I. OGÓLNE ZASADY GOSPODAROWANIA ODPADAMI W POLSCE

MATERIAŁY SZKOLENIOWE DO PROJEKTU PORADNIK ODPADNIK I. OGÓLNE ZASADY GOSPODAROWANIA ODPADAMI W POLSCE Prawodawstwo Unii Europejskiej jak równieŝ Polski opiera się na zasadzie zrównowaŝonego rozwoju, czyli harmonijnego rozwoju społeczno ekonomiczno ekologicznego, który zapewnia zaspokojenie potrzeb obecnych pokoleń nie przekreślając moŝliwości rozwoju pokoleń następnych [1987r. Raport ONZ Nasza Wspólna Przyszłość]. Takie podejście zostało zastosowane w opracowywaniu naczelnych zasad postępowania z odpadami. Główne z nich to zasada zanieczyszczający płaci oraz zasada rozszerzonej działalności producenta, która zakłada, Ŝe producent jest odpowiedzialny nie tylko za odpady powstające w toku produkcji, ale równieŝ za te powstające w trakcie i po zakończeniu uŝytkowania produktu. Adaptując te zasady do prawa polskiego przyjęto, Ŝe obowiązki w zakresie gospodarowania odpadami rozłoŝone są na poszczególnych uczestników tzw. łańcucha opakowaniowego, czyli producentów opakowań, producentów produktów opakowanych, sprzedawców (zarówno handel hurtowy jak i detaliczny), uŝytkowników oraz administrację samorządową. Podstawowe dokumenty prawne określające obowiązki wyŝej wymienionych podmiotów w zakresie gospodarowania odpadami to: ustawa z 11.05.2001r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych ustawa z 11.05.2001r o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz opłacie produktowej i depozytowej ustawa z 13.09.1996r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach ustawa z 27.04.2001r. o odpadach Obowiązki poszczególnych podmiotów wynikające z wyŝej wymienionych aktów prawnych: PRODUCENCI I IMPORTERZY: odpowiednie projektowanie i wytwarzanie produktów (np. odpowiedni dobór rodzaju materiałów wykorzystanych do produkcji, ograniczenie zawartości metali cięŝkich oraz innych substancji niebezpiecznych, moŝliwość wielokrotnego wykorzystania, przydatność na odzysk i do recyklingu), zapewnienie odzysku i recyklingu odpadów oraz osiągnięcie docelowych poziomów odzysku (w tym raportowanie). SPRZEDAWCY: informowanie w zakresie dostępnych systemów zwrotu, zbierania i odzysku oraz właściwego postępowania z odpadami w tym wyjaśnienie oznaczeń znajdujących się na produktach. 1

UśYTKOWNICY: postępowanie z odpadami zgodnie z zasadami ochrony środowiska (np. zwrot sprzedawcy opakowań wielokrotnego uŝytku, zbieranie odpadów w sposób selektywny, zgodny z zaleceniami producentów) GMINNA ADMINISTRACJA SAMORZĄDOWA: przygotowanie i uchwalenie, a następnie aktualizacja gminnego planu gospodarki odpadami, przygotowanie sprawozdań z realizacji tego planu oraz organizowanie selektywnego zbierania, segregacji i magazynowania odpadów komunalnych. Polska jest jedynym krajem w UE, w którym właścicielem odpadów komunalnych nie jest gmina, a ich bezpośredni wytwórca (np. mieszkaniec). Za odpady powstające na terenie nieruchomości odpowiada właściciel tej nieruchomości (zarządca, administrator, dzierŝawca). Właściciele nieruchomości zobowiązani są do posiadania umów na odbiór odpadów komunalnych, w których określone są częstotliwość odbioru odpadów oraz stosowne opłaty za świadczone usługi. Umowę taką zawiera się z przedsiębiorstwem posiadającym zezwolenie na prowadzenie odbioru odpadów, które przedsiębiorstwom wydaje wójt, burmistrz lub prezydent miasta. W zezwoleniu określone są miejsca odzysku lub unieszkodliwiania odpadów zbieranych przez daną firmę. Odpady od mieszkańców moŝe odbierać takŝe gminna jednostka organizacyjna świadcząca usługi w tym zakresie (jednostka taka jest zwolniona z obowiązku uzyskania zezwolenia, ale musi spełniać warunki określone przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta). Przedsiębiorstwa przekazują gminie informacje o umowach zawartych z mieszkańcami oraz sprawozdania dotyczące gospodarowania odpadami (informacje o ilości odebranych odpadów, ich odzysku, unieszkodliwianiu). Gmina prowadzi ewidencję umów oraz gromadzi dane o gospodarce odpadami na swoim terenie. Funkcjonowanie gospodarowania odpadami komunalnymi w gminie przedstawiono na schemacie: 2

