Warsztaty Geograficzne KRETA - SANTORINI 2012 Krajobrazy Krety i Santorini dzieło przyrody i cywilizacji 7 16 wrzesień 2012 (10dni) P R O G R A M Kreta jest największą grecką wyspą i jednym z najdalej na południe wysuniętych obszarów lądowych w Europie. Od północnych wybrzeży Afryki dzieli ją zaledwie 300 km. Stanowi przedłużenie łańcuchów górskich Grecji kontynentalnej. Skomplikowana budowa geologiczna i tektonika sprawiły, że wyspa ma wyjątkowo urozmaiconą rzeźbę, a najwyższe szczyty sięgają ponad 2450 m n.p.m. Potężne masywy oddzielone są zapadliskami tektonicznymi, a w górach występują różnych rozmiarów kotliny krasowe i liczne jaskinie, wśród nich Gorgothakas i Tafkura (pierwsza z nich najgłębsza, a druga najdłuższa w Grecji) oraz groty Diktejska i Idajska, które mitologia wiąże ze narodzinami i dzieciństwem Zeusa. Na południe od Krety przebiega ważna linia tektoniczna granica płyty egejskiej, która sprawia, że wyspa ta jest jednym z najaktywniejszych sejsmicznie obszarów w Europie. Młode ruchy pionowe znacząco wpłynęły na krajobraz, m.in. przyczyniły się do powstania głębokich wąwozów rozcinających kreteńskie masywy. Najokazalsze formy tego typu występują na południowych zboczach Gór Białych, w zachodniej części Krety. Długość linii brzegowej wyspy przekracza 1000 km. Wybrzeże południowe jest mało urozmaicone, dlatego główne porty rozwinęły się w zatokach na północy Krety. Łatwiejszy dostęp do morza i mniejsze nachylenia stoków zadecydowały też o tym, że północna część wyspy jest gęściej zaludniona i lepiej zagospodarowana niż południowa. Położenie Krety sprawiło, że od wieków przebiegały przez nią ważne szlaki morskie. Jest ona kolebką jednej z najstarszych cywilizacji śródziemnomorskich. Dotychczasowe badania archeologiczne wskazują, że obszar ten był zasiedlony co najmniej od wczesnego neolitu, zaś na epokę brązu przypada rozwój najbardziej znanej spośród kultur kreteńskich, nazywanej kulturą minojską. Do niedawna archeolodzy przypisywali jej upadek potężnej erupcji Santorynu. Dziś już wiadomo, że wybuch ten nastąpił prawie dwa wieki wcześniej niż zniszczenie minojskich pałaców, których ruiny przyciągają znaczną część spośród odwiedzających Kretę blisko 3 milionów turystów rocznie. Na wyspie zachowały się także liczne zabytki z epoki klasycznej i hellenistycznej, z czasów rzymskich oraz z okresów, gdy znajdowała się ona we władaniu Cesarstwa Bizantyjskiego, Wenecjan i Turków. O popularności wyspy decyduje również rozwinięta infrastruktura to tutaj w 1964r. powstał pierwszy w Grecji kompleks hotelowy, a od lat działają 2 lotniska międzynarodowe. Atutem Krety jest także klimat, który sprawia, że latem jest tam upalnie i sucho, ale opady występujące w pozostałych porach roku zapewniają obfitość wody i umożliwiają uprawę roślin śródziemnomorskich, zwłaszcza oliwek (na Krecie produkowana jest niemal połowa greckiej oliwy), winorośli, warzyw i owoców. Niespełna 120 km na północ od Krety, na południowym krańcu Cyklad, położony jest archipelag santoryński geologiczna perła Morza Egejskiego, która swój obecny kształt zawdzięcza największej na świecie holoceńskiej erupcji wulkanicznej. Kalderę tworzą 3 wyspy (Thira, Thirasia i Aspronisi), a w jej centrum z morza wyłaniają się jeszcze dwa młode stożki. Ostatnia erupcja w obrębie większego z nich nastąpiła w 1950 r. Unikatowe krajobrazy i zaułki miasteczek ulokowanych na obrzeżach kaldery przyciągają na Santorini ogromne rzesze turystów, ale słynie ona również z doskonałego wina, kolorowych plaż i zabytków kultury cykladzkiej.
