Spis treści Słowo wstępne 1 Pomiar 2-3 Klasy jakości FAS i FAS/1F 4 Klasy jakości No. 1C i No. 2AC 5 Cechy charakterystyczne i wady drewna 6-7 Ash (jesion) 8 Cherry (wiśnia, czeremcha) 9 Cottonwood (topola czarna) 10 Gum (ambrowiec amerykański) 11 Hard maple (klon twardy) 12 Soft maple (klon miękki) 13 Red oak (dąb czerwony) 14 White oak (dąb biały) 15 Tulipwood (tulipanowiec amerykański) 16 Walnut (orzech czarny) 17 Dodatkowe informacje oraz słowniczek angielsko-polski wybranych gatunków 18-19 Podziękowanie i adresy 20 Tabelka podsumowanie 21 Uwaga: Pomimo, że publikacja ta jest chroniona prawami autorskimi, informacje w niej zawarte mogą być rozpowszechniane. Pozostały materiał, włączając w to zdjęcia, nie może być powielany i rozpowszechniany bez zgody AHEC. AHEC nie ponosi żadnej odpowiedzialności za informacje zawarte w tej publikacji, której założeniem jest służyć jako materiał pomocniczy. AHEC nie jest także odpowiedzialny za jakiekolwiek konsekwencje wynikające z użycia tej publikacji.
Słowo wstępne Celem tej publikacji jest dostarczenie uproszczonych zasad klasyfikacji jakościowej tarcicy gatunków liściastych ze Stanów Zjednoczonych. Mija ponad sto lat od czasu, gdy normy te zostały określone przez Krajowe Stowarzyszenie Producentów Tarcicy Liściastej (National Hardwood Lumber Association NHLA). W chwili obecnej do tego stowarzyszenia należy ponad 2000 członków na całym świecie. Cały amerykański przemysł drzewny (gatunki liściaste) opiera się na tych normach. Są one także podstawą klasyfikacji jakościowej tarcicy liściastej przeznaczonej na eksport. Drewno, jako naturalny materiał, charakteryzuje się pewnymi cechami naturalnymi, a także cechami określanymi jako wady. Należy dobrze zrozumieć specyfikę tego naturalnego produktu i dążyć do tego, aby niektóre z tych naturalnych charakterystyk występowały w produkcie końcowym. Sam proces klasyfikacji jakościowej pozwala, w szerokim tego słowa znaczeniu, aby w trakcie procesu wytwarzania tarcicy określić jej wartość i potencjalne przeznaczenie każdej deski z wytworzonej tarcicy. Normy NHLA zapewniają zarówno kupującemu, jak i sprzedającemu wspólny język niezbędny przy zawieraniu umów kupna-sprzedaży tarcicy liściastej. Pomimo że normy NHLA zostały opracowane z myślą o rynku lokalnym Stanów Zjednoczonych, pewien poziom ich znajomości jest niezbędny dla odbiorców amerykańskiej tarcicy liściastej na całym świecie. Przynajmniej elementarna znajomość norm jakościowych stosowanych w Stanach Zjednoczonych pozwoli na zakup tarcicy o jakości przez nich oczekiwanej. Gdy producent (np. mebli) decyduje się na określoną klasę jakości tarcicy, tym samym określa on równocześnie koszty i ilość odpadów powstających w czasie producji. Ponieważ przy określaniu klasy jakości tarcicy bierze się pod uwagę procentowy udział drewna czystego (o określonych minimalnych wymiarach) w desce, wiele naturalnych, pięknych cech charakterystycznych dla gatunków liściastych, nie jest uwzględniane przy kalkulacji powierzchni czystej deski. Najlepiej obrazują to zdjęcia tarcicy głównych klas jakości. W tej publikacji przedstawiamy 10 najważniejszych gatunków liściastych ze Stanów Zjednoczonych. Przy określaniu klasy tarcicy liściastej bierze się pod uwagę dwie najważniejsze rzeczy: wielkość i ilość elementów czystych (bez wad), które można otrzymać z ocenianej deski, a które mogą być wykorzystane do produkcji określonych wyrobów z drewna liściastego. Normy NHLA powstawały przede wszystkim z myślą o producentach mebli. Miały one zapewnić łatwy do obliczenia udział drewna bez wad, o określonych wymiarach w danej partii tarcicy. Klasy wyższe zapewniają długie elementy, gdy tymczasem klasy niższe pozwalają otrzymać krótkie elementy bez wad. Przy produkcji długich profili, obrzeży, odrzwi, niektórych elementów wyposażenia wnętrz czy pewnych części meblowych w zdecydowanej większości wymagane będą długie elementy pozbawione wad. Zapewnić to mogą tylko wyższe klasy jakości, takie jak FAS, FAS-One-Face (FAS/1F) i Selects. Klasy niższe, głównie Number 1 Common (No.1C) i Number 2 Common (No.2AC) znajdą najlepsze zastosowanie przy produkcji szafek kuchennych, większości elementów meblowych, a także deski i fryzy podłogowej. Należy zrozumieć, że jakość powierzchni elementów czystych uzyskanych z niższych klas odpowiada