II. ODPADY DEFINICJE, PODSTAWY KLASYFIKACJI. ODPADY zuŝyte przedmioty oraz substancje stałe, a takŝe niebędące ściekami substancje ciekłe, powstające w związku z bytowaniem człowieka lub działalnością gospodarczą, nieprzydatne w miejscu lub czasie, w którym powstały i uciąŝliwe dla środowiska. Odpady klasyfikuje się ze względu na ich genezę, właściwości, ekologiczną szkodliwość, uŝyteczność i masowość ich wytwarzania. Podstawą kaŝdej klasyfikacji są odpowiednio dobrane kryteria o charakterze fizykochemicznym, biologicznym, technologicznym, ekonomicznym np.: źródło pochodzenia sfera powstawania, kryterium surowcowe, stan skupienia, skład chemiczny, toksyczność, stopień zagroŝenia dla środowiska, stopień przydatności (branŝowej) do dalszego wykorzystania. ODPADY KOMUNALNE odpady powstające w gospodarstwach domowych bądź innych obiektach (np..uŝyteczności publicznej), które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych. ODPADY NIEBEZPIECZNE odpady, które ze względu na swoje pochodzenie, skład chemiczny, biologiczny, inne właściwości lub okoliczności stanowią zagroŝenie dla Ŝycia lub zdrowia ludzkiego lub środowiska przyrodniczego. Rodzaje odpadów niebezpiecznych wymienione są w załączniku do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112 poz. 1206). ODPADY PROBLEMOWE pochodzące z gospodarstw domowych, odpady, które ze względu na swoje właściwości (długi czas rozkładu, moŝliwość odzyskania surowców, duŝe rozmiary itp.) powinny zostać wydzielone z ogólnego strumienia odpadów komunalnych i zagospodarowane w sposób selektywny umoŝliwiający recykling. III. ODPADY NIEBEZPIECZNE I PROBLEMOWE W STRUMIENIU ODPADÓW KOMUNALNYCH 1. ODPADY NIEBEZPIECZNE Większość z nich powstaje głównie w sektorze przemysłowym, jednak naleŝy pamiętać, Ŝe moŝemy je takŝe znaleźć w odpadach z gospodarstw domowych, z czego nie wszyscy zdają sobie sprawę. 3

Przy klasyfikacji odpadów w oparciu o kryterium toksyczności i zagroŝenia dla środowiska przyjmuje się, Ŝe o ich szkodliwości decyduje: składnik najniebezpieczniejszy, który jednocześnie determinuje przynaleŝność odpadów do odpowiedniej kategorii szkodliwości i określa technologię jego utylizacji, toksyczność i szkodliwość odpadu dla organizmów Ŝywych, właściwości rakotwórcze substancji odpadowych, zagroŝenie dla wód powierzchniowych i gleby na podstawie wielkości dopuszczalnych zanieczyszczeń śródlądowych wód powierzchniowych I klasy czystości, zanieczyszczenie atmosfery przez odpady pylące, wydzielające pary lub gazy szkodliwe i o nieprzyjemnym zapachu, łatwość zapłonu Zasady gospodarki odpadami niebezpiecznymi wydzielonymi z odpadów komunalnych zawarte są w Ustawie z dnia 13 września 1996r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, wg której gminy zostały zobowiązane (art. 3 ust. 2 pkt. 7) do współdziałania z właściwymi organami administracji rządowej. Zapis ten wskazuje na konieczność segregacji, będącą jedną z podstaw prawidłowej gospodarki odpadami. PoniŜej na wykresach (1 i 2) przedstawiono wyniki badań struktury odpadów niebezpiecznych usuwanych z gospodarstw domowych oraz częściowo z drobnego przemysłu i handlu w Wiedniu. Odpady te zbierane były selektywnie w tzw. "centrach gromadzenia" (jedno centrum przypadało na ok. 30 000 mieszkańców). Z "centrów gromadzenia" poprzez punkty zbiórki odpady były kierowane do centralnej stacji i poddawane róŝnym procesom obróbki. % wagowy 4

Wykresy 1 i 2 Odpady niebezpieczne w układzie rodzajowym gromadzone w Wiedniu (w procentach wagowych). Związki znajdujące się w odpadach niebezpiecznych i ich wpływ na zdrowie ludzi i stan środowiska naturalnego: RTĘĆ zawarta jest w niektórych świetlówkach, termometrach rtęciowych itp.. Jest to metal bardzo szkodliwy, który po przeniknięciu do organizmu powoduje uszkodzenie nerek, zaburzenia wzroku, słuchu, mowy, i koordynacji ruchów, deformuje kości i moŝe być przyczyną zmian nowotworowych. OŁÓW wykorzystywany jest w elektronice jako składnik stopów lutowniczych i szkła kineskopowego. Ma właściwości toksyczne i rakotwórcze. Wchłonięty do organizmu, najpierw dostaje się z krwią do wątroby, płuc, serca i nerek, potem metal gromadzi się w skórze i mięśniach. Ostatecznie kumuluje się w tkance kostnej i niszczy szpik. ZWIĄZKI BROMU stosowane są w komputerach. Po przeniknięciu do środowiska powodują u ludzi i zwierząt schorzenia układu rozrodczego oraz problemy neurologiczne. CHROM jest stosowany do powlekania elementów metalowych, aby uchronić je przed korozją. Pierwiastek jest teŝ zawarty w luminoforze lamp kineskopowych. Zatrucie chromem objawia się zaburzeniami układu krąŝenia oraz układu oddechowego, chorobami skóry oraz alergią. NIKIEL gdy przedostanie się do organizmu w duŝym stęŝeniu uszkadza błony śluzowe, obniŝa poziom magnezu oraz cynku w wątrobie, powoduje zmiany w szpiku kostnym oraz moŝe przyczyniać się do zmian nowotworowych. AZBEST uŝywany jest w urządzeniach elektrycznych i elektronicznych m.in. ze względu na swoje właściwości izolacyjne. Jest jednak przyczyną wielu groźnych chorób np. pylicy azbestowej, raka płuc i nowotworu międzybłoniaka opłucnej. 5