Dzień 1 (7.09) piątek Lot Warszawa-Heraklion, przejazd do Milatos Heraklion stolica Krety, centrum gospodarcze i kulturowe, Wenecki port, stare miasto, twierdza Koules. Przejazd wzdłuż wybrzeża Morza Kreteńskiego, w kierunku wschodnim do niewielkiego rybackiego portu Milatos. Kolacja i nocleg w Milatos. Dzień 2 (8.09) sobota Milatos-Krasi-Lasithi-Kritsa-Agios Nikolaos Krajobrazy wapienne północnych stoków masywu Dikti. Przejazd przez miejscowość Krasi, znaną z licznych krasowych źródeł. Świadectwem obfitości wód jest rosnący na centralnym placu największy platan na Krecie. Płaskowyż Lasithi największe polje na Krecie, położone na wysokości 820 m n.p.m., jeden z głównych obszarów rolniczych na wyspie. W zboczu doliny uchodzącej w jego SW części znajduje się jaskinia Dikteo Andro, w której zgodnie z legendą urodził się Zeus. Uwarunkowania rozwoju rzeźby krasowej. Obszary krasowe ich zagospodarowanie i współczesne przekształcenia. Degradacja tarasów rolnych przyrodnicze skutki przemian społecznoekonomicznych ostatnich kilkudziesięciu lat. Przejazd przez wschodnie stoki masywu Dikti z mozaiką dawnych i współczesnych krajobrazów rolniczych i częściowo obnażonych powierzchni wapiennych do miejscowości Kritsa, znanej z kościoła Panagia Kera z XIV i XV wiecznymi freskami. Przez przeszło cztery wieki była to największa wieś na Krecie. Współczesne i historyczne czynniki osadnictwa na Krecie. Agios Nikolaos miasto, w którego centrum znajduje się dawniej słodkowodne, zapadliskowe jezioro Voulismeni, głębokie na 64 m, w 1867 r. sztucznie połączone z morzem; Kolacja i nocleg w Agios Nikolaos. Dzień 3 (9.09) niedziela Agios Nikolaos Sitia Vai Zakros Płaskowyż Chandras Ierapetra Zatoka Mirambellou skaliste wybrzeże Morza Kreteńskiego o niezwykle urozmaiconej linii brzegowej. Sitia spokojny port na wschodzie wyspy. Vai gaj palmowy najbardziej znany obszar występowania endemicznej palmy kreteńskiej Phoenix theophrasti. Szata roślinna Krety świat endemitów a skutki wielowiekowej ingerencji człowieka. Zakros Wąwóz Zmarłych, w jego zboczach znajdują się groty z pochówkami z epoki brązu; w pobliżu ujścia położone są ruiny minojskiego pałacu w Kato Zakros najniższa część stanowiska znajduje się obecnie poniżej poziomu morza, co wskazuje na neotektoniczne obniżanie tej części wyspy. Płaskowyż Chandras z gajami oliwnymi, drzewami cytrusowymi. Wybrzeże Morza Libijskiego z licznymi piaszczysto-żwirowymi plażami. Ierapetra najbardziej na południe położone miasto Europy, tylko 300 km od wybrzeża Afryki. Od ponad 50 lat nie zanotowano tu temperatury poniżej 0 o C. W przeszłości był to jeden z ważniejszych portów śródziemnomorskich. O czasach jego świetności świadczy wenecka twierdza, ze śladami zniszczeń w wyniku silnego trzęsienia ziemi z 1780 r., którego epicentrum znajdowało się pod dnem morskim na
południe od miasta i wiązało się z przebiegającą wzdłuż wybrzeża wyspy aktywną strefą subdukcji. Budowa geologiczna Krety w świetle Globalnej Tektoniki Płyt. Piętrowość klimatyczno-glebowo-roślinna Krety. Kolacja i nocleg w Ierapetra. Dzień 4 (10.09) poniedziałek Ierapetra-Ano Viannos-Nizina Mesarska-Agia Galini-Rethymnon Izolacja a samowystarczalność problemy czy atuty dawnej i współczesnej Krety? W połowie trasy z Ierapetra do Ano Viannos, w miejscowości Mirtos, mijamy ujściowy, obecnie najczęściej suchy odcinek koryta rzeki, która jeszcze w połowie XVII w. prowadziła wodę przez cały rok. Czwartorzędowe i współczesne formy fluwialne na Krecie. Ano Viannos miejscowość położona wśród gajów oliwnych na SW stokach Masywu Dikti (2148 m n.p.m.), z licznymi zabytkowymi kościołami, w tym z drugiej połowy XIV w. i z początku XV w. Nizina Mesarska podłużna, żyzna, największa na wyspie równina między Górami Asterusia a masywem Ida, odwadniana przez rzekę Geropotamos; jeden z głównych obszarów uprawy zbóż na wyspie. Na skraju zespołu niewysokich wzgórz w zachodniej części równiny znajduje się stanowisko archeologiczne Fajstos z ruinami