnerów z NATO i UE. Cel ten obejmuje działania mające na celu zapewnienie skutecznej obrony w układzie narodowym i sojuszniczym, udział w operacjach poza terytorium NATO, a także działania na rzecz zapewnienia spójności i efektywności Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony Unii Europejskiej, która powinna być kompatybilna z koncepcją strategiczną NATO. 2. Wzmocnienie bezpieczeństwa publicznego, w tym stworzenie sprawnego i zintegrowanego systemu ratownictwa, skutecznego systemu przewidywania, ostrzegania i likwidowania klęsk żywiołowych oraz katastrof. Zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego jest priorytetem działalności struktur państwa. Działalność ta ma na celu utrzymanie zdolności do reagowania w sytuacji wystąpienia zagrożeń bezpieczeństwa publicznego, ochronę porządku prawnego, zdrowia i życia obywateli oraz majątku narodowego przed bezprawnym działaniem, a także likwidację skutków klęsk żywiołowych, katastrof naturalnych i przemysłowych lub awarii technicznych. 3. Zapewnienie bezpieczeństwa energetyczno-klimatycznego. Zasadnicze znaczenie ma nie tyle poszukiwanie alternatywnych dostawców ropy naftowej i gazu ziemnego, co zwiększenie energii z własnych zasobów. Takie możliwości istnieją w postaci gazyfikacji węgla kamiennego oraz ewentualnego wydobycia gazu z łupków skalnych, jeśli prowadzone poszukiwania geologiczne potwierdzą szacowane zasoby, które umożliwią jego opłacalne wydobycie. Polityka energetyczna Polski powinna być skorelowana z ochroną środowiska, w tym ochroną klimatu, oraz wkomponowana w politykę energetyczną i klimatyczną Unii Europejskiej. 8
4. Udoskonalenie rozwiązań systemowych dla przeciwdziałania i zwalczania terroryzmu oraz zagrożeń informacyjnych. Istotnym zagrożeniem dla Polski, ale także dla innych państw, jest terroryzm międzynarodowy, co może wiązać się z udziałem Polski w prowadzonych przez NATO lub Unię Europejską operacjach stabilizacyjnych lub pokojowych. Szczególnie narażone na akty terroru są polskie kontyngenty wojskowe lub komponenty cywilne biorące udział w takich operacjach. Współcześnie realne są też zagrożenia bezpieczeństwa, które mogą zaistnieć w cyberprzestrzeni, skierowane przeciwko systemom i sieciom teleinformatycznym. Ataki takie, skierowane szczególnie przeciwko obiektom infrastruktury krytycznej, mogą spowodować znaczące zakłócenia w funkcjonowaniu systemów gospodarczo-finansowych i obronnych Polski, UE oraz NATO. Zagrożenia te mogą mieć charakter sieciowy, zarówno zewnętrzny, jak i wewnętrzny. Cele strategiczne 1-4 realizowane będą w ramach żywotnego, pierwszego interesu narodowego. 5. Zwiększenie innowacyjności, efektywności i konkurencyjności gospodarki oraz zapewnienie stabilności finansowej państwa. Rozwój gospodarczy powinien być oparty na wiedzy oraz nowoczesnych technologiach tak, aby Polska mogła skutecznie konkurować na rynku światowym; będzie to możliwe przy wydatnym zwiększeniu nakładów finansowych na badania i rozwój tak, aby osiągnąć średnią państw wysokorozwiniętych. Dofinansowanie nauki i prac wdrożeniowych zwiększać będzie możliwości unowocześniania potencjału obronno-ochronnego państwa i całego systemu bezpieczeństwa narodowego, a przy tym będzie służyć rozwojowi społeczno-gospodarczemu kraju. Niezwykle istotne jest również podjęcie działań mających na celu zreformowanie finansów publicznych i przez to zapewnienie stabilności finansowej państwa. 6. Ochrona środowiska i zasobów naturalnych. Zagrożenia ekologiczne będą związane głownie z zapóźnieniami w rozwoju gospodarczym Polski. Wywierają one negatywny wpływ na warunki życia ludzi, są przyczyną skażenia środowiska i wielu chorób. Zagrożenia te należy zmniejszać poprzez wdrożenie standardów 9