KADM zawarty jest w bateriach urządzeń elektrycznych. Zaburza czynności nerek, funkcje rozrodcze, powoduje chorobę nadciśnieniową, wywołuje zmiany nowotworowe, zaburza metabolizm wapnia powodując deformację szkieletu kostnego. PCB (związki chemiczne) pełnią w urządzeniach funkcje chłodzące, smarujące i izolujące. Po przedostaniu się do organizmu zalega w tkance tłuszczowej powodując m.in. uszkodzenia wątroby, anomalie reprodukcyjne, osłabienie odporności, zaburzenia neurologiczne i hormonalne. R-12, czyli FREON to gaz syntetyczny zawarty w klimatyzatorach i lodówkach, w których pełni funkcję chłodniczą. Jest szczególnie szkodliwy dla warstwy ozonowej. Od 1998 roku nie wolno go stosować w urządzeniach elektrycznych, jednak nadal spotykany jest w urządzeniach starszego typu. ZWIĄZKI ZAWARTE W LEKACH mogą zawierać substancje toksyczne i trucizny. Część z nich moŝe biokumulować się komórkach roślinnych stanowiąc dla nich zagroŝenie. Związki zawarte w lekach są bardzo trwałe, jeśli nie zostaną odpowiednio zabezpieczone mogą przedostać się do wód lub gleb powodując ich skaŝenie. Biorąc pod uwagę jak szkodliwe dla środowiska przyrodniczego oraz ludzkiego zdrowia są substancje znajdujące się w odpadach niebezpiecznych praktykowane przez ludzi sposoby pozbywania się ich stanowią duŝe zagroŝenie. Odnosi się to do: a. składowania na składowiskach, b. spalania w piecach domowych lub kotłowniach, c. usuwania do kanalizacji, d. wylewania do wód powierzchniowych lub gruntu Ad. a. Składowanie na wysypiskach grozi wymywaniem przez opady atmosferyczne składników rozpuszczalnych, które mogą przeniknąć do wód podziemnych i powierzchniowych oraz do gleb stanowiąc zagroŝenie ujęć wody pitnej. Ad. b. Spalanie odpadów w piecach, kotłowniach lub w instalacjach nie przystosowanych do termicznego unieszkodliwiania odpadów prowadzi do emisji pyłów zawierających metale cięŝkie, węglowodory, dioksyny oraz substancji gazowych jak chlorowodór, chlor, tlenki azotu, dwutlenek siarki, związki organiczne. Zanieczyszczenia te emitowane do atmosfery mogą dodatkowo ulegać róŝnym przemianom fizyko - chemicznym i następnie opadać na powierzchnię ziemi. Niektóre substancje toksyczne pozostają w popiele i ŜuŜlu. Ad. c. Odpady kierowane do kanalizacji trafiają bezpośrednio do wód powierzchniowych lub do oczyszczalni ścieków, w których stosowana technologia nie pozwala na usunięcie róŝnorodnych związków chemicznych znajdujących się w odpadach niebezpiecznych i niedoczyszczone ścieki kierowane są do wód. 6

Ad. d. Bezpośrednio do wód powierzchniowych lub gruntu usuwany jest nagminnie elektrolit ze zuŝytych akumulatorów zawierający mieszaninę ołowiu, tlenku ołowiu, siarczanu ołowiu i kwasu siarkowego. Ołów kumuluje się w górnej warstwie gleby i jest absorbowany przez rośliny skąd poprzez łańcuch pokarmowy trafia do organizmów zwierząt i ludzi. 2. ODPADY PROBLEMOWE Oddzielny problem stanowią tzw. odpady problemowe, pochodzące z gospodarstw domowych. Są to przedmioty, które nie zawierają substancji szkodliwych ani toksycznych, jednak ich występowanie w strumieniu odpadów komunalnych kierowanych na składowisko jest niezgodne z zasadą zrównowaŝonego rozwoju oraz przyczynia się do zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego. Do odpadów problemowych naleŝą: odpady remontowe, odpady wielkogabarytowe, opony samochodowe, zuŝyte płyty CD i DVD, szkło płaskie (budowlane, samochodowe, zbrojone, ornamentowe, lustra i szkło z rozbiórki szklarni). Odpady zaliczane do tej grupy charakteryzują w większości duŝą objętością oraz bardzo długim czasem rozkładu (często w ogóle nie ulegają rozkładowi), przez co bardzo obciąŝają środowisko naturalne. Zazwyczaj ich zagospodarowanie wiąŝe się z koniecznością przeznaczania na ten cel znacznej powierzchni terenu, który dodatkowo naleŝy specjalnie przygotować. Jednak większość z nich moŝna poddać odzyskowi energetycznemu lub recyklingowi materiałowemu, co rozwiązuje problem przygotowania terenu do ich składowania oraz pozwala na odzyskanie surowców lub energii. Dlatego bardzo waŝne jest zapewnienie selektywnej zbiórki odpadów problemowych i wydzielenie ich z ogólnego strumienia odpadów komunalnych. O zakazie wyrzucania odpadów niebezpiecznych i problemowych do ogólnego zbiornika na odpady komunalne informuje znak przekreślonego kontenera na śmieci. 7

IV. CO NALEśY ZROBIĆ Z ODPADAMI NIEBEZPIECZNYMI? 1. ODPADY FARMACEUTYCZNE: niepotrzebne lub przeterminowane lekarstwa i opakowania po nich. Jak postępować? leki i opakowania po nich zbierane są w specjalnych pojemnikach w aptekach leki i opakowania po nich powinny być poddane utylizacji najczęściej poprzez spalanie w specjalnych spalarniach do pojemników wrzucać moŝna pastylki, draŝetki, maści, leki płynne oraz aerozole. Zabronione jest wrzucanie igieł, strzykawek i termometrów. Nie naleŝy! wyrzucać leków lub opakowań po nich do toalety! Oczyszczalnie nie radzą sobie dobrze z takimi substancjami a ich obecność w wodzie sprawia, Ŝe bakterie i wirusy uodparniają się na nie i do terapii potrzebne będą nowe leki lub większe ich dawki wyrzucać leków lub opakowań po nich do kosza na śmieci! Odpady farmaceutyczne mogą zawierać substancje toksyczne, które mogą się wtedy łatwo przedostać do środowiska i ze względu na swoje specyficzne własności stanowią zagroŝenie. 2. TERMOMETRY RTĘCIOWE: termometry rtęciowe oraz inne urządzenia pomiarowe zawierające rtęć (zostały wycofane z produkcji i sprzedaŝy 3 kwietnia 2009r.) Ze względu na łatwość uszkodzenia termometru rtęciowego (nieodporna na czynniki mechaniczne szklana obudowa oraz konieczność przygotowania termometru do pomiaru poprzez wstrząsanie w celu obniŝenia słupa rtęci w kapilarze do takiego poziomu, w którym odczytana na skali temperatura jest niŝsza od normalnej temperatury ciała), a co za tym idzie moŝliwość skaŝenia środowiska naturalnego rtęcią podjęto decyzję o wycofaniu z produkcji i obrotu wyrobów medycznych zawierających rtęć i zastąpieniu ich innymi wyrobami medycznymi niezawierającymi tego pierwiastka. Jak postępować? Stare termometry rtęciowe naleŝy zanieść do punktu, w którym znajduje się specjalny pojemnik na tego typu odpady (np.. w aptece) skąd trafią do przedsiębiorstw wyspecjalizowanych w ich utylizacji. By uzyskać informacje na temat najbliŝszego miejsca składowania rtęci najlepiej zadzwonić do Powiatowej Stacji Sanepidu lub Wojewódzkiego Inspektoratu Sanitarnego. 8

