Najświętszej Marii Panny

Pielgrzymka do Ziemi Świętej śladami Najświętszej Marii Panny POLSKI

2

Wstęp Dla katolików, pielgrzymka do Ziemi Świętej może być wspaniałą okazją do odbycia duchowej podróży w głąb siebie oraz do odnowienia wyznania wiary. Podziwianie historycznych krajobrazów, oglądanie świętych miejsc opisanych w Biblii oraz sanktuariów upamiętniających miejsca, w których żył i nauczał Jezus, stanie się inspiracją dla wewnętrznej emocjonalnej wędrówki, tak ważnej dla każdego wiernego. Poznawanie biblijnych historii będzie więc duchowym spełnieniem dla każdego pielgrzyma przybywającego do Ziemi Świętej. Jedna z proponowanych tras pielgrzymkowych oferuje podążanie śladami Najświętszej Marii Panny, Matki Jezusa, która urodziła się, mieszkała, i której życie prawdopodobnie zakończyło się w Ziemi Świętej. Doświadczyła największej tragedii jaka może spotkać matkę, była świadkiem męki i śmierci własnego syna. Jednak pielgrzymka na jej cześć jest wydarzeniem radosnym, ponieważ została pobłogosławiona Bożą łaską, jak jest napisane w Ewangelii: Bądź pozdrowiona, pełna łaski, Pan z Tobą, błogosławiona jesteś między niewiastami. (Ewangelia według św. Łukasza, rozdział 1, wers 28, Nowego Testamentu) 1 Chcąc odkrywać obecność Najświętszej Marii Panny w Tajemnicy Jezusa oraz w Kościele, pielgrzymi mogą zdecydować się na odwiedzenie jedynie miejsc bezpośrednio związanych z jej życiem lub pogłębić swe doświadczenia poprzez udział w wyprawie o znacznie bogatszym programie. Poniższa publikacja zawiera listę miejsc świętych oraz tych bezpośrednio związanych z historią życia Najświętszej Marii Panny, a także szczegółowe opisy i praktyczne informacje, które niewątpliwie będą pomocne zarówno dla gości, jak i organizatorów pielgrzymek. Jeśli nie zaznaczono inaczej, wszystkie podane daty odnoszą się do naszej ery (n.e.). Proponowane plany podróży zawierają sugestie programów i zajęć, które nadadzą dodatkowy wymiar pielgrzymce ku czci Najświętszej Marii Panny. 1 Wszystkie cytaty z Biblii pochodzą z Biblii Tysiąclecia. 3

4 Spis Treści Wstęp Nazaret Bazylika Zwiastowania Kościół św. Józefa Muzeum Franciszkanów Międzynarodowe Centrum Maryjne w Nazarecie Źródło Najświętszej Marii Panny (Studnia Marii) Kościół melchicki w miejscu dawnej synagogi (Katolicki Kościół wschodni) Kaplica Strachu Najświętszej Marii Panny Zakątki Galilei Seforis (Zippori) Kana Galilejska Kościół Pierwszego Cudu Góra Tabor Bazylika Przemienienia Pańskiego Kościół Eliasza (Grecki Kościół Prawosławny) Jezioro Kineret Kafarnaum Kościół Domu św. Piotra Synagoga Kościół Dwunastu Apostołów (Grecki Kościół Prawosławny) Tereny wokół Jeziora Kineret, niezwiązane bezpośrednio z Najświętszą Marią Panną Hajfa i Góra Karmel Opactwo Stella Maris Grota Eliasza Opactwo Proroka Eliasza (Deir al-muhraka) Jerozolima Stare Miasto Starożytne schody prowadzące do Bram Hulda Ściana Zachodnia (Ściana Płaczu) Wzgórze Świątynne Kościół św. Anny (Sadzawka Betesda) Via Dolorosa Czwarta Stacja Drogi Krzyżowej Bazylika Grobu Świętego (Według tradycji prawosławnej, Kościół Zmartwychwstania) Dziesiąta Stacja Drogi Krzyżowej Dwunasta Stacja Drogi Krzyżowej Trzynasta Stacja Drogi Krzyżowej 3 6 8 9 9 10 10 12 12 13 15 16 17 18 19 20 21 21 22 25 26 27 28 29 31 32 32 34 34 35 36 36 37

