SZLAK PIELGRZYMKOWY SZCZĘŚĆ BOŻE. (materiały dla przewodników)

SZLAK PIELGRZYMKOWY SZCZĘŚĆ BOŻE (materiały dla przewodników) Wieliczka, grudzień 2014 oprac. Agnieszka Wolańska 1

Spis treści: 1. Wstęp - Kaplica Św. Antoniego - Komora Janowice - Komora Spalone - Komora Sielec (obraz Matki Boskiej) - Komora Pieskowa Skała - Kaplica Św. Krzyża - Kaplica Św. Kingi - Chodnik Św. Jana Pawła II - Pochylnia Erazma Barącza - Golgota wielickich górników - Kaplica Św. Jana (św. Krzyża) - Kaplica Św. Jana Pawła II w komorze Aleksandrowice (Msza Święta opcja) - Komora Saurau (dół) zjazd u liny, obraz Anioła Stróża (opcja) - Komora Russegger VII wystawa Sacrum w dziedzictwie solnym (opcja) - Podszybie szybu Daniłowicza poziom III ołtarz św. Kingi 2. Biogramy świętych 3. Bibliografia 4. Wspomnienia świętych patronów i krótkie modlitwy (opr. Ludwik Kurowski OFM) 5. Barka (tekst pieśni) 6. Załączniki Zał. Nr 1. Trasa pielgrzymkowa (spis wyrobisk) 2

1. Wstęp Szlak pielgrzymkowy noszący znamienną nazwę Szczęść Boże w Kopalni Soli Wieliczka pielęgnuje wielką tradycję górników, którzy świadomi niebezpieczeństw pracy pod ziemią uciekali się zawsze do Boga prosząc o pomoc oraz wzywali wstawiennictwa Świętych Patronów, Opiekunów ciężkiej pracy górniczej. Wyrazem tej wiary jest kult św. Kingi, głównej patronki kopalni, św. Antoniego Padewskiego, św. Klemensa i św. Barbary oraz wspaniałe kaplice podziemne, przez które prowadzi ten szlak. Szlak pielgrzymkowy Szczęść Boże mówi nie tylko o cudach natury jakich w kopalni nie brakuje ale także jest świadectwem głębokiej wiary ludzi, którzy przez wieki pracowali w tej kopalni i stworzyli wspaniała kulturę górniczą opartą na wartościach chrześcijańskich. Świadectwem tej kultury są rzeźby solne, sprzęty jakich używali górnicy i przedmioty świadczące o wierze i kulcie. (.) Kopalnia soli w Wieliczce jest wielkim dziełem myśli górników i artystów polskich. Powinniśmy być dumni z tego dziedzictwa duchowego naszych przodków, konserwować je i pokazywać ludziom przybywającym tu z całego świata. Stanisław Kardynał Dziwisz Metropolita Krakowski 3

Szczęść Boże tymi słowami od wieków pozdrawiają się wieliccy górnicy. Na przestrzeni wieków ( XVI-XX w.) w wielickiej kopalni soli istniało ponad 40 miejsc i obiektów sakralnych. Niekiedy prosty krzyż, innym razem w pełni wyposażone kaplice wyrzeźbione w drewnie lub wykute w soli przez utalentowanych górników po dziś dzień skłaniają do refleksji i modlitwy. Obiekty sakralne często wędrowały wraz z górnikami, którzy przenosili się w kolejne miejsca eksploatacji. Kaplice takie jak ta dedykowana św. Antoniemu lub św. Janowi powstawały w pobliżu szybów dziennych, przy ważnych szlakach komunikacyjnych. Każdego ranka udający się do pracy górnicy uczestniczyli w podziemnej mszy św. W czasach króla Augusta II z dochodów żupy przeznaczano 300 złp rocznie na uposażenie tzw. dolnego kapelana kapłana, do którego obowiązków należało między innymi codzienne odprawianie mszy św. w kaplicy św. Antoniego. Tak było aż do rozbiorów, kiedy to władze austriackie zakazały odprawiania codziennych nabożeństw. Częściowo wrócono do tej tradycji w 1777 roku. Mszę św. odprawiano wówczas trzy razy w tygodniu. Taki stan rzeczy trwał jednak krótko, gdyż w 1787 roku, w ramach reform cesarza Józefa II, władze zaborcze ponownie wydały zakaz praktyk religijnych na terenie kopalni. Wyjątkiem były msze św. odprawiane pod ziemią kilka razy do roku, miedzy innymi 3 lipca, w rocznicę pobytu w salinach cesarza Franciszka I w 1817 roku i 13 października, w rocznicę zwiedzania salin przez cesarza Franciszka Józefa I w 1851 roku, a także w wigilię Bożego Narodzenia czy też z okazji szczególnie ważnych uroczystości. Wtedy to upowszechnił się zwyczaj odmawiania w kaplicach litanii do Matki Bożej lub Wszystkich Świętych przed przystąpieniem do pracy. Od początku XX stulecia austriacki zarząd kopalni zezwalał na odprawianie pod ziemią tylko jednego nabożeństwa w roku. Niezależnie od uczestnictwa w porannej mszy św., pracę rozpoczynano zawsze modlitwą. Na nadszybiu, przed udaniem się do kopalni, górnicy odmawiali też godzinki, a jeszcze w XIX wieku, schodząc na dół, śpiewali pobożne pieśni. Wiadomo również, że w przeszłości zjazdowi do wielickiej kopalni towarzyszyła pieśń Salve Regina. Przed rozpoczęciem szychty, już na dole w kopalni, wszyscy żegnali się, mówiąc: W imię Boże. Przystępując do pracy górnik czynił ręką lub kilofem znak krzyża na solnej ścianie. Podobnie postępowali górnicy już w nowszych czasach, rozpoczynając wiercenie w przodku otworów strzałowych. Starą górniczą tradycją było też pozdrawianie każdego napotkanego w miejscu pracy zawołaniem: Szczęść Boże. Górniczego Szczęść Boże nie zdołały z kopalń usunąć nawet lata realnego socjalizmu; jest tu obecne do dzisiaj. Zgodnie ze starą tradycją w wigilię Bożego Narodzenia i w Wielki Piątek nie prowadzono pod ziemią większych robót, np. strzałowych, ograniczając się w tych dniach jedynie do prac niezbędnych dla podtrzymania produkcji. W kilka lat po II wojnie światowej również zakazano odprawiać msze święte w wielickiej kopalni, dopiero w 1980 roku po kilkudziesięciu latach przerwy Kardynał Franciszek Macharski odprawił uroczystą mszę św. ku czci św. Barbary w kaplicy Św. Kingi. 4

Górnicza wiara i nadzieja pomyślnie przetrwały zabory, przetrwały również czasy wojen i zniewolenia. Obecnie msze św. odprawiane są w kaplicy Św. Kingi w każdą niedzielę o godz. 7.30. Szczególnie uroczysty charakter mają liturgie z okazji wspomnienia św. Kingi (24 lipca) oraz św. Barbary (4 grudnia). Każdego roku wśród soli odbywa się również Pasterka zgodnie z górniczą tradycją w wigilijny poranek o godz. 8.00, co czyni ją pierwszą Pasterką w Polsce. W kaplicy Św. Kingi oraz Św. Jana nowożeńcy mogą udzielić sobie sakramentu małżeństwa. Sól zaś nie tylko dodaje uroczystości blasku, ale również nawiązuje do biblijnego zalecenia, by chrześcijanie byli solą Ziemi, która umacnia miłość i przyjaźń oraz dodaje smaku nie tylko potrawom. Przy tworzeniu kaplic górnicy używali drewna oraz soli. Sól nad drewnem miała tę przewagę, że skutecznie opierała się pożarom. Ani tradycja ustna, ani dokumenty nie przechowały nazwisk pierwszych górników rzeźbiarzy. Współcześni artyści nie są już anonimowi. Kontynuują dzieło swoich poprzedników, realizując kolejne projekty rzeźbiarskie m.in. w kaplicy Św. Kingi. Znajdujące się na trasie turystycznej i podziemnej ekspozycji Muzeum Żup Krakowskich kaplice i obiekty sakralne układają się w unikatowy podziemny szlak pielgrzymkowy Szczęść Boże. Szlak ten został poświęcony przez Kardynała Stanisława Dziwisza 6 stycznia 2010 roku. 5