Nie naleŝy! Wrzucać rtęci z rozbitego termometru do zlewu lub toalety! Rtęć metaliczna po dostaniu się do zbiorników wodnych przekształcana jest przez bakterie zawarte w mule do rtęci organicznej (metylortęci). Jest to związek rozpuszczalny w tłuszczach, który ulega kumulacji w organizmie. Szczególnie wysoka zawartość metylortęci występuje w organizmach ryb drapieŝnych, tj. dorsz, rekin, tuńczyk (im wyŝej w łańcuchu pokarmowym, tym większa jej zawartość), z mięsem których przedostaje się do organizmu ludzi. Według badań amerykańskiej agencji EPA (Agencja Ochrony Środowiska), rtęć z jednego rozbitego termometru moŝe zatruć wszystkie ryby znajdujące się w jeziorze o powierzchni do 8 hektarów! Po wniknięciu do organizmu metylortęć łączy się z erytrocytami, z którymi jest transportowana do wątroby, nerek i mózgu. Szczególnie duŝe powinowactwo ma do tkanki mózgowej. Pierwszym objawem zatrucia jest zanik czucia skórnego (tzw. parestezja). Następnie pojawiają się: zaburzenia równowagi, zaburzenia mowy, głuchota. U dzieci matek zatrutych metylortęcią w okresie ciąŝy, dochodzi do nieodwracalnego uszkodzenia mózgu, przy czym rozmiar uszkodzenia zaleŝy od dawki: od zaburzenia rozwoju, ślepoty i obniŝenia inteligencji do zgonu. wyrzucać termometrów zawierających rtęć do kosza na śmieci! Termometr moŝe ulec uszkodzeniu, przez co rtęć przedostanie się do środowiska powodując zagroŝenie dla środowiska naturalnego i zdrowia ludzi. Za wyrzucenie takiego odpadu do śmieci lub porzucenie go na łonie natury grozi kara grzywny do 5000 złotych!!! Co zrobić, gdy potłucze się termometr rtęciowy? Rtęć, jako jedyny metal w temperaturze pokojowej występuje w postaci cieczy, która nieustannie paruje. Pierwiastek ten łatwo wnika do naszego organizmu poprzez drogi oddechowe w postaci bezwonnych oparów oraz przez skórę kumulując się głównie w mózgu, nerkach i tkankach płodu (u kobiet w ciąŝy). Objawami zatrucia rtęcią są bóle głowy, wymioty oraz niewydolność układu oddechowego. Przewlekła ekspozycja na opary rtęci moŝe powodować stany zapalne jamy ustnej, drŝenie mięśni kończyn i powiek, uszkodzenie mózgu (tzw. encefalopatia rtęciowa), bezsenność, pogorszenie pamięci, zaburzenia Ŝołądkowo-jelitowe czy uszkodzenie nerek. Większość objawów znika po ustaniu ekspozycji na czynnik jednak, zmiany powstałe w mózgu są trwałe. Rtęć naleŝy natychmiast zebrać uŝywając gumowych rękawiczek, zakraplacza do oczu, sztywnej kartki papieru, czy teŝ łopatki i szczelnie zamknąć w szklanym słoiku lub plastikowym worku. Nie wolno do tego celu uŝywać domowych środków czyszczących (szczególnie tych zawierających chlor i amoniak), gdyŝ reagują one z rtęcią dając groźny, trujący gaz. Rozbity termometr oraz przyrządy pomagające nam w zebraniu rtęci naleŝy włoŝyć do słoika z rtęcią lub zamknąć szczelnie w worku plastikowym i zanieść do najbliŝszego miejsca utylizacji rtęci lub 9