Franciszkańska Kaplica Najświętszego Sakramentu Etiopska prawosławna Kaplica Czterech Bestii Kościół Odkupiciela (świątynia luterańska) Kościół św. Marka (Syryjski Kościół Ortodoksyjny) Jerozolima Poza Murami Starego Miasta Park Narodowy Miasta Dawida Wieczernik Grób Króla Dawida Zakon Benedyktyński Hagia Maria Sion na Górze Syjon Opactwo Zaśnięcia Grób Najświętszej Marii Panny Makieta Jerozolimy z czasów Drugiej Świątyni w Muzeum Narodowym Izraela Ain Karem Źródło Najświętszej Marii Panny Zakon Sióstr Różańcowych Kościół Nawiedzenia Kościół św. Jana Chrzciciela Zgromadzenie Sióstr Matki Bożej Syjonu Obrazy i rzeźby w Jerozolimie przedstawiajace Najświętszą Marię Pannę W Drodze Do Betlejem Grób Racheli Betlejem* Bazylika Narodzenia Pańskiego Grota Mleczna Abu Gosz Kościół Notre Dame de l Arche de l Alliance (Kościół Matki Bożej Arki Przymierza) Opactwo Zmartwychwstania Najświętszej Marii Panny Beit Jamal Deir Rafat Uwagi Ogólne Sugerowany Plan Podróży Plan podróży dziesięciodniowej Plan krótkiej podróży pięciodniowej Praktyczne informacje na temat Izraela Mapa 37 37 38 38 40 41 42 43 44 44 45 45 46 46 47 48 48 49 50 50 51 52 52 54 54 55 57 58 59 *sprawdź komentarz na stronie 50. 5

NAZARET Miasto Nazaret było w czasach Jezusa jedynie niewielką wioską. Jego mieszkańcy zajmowali się uprawą roli oraz rzemiosłem. Prawdopodobnie byli więc gospodarczo uzależnieni od pobliskiego Seforis i jedynie tam mogli zaopatrywać się w towary i zamawiać usługi. Mieszkańcy miasteczka wiedli typowy wiejski żywot, pozostający poza wpływem okupujących kraj Rzymian, silnie odczuwalnym w dużych miastach. Odseparowani byli także od wstrząsających w owym czasie społecznością żydowską niepokojów natury politycznej, społecznej i religijnej. Z archeologicznych prac wykopaliskowych dowiadujemy się, że to starożytne miasto w czasach Jezusa usytuowane było w okolicy dzisiejszej Bazyliki Zwiastowania oraz pobliskiego kościoła św. Józefa. Pomimo ogromnego znaczenia Nazaretu w życiu Jezusa i jego rodziców, miasto nie od razu stało się miejscem chrześcijańskich pielgrzymek. Pierwsze sanktuarium zostało w tym miejscu wzniesione prawdopodobnie dopiero w połowie IV wieku. Pochodzącej z Hiszpanii chrześcijańskiej pątniczce Egerii, która odwiedziła Nazaret w roku 383, pokazano wspaniałą, ogromną grotę, w której mieszkała Maria, Matka Jezusa. Został tam wzniesiony ołtarz. 2 Była to prawdopodobnie największa z jaskiń, które dziś obejmuje teren Bazyliki. W tradycji rzymskokatolickiej jest to miejsce, w którym Archanioł Gabriel ukazał się Najświętszej Marii Pannie (Ewangelia według św. Łukasza, rozdział 1, wersy od 26 do 38 Nowego Testamentu). 6 2 patrz: J. Wilkinson, Egeria s Travels to the Holy Land, wyd. 3, Warminster: Aris & Phillips, 1999. (wydanie polskie całości pt. Pielgrzymka do miejsc świętych, 1970)

Centrum Informacji Turystycznej w Nazarecie: Godziny otwarcia: od poniedziałku do piątku w godzinach: 8:30-17:00; w soboty, w godzinach 9:00-13:00 Adres: ul. Casa Nova 58 Telefon: + 972 04 657 05 55 E-mail: nazrat@int.gov.il 7