minojskiego pałacu, w których znaleziono słynny gliniany dysk z nie odczytanym do dziś tekstem zapisanym symbolami pisma linearnego. Geneza niziny wiąże się z ruchami neotektonicznymi forma ta stanowi wypełnione osadami dno zapadliska, którego formowanie rozpoczęło się w górnym miocenie. Agia Galini niewielki kurort położony w miejscu minojskiego portu. Wedle mitu, to stąd Dedal i Ikar wyruszyli w pierwszą podniebną podróż. Rethymnon trzecie pod względem wielkości miasto Krety, główny ośrodek nomosu Rethymnon. Jego architektura (twierdza, Stare Miasto, port) to świadectwo długiego panowania Wenecjan i Turków. Krajobraz kulturowy Krety wybrane zagadnienia. Specyfika społeczno-kulturowa Krety. Kolacja i nocleg w Rethymnonie. Dzień 5 (11.09) wtorek Rethymnon-Chania-Kasteli-Elafonisi-Paleochora Chania drugie pod względem wielkości miasto Krety (ponad 62000 mieszkańców), ważny ośrodek administracyjny, turystyczny, handlowy i akademicki, zabytkowy port. W pobliżu Zatoka Suda z ważnym, strategicznym portem i budzącą kontrowersje wśród Greków Bazą Wojskową NATO. Transport morski a rozwój gospodarczy Krety. Przejazd wzdłuż północnego wybrzeża wyspy, przez wąską, nadbrzeżną strefę turystyczną, przylegającą do terenów intensywnie wykorzystywanych rolniczo. Kasteli (oficjalna nazwa Kissamos) port rybacki, miejscowość turystyczna i ośrodek przetwórstwa spożywczego (oliwa, wino) nad Zatoką Kissamos. Współczesne przemiany strefy brzegowej Krety. Elafonisi (inaczej Elafonisos) wysepka u południowo-zachodnich wybrzeży Krety, oddzielona od lądu wąską cieśniną o głębokości do 1 m, po stronie południowej liczne małe zatoki z plażami z węglanowego piasku w białych i różowych barwach.
Klify z wyraźnymi śladami współczesnego podnoszenia bloku zachodniej Krety. Przypuszcza się, że podczas najsilniejszego w czasach historycznych trzęsienia ziemi w Grecji, w roku 365, okolice miejscowości Paleochora zostały podniesione aż o 9 m. Sejsmiczność Krety i jej skutki krajobrazowe. Kolacja i nocleg w Paleochora Dzień 6 (12.09) środa Paleochora-Xiloskalo-Samaria-Chora Sfakion-Plakias Krajobrazy krasowe zachodniej Krety. Polje Omalos obniżenie śródgórskie o powierzchni 15 km 2, położone na wysokości 1100 m n.p.m. W dnie i na zboczach porzucone pola uprawne. Z równiny w kierunku SE prowadzi główna droga do Wąwozu Samaria, stanowiącego oś parku narodowego o tej samej nazwie. Chronione są tu przede wszystkim liczne unikatowe gatunki flory i fauny, w tym 97 endemitów kreteńskich i 25 takich, które występują wyłącznie w Górach Białych. Wąwóz jest jedną z najdłuższych i najgłębiej wciętych form tego typu w Europie. Równolegle do niego przebiega kilkanaście podobnych, choć płytszych rozcięć. Wszystkie powstały w wyniku działania procesów krasowych i antecedentnej erozji podnoszonego bloku zachodniej Krety. Wąwóz Samaria odwiedza corocznie około 300 000 turystów. Uwarunkowania tektoniczne a rzeźba powierzchni ziemi przykład Krety. Rozwój turystyki na Krecie i jego skutki środowiskowe przykład Wąwozu Samaria. Wybrzeża między ujściem wąwozu a miejscowością Chora Sfakion są strome, z licznymi śladami podniesionych linii brzegowych, ku wschodowi wyraźnie się obniżają; w niewielkiej miejscowości Lutro rośnie prawdopodobnie najstarsze drzewo oliwne w Europie. Kolacja i nocleg w Plakias. Dzień 7 (13.09) czwartek Plakias-Rethmymnon-Zoniana-Anogia-Nida-Heraklion Wąwoz Kotsifu. Różnice w krajobrazie południowych i północnych stoków Krety. Zoniana górska wioska na północnych stokach masywu Ida, na wysokości ok. 640 m n.p.m., w ostatnich latach zyskała niechlubną sławę jako główny ośrodek uprawy i handlu haszyszem na Krecie; w pobliżu Jaskinia Sfendoni z bogatą szata naciekową. Anogia jedna z najwyżej położonych miejscowości na Krecie. Góry Ida (Psiloritis) z najwyższym szczytem Krety (2456m n.p.m.), tereny tradycyjnego wypasu owiec i kóz. Polje Nida płaskowyż na wysokości 1400 m n.p.m., porośnięty endemiczną trawą Polygonum idaeum. W jego zboczu znajduje się jaskinia Ideo Andro. Pustynnienie na Krecie przyczyny i możliwości przeciwdziałania. Kolacja i nocleg w Heraklionie Dzień 8 (14.09) piątek Prom Heraklion-Santorini; Athinios-Pyrgos-Akrotiri-biała i czerwona plaża- Vlichada-Perissa Santorini jest najdalej na południe wysuniętym fragmentem Cyklad i jedną z najbardziej popularnych wysp wśród turystów odwiedzających Grecję. Jej powierzchnia wynosi zaledwie 73 km 2, na stałe mieszka tam niespełna 14 tysięcy
osób, a w sezonie każdego dnia przebywa na niej ok. 150 tysięcy turystów. Tutejsze lotnisko należy do największych w całym archipelagu. Athinios nowy, główny port wyspy, położony u podnóża wewnętrznych stoków kaldery zbudowanych z różnowiekowych law i tufów. Stoki zewnętrzne wykorzystywane rolniczo uprawa winorośli i warzyw, charakterystyczny niemal zupełny brak drzew. Morze wewnątrz kaldery osiąga głębokość 400 m. W jej centralnej części położone są dwie niewielkie wyspy Palea Kameni i Nea Kameni, utworzone podczas najnowszych faz aktywności wulkanu, od roku 197 p.n.e. Ostatni wybuch nastąpił na początku 1950 r. Pyrgos tradycyjna wioska, w niewielkim stopniu zmieniona na potrzeby turystów, położona na wzgórzu w centralnej części wyspy, wokół najbardziej znane santoryńskie winnice. Właściwości gleb wytworzonych z tufów a rozwój rolnictwa w klimacie śródziemnomorskim przykład Santorini. Akrotiri najbardziej znany teren wykopalisk na wyspach Morza Egejskiego, ze śladami osadnictwa datowanymi od początków VI tysiąclecia przed nasza erą, w epoce brązu jeden z najważniejszych ośrodków kultury cykladzkiej, którego rozkwit został w drugiej połowie XVII w.p.n.e. przerwany przez tzw. minojski wybuch wulkanu Santoryn. W skali świata była ta prawdopodobnie najsilniejsza erupcja wulkaniczna w holocenie. Na powierzchnię wydobyło się ponad 55 km 3 magmy i ok. 150 mln ton skał. Kilkudziesięciometrowa warstwa tufów przykryła praktycznie całą wyspę, dlatego na Santorini dominują gleby wytworzone z tufów, żyzne, o wysokim ph, mające zdolność do zatrzymywania wilgoci, co jest szczególnie istotne na obszarze praktycznie pozbawionym źródeł słodkiej wody, na którym średni opad roczny nie przekracza 500 mm, a w poszczególnych latach bywa niższy niż 300 mm. Erozja stoków przykrytych tufami wulkanicznymi wykorzystywanych pod uprawę winorośli przykład Santorini. Przyrodnicze i gospodarcze skutki minojskiej erupcji Santorynu mity i rzeczywistość. Podczas różnych faz aktywności wulkanu na powierzchnię wydobywały się różne typy law o barwach od białej, przez czerwoną, do czarnej, dlatego w krajobrazie wyspy widoczne są skały w rozmaitych kolorach. Najstarsze lawy, sprzed ponad 600 tysięcy lat, związane z erupcjami podmorskimi, odsłaniają się głównie na wybrzeżu południowym wyspy i to z nimi wiąże się utworzenie plaż o kontrastowych barwach (biała, czerwona, czarna). Natomiast tam, gdzie na wybrzeżu występują miąższe pokłady tufów, jak np. w rejonie plaży Vlichada, wykształciły się malownicze formy erozyjne. Kolacja i nocleg w Perissa. Dzień 9 (15.09) sobota Perissa-Fira-Oia-Perissa Perissa typowo turystyczna miejscowość na południowo-wschodnim wybrzeżu wyspy Thira, u podnóża najwyższego wzniesienia w całym archipelagu santoryńskim, góry Profitis Ilias, której szczyt osiąga 565 m n.p.m. Fira największa miejscowość i administracyjne centrum Santorini, o typowej cykladzkiej architekturze, malowniczo położona na wysokiej krawędzi kaldery, powyżej starego portu, z którym łączą ją schody liczące 566 stopni i kolejka linowa. Podobnie położona jest ulokowana na północnym skraju kaldery biało-niebieska wioska Oia (Ia), która jako pierwsza w Grecji została uznana za pomnik tradycyjnej
architektury. Znana jest również z licznych podziemnych domostw wykutych w tufach. Współczesna aktywność wulkaniczna w Grecji. Formy wulkaniczne jako walor turystyczny i ich znaczenie dla rozwoju infrastruktury przykład Santorini. Kolacja i nocleg w Perissa. Dzień 10 (16.09) niedziela Przelot Santorini-Warszawa