europejskich w sferze polityki ekologicznej. Niezbędne też jest racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi i ich ochrona przed nadmierną (rabunkową) eksploatacją. 7. Wprowadzenie efektywnej polityki prorodzinnej oraz wypracowanie polityki migracyjnej. Niezwykle ważnym elementem wpływającym na rozwój gospodarczo-społeczny Polski jest czynnik demograficzny. Obecny niewielki przyrost naturalny w następnych latach nadal będzie się zmniejszać, co wymusza konieczność prowadzania bardziej efektywnej polityki prorodzinnej oraz, w niedługim okresie, otwarcia na imigrantów i wypracowania polityki imigracyjnej, a także polityki wobec Polaków wyjeżdżających do pracy za granicą. Istotne jest również jak najszybsze stworzenie sprzyjających warunków do powrotu do naszego kraju potomków polskich emigrantów i przesiedleńców. W ramach ważnego, drugiego interesu narodowego realizowane będą cele strategiczne nr 5 7, a także cele strategiczne 3 4 (wspólne dla pierwszego i drugiego interesu narodowego). 8. Umocnienie solidarności sojuszniczej, pozycji oraz roli Polski w NATO i Unii Europejskiej. W tym celu niezbędne jest działanie na rzecz konsolidacji, współdziałania i dalszego rozszerzania tych organizacji, dalsze wzmacnianie integracji europejskiej przy zachowaniu tożsamości państw narodowych, pogłębianie jednolitego rynku europejskiego, przystąpienie Polski do strefy euro oraz aktywne włączenie się w realizację wzmocnionej Traktatem z Lizbony unijnej Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony. W zacieśnianiu stosunków z partnerami europejskimi szczególną rolę powinny odgrywać relacje z Francją i Niemcami, w tym umacnianie Trójkąta Weimarskiego. W interesie Polski jest utrzymywanie i zacieśnianie bliskich stosunków ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki Północnej oraz obecność tego mocarstwa w Europie. Należy przy tym kierować się naszymi interesami narodowymi i szukać zbieżności z interesami USA. 9. Rozwijanie bliskiej współpracy ze wszystkimi sąsiadami, w tym rozwijanie partnerskich stosunków z Rosją oraz wspomaganie europejskich aspiracji wschodnich sąsiadów. Bez ułożenia stosunków z Rosją nie będzie możliwe pełne zagwarantowanie 10
naszego bezpieczeństwa narodowego oraz zwiększenie pozycji Polski wśród sojuszników i partnerów, a także efektywne zwiększenie ról odgrywanych na arenie międzynarodowej. W stosunkach z Rosją należy oddzielić kwestie historyczne i ich wyjaśnianie od bieżących stosunków politycznych i gospodarczych, dążyć do przezwyciężenia wzajemnych uprzedzeń i obaw oraz przyjąć bardziej pragmatyczną, a przez to racjonalną politykę. Należy też wspomagać europejskie aspiracje wschodnich sąsiadów. 10. Aktywizowanie działań w ramach ugrupowań globalnych, regionalnych i subregionalnych oraz rozwijanie współpracy ze wschodzącymi mocarstwami. Aktywizowanie działań w ramach ugrupowań subregionalnych, zwłaszcza Grupy Wyszehradzkiej i Rady Państw Morza Bałtyckiego, jest sposobem na zacieśnianie współpracy z państwami Europy Środkowej i wzmacnianie swojej pozycji w tym regionie. Niezbędna też jest ściślejsza współpraca w ramach OBWE, gdyż instytucja ta jest doskonałym forum dialogu i konsultacji z krajami pozostającymi poza UE i NATO, Rosją oraz innymi państwami poradzieckimi. Może służyć jako instrument kształtowania bezpieczeństwa kooperatywnego w strefie euroatlantyckiej. Współpraca z mocarstwami wschodzącymi ma ważne znaczenie ze względu na rozwój społeczno-gospodarczy Polski. 11. Aktywne włączanie się w działania społeczności międzynarodowej na rzecz rozwiązywania konfliktów, kryzysów i problemów globalnych oraz regionalnych. Działania te powinny mieć na celu stabilizowanie sytuacji w regionach konfliktowych, zwalczanie terroryzmu międzynarodowego i przestępczości zorganizowanej, pomoc państwom znajdującym się w trudnej sytuacji społeczno-gospodarczej, wspieranie demokratycznych przemian politycznych oraz podejmowanie działań na rzecz ochrony środowiska naturalnego. Warto rozważyć powrót Polski do operacji pokojowych ONZ. W ramach ważnego, trzeciego interesu narodowego realizowane będą cele strategiczne nr 8-11. Zależności między prognozowanymi interesami narodowymi a celami strategicznymi w dziedzinie bezpieczeństwa prezentowane są na rys. 1.2. 11