KAPLICA ŚW. ANTONIEGO Praca pod ziemią była zawsze związana z wielkim niebezpieczeństwem. Dlatego też górnicy budowali pod ziemią kaplice, w których zawierzali swoje życie opatrzności Bożej i opiece Świętych. Kaplica pod wezwaniem św. Antoniego powstawała w latach 1690-1710 w stylu barokowym. Jako pierwsza, wykonana została w całości w soli, włącznie z jej architektonicznymi detalami. Jest najstarszą z zachowanych podziemnych świątyń. Pierwsze nabożeństwo odprawiono tutaj w 1698 roku. Ze względu na nieustanny proces ługowania (rozpuszczania) solnych struktur przez wilgotne powietrze, konieczne było przeprowadzanie prac renowacyjnych w następnych stuleciach. Wnętrze kaplicy dzieli się na trzy części: prezbiterium, nawę i przedsionek, w których podziwiać można solne rzeźby, ołtarze i ambonę oraz ozdobiony kryształkami soli żyrandol. Wymiary kaplicy, wynoszą (w przybliżeniu): długość 1490 cm; szerokość 730-760 cm; wysokość (przy ołtarzu gł.) 580 cm, w przedsionku 360 cm. Za Patrona kaplicy wybrano św. Antoniego, sprzymierzeńca ludzi poszukujących, opiekuna górników kruszcowych. W ołtarzu głównym, trójosiowym i dwukondygnacyjnym, zwróconym w kierunku południowo wschodnim, znajdują się figury Chrystusa Ukrzyżowanego, Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Antoniego. Wnękę ołtarzową wieńczy płaskorzeźba Boga Ojca. Pierwotnie w ołtarzu głównym znajdował się obraz przedstawiający Patrona kaplicy. W bocznych wnękach, między kolumnami umieszczono figury św. Stanisława ze Szczepanowa i św. Klemensa. U podstawy mensy ołtarzowej klęczą postacie dwóch zakonników. Pozostałe rzeźby w prezbiterium są już dzisiaj trudne do odczytania. Po prawej stronie od ołtarza znajduje się solna Pasja (Chrystus na Krzyżu) w obramieniu, pod którą klęczy Maria Magdalena a po jej bokach stoją Matka Boska i św. Jan. Po lewej (przeciwległej stronie Pasji) znajdowała się figura przedstawiająca ówcześnie panującego króla Augusta II Sasa. We wnętrzu kaplicy, w nawie, wyrzeźbiono jeszcze dwa boczne ołtarze. Po prawej stronie poświęcony Św. Kazimierzowi; po lewej św. Piotrowi z Alcantary. Po obu stronach ołtarzy bocznych w nawie kaplicy, kompozycji dopełniają postacie czterech aniołów. Przedsionek, w którym gromadzili się wierni został oddzielony od prezbiterium i nawy arkadą i balustradą. Znajdują się w nim wolnostojące posągi świętych: Franciszka, Dominika, Pawła, Piotra oraz wykuta w soli ambona. Pomimo wysiłków konserwatorskich detale architektoniczne jak i same rzeźby powoli zatracają swój pierwotny kształt. W tym miejscu przewodnik rozdaje grupie składankę z obrazkami i modlitwami do pięciu świętych: Antoniego, Kingi, Barbary, Klemensa, Jana Pawła II. Pielgrzymi wspólnie odmawiają modlitwę do św. Antoniego. 6

KOMORA JANOWICE Komora powstała w bryle soli w 1. poł. XVII wieku. W 1967 roku umieszczono w niej sześć solnych figur autorstwa górnika - rzeźbiarza Mieczysława Kluzka. Ilustrują one jedną z najstarszych i najpiękniejszych legend wielickiej kopalni. Kinga węgierska królewna poślubiona polskiemu księciu Bolesławowi Wstydliwemu, dostała w wianie jedną z kopalń w kraju Maramuresz i wrzuciła do niej swój zaręczynowy pierścień. Pierścień królewny w cudowny sposób wraz z pokładami soli kamiennej przywędrował z Węgier do Wieliczki i został wydobyty w pierwszej bryle soli, którą wykopano z wielickiej ziemi w połowie XIII wieku. Od tej pory soli w Polsce jest pod dostatkiem. Kinga patronka górników została w 1999 roku kanonizowana w Starym Sączu przez Ojca Świętego Jana Pawła II. Z postacią Kingi związanych jest wiele legend m. in. z Pieninami, gdzie schroniła się podczas najazdu tatarskiego na Polskę. Jedna z nich opowiada, jak uchodząca przed pogonią Kinga rzucała za siebie różne przedmioty, a te w cudowny sposób zamieniały się w przeszkody powstrzymujące wroga. Jej grzebień w gęstą puszczę; welon w mgłę; szarfa z sukni w rwący Dunajec. Legenda przekazuje też, że wtedy to właśnie z rzuconej za siebie książęcej korony powstał najwyższy szczyt Pienin Trzy Korony. Podobno też rosnące w Pieninach skalne goździki to ślady łez i krwi Kingi. KOMORA SPALONE Nazwa tej komory związana jest z pożarem, który przed wiekami rozgorzał w tej części kopalni niszcząc drewniane zabezpieczenia. Komora powstała w wyniku eksploatacji soli w XVII i XVIII wieku. W 1743 roku wydano zakaz budowy drewnianych kaplic oraz przyozdabiania już istniejących materiałami łatwopalnymi (papier, drewno) z uwagi na niebezpieczeństwo pożaru. Od niebezpieczeństwa ognia i nagłej śmierci miała bronić górników św. Barbara. Najgroźniejsze i najdłużej trwające pożary w Żupach Krakowskich wydarzyły się w latach: 1510, 1556, 1644. Od początków dziejów górnictwa ciemności kopalni były domeną złych mocy, którym przypisywano chęć ukrycia skarbów ziemi i działania na szkodę górników. Ludzie wkraczający do kopalni, w strefę mroku szukali szczególnej opieki po stronie dobra. Zejściu pod ziemię towarzyszyły modlitwy o pomyślną pracę i szczęśliwy powrót na powierzchnię. Ośrodki górnicze w różnych krajach przyjmowały za swych patronów licznych świętych. I tak święci Wolfgang i Andrzej otaczali swą opieką pracujących w Górach Harzu, św. Jerzy w Mansfeld, św. Joachim w Joachimsthal, św. Mikołaj w Czechach, Bochni a także w Złotoryi. Św. Barbara była pierwotnie patronką górników w kopalniach srebra w Kutnej Horze w środkowych Czechach, gdzie w XIV w. powstał pod jej wezwaniem wspaniały gotycki kościół i skąd jej kult przeniósł się na Śląsk. Rozwój kultu świętej w Polsce wywodzi się od bractwa św. Barbary, patronki dobrej śmierci, działającego od 1744 r. w Tarnowskich Górach. Dzień 4. grudnia jest jej świętem uroczyście obchodzonym w kopalniach Polski, Czech i 7