apteki, która posiada pojemniki na tego typu odpady. Rtęci nie wolno zbierać pędzlem, miotłą lub odkurzaczem, gdyŝ rozbijają ją na mniejsze kropelki, zwiększając powierzchnię parowania i stęŝenie par rtęci w powietrzu!!! Ponadto małe kuleczki rtęci mogą się ukryć w szczelinach i zakamarkach podłogi lub pomiędzy włosiem dywanu i nieustannie parując, mogą spowodować bardzo groźne zatrucie przewlekłe tym metalem. NaleŜy takŝe pamiętać, by przez kilka dni intensywnie wietrzyć pokój w celu zmniejszenia stęŝenia par rtęci do poziomu niezagraŝającego zdrowiu. 3. BATERIE I AKUMULATORY MAŁOGABARYTOWE Baterie zalicza się do odpadów niebezpiecznych, poniewaŝ znajdują się w nich pierwiastki takie jak ołów, kadm i nikiel, które są toksyczne. Jak postępować? zuŝyte baterie moŝna oddawać do sklepów i kiosków prowadzących sprzedaŝ baterii zuŝyte baterie moŝna oddawać w zakładów fotograficznych moŝna je takŝe wyrzucać do specjalnych pojemników umieszczonych na terenie szkół, urzędów i innych instytucji Nie naleŝy! wyrzucać baterii i akumulatorów do kosza na śmieci! Pierwiastki w nich zawarte mogą przedostać się do środowiska powodując skaŝenie gleby i wód gruntowych. 4. ZSEE (ZUśYTY SPRZĘT ELEKTRYCZNY I ELEKTRONICZNY): inaczej zwany elektrośmieciami to zuŝyte, przestarzałe lub zepsute sprzęty zasilane na prąd lub na baterie oraz świetlówki, Ŝarówki energooszczędne, lampy wyładowcze i Ŝyrandole Wszystkie elektrośmieci zawierają się w 10 grupach: Wielkogabarytowe urządzenia AGD: chłodziarki, lodówki, zamraŝarki, pralki, suszarki do ubrań, zmywarki, kuchenki elektryczne, piekarniki, grzejniki elektryczne oraz klimatyzatory i wentylatory Małogabarytowe urządzenia AGD: odkurzacze, maszyny dziewiarskie, Ŝelazka, tostery, frytkownice, rozdrabniacze, miksery, młynki do kawy, noŝe elektryczne, suszarki, depilatory, golarki, zegarki oraz wagi Sprzęt teleinformatyczny i telekomunikacyjny: komputery, drukarki, laptopy, kopiarki, kalkulatory, faksy, terminale, aparaty telefoniczne - tradycyjne i komórkowe Sprzęt RTV: radioodbiorniki, telewizory, dyktafony, magnetofony, kamery, video, DVD, sprzęty hi-fi, wzmacniacze i instrumenty muzyczne 10

Sprzęt oświetleniowy: świetlówki, Ŝarówki energooszczędne, lampy wyładowcze oraz Ŝyrandole Narzędzia elektryczne i elektroniczne: wiertarki, piły, maszyny do szycia, narzędzia do obróbki drewna i metalu, narzędzia do nitowania, skręcania, spawania, lutowania, rozpylania oraz kosiarki Zabawki, sprzęt relaksacyjny i sportowy: kolejki elektryczne, tory wyścigowe, gry video, kieszonkowe gierki, komputerowo sterowane urządzenia do ćwiczeń sportowych, automaty na Ŝetony Przyrządy medyczne: sprzęt do dializ, radioterapii, badań kardiologicznych, wentylacji płuc, zamraŝarki laboratoryjne, testery płodności i inne elektryczne urządzenia medyczne Przyrządy do kontroli: czujniki dymu, regulatory ciepła, termostaty, urządzenia pomiarowe i panele kontrolne Automaty do wydawania: napojów, słodyczy oraz bankomaty Jak postępować? zuŝyte urządzenia moŝemy oddać w sklepie przy zakupie nowych: wg ustawy o ZSEE z 29.07.2005r. sprzedawca detaliczny jak i hurtowy są zobowiązani przy sprzedaŝy urządzeń przeznaczonych dla gospodarstw domowych do nieodpłatnego przyjęcia zuŝytego sprzętu w ilości nie większej niŝ sprzedawany nowy, jeŝeli zuŝyty sprzęt jest tego samego rodzaju zuŝyte urządzenia moŝemy oddać w punkcie serwisowym: prowadzący punkt serwisowy zobowiązany jest do nieodpłatnego przyjęcia zuŝytego sprzętu w przypadku, gdy jego naprawa jest niemoŝliwa ze względów technicznych lub właściciel uzna, Ŝe naprawa sprzętu jest dla niego nieopłacalna. elektrośmieci moŝna bezpłatnie oddać do gminnego punktu zbierania lub skupów złomu, które mają pozwolenie na prowadzenie działalności zbierania ZSEE i są zarejestrowane w Głównym Inspektoracie Ochrony Środowiska. Uwaga! transport trzeba zapewnić we własnym zakresie. Nie naleŝy! wyrzucać ZSEE do kosza na śmieci! Liczne substancje szkodliwe znajdujące się w elektrośmiechach po wydostaniu się z uszkodzonego urządzenia elektronicznego łatwo przenikają do gleby, wód gruntowych i powietrza powodując zagroŝenie dla środowiska oraz dla zdrowia ludzi i zwierząt. Wyrzucanie elektrośmieci do śmietnika stwarza zagroŝenie dla środowiska oraz jest łamaniem prawa, które obowiązuje w Polsce od 21 października 2005 r. (ustawa o ZSEE z 29 lipca 2005 r.). Grozi za to kara grzywny do 5 tysięcy zł. 11