jakości powierzchni elementów uzyskanych z wyższych klas. Jedyną istotną różnicą jest ich wymiar. Najogólniej ujmując klasa jakości określa procentowy udział drewna czystego w desce, a nie ogólny wygląd tej deski. Lasy liściaste strefy umiarkowanej Stanów Zjednoczonych są największą na świecie bazą surowcową drewna liściastego. Właściwa gospodarka leśna prowadzona od wielu lat zapewnia trwałość i stabilność tych zasobów. Dla osiągnięcia najlepszych efektów ekonomicznych (koszty tarcicy i jej wydajność) należy zawsze, jeśli to możliwe, wykorzystywać tarcicę niższej klasy. Pomoże to również w zapewnieniu trwałości tych lasów dla przyszłych pokoleń. 1
Pomiar Zasady NHLA określające klasyfikację jakościową tarcicy, przyjęte są przez amerykański przemysł drzewny i oparte na angielskim systemie miar. Przeciwnie większość rynków eksportowych używa miar metrycznych. Ważne jest także, że przy powstawaniu tego systemu założono, że szerokość i długość tarcicy zawarta jest w pewnych określonych granicach. W przypadku konkretnie określonych wymiarów należy to zawsze dokładnie przedyskutować przed złożeniem zamówienia. Board foot (stopa deskowa) Stopa deskowa (Board foot BF) - jednostka miary używana do określania ilości tarcicy liściastej. Stopa deskowa (BF) określona jest jako element o długości 1 stopy x 1 stopę szerokości x 1 cal grubości [1' (1 stopa) = 0,305m, 1" (1 cal) = 25,4mm]. Aby obliczyć liczbę stóp deskowych (BF) w mierzonej desce, należy: (Szerokość w calach x długość w stopach x grubość w calach) podzielić przez 12. W każdej klasie jakości określony procentowy udział materiału bez wad opiera się na tej 12' stopniowej jednostce miary. Surface measure (wymiar powierzchni) Wymiar powierzchni (surface measure SM) - określa powierzchnię deski w stopach kwadratowych. Aby obliczyć wymiar powierzchni, należy pomnożyć szerokość deski wyrażoną w calach przez długość deski wyrażoną w stopach, następnie podzielić ten iloczyn przez 12. Otrzymany wynik zaokrąglamy w dół lub w górę do najbliższej pełnej liczby. Przy określaniu jakości tarcicy istotny jest procentowy udział materiału bez wad oparty na pomiarze powierzchni deski, a nie na pomiarze w stopach deskowych. W związku z tym jest oczywiste, że bez względu na grubość, cała tarcica jest klasyfikowana jakościowo dokładnie w ten sam sposób. Poniżej podano przykład obliczenia wymiaru powierzchni (SM): 6 1 /2" x 8' 12 = 4 1 /3 = 4'SM (4 stopy wymiaru powierzchni) 8" x 12' 12 = 8'SM 10" x 13' 12 = 10 10 /12 = 11'SM 8' 6 1 /4" Przykłady SM i BF: Deska na powyższym zdjęciu ma 2" (2 cale) grubości, 6 1 /4" (6 i 1/4 cala) szerokości i 8' (8 stóp) długości. 6 1 /4" x 8' 12 = 4 1 /6, tak więc miara powierzchni (SM) wynosi 4'. Pomnóżmy otrzymany wynik SM przez grubość 2" i otrzymamy BF równe 8' (8 stóp deskowych). W przypadku wysyłki pakietu tarcicy na eksport, w dokumentacji zapisuje się szerokość i długość desek. Są one obliczane i zapisywane w zaokrągleniu, pamiętając, że szerokość i długość tarcicy zawiera się w pewnych przedziałach, bez określenia ich konkretnych wymiarów. Tak więc wynik z pomiaru szerokości zaokrąglamy do pełnego cala. Jeśli pomiar wskaże dokładnie pół cala, zaokrąglenie może być dokonane w górę lub w dół. W przypadku pomiaru długości, wynik zapisujemy zaokrąglając zawsze do pełnej stopy w dół. Dla przykładu deska o wymiarze 5 1 /4" szerokości i 8 1 /2' długości jest fakturowana jako 5" i 8'. 2
Standardowa grubość tarcicy niestruganej (tarcica niestrugana rough sawn lumber) Powszechnie się przyjęło, że grubość tarcicy wyrażana jest w ćwierciach cala - dla przykładu 1" = 4 /4. Zdecydowana większość produkowanej tarcicy liściastej w Stanach Zjednoczonych zawiera się w przedziale grubości od 1" do 2". Tarcica o innnej grubości jest również dostępna, aczkolwiek w ograniczonej ilości. Standardowe grubości i ich odpowiedniki metryczne przedstawiono poniżej. 