Bazylika Zwiastowania Zbudowana w latach 1960 69 dzisiejsza Bazylika Zwiastowania jest największym chrześcijańskim sanktuarium na Bliskim Wschodzie. Konstrukcja zaprojektowana przez architekta Giovanniego Muzio ma dwa poziomy: górny i dolny. Dolny kościół zbudowany został na zarysie dwunastowiecznej katedry wzniesionej przez krzyżowców (środkowa nawa, oskrzydlona dwoma mniejszymi) z częściowo zrekonstruowanymi wschodnimi absydami. Niższy poziom obejmuje bizantyjską grotę, w której obrębie znajdują się trzy kaplice będące głównymi miejscami liturgicznymi w całej świątyni. Górny kościół służy lokalnej parafii rzymskokatolickiej. Ogromna kopuła ponad główną nawą wznosi się na wysokość Godziny otwarcia: codziennie w godzinach 08:00-11:45 oraz 14:00-18:00 (zimą do godziny 17:00). W celu umówienia terminu mszy świętej: prosimy o kontakt telefoniczny pod numerem +972-04-6572501 Dostępność: Do Bazyliki prowadzą schody z ulicy. Istnieje możliwość podjechania wózkiem inwalidzkim. Do zachodniej fasady oraz na niższy poziom kościoła dojść można przez bramę główną. Do fasady południowej i wyższej dojść można przez bramę wyższą (wyjście w pobliżu Kościoła św. Józefa). Brak miejsc parkingowych w pobliżu Bazyliki. Parking znajduje się w pobliżu Centrum Informacji Turystycznej. 60 metrów. Zaprojektowana została tak, aby przedstawiać białą lilię, jeden z symboli ikonograficznych reprezentujących Najświętszą Marię Pannę. Na ścianach nawy znajdują się mozaiki, sfinansowane przez liczne społeczności katolickie z całego świata. Cała Bazylika pełna jest symboli chrześcijańskich oraz inskrypcji odnoszących się do chrześcijańskiej tradycji. Wschodnia fasada kościoła, która służy jako główne wejście do budynku, ma kształt piramidy. Na jej szczycie usytuowana jest figura Jezusa. Na froncie świątyni umieszczono inskrypcje i płaskorzeźby przedstawiające główne zasady wiary chrześcijańskiej, które podkreślają także wagę i istotę narodzin Jezusa. Fasada zachodnia dedykowana jest natomiast Najświętszej Marii Pannie, a jej figura widnieje na szczycie frontonu. Na ścianach wypisana jest modlitwa Salve Regina (z łac. Witaj Królowo), a słowo Ave (z łac. bądź pozdrowiona) widnieje nad wejściem. Drzwi świątyni zdobi dwanaście płaskorzeźb przedstawiających najważniejsze sceny z życia Najświętszej Marii Panny. 8

Kościół św. Józefa Według większości powszechnych podań, kościół ten został zbudowany w miejscu, w którym znajdował się zakład ciesielski Józefa. Inne twierdzą, iż w tym miejscu stał dom Świętej Rodziny, gdzie Maria i Józef mieszkali po powrocie z Egiptu. Obecnie stojący tu kościół wybudowano w roku 1914 na zarysie znacznie wcześniejszej konstrukcji średniowiecznej (Kościół Karmienia z czasów krzyżowców). Zawiera on także pewne elementy jeszcze dawniejszego rzymskiego/ bizantyjskiego baptysterium. W podziemnej komnacie wykutej w skale znajduje się zagłębienie. Widać w niej także pozostałości mozaik. Grota pełni funkcję krypty. Godziny otwarcia: codziennie w godzinach 08:00-11:45 oraz 14:00-18:00 (zimą do godziny 17:00). Telefon: +972-04-6572501 Dostępność: Do kościoła prowadzą schody z ulicy. Istnieje możliwość podjechania wózkiem inwalidzkim. Brak miejsc parkingowych na terenie kościoła. Najbliższy parking znajduje się w pobliżu Centrum Informacji Turystycznej. Muzeum Franciszkanów W tym niewielkim muzeum przylegającym do Bazyliki Zwiastowania oglądać można eksponaty pochodzące z wykopalisk archeologicznych. Prace wykopaliskowe prowadzone były w Grocie Zwiastowania oraz w miejscach obejmujących okolice starożytnego Nazaretu. Najważniejszymi prezentowanymi artefaktami są głowice z Nazaretu przepięknie, kunsztownie wykonane, rzeźbione kapitele pochodzące z czasów krzyżowców, przedstawiające sceny z historii chrześcijaństwa. Uważa się je za jedne z najpiękniejszych zwieńczeń kolumnowych na świecie. Najwyraźniej zostały zakopane i w ten sposób ukryte podczas podboju Mameluków w XII wieku i najprawdopodobniej nigdy nie pełniły swojej funkcji, to znaczy nie służyły jako zwieńczenia pilastrów. Zostały odkryte na przełomie XIX i XX wieku podczas prac renowacyjnych prowadzonych w ówczesnym budynku kościoła. Przy wejściu pobierana jest niewielka opłata. Godziny otwarcia: codziennie w godzinach 09:00-11:45 oraz 14:00-17:30. Telefon: +972-04-6572501 Wycieczki z przewodnikiem: Istnieje możliwość skorzystania z usług przewodnika, jednak dopiero po wcześniejszym umówieniu się na zwiedzanie. Dostępność: Do muzeum prowadzą schody z ulicy. Istnieje możliwość podjechania wózkiem inwalidzkim. Brak miejsc parkingowych na terenie muzeum. Najbliższy parking znajduje się w pobliżu Centrum Informacji Turystycznej. 9

Międzynarodowe Centrum Maryjne w Nazarecie Rozrastające się obecnie w kompleks budynków usytuowanych naprzeciw Bazyliki Zwiastowania, Międzynarodowe Centrum Maryjne w Nazarecie, zaprasza pielgrzymów i turystów do odkrywania Tajemnicy Najświętszej Marii Panny, która prowadzi nas do Jezusa. Program zwiedzania Centrum obejmuje prezentację multimedialną. W projekcie tym biorą udział liczne kościoły reprezentujące różne wyznania. W grudniu 2009 roku archeolodzy prowadzący prace wykopaliskowe na terenie należącego do Centrum dziedzińca odkryli pochodzące z I wieku pozostałości skromnego, zajmowanego prawdopodobnie przez jedną rodzinę mieszkania. Cztery pokoje, podwórze i zbiornik na wodę dają obraz tego, jak mogło wyglądać dzieciństwo Jezusa i w jakich warunkach je spędzał. Znalezisko jest obecnie zabezpieczane i przygotowywane do zaprezentowania turystom, ponieważ już wkrótce stanie się główną i najważniejszą częścią wystawy nowo-budowanego Centrum Maryjnego. Opening hours: Call for current information. Telephone/Fax: 04-6461266 Accessibility: Steep climb from the street. Parking: Godziny otwarcia: Aktualne informacje udzielane są No official parking at the site. A telefonicznie. parking lot is situated next to the Telefon/Fax: +972-04-6461266 Tourist Information Center. Dostępność: Do Centrum Maryjnego prowadzą schody z ulicy. Brak miejsc parkingowych na terenie Centrum Maryjnego. Najbliższy parking znajduje się w pobliżu Centrum Informacji Turystycznej. Źródło Najświętszej Marii Panny (Studnia Marii) Woda wytryskująca z niedawno odbudowanej fontanny pochodzi ze źródła znajdującej się w pobliżu prawosławnej cerkwi Św. Gabriela. Zabytkowa fontanna pochodzi z okresu Średniowiecza. Krynica natomiast zdaje się być jedynym źródłem wody w obrębie położonego tu starożytnego miasta, dlatego można bez wątpienia stwierdzić, że Najświętsza Maria Panna piła wodę z tej studni i z niej również czerpała wodę dla Świętej Rodziny. Jest to miejsce święte zarówno dla chrześcijan, jak i dla muzułmanów i dostępne jest dla zwiedzających o dowolnej porze. 10

Jak już zostało wspomniane, właściwe źródło oddalone jest od fontanny o 150 metrów i znajduje się w Kościele Św. Gabriela (cerkiew prawosławna, nazywana także Cerkwią Zwiastowania lub Cerkwią Studni ). Jak zapisano w apokryficznym utworze spisanym w połowie II wieku Protoewangelie Jakuba, Archanioł Gabriel po raz pierwszy objawił się Marii, gdy ta czerpała wodę ze studni. Stąd najprawdopodobniej w tradycji prawosławnej tę właśnie studnię uważa się za miejsce Zwiastowania. Obecnie stojący budynek cerkwi został wzniesiony w roku 1750. W konstrukcję wkomponowane są mury dawnego kościoła z czasów krzyżowców. Odkryto tu także pozostałości jeszcze starszej świątyni z okresu bizantyjskiego. Źródło przepływa przez kryptę, a aby się do niego dostać, trzeba pokonać wysokie schody. Kościół został przedstawiony na kopii ikony autorstwa piętnastowiecznego rosyjskiego mistrza Andreja Rublewa. Ikona obrazuje Trzech Aniołów, którzy w Mamre odwiedzili Godziny otwarcia Cerkwi Prawosławnej Św. Gabriela: od poniedziałku do soboty w godzinach od 8:00-12:00 i od 13:00-17:00 Niedziele: Po wcześniejszym telefonicznym umówieniu się. Telefon: +972-04-6576437 Dostępność: Nie ma żadnych trudności z dostaniem się do świątyni. Schody prowadzą do niższej kaplicy źródła. Miejsca parkingow: Brak. Abrahama i przynieśli mu dobrą nowinę o tym, że jego wiekowa już żona Sara pocznie i urodzi syna. W tradycji chrześcijańskiej Trzej Aniołowie reprezentują Trójcę Świętą. Stąd mocno podkreśla się podobieństwa w sile wiary Najświętszej Marii Panny i Abrahama: Tak jak Ojciec Narodu Wybranego, również Maria podczas całej drogi swej uległej, macierzyńskiej posługi z nadzieją wierzyła wbrew nadziei 3. 3 Papież Jan Paweł II, Redemptoris Mater. Błogosławiona Maryja Dziewica w życiu pielgrzymującego Kościoła, 25 marca 1987 11