Demontować ZSEE poza wyspecjalizowanym zakładem przetwarzania. ZuŜyty sprzęt oddany do punktu zbierania powinien być kompletny. Gdy jest źle zagospodarowany lub amatorsko zdemontowany moŝe zanieczyszczać środowisko oraz stanowić zagroŝenie dla zdrowia człowieka, poniewaŝ trujące substancje zawarte w mechanizmach urządzeń łatwo wydostają się na zewnątrz. Według nowych przepisów, za demontaŝ poza wyspecjalizowanym zakładem przetwarzania grozi kara od 2 do 100 tys. zł, zarówno dla firm jak i osób fizycznych. Segregacja elektrośmieci, odpowiednie przetworzenie i unieszkodliwienie substancji niebezpiecznych w nich zawartych chroni środowisko przed zanieczyszczeniem i skaŝeniem. Ponadto odzyskane w ten sposób surowce moŝna wykorzystać do produkcji nowych urządzeń, co przyczynia się do zmniejszenia stopnia wykorzystania zasobów naturalnych oraz obniŝenia kosztów technologicznych. 5. AKUMULATORY OŁOWIOWE Akumulatory ołowiowe są najbardziej rozpowszechnionym typem baterii ze wszystkich stosowanych obecnie. W Polsce w roku 2003 całkowita ilość akumulatorów kwasowo-ołowiowych samochodowych z produkcji oraz importu wynosiła 5 380 805 sztuk. Składowanie akumulatorów ołowiowych wiąŝe się z ryzykiem zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego oraz zagroŝenia dla zdrowia ludzi ze względu na wchodzące w jego skład kwas siarkowy (elektrolit) oraz ołów. Obydwie substancje są szkodliwe a ich przedostanie się do środowiska moŝe powodować szereg negatywnych skutków. Jak postępować? punkty sprzedaŝy detalicznej przy sprzedaŝy nowego akumulatora są zobowiązane do odbioru od kupującego zuŝytego akumulatora ołowiowego (kwasowego) dodatkowo pobierana jest opłata depozytowa, której zwrot następuje po przekazaniu zuŝytego akumulatora sprzedawcy detalicznemu lub do punktu systemu zbiórki zuŝytych akumulatorów zorganizowanego przez przedsiębiorcę (stawka opłaty depozytowej wynosi 30 zł za sztukę) podmioty wprowadzające akumulatory na rynek są obowiązane stworzyć taki system zbiórki zuŝytych akumulatorów, aby kaŝdy konsument niezaleŝnie od swojej lokalizacji mógł w łatwy sposób oddać swój zuŝyty akumulator celem recyklingu. 12

Nie naleŝy! wylewać elektrolitu z akumulatorów do toalety! Rozcieńczony kwas siarkowy (H 2 SO 4 ), który stosowany jest w akumulatorach jako elektrolit w przypadku uszkodzenia obudowy i wycieku moŝe spowodować korozję rur kanalizacyjnych oraz działa zabójczo na florę bakteryjną w oczyszczalniach ścieków, wyrzucać akumulatorów do kosza na śmieci! Pierwiastki w nich zawarte mogą przedostać się do środowiska powodując skaŝenie gleby i wód gruntowych, w przypadku wycieku na składowisku rozcieńczonego kwasu siarkowego wstrzymywane są procesy biodegradacji innych odpadów. przechowywać starych akumulatorów w miejscach bez odpowiedniego zabezpieczenia. Przechowując stary akumulator na działce, w piwnicy lub szopie nie jesteśmy w stanie kontrolować, czy nie uległ uszkodzeniu, a co za tym idzie czy substancje w nim zawarte nie przedostały się do środowiska. 6. PUSZKI PO FARBACH I LAKIERACH Odpady po lakierach i farbach zawierać mogą metale cięŝkie takie jak ołów, kadm, rtęć oraz sześciowartościowy chrom. Z tego względu ich składowanie i przetwarzanie musi podlegać odpowiednim regulacjom. W przypadku farb odpady powinny być przetworzone i odbywa się to najczęściej przez spopielenie. Jak postępować? Odpady niebezpieczne, do których zalicza się opakowania po farbach i lakierach moŝna oddać w gminnych punktach zbierania odpadów niebezpiecznych (gmina organizuje je samodzielnie lub we współpracy z innymi gminami) Nie naleŝy! wyrzucać opakowań zabrudzonych farbą do kosza na odpady komunalne wylewać resztek farb, rozpuszczalników, lakierów i smarów do kanalizacji, gruntu lub wód 7. TUSZE I TONERY Odpady w postaci zuŝytych tonerów do drukarek są traktowane i klasyfikowane jako niebezpieczne gdyŝ zawierają w swoim składzie wiele substancji toksycznych zagraŝających środowisku oraz zdrowiu i Ŝyciu ludzi. Puste opakowania z resztkami tonera zawierają pierwiastki takie jak benzen, styren czy ozon. Głowice do drukarek laserowych z wałkiem światłoczułym zawierają arsen, selen, telur, krzem. UŜytkownik tonera czy tuszu w myśl dokumentów prawnych staje się wytwórca odpadów i ma ustawowy obowiązek odpowiedniego z nimi postępowania. Za niedopełnienie tych obowiązków groŝą sankcje karne. 13

ZuŜyte tusze i tonery muszą zostać poddane regeneracji, dzięki czemu następuje odzysk surowców wtórnych, a tym samym zmniejsza się ilość odpadów. Jak postępować? naleŝy oddać zuŝyty tusz lub toner do punktu zbierania, skąd trafi do regeneracji lub jeśli to niemoŝliwe zostanie zutylizowany w bezpieczny dla środowiska sposób odpady po tuszach i tonerach moŝna oddawać do firm zajmujących się ich odzyskiem, których działa bardzo duŝo na terenie całego kraju Nie naleŝy! wyrzucać zuŝytych tuszy i tonerów do kosza na odpady komunalne V. CO NALEśY ZROBIĆ Z ODPADAMI PROBLEMOWYMI? 1. PŁYTY CD Płyta kompaktowa zbudowana jest z czterech warstw: poliwęglanowej warstwy nośnej w postaci plastikowego krąŝka, warstwy barwnika, który ulega stopieniu w momencie zapisu danych, warstwy odbijającej złotej lub aluminiowej oraz ochronnej warstwy z lakieru. Tak wykonany nośnik danych charakteryzuje się bardzo długim okresem degradacji (ok. 100-300 lat), co negatywnie wpływa na środowisko przyrodnicze. Instytut Chemii Przemysłowej w Warszawie opracował technologię pozwalającą ze zuŝytych płyt CD otrzymać nowy materiał. Dzięki swoim właściwościom moŝe on być wykorzystany do konstruowania obudowy telewizorów, komputerów. W przemyśle samochodowym posłuŝy do produkcji desek rozdzielczych, błotników. Znajdzie równieŝ wiele zastosowań w przemyśle AGD. Aby recykling zuŝytych płyt CD był moŝliwy, konieczne jest wcześniejsze wydzielenie ich z ogólnego strumienia odpadów, co w Polsce jest mało popularne. ZuŜyte płyty CD naleŝy oddawać: do firm wyspecjalizowanych w zakresie utylizacji płyt CD (firmy takie działają na terenie całego kraju, często oferują darmowy odbiór szczególnie w przypadku większych ilości) podczas zbiórek organizowanych lokalnie w gminach, miastach, szkołach do specjalnie utworzonych w tym celu punktów zbierania 2. OPONY SAMOCHODOWE Opony nie ulegają rozkładowi, a ze względu na swoją objętość wymagają duŝej powierzchni magazynowania i specjalnie przygotowanego terenu. Trwałość, która stanowi największą zaletę w czasie uŝytkowania, jest jednocześnie przyczyną trudności w zagospodarowaniu opon po zakończeniu ich eksploatacji. 14