3/4 ( 3 /4" = 19,0mm) 8/4 (2" = 50,8mm) 4/4 (1" = 25,4mm) 10/4 (2 1 /2" = 63,5mm) 5/4 (1 1 /4" = 31,8mm) 12/4 (3" = 76,2mm) 6/4 (1 1 /2" = 38,1mm) 16/4 (4" = 101,6mm) Standardowa grubość tarcicy struganej W przypadku, gdy tarcica jest strugana (tarcica strugana surfaced, planed lumber) do ostatecznej grubości, takie wady jak pęknięcia, przebarwienia czy paczenie nie są brane pod uwagę pod warunkiem, że proces strugania eliminuje te defekty. Jako zasadę można przyjąć, że tarcica o grubości poniżej 1 1 /2", po struganiu będzie cieńsza o 3 /16" (około 5mm) od grubości wyjściowej. Natomiast dla tarcicy o grubości powyżej 1 3 /4" należy odjąć 1 /4" (około 6,5mm). Pomiar tarcicy suszonej w suszarniach Net tally (pomiar netto): Pomiar suchej tarcicy w stopach deskowych. Gross tally = green tally (pomiar brutto): Pomiar tarcicy w stopach deskowych dokonywany jest przed procesem suszenia w suszarni (proces suszenia w suszarni kiln drying). Jeśli tarcica suszona jest sprzedawana jako gross tally lub green tally, kupujący powinien wiedzieć, że otrzyma około 7% mniej tarcicy niż zafakturowano. Związane jest to ze zmniejszeniem objętości drewna w trakcie procesu suszenia w suszarniach. Obliczanie objętości (w stopach deskowych BF) tarcicy w pakiecie Dla obliczenia objętości jednej deski (w stopach deskowych), wystarczy pomnożyć wcześniej obliczoną powierzchnię (SM) przez jej grubość (w calach). Aby obliczyć objętość drewna w pakiecie tarcicy, tok postępowania pozostaje podobny. Należy wpierw obliczyć powierzchnię (SM) jednej warstwy tarcicy. Mnożymy szerokość pakietu (odejmując wolne przerwy pomiędzy ułożonymi deskami) przez jego długość, następnie dzielimy wynik przez 12. Jeśli w pakiecie znajdują się deski o różnej długości, należy do obliczeń wziąć ich średnią długość. Mając obliczoną w przybliżeniu powierzchnię (SM) jednej warstwy, mnożymy tę wartość przez liczbę wszystkich warstw tarcicy. Przykład: Średnia szerokość pakietu 40" (po odjęciu wolnych przestrzeni pomiędzy deskami) Długość pakietu 10' 40" x 10' = 400 12 = 33,33 Grubość tarcicy 8/4 x 2 ilość warstw = 66,66 x10 = 666,67 ---------- Jako przybliżoną wartość objętości tarcicy w pakiecie otrzymaliśmy 667 BF Miary i ich przeliczniki 1": 25,4 milimetra (mm) 1m 3 : 424 stóp deskowych (BF) 1m: 3,281 stóp 1m 3 : 35,315 stóp sześciennych (cu.ft) 1000BF (1MBF): 2,36 metra sześciennego (m 3 ) 3
FAS i FAS One Face (Selects) FAS Klasa jakości oznaczana jako FAS, inaczej First And Seconds (Pierwsza i Druga), daje możliwość uzyskania długich elementów bez wad. Najlepiej nadaje się do takich produktów jak meble wysokiej jakości, elementy stolarskie, elementy wyposażenia wnętrz czy produkcja profili i listew. Minimalne wymiary deski: szerokość 6" (około 152mm) i szersze, długość 8' (około 244cm) i dłuższe. Z tej jakości tarcicy uzyskuje się wydajność w przedziale od 83 1 /3% ( 10 /12) do 100% dla uzyskanych elementów pozbawionych wad z całej powierzchni deski. Minimalne wymiary dla tych elementów: 3" (około 76mm) szerokości przy 7' (około 213cm) długości lub 4" (około 102mm) szerokości przy 5' (około 152cm) długości. Ilość uzyskanych elementów (z jednej deski) zależy od wymiaru deski zazwyczaj jest to 1 lub 2 elementy. W zależności od gatunku i stanu tarcicy (sucha czy świeża), wymagane minimalne wymiary szerokości i długości będą różne. Ważne jest, że powyżej opisane wyznaczniki tej klasy odnoszą się do obydwu stron deski. 12' 8" Uwaga: Minimalna wydajność to 83 1 /3% dla gorszej strony deski. 10' 12' 8" 5' 5' FAS One Face (F1F) - FAS 1 Strona W praktyce ta klasa jakości zawsze będzie zawierać domieszkę klasy FAS. Lepsza strona deski musi spełniać wszystkie wymagania dla klasy FAS, natomiast gorsza strona musi spełniać wymagania jakościowe dla klasy Number 1 Common. Gwarantuje to kupującemu materiał o minimalnej jakości FAS dla jednej strony deski. Bardzo często na potrzeby eksportu materiał tej klasy zawiera mieszankę klas FAS i F1F w stosunku 80% dla FAS i 20% dla F1F. Należy jednak pamiętać, że ten stosunek procentowy zależy tylko i wyłącznie od indywidualnej umowy pomiędzy sprzedającym a kupującym. Selects Ta klasa jakości jest bardzo zbliżona do F1F. Różnica polega na wymaganych minimalnych wymiarach deski. W klasie Selects minimalna szerokość deski to 4" (około 102mm), długość 6' (około 183cm). Klasa Selects jest głównie spotykana w północnej części Stanów Zjednoczonych. Często też jest ona łączona razem z klasą FAS. Często zdarza się, że materiał przeznaczony na eksport, będący mieszanką lepszych klas jakościowych opisanych powyżej, określa się wspólnym terminem FAS. Powszechnie przyjętą praktyką przy eksporcie północnoamerykańskiej tarcicy liściastej jest tworzenie pewnej określonej mieszanki tych wyższych klas jakościowych. Wymaga to pewnego czasu współpracy, aby się przekonać, czy otrzymywana tarcica odpowiada oczekiwanym wymaganiom. Trzeba przyjąć jako zasadę, że niezależnie od tego, czy tarcica FAS będzie wysyłana razem z klasą F1F (jako Face And Better), czy też FAS razem z Selects (Sel And Better), każda deska musi mieć przynajmniej jedną stronę o jakości FAS. Prime grade (klasa jakości Prime): Ta klasa jakości powstała w oparciu o kryteria normy NHLA dotyczące klasy FAS z przeznaczeniem na rynki eksportowe. Deska jest obustronnie obrzynana i praktycznie pozbawiona obliny. Minimalna wydajność jak dla Select And Better (FAS razem z Selects), z dużym naciskiem na wygląd powierzchni deski. Minimalne wymiary mogą się różnić w zależności od gatunku, regionu i producenta. Comsel grade (klasa jakości Comsel): Ta klasa jakości powstała w oparciu o kryteria norm NHLA dotyczące klasy Number 1 Common i Selects. Dla rynku eksportowego minimalna wydajność powinna być jak dla klasy Number 1 Common, przy czym wygląd powierzchni deski jest bardzo ważnym czynnikiem. Minimalne wymiary mogą się różnić w zależności od gatunku, regionu i producenta. Uwaga: Normy NHLA nie uwzględniają w swoich definicjach określających klasy jakościowe wyrażeń Prime i Comsels. Tak więc nie ma ich w oficjalnie przyjętych kryteriach norm jakościowych. 4
No. 1 Common i No. 2A Common Number 1 Common (No. 1C) (Numer 1 Powszechny) Klasa jakości określona jako Number 1 Common, w Stanach Zjednoczonych często zwana jest kuchenną klasą jakości (jakość szafki kuchennej Cabinet grade). Skojarzenie to wzięło się z prostego faktu elementy, które można otrzymać z tej klasy, doskonale nadają się do produkcji frontów kuchennych. Inne powszechne zastosowanie to elementy używane do produkcji mebli. Do klasy tej należy tarcica o minimalnych wymiarach: szerokość 3" (około 76mm), długość 4' (około 122cm). Wydajność waha się w granicach od 66 2 /3% ( 8 /12) aż do 83 1 /3% (wyłączając tę wartość), tj. minimalnej wydajności dla FAS. Najmniejsze dopuszczalne elementy, które można otrzymać, określone są jako: szerokość 3" (około 76mm) dla długości 3' (około 91,5cm) lub szerokość 4" (około 102mm) dla długości 2' (około 61cm). Ilość otrzymanych elementów z poszczególnych desek zależy od wymiarów tarcicy. Obydwie strony deski muszą spełniać minimalne wymagania określone dla klasy jakości Number 1 Common. 12' 8" 6" 4' 6' Uwaga: Jeśli lepsza strona deski odpowiada wymaganiom klasy FAS, a gorsza strona odpowiada wymaganiom klasy Number 1 Common, to jakość tej deski odpowiada wymaganiom klasy F1F lub Selects. 12' 8" 4' 4' Number 2A Common (No. 2AC) (Numer 2A Powszechny) Klasę jakości Number 2A Common często określa się mianem ekonomicznej klasy jakości stosunkowo niska cena przy wielorakich zastosowaniach, głównie do produkcji elementów meblowych. Jest to również najlepszy wybór przy produkcji podłóg drewnianych. W klasie tej minimalne wymiary szerokości to 3" (około 76mm), długości 4' (około 122cm). Wydajność waha się od 50% ( 6 /12) aż do 66 2 /3% (wyłączając tę wartość), tj. minimalnej wydajności dla Number 1 Common. Najmniejsze dopuszczalne elementy, które można otrzymać, określone są jako: szerokość 3" (około 76mm) dla długości 2' (około 61cm). Ilość otrzymanych elementów z poszczególnych desek zależy od wymiarów tarcicy. Gorsza strona deski musi spełniać minimalne wymagania określone dla klasy jakości Number 2A Common. Lepsza strona deski będzie co najmniej podobnej lub wyższej jakości. 12' 8" 4" 4" 7' 4" 4' 2' Uwaga: Jeśli lepsza strona deski odpowiada wymaganiom klasy FAS lub Number 1 Common, a gorsza strona odpowiada wymaganiom klasy Number 2A Common, to jakość tej deski pozostaje Number 2A Common. 12' 8" 4" 3' 2' Na rynku amerykańskim spotyka się także niższe klasy jakości niż Number 2A Common, określone również normami NHLA. Zazwyczaj są one przetwarzane w półfabrykaty, parkiety lub znajdują inne jeszcze zastosowanie na rynkach lokalnych. Całość handlu tarcicy liściastej z Ameryki Północnej opiera się na przedstawionych powyżej podstawowych klasach jakości. W relacji sprzedający-kupujący dopuszczalne są wszelakie odstępstwa od tych norm na zasadzie dobrowolnej umowy. Książka NHLA zatytułowana Rules for the Measurement and Inspection of Hardwoods and Cypress zawiera szczegółowe opisy norm jakościowych NHLA przedstawionych tutaj w dużym uproszczeniu. 5 4'
Cechy charakterystyczne i wady drewna Poniżej przedstawione są cechy charakterystyczne amerykańskiej tarcicy liściastej. Niektóre z nich są charakterystyczne tylko dla określonych gatunków, inne występują powszechnie. Cechy te występują albo w sposób naturalny w tarcicy, albo powstają w wyniku procesu suszenia. Jak już wcześniej wspomniano, klasyfikacja jakościowa opiera się na ocenie procentowego udziału materiału bez wad w ocenianej tarcicy. Normy NHLA nie traktują przedstawionych poniżej cech charakterystycznych jako wad drewna. Oznacza to, że cechy te mogą występować w elementach opisanych jako pozbawione wad przy ocenie jakościowej tarcicy. HEARTWOOD i SAPWOOD (Twardziel i biel): Twardziel jest to wewnętrzna część drewna w starszych pniach drzew, znajdująca się między bielem a rdzeniem. Biel jest to zewnętrzna część drewna w pniach drzew, jaśniejszy od twardzieli. BURL (Czeczotowatość): Splątany układ włókien, bez sęku. GUM STREAKS (Żywiczne smugi barwne): Ciemne, aż do czarnego, przebarwienia przypominające pasemka minerałów. Występują tylko w wiśni (czeremcha). MINERAL STREAKS (Smugi barwne pochodzenia mineralnego): Pasmowate przebarwiena koloru oliwkowego aż do ciemnobrunatnego, najczęściej ułożone wzdłuż przebiegu usłojenia. GLASSWORM: Rzadko występujące skupienia nierozpuszczalnych związków mineralnych przypominające gąsienice. Związane są zazwyczaj tylko z jesionem. STICKER MARK (Ślad po przekładce): Ślad po przekładce pozostawiony na powierzchni deski. Może on być usunięty przy struganiu. Uwaga: Pomimo że powyżej opisane cechy charakterystyczne, zgodnie z zasadami NHLA, nie są uważane za wady tarcicy przy standardowej klasyfikacji jakościowej, pewne odstępstwa są dopuszczalne dla poszczególnych gatunków. Tak na przykład, w przypadku klonu twardego czy jesionu poszukiwana jest tarcica z minimalną zawartością twardzieli. Dokładnie odwrotna sytuacja jest w przypadku takich gatunków jak wiśnia (czeremcha), dąb czy orzech. Istotne jest także, aby kupujący zapoznali się nie tylko z poszczególnymi gatunkami, ale także ze specyfiką wszystkich głównych regionów, skąd pozyskuje się drewno liściaste. Bardzo ważną rolę we wzroście drzewa odgrywają takie czynniki jak klimat, gleba, teren górzysty czy nizinny. Należy pamiętać, że normy NHLA dają podstawę do nawiązania współpracy handlowej. Dokładniejsze dane o poszczególnych gatunkach można znaleźć w innych publikacjach technicznych wydanych przez AHEC. 6
Poniżej przedstawiono przykłady cech, które zgodnie z normami NHLA nie mogą występować w uzyskanych elementach czystych w żadnych klasach jakości. Są to najczęściej występujące wady tarcicy. BARK POCKET (Zakorek): Pochewka wypełniona korą, otoczona zdrowym drewnem. BIRD PECKS (Otwory ptasie): Małe wtrącenia otoczone prawidłowym usłojeniem, związane z fizycznym uszkodzeniem warstwy podkorowej przez ptaki. Przykładem wtrącenia może być zakorek. Odstępstwem od reguły jest orzesznik i wiąz. CHECK (Pęknięcie nieprzechodzące): Wzdłużna szczelina na powierzchni deski (pęknięcie na płaszczyźnie, jednostronne) związana ze zbyt szybkim lub niewłaściwym suszeniem. DECAY lub ROT (Mursz drzewny, zgnilizna): Rozkład składników masy drzewnej przez grzyby. Przebarwienia bielu wskazują na obecność tego procesu. UNSOUND KNOT (Sęk zepsuty): Podstawa gałęzi wrośnięta w drewno pnia i mająca niezależny od niego układ słojów. W środku widoczny element rdzenia. (W niektórych przypadkach może to być sęk wypadający lub otwór po sęku) SOUND KNOT (Sęk zdrowy): Sęk bez śladu rdzenia na przekroju, brak śladu zgnilizny. SPLIT (Pęknięcie otwarte): Pęknięcie wzdłużne polegające na rozszczepieniu się deski wzdłuż jednego słoja rocznego. Powstaje w czasie procesu suszenia. STICKER STAIN (Przebarwienie od podkładki): Przebarwienie, najczęściej szarego koloru, związane z przekładką użytą do przełożenia sezonowanej tarcicy. WANE (Oblina): Pozostałość obłej, bocznej powierzchni kłody lub obecność kory na obrzeżu obrzynanej deski. WORM HOLES (Ślady żerowania, otwór owadzi): Otwory w drewnie w zakresie od 1 /16" do 1 /4" (od około 1,5mm do 6,3mm). PITH (Rdzeń): Tkanka miękiszowa wypełniająca środek pnia. 7 GRUB HOLES (Ślady żerowania po czerwiach): Otwory w drewnie większe niż 1 /4" (około 6,3mm).
Nazwa zwyczajowa: American ash Fraxinus spp. Inne spotykane nazwy: Northern ash, Southern ash FAS No. 1C No. 2AC 8
Nazwa zwyczajowa: American cherry Prunus serotina Inne spotykane nazwy: American black cherry FAS No. 1C No. 2AC 9
Nazwa zwyczajowa: American cottonwood Populus deltoides Inne spotykane nazwy: Eastern cottonwood, Eastern poplar, Carolina poplar FAS No. 1C No. 2AC 10
Nazwa zwyczajowa: American gum Liquidambar styraciflua Inne spotykane nazwy: Redgum, sapgum, sweetgum FAS No. 1C No. 2AC 11
Nazwa zwyczajowa: American hard maple Acer saccharum, A. nigrum Inne spotykane nazwy: Sugar maple, black maple FAS No. 1C No. 2AC 12
Nazwa zwyczajowa: American soft maple Głównie Acer rubrum, A. saccharinum Inne spotykane nazwy: Red maple, silver maple FAS No. 1C No. 2AC 13
Nazwa zwyczajowa: American red oak Quercus spp. Inne spotykane nazwy: Northern red oak, Southern red oak FAS No. 1C No. 2AC 14
Nazwa zwyczajowa: American white oak Quercus spp. Inne spotykane nazwy: Northern white oak, Southern white oak FAS No. 1C No. 2AC 15
Nazwa zwyczajowa: American tulipwood Liriodendron tulipifera Inne spotykane nazwy: Yellow poplar (USA), tulip poplar (USA), canary whitewood FAS No. 1C No. 2AC 16
Nazwa zwyczajowa: American black walnut Juglans nigra Inne spotykane nazwy: Black walnut, American walnut FAS No. 1C No. 2AC 17
Dodatkowe informacje Regionalne różnice w zakresie obowiązujących norm NHLA Normy NHLA odnoszą się do większości komercyjnych gatunków liściastych rosnących w USA. Poniżej znajduje się krótki opis niektórych gatunków o trochę odmiennych zasadach klasyfikacji jakościowej. Jest tam także kilka słów o selekcji ze względu na kolor. Materiał tak sortowany może być specjalnie zamówiony u amerykańskiego dostawcy. Red alder (olcha czerwona) Rośnie wyłącznie na Północnozachodnim Pacyfiku pomiędzy rozległymi lasami iglastymi (daglezja zielona Douglas fir i sosna pine). Dla tamtego regionu jest to najważniejszy gatunek liściasty mający znaczenie handlowe. Specjalnie dla niego stworzono trochę odmienne standardy jakości, mając głównie na uwadze specyfikę produktów końcowych, a także wygląd tarcicy. Zasady te powstawały z myślą o grupie specyficznych producentów i rynkach eksportowych. To wyjątkowe drewno, z przeznaczeniem na szafki kuchenne, jest zazwyczaj sprzedawane jako tarcica strugana dwustronnie, często o określonej szerokości i długości. Aby uzyskać dokładniejsze informacje na temat norm jakościowych i dostępnych produktów z olchy czerwonej (Red alder), proszę kontaktować się ze swoim dostawcą. Walnut (orzech czarny) Uznawany jest za gatunek-arystokratę wśród innych gatunków liściastych. Jeśli chodzi o ciemne gatunki drewna, jest to ulubiony materiał do produkcji najlepszych mebli, elementów wyposażenia wnętrz czy kolb do ręcznej broni palnej. Orzech rośnie bardzo rozproszony na rozległych obszarach wschodniej części Stanów Zjednoczonych, głównie na Środkowym Zachodzie. Aby lepiej wykorzystać to wartościowe drewno, już dawno temu normy jakości dla tego gatunku zostały zmodyfikowane. Tak więc klasa FAS dla orzecha dopuszcza mniejsze minimalne wymiary tarcicy, zarówno szerokość jak i długość. Z tego samego względu dopuszcza się występowanie pewnych naturalnych cech w ilości większej, niż przewidują to standardowe normy NHLA. Wyczerpujący opis można znaleźć w książce klasyfikacji jakościowej tarcicy wg NHLA. Aby uzyskać dokładniejsze informacje na temat norm jakościowych i dostępnych produktów z orzecha, proszę kontaktować się ze swoim dostawcą. Kolor drewna jako kryterium selekcji Niektóre gatunki, poza selekcją jakościową i selekcją konkretnych szerokości, są także sprzedawane na rynku jako selekcjonowane ze względu na kolor drewna. Oczywiście uwzględnia to cena takiego materiału. Zwrot kolor drewna odnosi się w tym konkretnym przypadku do bielu i twardzieli. Number 1 White i Number 2 White (Numer 1 Biały i Numer 2 Biały) Selekcja ta, z uwzględnieniem koloru drewna (biel i twardziel dla przypomnienia) odnosi się głównie do klonu twardego (hard maple), ale ma również zastosowanie u wszystkich gatunków, gdzie wymagane jest uzyskanie elementów beztwardzielowych przy dalszym przetwarzaniu tarcicy. Takimi gatunkami są jesion (ash), brzoza (birch) i klon miękki (soft maple) Number 1 White (Numer 1 Biały) znaczy, że obydwie strony i brzegi otrzymanych elementów czystych nie zawierają twardzieli. Number 2 White (Numer 2 Biały) znaczy, że jedna strona i obydwie krawędzie otrzymanych elementów czystych są beztwardzielowe, a druga strona zawiera przynajmniej 50% bielu. Sap and Better (Biel i Lepiej) Sprzedawane w przypadkach, gdy wymagana jest tylko jedna strona beztwardzielowa. Zazwyczaj odnosi się do tych samych gatunków co Number 1 White i Number 2 White, aczkolwiek stawiane wymagania są niższe. Przy selekcji wymagane jest minimum, że przynajmniej jedna strona otrzymanego elementu czystego musi być pozbawiona twardzieli. 18
Red one face and better (Jedna strona czerwona i lepiej) Sprzedawane w przypadkach, gdy wymagana jest jako minimum, przynajmniej jedna strona deski bez bielu. Odnosi się zazwyczaj do takich gatunków jak wiśnia (cherry), dąb (oak), orzech (walnut), a czasami nawet do klonu (maple), przy produkcji pewnych specjalnych elementów. Dla kupującego istotne jest wymagane minimum - przynajmniej jedna strona otrzymanego z tarcicy elementu czystego jest pozbawiona bielu. Amerykańscy producenci tarcicy mają wiele dodatkowych opcji związanych z selekcją określonych długości, szerokości a nawet rysunku drewna. Wprowadzając indywidualne zmiany do pewnych standardów opisanych w tym informatorze, można osiągnąć wymierne korzyści. Oczywiście musi to być uzgodnione przez obydwie strony producenta i kupującego. Postępowanie takie może, jak już wspomniano, dać korzyści dla obydwu stron poprzez zwiększenie wydajności przy produkcji tarcicy, zmniejszenie kosztów, zwiększenie wartości pojedynczej transakcji, dając mniejsze koszty frachtu w przeliczeniu na jednostkę otrzymanego produktu, a także może pomóc w procesie właściwej gospodarki terenów leśnych, a co za tym idzie ochrony lasów. Schemat postępowania przy ocenie klasy jakości 1. Dokonać wyboru gatunku. 2. Obliczyć miarę powierzchni (SM). 3. Wybrać gorszą stronę deski. 4. W oparciu o gorszą stronę deski, obliczyć wydajność procentową. Uwaga: Jeśli gorsze lico deski kwalifikuje się jako Number 1 Common, należy sprawdzić czy lepsza strona odpowiada wymaganiom klasy FAS jeśli tak, to zakwalifikować deski do klasy F1F lub Selects. 5. Jeśli dokonano kwalifikacji jakościowej deski, należy zwrócić uwagę na ewentualną selekcję ze względu na biel i twardziel (selekcja koloru). 6. Sortowanie tarcicy do pakietów powinno odbywać się zgodnie z ustaleniami kupującego i sprzedającego. Słowniczek angielsko-polski dla wybranych gatunków drzew liściastych American ash = jesion amerykański American cherry = wiśnia amerykańska, czeremcha American cottonwood = topola czarna amerykańska American gum = ambrowiec amerykański American hard maple = klon twardy amerykański, klon cukrowy American soft maple = klon miękki amerykański, czerwony, srebrzysty American red oak = dąb czerwony amerykański American white oak = dąb biały amerykański American tulipwood = tulipanowiec amerykański American black walnut = orzech czarny amerykański 19
Użyteczne adresy i podziękowania Adresy AHEC Aby uzyskać dokładne informacje o amerykańskich producentach wyrobów z drewna liściastego, a także o działalności AHEC, proszę o kontakt z poniższymi przedstawicielstwami AHEC: AHEC Główne Biuro z siedzibą w Stanach Zj. 1111 19th Street, NW, Suite 800 Washington, D.C. 20036 USA Tel: (1) 202 463 2720 Faks: (1) 202 463 2787 www.ahec.org AHEC - Korea US Agricultural Trade Office c/o American Forest & Paper Association Room #303, Leema Building 146-1 Susong-dong, Chongro-ku Seoul (110-140) Korea Tel: (82) 2 722 3685/6 Faks: (82) 2 720 1898 www.afpa-korea.org AHEC - Europa/Bliski Wschód/Indie 3, St Michael's Alley London EC3V 9DS United Kingdom Tel: (44) 20 7626 4111 Faks: (44) 20 7626 4222 www.ahec-europe.org www.sustainablehardwoods.info AHEC - Azja Room 528, West Wing New World Office Building 20 Salisbury Road Tsimshatsui Hong Kong Tel: (852) 2724 0228 Faks: (852) 2366 8931 www.ahec-seasia.org AHEC - Japonia c/o American Consulate General 2-11-5 Nishitenma Kita-ku, Osaka 530-0047 Japan Tel: (81) 6 6315 5101 Faks: (81) 6 6315 5103 www.ahec-japan.org AHEC - Chiny Room 306, Building A Far East International Plaza 99 Xianxia Road Shanghai 200051 China Tel: (86) 21 6270 2222 ext 316 Faks: (86) 21 6270 5555 www.ahec-china.org AHEC - Meksyk US Agricultural Trade Office Jaime Balmes No. 8, Piso 2 Col. Los Morales Polanco 11510 Mexico, D.F. Mexico Tel: (52) 55 5282 0909 Faks: (52) 55 5282 0919 www.ahec-mexico.org Adres kontaktowy NHLA Aby uzyskać kopie NHLA Grading Rules ( Zasady klasyfikacji jakościowej NHLA ) proszę kontaktować się z: National Hardwood Lumber Association Box 34518 Memphis, TN 38184-0518 USA Tel: (1) 901 377 1818 Faks: (1) 901 382 6419 www.natlhardwood.org Podziękowania American Hardwood Export Council (Rada ds Eksportu Amerykańskiego Drewna Liściastego) chciałoby podziękować poniższym za ich pomoc i rady niezbędne przy powstawaniu tej publikacji: National Hardwood Lumber Association (Krajowe Stowarzyszenie Producentów Tarcicy Liściastej), VKW Hardwoods, Anderson-Tully Lumber Company i Clarkswood Ltd. Dziękujemy również poprzedniemu Głównemu Inspektorowi AHEC, Bob Sabistina za jego współpracę i udzielone wskazówki. AHEC chciałoby podziękować Mariuszowi Książek i firmie Brookville Wood Products, Inc. ze Stanów Zjednoczonych za ich pomoc przy tłumaczeniu tej publikacji na język polski. 20
Podsumowanie klas jakości amerykańskiej tarcicy liściastej FAS FAS 1 FACE SELECTS No. 1 COMMON No. 2A i B COMMON Minimalne wymiary 6" x 8' Tak samo jak dla 4" x 6' 3" x 4' 3" x 4' deski FAS dla danych gatunków drzew Minimalne wymiary 4" x 5' Lepsza strona deski musi 4" x 2' 3" x 2' otrzymanego 3" x 7' spełnić wymagania dla FAS 3" x 3' elementu czystego Minimalna Miara powierzchni Miara powierzchni x 8 Miara powierzchni x 6 wydajność x 10 66 2 /3% 50% 83 1 /3% Wzór na obliczenie Miara powierzchni Gorsza strona deski musi Miara powierzchni +1 Miara powierzchni liczby otrzymanych 4 spełnić wymagania dla 3 2 elementów czystych No. 1 Common Uwagi: W tabeli tej podsumowano główne wykładniki podstawowych klas jakości. Książka NHLA Rule Book zawiera pełne i szczegółowe informacje na ten temat. W przypadku tarcicy suszonej w suszarniach dopuszcza się o 1 /2" (12,7mm) mniejszy wymiar związany ze zmniejszeniem się objętości drewna w czasie suszenia. W klasie Number 2A Common wymagane jest otrzymanie elementów czystych. W klasie Number 2B Common wymagane jest otrzymanie elementów zdrowych (np. zdrowe sęki są dopuszczalne). W przypadku wysyłki na eksport, można porównać klasy stworzone na użytek eksportu PRIME i COMSEL z odpowiadającymi im normami NHLA dla klas FAS i No. 1 Common. W każdym przypadku jest wskazane, aby uzyskać od dostawcy pełną specyfikację jakościową tarcicy, która była selekcjonowana na podstawie wspomnianych eksportowych klas jakości. 21
POL