Kościół melchicki w miejscu dawnej synagogi (Katolicki Kościół Wschodni) Według tradycji ta dwunastowieczna kaplica stoi w miejscu dawnej synagogi w Nazarecie, w której młody Jezus studiował, modlił się, a później nauczał (Ewangelia według św. Łukasza, rozdział 4, wersy od 16 do 27 Nowego Testamentu). Świętość tego miejsca odnotowano już w czasach poprzedzających przybycie krzyżowców. Najprawdopodobniej synagoga ta została wspomniana przez żyjącego w VI wieku włoskiego pielgrzyma (anonimowy Pielgrzym z Piacenzy). Sanktuarium znajduje się pod opieką Melchickiego Kościoła Wschodniego (Uniate cerkiew unicka 4 ) od 1771 roku. Opening hours: Call for current information. Telephone/Fax: 04-6461266 Accessibility: Steep climb from the street. Parking: No official parking at the site. A parking Godziny lot otwarcia: is situated next to the Tourist od poniedziałku Information do soboty Center. w godzinach od 8:00 do 12:00 i od 14:00 do 17:00 Telefon: +972-04-6568488 Fax: +972-04-6568488 Dostępność: Może być ograniczona ze względu na schody. Brak. Kaplica Strachu Najświętszej Marii Panny Na południowowschodnich obrzeżach Nazaretu, w pobliżu skrzyżowania autostrad nr 60 i 75, znajdują się ruiny niewielkiej franciszkańskiej kapliczki, zbudowanej w roku 1876 dla upamiętnienia tradycji, która mówi, że z tego miejsca Maria dostrzegła jak wściekły tłum mieszkańców miasteczka próbuje strącić Jezusa w przepaść (Ewangelia według św. Łukasza, rozdział 4, wersy od 29 do 30 Nowego Testamentu). Z tego miejsca rozciąga się przepiękny widok na miasto i dolinę Jezreel położoną na wschodzie. Dostępność: Wymaga podejścia stromym szlakiem ciągnącym się po zboczu góry. 12

Seforis (Zippori) Ruiny miasta Seforis (z hebr. Zippori) znajdują się 6 kilometrów na północny zachód od Nazaretu. Rozpościerają się na wzgórzu ponad Doliną Bet Netofah. Dawniej, od czasów Drugiej Świątyni do IV wieku, mieściło się tu administracyjne centrum Dolnej Galilei. Według tradycji wczesnochrześcijańskiej w tym miejscu przyszła na świat Najświętsza Maria Panna i tutaj też mieszkali jej rodzice. U podnóży starożytnego miasta w XII wieku krzyżowcy wznieśli kościół poświęcony Świętej Annie i Świętemu Joachimowi, rodzicom Marii. Z kościoła pozostały dziś ruiny, a jedyną zachowaną częścią sanktuarium jest ściana wschodnia. Zabytek ten należy obecnie do współczesnego Franciszkańskiego Zakonu Świętych Anny i Joachima. ZAKĄTKI GALILEI W pobliżu znajdują się ruiny pochodzącej z VI wieku synagogi. Jeszcze dziś oglądać tam można mozaiki. Podzielone na siedem części zawierają wypisane w językach hebrajskim i greckim dedykacje. Rzeźbione kamienne nadproże ukazuje greckie inskrypcje upamiętniające datę ukończenia budowy synagogi oraz imiona ofiarodawców, którzy przyczynili się do jej wzniesienia. Odrębny szlak prowadzi do Narodowego Parku Starożytnego Miasta Seforis (przy wejściu pobierana jest opłata). Znaleziska archeologiczne i historyczne zabytki sugerują, że miasto w którym żyli zarówno Żydzi, jak i nie- Żydzi, stanowiło modelowy przykład koegzystencji, nie tylko za czasów Najświętszej Marii Panny, ale także później w czasach panowania Rzymu/Bizancjum. Seforis jest niezwykle ważnym miejscem w tradycji żydowskiej, ponieważ to tutaj w III wieku została zebrana i skodyfikowana Miszna (zbiór tradycji ustnych w żydowskim prawie religijnym). Dzieło to zostało stworzone pod kierunkiem Rabina Jehudy ha-nasiego (Jehuda Książę). Na terenie górnej części miasta wykopaliska archeologiczne ujawniły 13

pozostałości po żydowskiej osadzie. Odkopano wiele łaźni rytualnych. Po drugiej stronie wzgórza odnaleziono ruiny ogromnej luksusowej willi romańskiej, a w nich jedną z najpiękniejszych mozaikowych podłóg w Izraelu, bogatą w motywy pogańskie, obrazujące życie Dionizosa. Poniżej willi odkryto teatr rzymski. Dolna część miasta natomiast, słynie z licznych mozaik, znajdujących się zarówno w budynkach użyteczności publicznej, jak i prywatnych obejściach. Budynki stały tam wzdłuż szerokiej, wybrukowanej głównej drogi. Najbardziej znaną budowlą jest Dom Nile, ozdobiony pogańskimi motywami. Wart zobaczenia jest także imponujący, ogromny akwedukt znajdujący się we wschodniej części miasta, obok głównego wejścia do Parku. W pobliżu wejścia znajduje się także Centrum Informacji Turystycznej, w którym obejrzeć można film wprowadzający w historię oglądanego później terenu, a także model starożytnego miasta. Godziny otwarcia: od kwietnia do września codziennie w godzinach od 8:00 do 17:00 od października do marca codziennie w godzinach od 8:00 do 16:00. Telefon: +972-04-6568272 Fax: +972-04-6568273 Dostępność: Dolna część miasta dostępna jest dla wszystkich. Do synagogi można dotrzeć specjalnie zamontowanymi w tym miejscu windami Szlak prowadzący do górnej części składa się wyłącznie ze schodów, jednak dla osób niepełnosprawnych dostępny jest specjalny pojazd (bezpłatnie, po wcześniejszej rezerwacji). Dopuszcza się także wykorzystanie prywatnych pojazdów dla osób niepełnosprawnych, jednak należy zgłosić ten fakt przed przybyciem. W pobliskiej, położonej nieco wyżej fortecy podziwiać można wystawę znalezisk archeologicznych. Rozpościera się z niej także zapierający dech w piersiach widok na całą okolicę. Miejsca parkingowe znajdują się przy Centrum Informacji Turystycznej. 14

Kana Galilejska Tradycja utożsamia to miasto, położone niedaleko Nazaretu, z Kaną wspomnianą w Ewangelii Św. Jana Trzeciego dnia odbywało się wesele w Kanie Galilejskiej i była tam Matka Jezusa. Zaproszono na to wesele także Jezusa i Jego uczniów. (Ewangelia według św. Jana, rozdział 2, wersy od 1 do 2 Nowego Testamentu). Miejsce to stało się znane, ponieważ, jak mówi ewangelista, było świadkiem pierwszego dokonanego przez Jezusa cudu, który polegał na przemienieniu wody w wino (Ewangelia według św. Jana, rozdział 2, wersy od 3 do 9 Nowego Testamentu). Maria uczestnicząca w uroczystościach weselnych w Kanie Galilejskiej jako Matka Jezusa w znaczący sposób uczestniczyła także w początku znaków (Ewangelia według św. Jana, rozdział 2, wers 11, Nowego Testamentu). 4 Kana zasłynęła także dwoma innymi wydarzeniami. Pierwsze dotyczy Nataniela (Św. Bartolomeusza), który na początku Godziny otwarcia: Od poniedziałku do czwartku, w godzinach od 8:00 do 12:00 i od 14:00 do 17:00 (w miesiącach letnich do 18:00). W soboty, w godzinach od 8:00 do 12:00. W niedzielne popołudnia świątynia wyłączona jest dla ruchu turystycznego. Telefon: +972-04-6517011 Dostępność: Miejsce, wyłączywszy schody prowadzące w dół do krypty, jest bez trudu dostępne dla wszystkich zwiedzających. Miejsca parkingowe znajdują się w pobliżu obiektu. zwątpił w Jezusa, ale później przyłączył się do grupy jego uczniów. Podaje się, iż mieszkał on właśnie w Kanie Galilejskiej, i dlatego według tradycji w miejscu, w którym po raz pierwszy spotkał Jezusa, zbudowano kościół jego imienia. Świątynia ta otwarta jest dla zwiedzających tylko raz w roku- 24 sierpnia. Drugie wydarzenie to gdy Jezus uzdrowił w Kanie Galilejskiej syna pewnego urzędnika królewskiego (Ewangelia według św. Jana, rozdział 4, wersy od 46 do 54 Nowego Testamentu). Fakt ten jest postrzegany jako pierwszy krok Jezusa w kierunku narodów nieżydowskich i zgodnie z Ewangelią był to drugi dokonany przez Niego cud. Dwie wieże franciszkańskiego Kościoła Pierwszego Cudu zgodnie z podaniami, reprezentują oblubieńca i oblubienicę. Wewnątrz znajdują się dwa duże słoje upamiętniające cud. Starożytne elementy architektoniczne, prawdopodobnie pozostałości synagogi, stały się częścią konstrukcji kościoła. Dotyczy to także mozaikowej inskrypcji w języku aramejskim. Schody prowadzą w dół do groty pełniącej funkcję krypty. 4 Termin odnoszący się do tych Wschodnich Kościołów Katolickich, które wcześniej były cerkwiami wschodnimi lub cerkwiami prawosławnymi. 15

Góra Tabor Od IV wieku Góra Tabor była identyfikowana przez tradycje jako miejsce Przemienienia Pańskiego (Ewangelia według św. Mateusza, rozdział 17, wersy od 1 do 13; Ewangelia według św. Marka, rozdział 9, wersy od 2 do 13; Ewangelia według św. Łukasza, rozdział 9, wersy od 28 do 36 Nowego Testamentu). Opis góry po raz pierwszy pojawia się w relacjach zawartych w Pieśni Debory i Baraka (dotyczących Debory i Jael), które mówią Niech Jael będzie błogosławiona wśród niewiast (Księga Sędziów, rozdział 5, wers 24 Starego Testamentu). Opis Debory, która powstała jako matka w Izraelu. (Księga Sędziów, rozdział 5, wers 7 Starego Testamentu), porównywany jest z kreowanym przez Kościół Katolicki obrazem Najświętszej Marii Panny, Matki wspólnoty wiary. Podobnie fragment Pieśni Debory i Baraka odnoszący się do Jael tymi słowami, - Niech Jael będzie błogosławiona wśród niewiast (Księga Sędziów, rozdział 5, wers 24 Starego Testamentu), znajduje swoje odzwierciedlenie w rozdziale Magnificat (Ewangelia według św. Łukasza, rozdział 1, wersy od 46 do 54 Nowego Testamentu), a także w pieśni pochwalnej Elżbiety, skierowanej do Marii: Błogosławiona jesteś między niewiastami (Ewangelia według św. Łukasza, rozdział 1, wers 42 Nowego Testamentu). Na górze Tabor rozpoczęła się biblijna bitwa z Kananejczykami. Tam właśnie Debora zgromadziła mężczyzn z Narodu Izraela i wezwała ich do walki w imię Boga. Z franciszkańskiego opactwa rozciąga się dziś widok na dolinę Jezreel (dolinę Ezdrelon), pole starożytnej bitwy. Po stronie zachodniej widać także samo miasto Nazaret. W czasach Drugiej Świątyni i później, na szczycie góry Tabor rozpalano ogniska i w ten sposób wysyłano w świat sygnały do rozpoczęcia nowego miesiąca i poszczególnych świąt żydowskich. 16

Bazylika Przemienienia Pańskiego Bazylika Przemienienia Pańskiego oraz znajdujący się obok Zakon Franciszkanów i schronisko turystyczne usytuowane są na górze Tabor, wśród pozostałości po bizantyjskich, a także późniejszych, pochodzących z czasów krzyżowców, kościołach i opactwach. Obecna konstrukcja została wzniesiona w roku 1924. Projekt architektoniczny autorstwa Antonio Barluzziego opiera się na pierwotnym planie kościoła bizantyjskiego. Krypta zlokalizowania poniżej nawy głównej upamiętnia miejsce, w którym według tradycji stał się cud Przemienienia Pańskiego. Główne wejście do kościoła oskrzydlają dwie kaplice poświęcone Mojżeszowi i Prorokowi Eliaszowi, czyli postaciom, które według tradycji obecne były w momencie cudu Przemienienia Pańskiego (Ewangelia według Godziny otwarcia: codziennie, w godzinach od 8:00 do 12:00 i od 14:00 do 17:00. Nie ma potrzeby wcześniejszego umawiania zwiedzania. Nie pobierane są opłaty za zwiedzanie. Msze święte: Msze święte zamawiać można za pośrednictwem Franciszkańskiego Centrum dla Pielgrzymów w Jerozolimie. Telefon: +972-02-6272697 Fax: +972-02-6286417 św. Mateusza, rozdział 17, wers 3 Nowego Testamentu). Obie kaplice zdobią przepiękne malowidła ścienne. W Kaplicy Mojżesza znajduje się obraz przedstawiający Krzak Gorejący, który symbolizuje nie tylko objawienie się Boga Mojżeszowi, ale według tradycji chrześcijańskiej reprezentuje Marię i jej dziewictwo: Wtedy ukazał mu się Anioł Pański w płomieniu ognia, ze środka krzewu. [Mojżesz] widział, jak krzew płonął ogniem, a nie spłonął od niego. (Księga Wyjścia, rozdział 3, wers 2 Starego Testamentu). 17

Kościół Eliasza (Grecki Kościół Prawosławny) Pobliski Grecki Prawosławny Kościół Eliasza poświęcony jest Prorokowi Eliaszowi, według tradycji obecnemu podczas cudu Przemienienia Pańskiego. Znajduje się on pośród ruin wcześniejszych świątyń bizantyjskich i pochodzących z czasów krzyżowców. Mury otaczające budowlę zawierają w sobie elementy starożytnych murów twierdzy zbudowanej przez Żydów podczas powstania przeciw Rzymianom, które miało miejsce w 67 roku Godziny otwarcia: codziennie, w godzinach od 8:00 do 12:00 i od 14:00 do 17:00. Nie ma potrzeby wcześniejszego umawiania zwiedzania. Nie pobierane są opłaty za zwiedzanie. Góra Tabor Transport: Dojazd na górę Tabor możliwy jest jedynie przy użyciu niewielkich pojazdów, ponieważ ścieżka tam prowadząca jest bardzo wąska, kręta i dość niebezpieczna. Dostępne są środki transportu przewożące turystów z pobliskiej wioski Daburiyeh do znajdujących się na górze kościołów. Za transport pobierana jest opłata. Zaleca się rezerwację miejsca w środkach transportu kursujących z wioski na górę Tabor z wyprzedzeniem. Telefon: +972-04-6554745 Dostępność: Kościoły bez trudu dostępne są dla wszystkich zwiedzających. Ograniczony dostęp jest natomiast do punktu widokowego oraz podziemnej krypty, ze względu na prowadzące do nich schody. W pobliżu obiektu dostępne są miejsca parkingowe. 18

Kafarnaum Starożytna wioska Kafarnaum (z hebr. Kfar Nahum, wioska Nahum) usytuowana jest na północnozachodnim brzegu Jeziora Kineret (Morza Galilejskiego). Znajdują się tu dwa niezwykle ważne zabytki: Kościół Domu Św. Piotra oraz starożytna synagoga. Nazwa miasta kilkakrotnie wspomniana jest w Nowym Testamencie. Zajmuje znaczącą pozycję w ewangelicznych opowieściach, jako miejsce, w którym mieszkał i nauczał Jezus podczas pobytu w Galilei. Miasto to jest także ważne jako cel pielgrzymek maryjnych. Według Ewangelii Najświętsza Maria Panna towarzyszyła swemu Synowi w drodze do Kafarnaum: Następnie On, Jego Matka, bracia i uczniowie Jego udali się do Kafarnaum, gdzie pozostali kilka dni. (Ewangelia według św. Jana, rozdział 2, wers 12 Nowego Testamentu). JEZIORO KINERET (Jezioro Tyberiadzkie, Morze Galilejskie) Zarówno Ewangelie św. Mateusza (Ewangelia według św. Mateusza, rozdział 12, wersy od 46 do 50 Nowego Testamentu), jak i św. Marka (Ewangelia według św. Marka, rozdział 3, wersy od 31 do 35 Nowego Testamentu) nawiązują do momentu, w którym Matka Jezusa próbowała zbliżyć się do swego Syna, jednak nie mogła tego uczynić ze względu na ogromny tłum, który zebrał się pod domem Pana (Ewangelia według św. Marka, rozdział 3, wers 20 Nowego Testamentu). Określenie dom odnosi się najprawdopodobniej do domu Szymona, zwanego Piotrem (Ewangelia według św. Marka, rozdział 1, wers 29 Nowego Testamentu). Miasteczko Kafarnaum zostało ponownie odkryte w roku 1838 przez amerykańskiego eksperta od geografii biblijnej doktora Edwarda Robinsona. W roku 1894 fragment tego starożytnego terytorium został zakupiony przez Franciszkańską Kustodię Ziemi Świętej i od roku 1905 stało się miejscem badań i wykopalisk archeologicznych. Teren ten, administrowany przez Franciszkanów, którzy prowadzą tu wykopaliska i prace archeologiczne, dostępny jest dla turystów. Pobierana jest opłata za zwiedzanie. 19

Kościół Domu św. Piotra Badania archeologiczne prowadzone przez Studium Biblicum Franciscanum (Jerozolima) ujawniły ośmiokątną strukturę eklezjastyczną pochodząca z połowy V wieku, wzniesioną wokół wcześniejszego jednoizbowego domostwa, którego powstanie datuje się na I wiek naszej ery. Otynkowane ściany pomieszczenia pokryte są inskrypcjami wyrytymi w językach aramejskim, greckim, syryjskim i łacińskim. Zawarte są w nich między innymi słowa: Jezus, Pan, Chrystus i Piotr. Podejrzewa się, iż był to Dom Szymona, zwanego Piotrem, opisany przez hiszpańską pątniczkę Egerię, która odwiedziła tę wioskę pomiędzy rokiem 381 a 384, podczas swojej wyprawy do Ziemi Świętej. W połowie V wieku ta zabytkowa izba stała się częścią ośmiokątnej budowli. Podobnie jak pobliska synagoga, budynek został zniszczony w VII wieku, najprawdopodobniej podczas perskiej napaści na te tereny. W roku 1990 został w tym miejscu zbudowany kościół franciszkański. Wznosi się on ponad Insula Sacra i służy zachowaniu miejscowych zabytków archeologicznych. Miejsce dostępne jest dla turystów i pielgrzymów, którzy mogą podziwiać liczne, przepiękne elementy architektoniczne konstrukcji. Godziny otwarcia kościoła: w godzinach od 8:30 do 16:50. Za zwiedzanie pobierana jest opłata. Telefon: +972-04-6721059 W celu zamówienia mszy świętej: Prosimy o kontakt z Franciszkańskim Centrum dla Pielgrzymów w Jerozolimie. Telefon: +972-02-62726 97 Fax: +972-02-6286417 Dostępność: Brak niedogodności. Dostępne. 20