ZuŜyte opony moŝna poddać dwóm rodzajom odzysku recyklingowi materiałowemu i odzyskowi energetycznemu: Odzysk energetyczny polega na spalaniu opon w całości albo pociętych na mniejsze fragmenty. Otrzymuje się w ten sposób ciepło, które moŝna wykorzystać np. w procesie wypalania klinkieru w piecach cementowych albo do wytwarzania pary w elektrociepłowniach. Dla cementowni stanowi to waŝny czynnik wpływający na oszczędności finansowe, gdyŝ oponami moŝna zastąpić około 20% masy paliwa. Ma to równieŝ szereg zalet w porównaniu ze spalaniem węgla m.in.: zmniejszenie ilości emitowanego do atmosfery dwutlenku węgla i siarki oraz ograniczenie ilości popiołu, który nie powstaje przy spalaniu opon. Recykling materiałowy polega na mechanicznym rozdrobnieniu opon. SłuŜy to znacznemu zmniejszeniu objętości powstających odpadów. W zaleŝności od rozmiaru cząsteczek gumy róŝne moŝe być ich zastosowanie. Większe cząstki, czyli grys i granulat, po dodaniu substancji zlepiających moŝna zastosować jako nawierzchnię bieŝni, placów zabaw czy teŝ przy produkcji elastycznej kostki brukowej albo wykładzin dźwiękochłonnych. Z kolei mączka gumowa dodawana jest do mieszanek, z których produkuje się dywaniki samochodowe, maty itp. ZuŜyte opony moŝna bezpłatnie pozostawić w: zakładach wulkanizacyjnych oraz bazach transportowych (przy wymianie opon na nowe) punktach dobrowolnego dostarczania odpadów zlokalizowanych w pobliŝu miejsca zamieszkania kontaktując się z firmami specjalizującymi się w odzysku opon (w przypadku uzbierania minimum 100 sztuk opon samochodowych lub 35 sztuk opon samochodów cięŝarowych odbiór jest bezpłatny) 3. SZKŁO PŁASKIE: szkło płaskie budowlane bezbarwne i kolorowe, szkło budowlane klejone, szkło ornamentowe, szkło niskoemisyjne, szkło z rozbiórki budynków i szklarni, szkło z samochodów, lustra, szkło zbrojone Recykling zuŝytego szkła płaskiego i opakowaniowego pozwala na zmniejszenie ilości odpadów deponowanych na składowisku, wydłuŝając w ten sposób jego "Ŝywotność" oraz zmniejszenie zuŝycia surowców naturalnych. Korzyści wynikające z zastosowania stłuczki szklanej jako surowca w procesie topienia szkła to między innymi: zmniejszenie emisji CO 2 przez zmniejszenie zuŝycia paliwa oraz surowców węglanowych (mączka wapienna, soda, dolomit), które ulegają rozkładowi z wydzieleniem dwutlenku węgla zmniejszenie emisji SO x, np. szkło zielone moŝe być topione bez uŝycia środków klarujących (siarczanu sodu i wapnia), ograniczenie emisji chloru i fluoru, 15

ograniczenie emisji pyłów poprzez zmniejszenie ilości zuŝywanych pierwotnych surowców, które zawierają średnio do 25% części pylistych o wielkości ziaren poniŝej 0,10 mm, ograniczenie emisji NO x przez ograniczenie spalania paliwa w piecach szklarskich. zmniejszenie zapotrzebowania na piasek kwarcowy o 0,72 tony zmniejszenie zapotrzebowania na sodę kalcynowaną o 0,25 tony zmniejszenie zapotrzebowania na mączkę wapienną o 0,18 tony Zasady odbierania odpadów ze szkła płaskiego: odpady ze szkła nieopakowaniowego moŝna dostarczać do stacjonarnych lub mobilnych Punktów Gromadzenia Odpadów Problemowych odpady ze szkła płaskiego moŝna równieŝ oddawać bezpośrednio do firm zajmujących się recyklingiem tego rodzaju odpadów, przy większych ilościach moŝliwe jest wynajęcie odpowiedniego kontenera 4. ODPADY WIELKOGABARYTOWE: Wszelkiego rodzaju odpady, które ze względu na duŝe rozmiary i/lub wagę nie mieszczą się do pojemnika na pozostałe śmieci, mogą być utylizowane jako odpady wielkogabarytowe np.: stoły, szafy, krzesła, sofy, dywany, wózki dziecięce, materace, pierzyny, sieci na pranie, rowery, zabawki duŝych rozmiarów etc. Uwaga! Do odpadów wielkogabarytowych nie naleŝą wszelkiego rodzaju części budowlane i sanitarne takie jak deski drewniane, belki, panele, ramy okienne, drzwi, płoty, wanny, umywalki, muszle toaletowe lub spłuczki, grzejniki, płytki, rolety jak równieŝ części samochodowe, motorowery, kosiarki spalinowe, odpady remontowe, odpady ogrodowe, worki na śmieci lub kartony z odpadami domowymi. Odpady wielkogabarytowe wymagają czynności demontaŝowych, które pozwolą na oddzielenie części przydatnych do recyklingu oraz usunięcie elementów niebezpiecznych, dlatego konieczne jest ich gromadzenie w sposób selektywny. Podczas demontaŝu następuje równieŝ rozdrobnienie odpadów w odpowiednio przygotowanej do tego celu rozdrabniarce, które umoŝliwia zmniejszenie ich objętości przed złoŝeniem na składowisku odpadów. Zasady odbierania odpadów wielkogabarytowych: w zaleŝności od potrzeb, w uzgodnieniu z przedsiębiorcami z którym zawarto umowę na odbieranie odpadów komunalnych. Mają oni obowiązek dysponowania bazą techniczną wyposaŝoną w stanowisko do gromadzenia odpadów wielkogabarytowych odpady wielkogabarytowe moŝna równieŝ dostarczać samodzielnie do stacjonarnych lub mobilnych Punktów Gromadzenia Odpadów Problemowych w ramach programu wystawka (we wskazanym przez gminę terminie) 16