Austrii. Tam też do dnia dzisiejszego, jak przed wiekami rozbrzmiewa pozdrowienie Szczęść Boże. W komorze Spalone przedstawiono w sposób plastyczny zagrożenia zawałowe, gazowe i pożarowe występujące w wielickich podziemiach. Górotwór cały czas pracując zaciska przestrzenie wytworzone przez górników. Widoczne jest to na drewnianych stojakach tzw. świadkach, połamanych jak zapałki. Natomiast niebezpieczeństwo, jakie niósł ze sobą metan ilustrują postacie pokutników, wyrzeźbione w 1972 roku przez górnika Mieczysława Kluzka. Metan (CH4) jest gazem lżejszym od powietrza gromadzącym się przy stropie wyrobisk. Uwalnia się on z górotworu podczas eksploatacji soli. Łącząc się z powietrzem, w pewnych proporcjach tworzy mieszankę wybuchową, która przy zetknięciu się z ogniem eksploduje. Metan był szczególnie niebezpieczny w dawnych czasach, gdy nie znano skutecznych sposobów przewietrzania kopalni, a do oświetlania używano kaganków z otwartym ogniem. Ten zagrażający życiu ludzi gaz eliminowano poprzez wypalanie. Czynność tę wykonywali doświadczeni górnicy zwani pokutnikami, którzy odziani w wilgotne ubrania, z żagwiami zatkniętymi na długich żerdziach czołgali się po dolnych partiach wyrobisk. Kopalnia obecnie dysponuje precyzyjnymi urządzeniami służącymi do wykrywania metanu. Często przeprowadza się pomiary i badania składu kopalnianego powietrza oraz kontrolę stanu technicznego komór. Starannie opracowany system przewietrzania podziemnych wyrobisk, pracujące nieustannie wentylatory oraz klimatyzator zainstalowany na szybie Daniłowicza sprawiają, że dzisiaj pobyt w kopalni jest całkowicie bezpieczny. KOMORA SIELEC Komorę zwaną Sielec od nazwiska żupnika Aleksandra Sielskiego wyeksploatowano w 1. poł. XVII wieku. Przy wejściu do komory (po prawej stronie) górnicy umieścili oleodruk przedstawiający Matkę Boską Zwycięską. Madonna znajduje się w otoczeniu aniołów, trzyma w ramionach Dzieciątko Jezus, stopami depcze węża symbol szatana. W wielu miejscach kopalni, górnicy, tam gdzie rozpoczynali eksploatacje, bądź na skrzyżowaniach chodników umieszczali święte obrazy, które dosłownie i w przenośni oświetlały im drogę w ciężkiej podziemnej pracy. W komorze zgromadzono kolekcję autentycznych urządzeń służących do transportu soli podziemnymi korytarzami. To właśnie przy wykonywaniu prac transportowych dochodziło do najczęstszych i najpoważniejszych wypadków. Dawni górnicy używali drewnianych wózków, tzw. psów węgierskich, skrzyń i sanic nazywanych szlafami. Drobną sól pakowano do beczek, większe solne bryły - bałwany przetaczano po drewnianych pokładach. Od XVI wieku w transporcie soli na powierzchnię górnikom zaczęły pomagać konie. Ostatni koń Baśka opuścił kopalnię w 2002 roku. W 1861 roku wprowadzono do transportu wagoniki kolei żelaznej, początkowo ciągnięte przez konie a od lat 20. XX wieku przez lokomotywy akumulatorowe, a następnie trakcyjne. 8

PIESKOWA SKAŁA W komorze tej przewodnik przekazuje pielgrzymom wiadomości na temat kaplicy i szpitala św. Ducha, w którym opiekowano się górnikami, którzy ulegli wypadkom podczas pracy. Woda od wieków do chwili obecnej jest największym zagrożeniem dla kopalni soli. Wdzierając się do wnętrza kopalni rozpuszcza sól. Największe katastrofy wodne wydarzyły się w XIX wieku w poprzeczni Kloski i chodniku Colloredo. A w 1992 roku w poprzeczni Mina na IV poziomie (głębokość ok. 175 metrów) walczono z katastrofalnym wyciekiem (największe wartości sięgały 20 tys litrów na minutę), który zagrażał kopalni i miastu. W poprzeczni Kunegunda zachowały się oryginalne drewniane rynny służące do odprowadzania podziemnych wodnych wycieków. Wody ujmowano w kadzie skąd dalej transportowano je do specjalnych zbiorników. Z podszybi wodę wyciągano na powierzchnię w skórzanych workach (bulgach) lub w drewnianych kubłach. Do połowy XIX wieku funkcjonował w Wieliczce szyb Wodna Góra, służący wyłącznie do transportu na powierzchnię solanki. Stosowano również ręczne pompy nazywane paternoster. Nazwa tego urządzenia powstała przez analogię jaka występuje w jego budowie (łańcuch z zabierakami), nasuwającą skojarzenie z paciorkami różańca. KAPLICA ŚW. KRZYŻA Kaplica powstała jako wotum za uratowanie kopalni z katastrofalnego wycieku podziemnych wód wypływających z poprzeczni Kloski (poziom IV) w II połowie XIX wieku. Różnorodne wyposażenie wnętrza skompletowano z kilku dawnych miejsc kultu. Sposób urządzenia tej kaplicy poświadcza zjawisko tzw. wędrowania kaplic i ich przenoszenia w miejsca bezpieczne i tam gdzie rozpoczynano pracę, czyli w nowe rejony eksploatacji. Ołtarz kaplicy Św. Krzyża znajduje się w obudowanej drewnem wnęce zwieńczonej łukiem. Konstrukcja wspiera się na dwóch solnych kolumnach o pilastrach ciekawie zdobionych roślinnymi motywami. Centralne miejsce w ołtarzu zajmuje XIX-wieczna drewniana rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego. Przed mensą umieszczono solne figury mnichów. Zostały one przeniesione z kaplicy Św. Kunegundy z Boczańca. Po przeciwległej stronie można podziwiać polichromowaną figurę Matki Boskiej Zwycięskiej pochodzącą z XVII wieku. Pierwotnie rzeźba ta znajdowała się w kaplicy w komorze Lizak. Wnętrze oświetla żyrandol wykonany w 2. poł. XIX wieku z drewna i kryształów soli. Po prawej stronie, przy wejściu do komory zachowały się ślady po klinach, używanych przy ręcznej eksploatacji ścian. Polegała ona na oszramowaniu prostopadłościennego bloku solnego tzw. kłapcia a następnie odspojeniu go (zbiciu) za pomocą drewnianych bądź żelaznych klinów. W kaplicy Św. Krzyża grupa pielgrzymów będzie odmawiać modlitwę do św. Barbary, chroniącej wszystkich górników przed niebezpieczeństwami. 9

KAPLICA SW. KINGI W roku 1892 przypadła 600. rocznica śmierci św. Kingi. Zdecydowano wówczas, że w komorze Panzenberg II powstanie nowa kaplica dedykowana patronce wielickich górników. Kaplica św. Kingi jest najokazalszą i najbogatszą w formie podziemną świątynią wielickiej kopalni. Jej zasadniczy wystrój powstał w latach 1896-1963 i jest dziełem utalentowanych górników-rzeźbiarzy. Za głównego autora założeń architektoniczno rzeźbiarskich kaplicy uznawany jest Józef Markowski; pracujący nad wystrojem kaplicy w latach 1895 1920. Dzieło jego kontynuował młodszy z braci Markowskich - Tomasz, a następnie Antoni Wyrodek i Mieczysław Kluzek. Tradycją stało się, że każde pokolenie górników rzeźbiarzy pozostawia w kaplicy Św. Kingi ślad swojego talentu i wiary. Przy wyjściu z kaplicy od 1999 roku stoi solny pomnik Jana Pawła II. Ołtarz główny najstarszy element wystroju kaplicy, dzieło Józefa Markowskiego składa się z trzech części. Po środku - figura Św. Kingi otoczona kryształami halitu. W bocznych wnękach ołtarza, pomiędzy dwoma parami kolumn postać św. Józefa, patrona cieśli oraz św. Klemensa, patrona parafii wielickiej. Autorstwa Józefa Markowskiego są również ołtarze boczne: Serca Matki Boskiej, Serca Pana Jezusa (północny ocios) oraz kaplica Zmartwychwstania (południowy ocios). Spod jego dłuta wyszły też znajdujące się w przy schodach figury Matki Boskiej z Lourdes i górnika z kagankiem. W roku 1900 w Paryżu odbyła się światowa wystawa przemysłowa. Ponad 50 krajów zaprezentowało swoje osiągnięcia artystyczne, naukowe, techniczne. Zwiedzający mogli podziwiać również przywiezione z Wieliczki solne rzeźby kopię ołtarza z kaplicy św. Antoniego (krzyż i postaci klęczących mnichów), którą wykonał Józef Markowski. Po zakończeniu wystawy, figury wróciły do kopalni i zostały umieszczone na lewo od ołtarza głównego, tworząc tzw. Golgotę. W czasach zaborów wielicka salina była ostoją polskości. Wyrazem patriotyzmu wielickich górników jest ambona, dzieło Józefa Markowskiego (1903). Na przypominającym zamkowe mury froncie, artysta umieścił herby Polski, Litwy i Rusi, podstawę zaś uformował na kształt wawelskiego wzgórza z wyobrażeniem legendarnego smoka. Wnętrze kaplicy oświetla pięć wspaniałych żyrandoli. Po raz pierwszy rozbłysły światłem elektrycznym w roku 1914. Cztery są dziełem Józefa Markowskiego. Piąty wykonał Mieczysław Kluzek. Na największy żyrandol składa się ponad 2,5 tys. solnych kryształów. Wyposażanie kaplicy kontynuował Tomasz Markowski młodszy brat Józefa, który jest autorem wielofigurowych płaskorzeźb znajdujących się na prawym ociosie (ścianie): Wyroku Heroda, Rzezi Niewiniątek. Wykonał również postaci trzech Marii w kaplicy Zmartwychwstania. Cykl scen z Nowego Testamentu dokończył Antoni Wyrodek, rzeźbiąc po prawej stronie kaplicy Ucieczkę do Egiptu, W drodze do Betlejem, Dwunastoletniego Jezusa w świątyni, natomiast po stronie lewej Cud w Kanie Galilejskiej, Ostatnią Wieczerzę ( wzorowaną na mediolańskim fresku Leonarda da Vinci ) i Niewiernego 10

Tomasza. Zarząd kopalni docenił talent Wyrodka i umożliwił mu studia artystyczne w Krakowie. Antoni Wyrodek jest również twórcą ołtarzyka św. Kingi znajdującego się nad schodami, zaprojektował też kutą w solnej caliźnie posadzkę. W czasach nam współczesnych ( lata 1999-2003 ) dzieło wielkich poprzedników kontynuował górnik rzeźbiarz Stanisław Anioł, zmieniając wystrój prezbiterium. Wzbogacił go o Stół Boży (tzw. ołtarz centralny), ambonkę Słowa Bożego, tron papieski i dwa boczne sedilia oraz stalle na osiem miejsc. Środkowa część balustrady oddzielającej prezbiterium od nawy została otwarta w celu odsłonięcia ołtarza centralnego i lepszego kontaktu z wiernymi, np. przy udzielaniu sakramentu małżeństwa. 24 lipca 2002 roku ks. bp Kazimierz Nycz poświęcił nowy ołtarz centralny. Znalazły się na nim herby Arpadów i Kapituły Krakowskiej. Obok ołtarza centralnego stanął w 2003 roku solny krzyż. Dopełnieniem wystroju kaplicy Św. Kingi było założenie kaplicy Najświętszego Sakramentu. Znajduje się ona w miejscu dawnej zakrystii, po prawej stronie od ołtarza głównego. We wnętrzu tej kaplicy, w północnym ociosie, w caliźnie solnej umieszczono tabernakulum, natomiast na ścianie zachodniej kopie obrazu Matki Bożej Łaskawej księżnej Wielickiej (malowała Elżbieta Kalwajtys, 1995 r.) i drewniany krzyż (wyk. Władysław Janowski). Obok tabernakulum zawieszono obraz Jezu Ufam Tobie, pochodzący z łagiewnickiego sanktuarium. W ten sposób z dawnej zakrystii powstała kaplica Najświętszego Sakramentu, poświęcona 1 grudnia 2001 przez ks. bpa Kazimierza Nycza. Odtąd za zezwoleniem Kurii metropolitarnej w Krakowie na stałe obecny jest w tabernakulum Najświętszy sakrament. Od Wielkiego Postu 2000 roku msze św. w kaplicy św. Kingi odprawiane są w każdą niedzielę o 7.30 rano. W niedziele Wielkiego Postu odprawiana jest Droga Krzyżowa o Gorzkie Żale. Na mszach św. w Wielkim Poście i Adwencie głoszone są nauki rekolekcyjne. Bardzo uroczyście obchodzone są święta Patronek: św. Kingi i św. Barbary oraz niezwykła Pasterka o poranku w Wigilię Bożego Narodzenia. W kaplicy św. Kingi znajduje się jedyny na świecie pomnik Jana Pawła II wykuty w soli. Rzeźbę zaprojektował prof. Czesław Dźwigaj. Blisko sześć miesięcy wykuwali go w dwóch blokach solnych górnicy-rzeźbiarze: Stanisław Anioł, Piotr Starowicz, Paweł Janowski. J. Em. Kard. Franciszek Macharski po poświęceniu pomnika 2 grudnia 1999 roku powiedział: wierny i naturalny. Był to czas wielkich duchowych przygotowań do wizyty Ojca Świętego w Ojczyźnie i nadziei na obecność papieża w Kopalni. Krzyż papieski znajduje się przy ołtarzu centralnym. Jego twórca górnik rzeźbiarz Stanisław Anioł wzorował się na papieskim pastorale. Figura Chrystusa Ukrzyżowanego została wykonana z wielickiej soli spizowej. Krzyż ten poprzez różnorodne sole, z których został skonstruowany symbolizuje wszystkie kopalnie soli w Polsce: Wieliczkę, Bochnie, Kłodawę i Sieroszowice. Symbolizuje również jedność górników solnych w kulcie dla swojej patronki Kingi. W podstawę tego 300 kg krzyża wmontowano kamień z Jerozolimskiej Golgoty. Zarząd kopalni wraz z reprezentacją górników zawiózł solny krzyż do Rzymu w 25. rocznicę 11

pontyfikatu Jana Pawła II. Papież Polak pobłogosławił go 19 maja 2003 na placu św. Piotra. Następnie krzyż powrócił do kaplicy Św. Kingi. Kaplica Kingi jest miejscem obecności relikwii świętych kościoła katolickiego. Wieliccy górnicy już w 1690 roku tzn. zaraz po beatyfikacji bł. Kingi zabiegali o pozyskanie jej relikwii. Znalazły się one w Wieliczce jeszcze w wieku XVII, i na ten okres datowany jest późnobarokowy relikwiarz Św. Kingi przechowywany w kościele parafialnym św. Klemensa. Ze spisu (inwentarza) wielickiej fary przeprowadzonego w 1764 r. wynika informacja, że tenże relikwiarz w kształcie trumienki przechowywało górnicze bractwo tragarzy. 24 lipca 1994 roku odbyła się w kopalni wielickiej niecodzienna uroczystość. Przekazane przez Zakon Sióstr Klarysek w Starym Sączu relikwie bł. Kingi zostały umieszczone w podziemnej kaplicy jej poświęconej. W uroczystościach uczestniczyli przedstawiciele wielickiego duchowieństwa z o. dziekanem Ludwikiem Kurowskim, ks. proboszczem Zbigniewem Gerle, ks. rektorem Lucjanem Łukaszewiczem, górnicy z dyrektorem kopalni Zbigniewem Zarębskim oraz mieszkańcy Wieliczki. Była to chwila niewątpliwie historyczna i głęboko osadzona w religijnych tradycjach górników salinarnych. Podczas uroczystości barbórkowych w roku 2011 w kaplicy Św. Kingi, kardynał Stanisław Dziwisz podarował relikwie św. Jana Pawła II Papieża Polaka, które zostały umieszczone w ołtarzu centralnym. W 2014 roku górnik rzeźbiarz Marek Stachura wykonał solną monstrancję. Dane źródłowe dokumentują liczne pielgrzymki górników do grobu Kingi. Kiedy w kopalni wielickiej w grudniu 1644 roku wybuchł groźny pożar w szybie Boner i pomimo licznych wysiłków nie udawało się opanować żywiołu, ówczesny bachmistrz wielicki Aleksander Morsztyn i pisarz żupny Adam Włodkowski zorganizowali 22 lipca 1645 roku błagalną pielgrzymkę do grobu patronki, podobnie jak dwa wieki wcześniej uczynili to górnicy bocheńscy. Liczne pielgrzymki górników z Wieliczki udawały się do grobu patronki w Starym Sączu w latach 1992 1994, w związku z zagrożeniem kopalni przez wodę (wyciek z poprzeczni Mina w poz. lv ). Poważnym uszkodzeniom uległ wtedy kościół reformatów. 11 października do Starego Sącza przybyła czterdziestoosobowa delegacja z Wieliczki z ks. Lucjanem Łukaszewiczem, duszpasterzem ludzi pracy, rektorem kościółka św. Sebastiana w Wieliczce. Ksiądz Łukaszewicz celebrował mszę świętą przy wystawionej na ołtarzu trumience z relikwiami patronki. W czasie nabożeństwa poświęcono duży drewniany krzyż, który został umieszczony pod ziemią, w miejscu największego zagrożenia. Zwyczaj odbywania corocznych pielgrzymek do grobu św. Kingi został objęty programem tzw. Dni Św. Kingi, obchodzonych corocznie w Wieliczce. W kaplicy św. Kingi pielgrzymi będą mieli zarezerwowany czas na odmawianie modlitwy do św. Kingi. 12

W 2013 roku w Centrum Jana Pawła II Nie lękajcie się w Krakowie powstała również kaplica Św. Kingi. Nie mogło bowiem zabraknąć w Centrum Jana Pawła II wspomnienia o św. Kindze - zgodnie z ideą Centrum, aby znalazły się w nim kaplice i wizerunki błogosławionych i świętych wyniesionych na ołtarze przez Ojca Świętego Jana Pawła II. Projekt kaplicy Św. Kingi zakładał wykorzystanie soli jako materiału, w którym zostały wykonane najcenniejsze elementy wystroju wnętrza. Centralne miejsce w ołtarzu głównym zajmuje figura św. Kingi, zaprojektowana i wykonana przez górnika rzeźbiarza Piotra Starowicza. Górnicy wykonali kopie sześciu płaskorzeźb wzorując się na oryginałach znajdujących się 101 metrów pod ziemią w kaplicy Św. Kingi w wielickiej kopalni. 13

CHODNIK IM. ŚW. JANA PAWŁA II Solny chodnik noszący imię Jana Pawła II jest fragmentem trasy przygotowanej dla osób niepełnosprawnych, poruszających się na wózkach inwalidzkich. Chodnik przebito tak, aby połączyć kaplicę św. Kingi z komorą Stanisława Staszica. W 2004 roku zamontowano windę panoramiczną, która połączyła te dwa miejsca. W 25 rocznicę powstania Solidarności, Stanisław Anioł wykuł w chodniku im. Jana Pawła II tablicę jubileuszową, która jednocześnie stała się podziękowaniem dla Ojca Świętego. Wdzięczni za wezwanie Ducha Świętego. Ku odnowieniu oblicza Ziemi - tej Ziemi przez Jana Pawła II, Papieża Polaka, tę tablicę poświęcają jego pamięci członkowie NSZZ Solidarność przy tej kopalni. AD 2005 wrzesień 10. Wieliccy górnicy wielokrotnie pielgrzymowali do Rzymu, aby spotkać się z Ojcem Świętym. Po raz pierwszy w 1994 roku dziękowali za ocalenie miasta i kopalni z katastrofalnego wycieku w poprzeczni Mina. Prosili również o koronację Matki Bożej Łaskawej Księżnej Wieliczki. Zawozili w darze album poświecony świątyniom i kaplicom Wieliczki, obraz Św. Kingi, solny krzyż. Nie zabrakło górników 13 kwietnia 2005 roku w Bazylice Św. Piotra, gdzie uczestniczyli w uroczystościach pogrzebowych. Reprezentacja wielickich górników przybyła również na Plac Świętego Piotra w Rzymie 1 maja 2011 roku. Uczestniczyła we Mszy Świętej, podczas której Ojciec Święty Jan Paweł II został ogłoszony błogosławionym. Liczba wszystkich wiernych biorących udział w nabożeństwie tego dnia, szacowana była na 1,5 mln osób, w tym 300 tysięcy Polaków. Mszę Świętą odprawiał papież Benedykt XVI. Jan Paweł II został ogłoszony świętym kościoła katolickiego wraz z Janem XXIII, w Niedzielę Miłosierdzia Bożego 27 kwietnia 2014 roku. Celebrze przewodził papież Franciszek z udziałem emerytowanego papieża Benedykta XVI. Nie zabrakło również i w tym dniu na placu Św. Piotra delegacji górników z Wieliczki na czele z prezesem zarządu KSW S.A. Kajetanem d Obyrnem. W chodniku Jana Pawła II pielgrzymi będą się dzielić chlebem i wspominając w tym miejscu postać Sługi Bożego Alojzego Kosiby, który 60 lat swojego życia służył najbiedniejszym w wielickim klasztorze. Był kwestarzem i opiekunem ubogich, do których docierał z pomocą duchową poprzez głoszenie Dobrej Nowiny oraz materialną, dzieląc się chlebem i świadectwem wiary. Dzielenie się chlebem w tym miejscu to odniesienie do Eucharystii jak również do tradycyjnej polskiej gościnności. Wspólne odmawianie modlitwy do św. Jana Pawła II. 14

POCHYLNIA ERAZMA BARĄCZA Podziemna Droga Krzyżowa znajduje się w pochylni Erazma Barącza, na głębokości ok. 100 m. Poszczególne jej stacje starannie wyrzeźbili w lipowym drewnie utalentowani górnicy - rzeźbiarze Piotr Starowicz, Paweł Janowski, Jacek Talapka. Każda stacja zawiera relikwię kamień ze stacji z jerozolimskiej drogi krzyżowej. Golgotę Wielickich Górników poświęcił kardynał Stanisław Dziwisz uroczystość odbyła się w 5. rocznicę śmierci Jana Pawła II, 2 kwietnia 2010 roku. KAPLICA ŚW. JANA (ŚW. KRZYŻA) Kaplica św. Jana (zwana również kaplicą św. Krzyża) pierwotnie usytuowana była na I poziomie kopalni (64 m głębokości) w komorze Lipowiec. W 2005 przeniesiona na obecne miejsce na III poziomie, po odrestaurowaniu włączona została do komór trasy turystycznej. Nowa lokalizacja i przeprowadzone zabiegi konserwatorskie uratowały kaplicę przed zniszczeniem i zapomnieniem, dając zwiedzającym możliwość podziwiania jej piękna. Pierwszej mszy św. koncelebrowanej w nowym miejscu przewodniczył ks. Bp Józef Guzdek, podczas której poświęcił kaplicę. Uroczystość odbyła się w liturgiczne wspomnienie św. Jana Chrzciciela, 24 czerwca 2005 r. i odtąd ten święty jest głównym patronem kaplicy. Po dziesięcioleciach przerwy kaplica znowu ożyła i dalej, jak przed laty, sprawowana jest Eucharystia, udzielane sakramenty małżeństwa, chrztu i modlitewne spotkania. Kaplica posiada półkoliste drewniane sklepienie wpuszczone częściowo w solną ścianę. Na stropie znajduje się polichromia przedstawiająca Boga Ojca i Syna w obłokach. W ołtarzu głównym - wysokiej klasy późnobarokowy krucyfiks datowany na XVIII w., za nim polichromia przedstawiająca ideowe wyobrażenie Jerozolimy. Wpływów w dekoracji i wystroju kaplicy można szukać w świątyniach franciszkanów-reformatów. Dwie inskrypcje poświadczają rok powstania kaplicy i nazwiska wykonawców; "Lepiarski robił te kaplice w roku 1859", "Malował A: Nurnberger Steiger 1859". Także w dawniejszych większych szybikach schodowych łączących poziomy z sobą i urządzonych do zjazdu ludzi lub w ich najbliższym otoczeniu, spotykało się ołtarze lub obrazy Świętych. Patronem parafii wielickiej i również górników jest św. Klemens opiekun ciężko pracujących w kamieniołomach, pod ziemią, chroniący przed podziemnymi wodami. W kopalni wielickiej istniał szybik św. Klemensa, do którego, wg. legendy, wpadł górnik, a wezwawszy pomocy Św. Klemensa, uratował się zahaczając kilofem o cembrowinę. Na pamiątkę tego wydarzenia ufundowano w pobliżu kaplicę (w 1726 r.) z wizerunkiem tegoż świętego (nie zachowała się ). Źródła historyczne poświadczają, że w pobliżu szybika zjazdowym Św. Klemensa (szybik Klemens Stary w Nowych Górach) znajdował się piękny ołtarz z 1726 r. z tryptykiem i napisem Ku czci i chwale Św. Klemensa patrona saliny. Ołtarz 15

ten wystawiono kosztem ówczesnego Żupnika Piotra Steinhausera, a odnowiono go w 1850 r. Ażeby pamiątkę tę przed zupełnym zniszczeniem z powodu wilgoci i ciśnienia górotworu ochronić, przeniesiono go do Muzeum salinarnego w Wieliczce. W kaplicy św. Jan grupa wspólnie z kapłanem odmawia modlitwę do św. Klemensa. KAPLICA ŚW. JANA PAWŁA II W KOMORZE ALEKSANDROWICE II (MŻKW) 21 listopada 2014 r. w odrestaurowanej komorze Aleksandrowice II, Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka udostępniło kaplicę pod wezwaniem Św. Jana Pawła II. Patronem kaplicy jest Św. Jan Paweł II, któremu świat ludzi pracy był bardzo bliski, stąd też Jemu poświęcona została ta kaplica w kopalni, w której przez siedem wieków pracowało wiele pokoleń górników. Karol Wojtyła odwiedził kopalnię trzykrotnie: w 1930 r., 1936 r. oraz będąc kardynałem w 1971 r. Poświęcenia kaplicy dokonał Jego Eminencja Ksiądz Kardynał Stanisław Dziwisz. Kaplica Św. Jana Pawła II posiada współczesny wystrój na miarę XXI w. nowoczesny, wykorzystujący multimedia. Wpisuje się ona w wielowiekową tradycję urządzania kaplic w kopalni, które swym stylem i aranżacją odzwierciedlały zawsze ducha epoki, w której powstawały. Zasadniczy wystrój świątyni stanowią trzy rzeźby (imitujące bryły solne) sprawiające wrażenie unoszenia się nad ziemią. Pierwsza z nich tworzy mensę ołtarzową; druga jest elementem kompozycji; trzecia ustawiona pionowo składa się z ruchomych części, które po rozsunięciu tworzą świetlny krzyż. Pojawienie się krzyża stanowi kulminacyjny moment multimedialnego spektaklu pt. Na początku było słowo wg Ewangelii Św. Jana. Kaplica poświęcona Papieżowi Polakowi została tak zaprojektowana aby motywem przewodnim stały się jego słowa. Animacje w formie projekcji wielkoformatowej, wykorzystują fragmenty homilii Papieża. Współbrzmiąca z obrazem muzyka oraz świetlna iluminacja tworzą całość oddziałującą na zmysły i emocje widza. Multimedialna przestrzeń kaplicy została zaprojektowana tak aby pogłębić myśl przewodnią odwołującą się do słów św. Jana Pawła II. Na instalację multimedialną składają się: projekcje holograficzne, interaktywne przestrzenie związane z papieskimi pielgrzymkami, projekcje fragmentów homilii z całego świata, którym towarzyszy głos Papieża z tzw. sound shower ów. Dzięki temu, w różnych miejscach komory, można usłyszeć w sześciu wersjach językowych fragmenty z homilii papieskich świadczących o globalnej skali oddziaływania Jego przesłania. O Patronie przypomina karta z makularza - dziennika konklawe kardynała Karola Wojtyły z pierwszym jego podpisem jako Papieża Jana Pawła II eksponowana w gablocie po lewej stronie ołtarza na wprost wejścia. Dokument ten został udostępniony Muzeum przez Kurię Archidiecezjalną w Krakowie. Kaplica jest czynnym obiektem sakralnym, nad którym opiekę sprawuje kapelan. Jest ona najgłębiej na świecie położoną świątynią poświęconą Papieżowi. Została włączona do szlaku 16

pielgrzymkowego Szczęść Boże, będą tu też obchodzone uroczystości lokalne oraz ponadregionalne m.in. związane z osobą Papieża Jana Pawła II. Autorem aranżacji wystroju wnętrza i multimediów jest artysta plastyk Aleksander Janicki, a autorem technologii multimediów mgr inż. Maciej Dziadowiec. Na zakończenie pielgrzymki w miejscu tym program szlaku przewiduje odprawienie mszy św. Przed rozpoczęciem nabożeństwa grupa przekazuje jedną wspólną intencję kapłanowi, który odczytuje ją podczas mszy św. Istnieje możliwość przyjęcia komunii św. pod dwiema postaciami. Uroczystość może zostać zakończona wspólnym odśpiewaniem pieśni Barka. KOMORA SAURAU Jedno z najpiękniejszych i najciekawszych wyrobisk. Wyeksploatowane w latach 1820-70 w dużej bryle soli zielonej. Nazwa komory pochodzi od ówczesnego premiera i ministra spraw wewnętrznych Austrii Franciszka von Saurau. Komora ze względu na niezwykłe walory widokowe została udostępniona turystom już w 1877 r. W historycznych przewodnikach określana jako najwspanialsza komora ówczesnej trasy turystycznej. Współczesną atrakcją jest ruchoma makieta prezentująca sposób zjazdu górników do kopalni, powstała na podstawie XVII wiecznych sztychów. Tu też znajduje się solny pomnik gen. Józefa Hallera autorstwa S. Anioła (2008 r.). Na dole komory, w wykutych w solnym ociosie ramach znajduje się kopia XVII wiecznego obrazu Anioł Stróż (oryginał eksponowany na wystawie Sacrum w dziedzictwie solnym). Komora Saurau urzeka swym pięknem filmowców i fotografów. W niej m.in. nagrywano wiele scen do filmu Młyn i krzyż Lecha Majewskiego (2010 r.). KOMORA RUSSEGGER VII Nazwa komory poświęcona jest Józefowi Russeggerowi (1802-1863), znakomitemu inżynierowi górniczemu i geologowi; zarządcy m. in. wielickiej kopalni. W komorze prezentowana jest wystawa Sacrum w dziedzictwie solnym. Przypomina o wielowiekowej tradycji urządzania kaplic w podziemiach wielickiej kopalni. Badania potwierdziły istnienie ok. 40 takich miejsc, nie wszystkie zachowały się do naszych czasów. Na uwagę zasługują: najstarszy obraz z wielickich podziemi Anioł Stróż z 1691 r., obraz Św. Kinga autorstwa F. Olesińskiego (początkowo znajdował się w ołtarzu głównym kaplicy Św. Kingi), kolekcja krucyfiksów (XVII XIX w.), XIX-wieczne grafiki z widokami kaplic, świeczniki z postaciami aniołów i XIX-wieczny żyrandol ozdobiony solnymi kryształami. Mapa ukazuje rozmieszczenie kaplic na trzech pierwszych poziomach kopalni. Ekspozycję w nowej aranżacji udostępniono w 2008 r. 17

PODSZYBIE SZYBU DANIŁOWICZA (POZIOM III) Po przejściu szlaku pielgrzymkowego dotarliśmy do miejsca, z którego wyjeżdżamy na powierzchnię czteropiętrową windą. Na każdy jej poziom wchodzi 9 osób (razem 36 osób). Winda porusza się z prędkością 4m/s. Zgodnie z odwieczną tradycją budowania przy podszybiach ołtarzy, umieszczono tutaj współczesny obraz Piotra Moskala, przedstawiający patronkę solnych górników św. Kingę. W symetrycznie zaprojektowanych wnękach, po obu stronach obrazu znajdują się rzeźby św. Franciszka i św. Klary, wykonane z drewna lipowego przez górnika-rzeźbiarza Pawła Janowskiego. Podziemne kaplice, wizerunki świętych patronów jak i pozdrowienie Szczęść Boże wypowiadane przy każdym spotkaniu i pożegnaniu, są świadectwem niezwykłej pobożności ludzi pracujących pod ziemią. 1 1. W pozostałych wyrobiskach przez, które wiedzie szlak pielgrzymkowy, przewodnik przekazuje informacje takie jak przy standardowym oprowadzaniu po trasie turystycznej 18

NOTY BIOGRAFICZNE ŚWIĘTYCH Święty Antoni z Padwy, Antoni Padewski, właśc. Fernando Martins de Bulhões, (pol. Ferdynand Bulonne) portugalski teolog, franciszkanin, święty Kościoła katolickiego, prezbiter i Doktor Kościoła (ur. 1195 w Lizbonie, zm. 13 czerwca 1231 w Arcelli k. Padwy). Pochodził z bogatej, szanowanej rodziny. Ochrzczono go imieniem Ferdynand. W młodości wstąpił do zakonu Kanoników Regularnych św. Augustyna. Studiował dzieła klasyków łacińskich i święte księgi. Chcąc skupić się mocniej na nauce, poprosił przełożonych o przeniesienie do Opactwa Świętego Krzyża w Coimbrze (ówczesnej stolicy Portugalii). W 1219 otrzymał święcenia kapłańskie. Kiedyś przez przypadek poznał pięciu franciszkanów podążających do Maroka, aby nauczać muzułmanów. Ferdynand był pod wrażeniem ich prostego, ubogiego, ale jakże pogodnego stylu życia. Rok później otrzymał wieści, że zginęli oni śmiercią męczeńską. W 1220 opuścił zakon kanoników regularnych św. Augustyna i wstąpił do zakonu franciszkanów (Zakon Braci Mniejszych) z nadzieją wyjazdu na misje do Maroka i poniesienia tam śmierci męczeńskiej za głoszenie Ewangelii. W zakonie franciszkańskim przyjął imię Antoni i rozpoczął studiowanie myśli św. Franciszka, Pisma Świętego, udzielał się w pracy duszpasterskiej i kaznodziejskiej. Jego kazania stały się sławne. Szczególny dar wymowy gromadził przy nim wielkie tłumy. Wkrótce wyruszył do Maroka, aby tam nauczać. Jednak choroba nie pozwoliła mu kontynuować podróży. Podjął pracę w przytułku dla ubogich w Monte Paolo w pobliżu Forlì we Włoszech. Następnie przełożeni wysłali go w celu głoszenia Ewangelii w Lombardii. Antoni pracował jako wykładowca na uniwersytetach w Montpellier i Tuluzie. Pracował też jako wysłannik kapituły do papieża Grzegorza IX, który nazwał jego kazania szkatułką Biblii i nakazał mu pisać kazania na dni świąt. 30 maja 1227 mianowano go prowincjałem obszaru Emilia-Romania. Przez trzy kolejne lata Antoni pisał kazania niedzielne. W czerwcu 1230 papież zwolnił go z tych obowiązków. Antoni osiadł w klasztorze Świętej Marii w Padwie. Następnego roku ciężko zachorował na puchlinę wodną i zmarł mając 36 lat. Za życia zwano go młotem na heretyków. Był jednym z najbardziej cenionych kaznodziei XIII w.; elokwentny, ze świetną pamięcią, szeroką wiedzą i silnym, czystym głosem. Wierni uznają, że pewnej nocy Dzieciątko Jezus nawiedziło Antoniego i ucałowało go zapewniając o miłości Boga. Z tej przyczyny święty jest przedstawiany z małym Jezusem z Nazaretu na ręku. W Polsce święty cieszy się szczególnym kultem w Jaśle (w Sanktuarium Jego imienia), Leżajsku, Przeworsku, Radecznicy, gdzie mieszczą się klasztory oo. Bernardynów oraz Brodnicy, gdzie jest patronem miasta. Św. Antoni od dawna był czczony w kręgu zakonów franciszkańskich. Przez górników był czczony głównie jako patron zaginionych i zagubionych w wyrobiskach kopalnianych. Uciekano się do niego w wypadku zawału i konieczności poszukiwana drogi wyjścia. Zwracali się do niego o orędownictwo również ci, którzy 19

poszukiwali nowych złóż i pól eksploatacji. Szczególnym wyrazem kultu tego świętego było założenie w wielickiej kopalni kaplicy Jemu poświęconej. O kulcie św. Antoniego jako górniczego patrona może świadczyć także fakt, że jego imię nosił górniczy szpital w Bochni. Proces kanonizacyjny św. Antoniego był najkrótszym w historii Kościoła katolickiego, kanonizowany 30 maja 1232 przez papieża Grzegorza IX (ogłoszony świętym 352 dni po śmierci). 16 stycznia 1946 papież Pius XII ogłosił go Doktorem Kościoła. Święty Antoni jest patronem osób i rzeczy zaginionych, wielu miast (m.in. Lizbony, Padwy, w Polsce m.in.: Lublina, Rybnika, Jasła), parafii oraz kościołów na całym świecie, franciszkanów, antoninek oraz wielu bractw; dzieci, górników, małżeństw, narzeczonych, położnic, ubogich, podróżnych. W ikonografii św. Antoni przedstawiany jest w habicie franciszkańskim; nieraz głosi kazanie, czasami trzyma Dziecię Jezus. Jego atrybutami są: księga, lilia, serce, ogień symbol gorliwości, bochen chleba, osioł i ryba. Jego wspomnienie i święto w Kościele katolickim obchodzone jest w dzienną rocznicę śmierci (13 czerwca) i szczególnie hucznie jest obchodzone w Lizbonie. Jan Paweł II, święty Kościoła katolickiego, przed wyborem na papieża Karol Józef Wojtyła (1920-2005) Najwyższy Kapłan Kościoła katolickiego, głowa Państwa Watykańskiego, prymas Włoch, Arcybiskup Metropolita Prowincji Rzymskiej. Wcześniej metropolita krakowski, biskup, arcybiskup i kardynał, zastępca przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski, profesor, doktor habilitowany, pedagog, poliglota, filozof i mistyk, aktor, dramatopisarz, poeta. Urodził się 18 maja 1920 roku w Wadowicach. Był synem Karola Wojtyły, urzędnika wojskowego i Emilii z Kaczorowskich. Jego matka zmarła, kiedy miał 9 lat. W 1930 r. rozpoczął naukę w I Gimnazjum Męskim im. Marcina Wadowity. W 1932 r. umarł jego starszy brat - Edmund, który był lekarzem. W 1938 r. zdał egzaminy dojrzałości i przeniósł się wraz z ojcem do Krakowa, gdzie rozpoczął studia polonistyczne na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Musiał je jednak przerwać z powodu wojny, w czasie której pracował fizycznie, m.in. w kamieniołomie i w zakładach sodowych Solvay. W lutym 1941 r. po długiej chorobie zmarł jego ojciec. W 1942 r. rozpoczął tajne studia teologiczne w seminarium duchownym, a potem na Wydziale Teologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zaraz po wojnie pracował na uczelni jako asystent i prowadził seminaria z historii dogmatu. W 1946 r. został wyświęcony na księdza przez kardynał Adama Sapiehę i wyjechał do Rzymu na studia w Papieskim Uniwersytecie św. Tomasza z Akwinu. W 1948 r. otrzymał stopień doktora i został skierowany do parafii w Niegowici, gdzie był wikariuszem i katechetą. W 1949 r. przeniesiono go do parafii św. Floriana w Krakowie. W 1953 r. przedstawił rozprawę habilitacyjną z zakresu etyki. Potem wykładał na KUL-u. W 1958 r. został biskupem tytularnym Ombii i biskupem pomocniczym Krakowa. Uczestniczył w obradach Soboru Watykańskiego II. W 1963 r. został arcybiskupem metropolitą krakowskim. W 1967 r. Paweł VI kreował go na kardynała. W latach 1969-1978 był zastępcą przewodniczącego Konferencji 20

Episkopatu Polski. Jeszcze przed rozpoczęciem pontyfikatu napisał kilkanaście książek. Od młodości tworzył poezje i dramaty. Swoje utwory publikował w prasie katolickiej pod pseudonimami Andrzej Jawień, AJ, Piotr Jasień i Stanisław Andrzej Gruda. Współpracował z Tygodnikiem Powszechnym i Znakiem. Jego najważniejszą książka filozoficzną była praca pt. Osoba i czyn. 16 października 1978 r. wybrany został na 264. papieża i przybrał imię Jan Paweł II. Był pierwszym papieżem z Europy Wschodniej i pierwszym od 4,5 wieku biskupem Rzymu, nie będącym Włochem. Przewodził Kościołowi Katolickiemu przez 26 i pół roku. 13 maja 1981 został postrzelony przez zamachowca na Placu św. Piotra, przeżył tylko dzięki szybkiej operacji. Do pełni zdrowia nigdy nie wrócił i cierpiał z powodu dolegliwości będących następstwem tego zamachu. Mimo to prowadził wyjątkowo aktywny tryb życia. Ogłosił 1820 błogosławionych i świętych. Kreował 232 kardynałów. Wydał 14 encyklik i napisał ponad 40 listów apostolskich. Odbył 104 podróże zagraniczne, w tym osiem do Polski. Odprawił setki masowych mszy, spotykał się z duchownymi innych religii, jako pierwszy papież odwiedził synagogę i meczet. Brał też udział w przedsięwzięciach artystycznych: koncertach, występach zespołów, projekcjach filmowych. Wydał książki, które zdobyły wielką popularność: Mężczyzną i niewiastą stworzył ich, Odkupienie ciała a sakramentalność małżeństwa, Przekroczyć prób nadziei, Dar i Tajemnica, Tryptyk rzymski, Wstańcie, chodźmy!, Pamięć i tożsamość. Przez ostatnich kilkanaście lat życia cierpiał na postępującą chorobę Parkinsona, mimo to funkcję papieża pełnił aż do śmierci. Zmarł 2 kwietnia 2005 r. Jego grób znajduje się w Bazylice św. Piotra w Watykanie. Proces beatyfikacyjny rozpoczął się już miesiąc po pogrzebie, a zakończył 1 maja 2011 r. Kanonizacja nastąpiła 27 kwietnia 2014 r. Papież Franciszek ogłosił św. Jana Pawła II patronem rodzin. Św. Kunegunda zwana Kingą urodziła się w roku 1234, była dzieckiem króla Węgier Beli IV i Marii Laskaris, córki cesarza greckiego Teodora I. Pochodząca z możnej i silnej dynastii Arpadów, Kinga poślubiła Bolesława V Wstydliwego, księcia krakowsko-sandomierskiego. Czasy panowania tej książęcej pary były bardzo trudnym okresem dla Polski, osłabionej rozbiciem dzielnicowym, pozbawionej silnej władzy królewskiej. Kinga dbała o pomyślność duchową i materialną swojej nowej ojczyzny. Swoimi staraniami przyczyniła się do kanonizacji św. Stanisława biskupa i męczennika, która miała miejsce w Asyżu 17 września 1253 roku. Jej to również przypisywane jest odkrycie soli kamiennej w Małopolsce. Kinga wyróżniała się od najmłodszych lat miłosierdziem i hojnością. Znaczną część swojego posagu przeznaczyła na żołd dla rycerstwa oraz na odbudowę państwa po niszczycielskich najazdach tatarskich. Kinga w roku 1280 ufundowała w Starym Sączu klasztor klarysek, któremu zapisała miasto oraz 28 okolicznych wiosek. W kilka lat po śmierci Bolesława osiadła w starosądeckim klasztorze, gdzie przebywała aż do śmierci w 1292 roku. Zrezygnowała z 21

wszelkich zaszczytów i godności, służyła biednym i potrzebującym. Władała biegle łaciną i językiem polskim. Dla panien przyjmowanych do klasztornej szkoły, Kinga wprowadziła modlitwy, kazania i pieśni po polsku. Na ołtarze wyniósł ją w roku 1690 papież Aleksander VIII. W 1717 roku papież Benedykt XIII ogłosił Kingę patronką Królestwa Polskiego i Litwy. W 2007 roku ks. bs. Piotr Libera ogłosił, że decyzją Stolicy Apostolskiej, św. Kinga została ustanowiona patronką polskich samorządowców. Dopełnieniem jej dokonań i wiary był akt kanonizacji przeprowadzony przez Jana Pawła II w 1999 roku. Wspomnienie liturgiczne tej świętej w Kościele katolickim obchodzone jest w dies natalis czyli 24 lipca i w Polsce ma rangę wspomnienia obowiązkowego. Św. Barbara z Nikomedii, żyjąca w III wieku dziewica, męczennica, święta Kościoła katolickiego i prawosławnego. Była córką zamożnego poganina Dioskura z Nikodemii (lub Heliopolis) miasta położonego w Bitynii (na terenie dzisiejszej Turcji). Zamknięta w wieży za sprzyjanie chrześcijanom, w swym więzieniu przyjęła chrzest. Zginęła z rąk własnego ojca, który ściął jej głowę mieczem. Według legendy tuż przed śmiercią anioł przyniósł jej Komunię Świętą. W ikonografii św. Barbara przedstawiana jest z koroną, w ręku trzyma kielich i Hostię (symbol Eucharystii). Czasami ukazywana jest z wieżą, w której była więziona oraz z mieczem, od którego zginęła. W kręgach Kościoła Wschodniego Europy czczono Ją już w IV w. i tam też został spisany Jej pierwszy żywot. W Kościele Zachodnim kult św. Barbary znany był od VI wieku, a następnie rozwinął się szczególnie w okresie wypraw krzyżowych. W Polsce początki kultu św. Barbary sięgają XI wieku i rozwinęły się szczególnie w ośrodkach górniczych Śląska, w Olkuszu, Wieliczce i Bochni. Począwszy od XIV wieku w wielu krajach Europy, w tym także w Polsce (np. kościół Św. Barbary w Krakowie) istniały przy kościołach pod jej wezwaniem - bractwa Św. Barbary. Patronuje konającym i chrześcijańskiej dobrej śmierci, poprzedzonej pociechą duchową i przyjęciem Eucharystii. Dlatego też za swoją patronkę wybierały ją grupy zawodowe, których praca połączona była z zagrożeniem życia oraz trudem m.in. górników, hutników, marynarzy, rybaków, żołnierzy, kamieniarzy, więźniów i wielu innych. Jest orędowniczką w czasie wojen, zaraz, burz i pożarów. Św. Barbara jest również patronką Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie i archidiecezji katowickiej. Klemens I, papież w latach ok. 91 101 zwany Apostołem pokoju, święty Kościoła katolickiego i prawosławnego. Zaliczony do Ojców Kościoła. Jest najstarszym znanym z imienia pisarzem starochrześcijański. Znany jest jako autor listu do Koryntian, w którym upomina tamtejszych zwaśnionych chrześcijan. Według tradycji był czwartym biskupem Rzymu. Około IV w. ukształtowała się tradycja mówiąca o tym, że zginął śmiercią męczeńską. Podobno cesarz Trajan zesłał go na wygnanie i kazał go wrzucić do morza z kotwicą zawieszoną u szyi. Święty męczennik Klemens I opiekuje się m.in. marynarzami, kamieniarzami, a także górnikami. Jest patronem parafii wielickiej. W ikonografii Klemens jest przedstawiany z kotwicą, rybą oraz księgą i paliuszem papieskim. 22