INTERESY NARODOWE 1. Interes żywotny Dalsze istnienie oraz umacnianie państwa polskiego, jego narodu i społeczeństwa oraz zapewnienie bezpieczeństwa obywateli CELE STRATEGICZNE Nadrzędny cel strategiczny: Zapewnienie korzystnych warunków dla realizacji wszystkich interesów narodowych Wzmocnienie potencjału obronno-ochronnego oraz zwiększenie jego kompatybilności z potencjałem sojuszników i partnerów z NATO i UE Wzmocnienie bezpieczeństwa publicznego oraz zapewnienie sprawnego i zintegrowanego systemu ratownictwa, skutecznego systemu przewidywania, ostrzegania i likwidowania klęsk żywiołowych oraz katastrof Zapewnienie bezpieczeństwa energetyczno-klimatycznego 2. Interes ważny Zrównoważony rozwój państwa, narodu i społeczeństwa polskiego w oparciu o wartości demokratyczne Udoskonalenie rozwiązań systemowych dla przeciwdziałania i zwalczania terroryzmu oraz zagrożeń informacyjnych Zwiększenie innowacyjności, efektywności i konkurencyjności gospodarki oraz zapewnienie stabilności finansowej państwa Ochrona środowiska i zasobów naturalnych Wprowadzenie efektywnej polityki prorodzinnej oraz wypracowanie polityki migracyjnej Umocnienie solidarności sojuszniczej, pozycji oraz roli Polski w NATO i UE 3. Interes ważny Silna pozycja Polski w stabilnym i przyjaznym środowisku międzynarodowym Rozwijanie bliskiej współpracy ze wszystkimi sąsiadami, w tym rozwijanie partnerskich stosunków z Rosją oraz wspomaganie europejskich aspiracji wschodnich sąsiadów Aktywizowanie działań w ramach ugrupowań globalnych, regionalnych i subregionalnych oraz rozwijanie współpracy ze wschodzącymi mocarstwami Aktywne włączanie się w działania społeczności międzynarodowej na rzecz rozwiązywania konfliktów, kryzysów i problemów globalnych Rys. 1.2. Interesy narodowe i cele strategiczne Polski w dziedzinie bezpieczeństwa w perspektywie dwudziestu lat 12
1.4.4. Podsumowanie Obecnie Polska jest krajem demokratycznym i suwerennym. Jest też krajem bezpieczniejszym niż kiedykolwiek w swojej historii. Z punktu widzenia zintegrowanego bezpieczeństwa najistotniejszym jest członkostwo w Sojuszu Północnoatlantyckim oraz w Unii Europejskiej. Dzięki temu Polska jest częścią zachodniej demokracji, a członkostwo w tych organizacjach umożliwia współpracę z krajami partnerskimi w oparciu o wspólne wartości. Nie oznacza to, że w najbliższych latach Polska będzie funkcjonowała w zupełnie bezpiecznym środowisku. Zagrożeniami zewnętrznymi mogą być lokalne lub regionalne konflikty, terroryzm międzynarodowy, niekontrolowana proliferacja broni masowego rażenia czy uzależnienie polskiej gospodarki od dostaw surowców energetycznych z jednego źródła. W dobie globalizacji zagrożeniem dla finansów i polskiej gospodarki mogą być kryzysy, powstające w innych państwach czy regionach. Zagrożeniami wewnętrznymi mogą być działania powodujące naruszenie porządku prawnego, zdrowia i życia obywateli oraz klęski żywiołowe, katastrofy naturalne i przemysłowe lub awarie techniczne. Zjawiskiem negatywnym jest też pogłębiający się niż demograficzny czy skażenie środowiska naturalnego. Również polska infrastruktura, zwłaszcza drogowa i kolejowa, która odbiega od standardów europejskich, niesie zagrożenia w ruchu drogowym i kolejowym. Uwarunkowania te mają bezpośredni wpływ na interesy narodowe i cele strategiczne w dziedzinie bezpieczeństwa. Współczesne interesy narodowe i cele strategiczne w dziedzinie bezpieczeństwa zdefiniowane są w Strategii bezpieczeństwa narodowego Rzeczpospolitej Polskiej z 2007 roku. Interesy narodowe podzielono na żywotne, ważne i inne istotne. Podział ten powoduje jednak pewnego rodzaju rozdrobnienie interesów narodowych i lepszym rozwiązaniem byłoby ograniczenie ich liczby oraz wyodrębnienie tylko żywotnego oraz ważnych interesów narodowych. W odniesieniu do celów strategicznych w dziedzinie bezpieczeństwa, wyróżniono nadrzędny cel strategiczny oraz dziesięć głównych celów strategicznych, które nie są w pełni skorelowane z interesami narodowymi. Niektóre zapisy zawarte w Strategii... zawierają pewne niedopowiedzenia i obawy, nie określono w nich np. jakiej Unii Europejskiej i jakiego NATO chcemy w przyszłości, jak kształtować polską aktywność w tym obszarze, jak kształtować nasze stosunki z sąsiadami. Jako kraj sukcesu w transformacji ustrojowej 13
możemy być dumni z naszych dokonań i z wiarą we własne siły stawiać sobie nowe ambitne cele. Dlatego zweryfikowano i zredefiniowano interesy narodowe i cele strategiczne w dziedzinie bezpieczeństwa na najbliższe dwadzieścia lat. W ujęciu prognostycznym, w perspektywie 20 lat, na bezpieczeństwo Polski będą oddziaływać procesy zarówno w jej otoczeniu, jak i procesy globalne. Nowe wyzwania w obszarze bezpieczeństwa są konsekwencją złożonych oddziaływań politycznych, ekonomicznych i społecznych o zasięgu narodowym i międzynarodowym. Zagrożenia bezpieczeństwa, które występują obecnie, będą też występować w przyszłości, mogą się też pojawić nowe, niebezpieczne zjawiska. Uwarunkowania bezpieczeństwa rozpatrywane w perspektywie dwudziestu lat wskazują, że niezbędne jest budowanie systemu zintegrowanego bezpieczeństwa narodowego, osnową którego będą interesy narodowe i cele strategiczne w dziedzinie bezpieczeństwa. Zapewnienie bezpieczeństwa państwa i obywateli będzie konsekwencją realizacji interesów narodowych, czyli uświadomionych przez państwo egzystencjalnych potrzeb, które wyrażają dążenia narodu (społeczeństwa) w długim przedziale czasowym. Interesy narodowe w dziedzinie bezpieczeństwa w najbliższych dwóch dekadach będą niezmienne i oparte na całościowej koncepcji zintegrowanego bezpieczeństwa państwa. Interesy narodowe Polski w dziedzinie bezpieczeństwa w perspektywie dwóch najbliższych dekad obejmować będą żywotny interes narodowy, którego osiągnięcie ma zapewnić dalsze istnienie oraz umacnianie państwa, narodu i społeczeństwa polskiego oraz zapewnienie bezpieczeństwa obywateli, a także dwa ważne interesy narodowe obejmujące zrównoważony rozwój państwa, narodu i społeczeństwa polskiego, w oparciu o wartości demokratyczne, w warunkach globalizacji i rosnącej konkurencji w świecie oraz osiągnięcie silnej pozycji Polski w stabilnym i przyjaznym środowisku międzynarodowym, w którym Polska i Polacy będą się cieszyć poczuciem bezpieczeństwa. Z wymienionymi interesami narodowymi ściśle skorelowane są cele strategiczne w dziedzinie bezpieczeństwa. Nadrzędnym celem strategicznym w dziedzinie bezpieczeństwa, za którego realizację odpowiadają organy państwa odpowiedzialne za bezpieczeństwo narodowe, jest i będzie zapewnienie korzystnych warunków dla realizacji wszystkich interesów narodowych. Jego 14
realizacja implikuje osiągnięcie prognozowanych celów strategicznych, których istota sprowadza się do: Wzmocnienia własnego potencjału obronno-ochronnego. Wzmocnienia bezpieczeństwa publicznego. Zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego państwa. Udoskonalenia rozwiązań systemowych dla przeciwdziałania i zwalczania terroryzmu oraz zagrożeń informacyjnych. Zwiększenia innowacyjności, konkurencyjności i efektywności gospodarki. Ochrony środowiska i zasobów naturalnych. Wprowadzenia efektywnej polityki prorodzinnej oraz wypracowania polityki migracyjnej. Umocnienia solidarności sojuszniczej, pozycji oraz roli Polski w NATO i Unii Europejskiej. Rozwijania bliskiej współpracy ze wszystkimi sąsiadami oraz wspomagania europejskich aspiracji wschodnich sąsiadów. Aktywizowania działań w ramach ugrupowań globalnych, regionalnych i subregionalnych oraz rozwijania współpracy ze wschodzącymi mocarstwami. Aktywnego włączania się w działania na rzecz rozwiązywania konfliktów, kryzysów i problemów globalnych oraz regionalnych. 15