5. ODPADY Z REMONTÓW: Odpady budowlane powstające w budownictwie mieszkaniowym, przemysłowym, w drogownictwie i kolejnictwie. Tworzą się zarówno na etapie budowy nowych obiektów, jak i planowanych, awaryjnych remontów oraz przy pracach rozbiórkowych. Powstają takŝe przy pracach za- i wyładowczych oraz w czasie transportu materiałów budowlanych. Zalicza się do nich równieŝ odpady z obiektów infrastrukturalnych (np. drogowych) i ziemię z wykopów. Zasady odbierania odpadów z remontów: odpady powstałe w wyniku remontu naleŝy gromadzić w specjalnych kontenerach, uniemoŝliwiających pylenie. Powinny być niezwłocznie usunięte po wypełnieniu kontenera lub po zakończeniu remontu zabronione jest spalanie frakcji palnych z odpadów pochodzących z remontów podstawienie kontenera na odpady remontowe oraz odbiór tych odpadów moŝna zamówić u jednej z firm komunalnych 6. MARTWE ZWIERZĘTA Martwe zwierzęta oraz odpady zwierzęce stanowią zagroŝenie biologiczne (choroby zakaźne) lub chemiczne (dioksyny, antybiotyki), przez co zostały sklasyfikowane jako odpady niebezpieczne. Zaliczane są do grupy: "inne odpady, które zawierają Ŝywe drobnoustroje chorobotwórcze lub ich toksyny oraz inne formy zdolne do przeniesienia materiału genetycznego, o których wiadomo lub co do których istnieją wiarygodne podstawy do sądzenia, Ŝe wywołują choroby u ludzi i zwierząt". W aspekcie ochrony zdrowia ludzi, zwierząt i środowiska martwe zwierzęta naleŝy poddać utylizacji. Rola utylizacji: Sanitarno-higieniczna - niezbędny element zwalczania i profilaktyki chorób zaraźliwych zwierząt oraz epidemiologiczne i epizootyczne działanie prewencyjne. Istotą procesów utylizacyjnych jest eliminacja w trakcie sterylizacji wszystkich patogenów, w tym równieŝ prionów. Proekologiczna - ochrona środowiska przyrodniczego przed zakaŝeniem drobnoustrojami chorobotwórczymi i skaŝeniami. Ekonomiczna - produkcja wysokowartościowego, przetworzonego białka zwierzęcego i tłuszczu wykorzystywanych w Ŝywieniu zwierząt. 17

Zasady postępowania ze szczątkami zwierząt: przepisy dopuszczają grzebanie zwierząt na terenach zamkniętych i ogrodzonych, oddalonych od ujęć wody. Nie moŝna zakopywać szczątków w lesie, bo padlina moŝe zostać rozwleczona przez dzikie zwierzęta. Wszystko to jasno określają przyjęte w 2002 roku przepisy Komisji Europejskiej szczątki zwierzęce powinny być poddane jak najszybszej utylizacji. Umowy z zakładami utylizacyjnymi mają podpisane kliniki weterynaryjne oraz gminy, za ich pośrednictwem, moŝna przekazać padłe zwierzęta w celu unieszkodliwienia za odbiór martwego zwierzęcia musi zapłacić właściciel (cenę najczęściej oblicza się na podstawie wagi zwierzęcia i przewozu w kilometrach) martwe zwierzę moŝna samemu wywieźć na grzebowisko, wnosząc odpowiednią opłatę (ok. 40 zł) VI. GDZIE SZUKAĆ INFORMACJI? http://odpadnik.zrodla.org strona projektu Poradnik Odpadnik o odpadach niebezpiecznych www.stolicaczystosci.pl - informacje dot. selektywnej zbiórki odpadów w Warszawie www.ekocentrum.krakow.pl - informacje dot. selektywnej zbiórki odpadów w Krakowie www.czystemiasto.uml.lodz.pl - informacje dot. selektywnej zbiórki odpadów w Łodzi www.bialystok.pl - informacje dot. selektywnej zbiórki odpadów w Białymstoku www.poznan.pl - informacje dot. selektywnej zbiórki odpadów w Poznaniu www.elektrosmieci.pl informacje o zuŝytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym www.recykling.pl - strona zawierająca ogólne informacje o odpadach niebezpiecznych www.zrodla.org - strona główna stowarzyszenia Ośrodek Działań Ekologicznych "Źródła" www.recykling.edu.pl - strona projektu "Sklep --> wysypisko: ulica jednokierunkowa" (projekt o tematyce związanej z gospodarką odpadami realizowany przez stowarzyszenie w ubiegłych latach) 18 Projekt dofinansowany ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej