Studia Politicae Universitatis Silesiensis Tom 13
NR 3275
Studia Politicae Universitatis Silesiensis Tom 13 pod redakcją Jana Iwanka i Rafała Glajcara Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Katowice 2014
Redaktor serii: Nauki Polityczne Mariusz Kolczyński Recenzenci Robert Alberski, Magdalena Musiał-Karg, Łukasz Tomczak Rada Programowa Studia Politicae Universitatis Silesiensis Andrzej Antoszewski (Uniwersytet Wrocławski) Roman Bäcker (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu) Bogusława Dobek-Ostrowska (Uniwersytet Wrocławski) Ján Koper (Matej Bel University in Banská Bystrica, Slovakia) Barbara Krauz-Mozer (Uniwersytet Jagielloński) Tomasz Mielczarek (Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach) Andrzej Podraza (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II) Alicja Stępień-Kuczyńska (Uniwersytet Łódzki) Stanisław Sulowski (Uniwersytet Warszawski) Tadeusz Wallas (Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu) Ryszard Zięba (Uniwersytet Warszawski) Kolegium Redakcyjne Jan Iwanek (przewodniczący) Mariusz Kolczyński, Mieczysław Stolarczyk, Sylwester Wróbel, Rafał Glajcar (sekretarz) Publikacja jest dostępna także w wersji internetowej: Central and Eastern European Online Library www.ceeol.com
Spis treści Od Redakcji 7 Systemy polityczne Jan Iwanek: Standardization of modern democracy / Standaryzacja demokracji współczesnej Zbigniew Kantyka: Polish experiment 1980 1989 revolution or transformation? Antinomies of transition from authoritarianism to democracy / Polski eksperyment lat 1980 1989 rewolucja czy transformacja? Antynomie przejścia od autorytaryzmu do demokracji Rafał Glajcar: Evolution of the Polish political regime in the period of democratic transition / Ewolucja polskiego reżimu politycznego w okresie tranzycji demokratycznej. Waldemar Wojtasik: Parliamentary elections in Poland 1989 2011 / Wybory parlamentarne w Polsce 1989 2011 Sebastian Kubas: Similarities and differences of main left-wing parties in Poland and Hungary: The case of SLD and MSzP in comparative perspective (1989 2014) / Podobieństwa i różnice głównych partii lewicowych w Polsce i na Węgrzech: Przypadek SLD i MSzP w perspektywie porównawczej (1989 2014) 13 25 44 68 83 Stosunki międzynarodowe Mieczysław Stolarczyk: Ewolucja stanowiska Polski wobec Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony Unii Europejskiej / Evolution of Polish position towards European Union Common Security and Defence Policy 105
6 Spis treści Komunikowanie społeczne Mariusz Kolczyński: Strategic dilemmas of pre-election marketing in the age of the mediatisation of politics: The case of the Warsaw referendum of 2013 / Strategiczne dylematy marketingu międzywyborczego w dobie mediatyzacji polityki: Casus referendum warszawskiego w 2013 roku 139 Myśl polityczna Agnieszka Turoń-Kowalska: Kryzys kultury europejskiej w ujęciu Leszka Kołakowskiego / The crisis of European culture from Leszek Kołakowski s point of view 153 Recenzje i omówienia Barłomiej Michalak, Mieszane systemy wyborcze. Cele, rozwiązania, konsekwencje. Toruń, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2013, ss. 466 (Robert Radek) Sprawozdanie z VII Ogólnopolskiej Konferencji Akademickich Ośrodków Politologicznych, Ustroń, 13 14 maja 2014 (Maciej Marmola, Tomasz Okraska) Noty o Autorach 179 185 189
Od Redakcji Z ogromną przyjemnością prezentujemy Czytelnikom trzynasty już tom Studia Politicae Universitatis Silesiensis. Czynimy to z tym większą satysfakcją, że publikacja ta stanowi ważne dla środowiska politologicznego forum wymiany myśli, poglądów i koncepcji. Niniejszy tom, podobnie jak poprzednie, jest zróżnicowany pod względem tematycznym, a zamieszczone w nim artykuły odzwierciedlają zainteresowania badawcze ich autorów. Kontynuując obraną we wcześniejszych tomach strategię publikowania tekstów, w których poruszana jest problematyka wchodząca w skład różnych subdyscyplin politologicznych, artykuły pomieszczono w czterech blokach tematycznych: Systemy polityczne, Stosunki międzynarodowe, Komunikowanie społeczne i Myśl polityczna. Uzupełnienie całości stanowi dział Recenzje i omówienia, w którym tradycyjnie znaleźć można informacje o interesujących publikacjach z dziedziny nauk politycznych oraz sprawozdania z ważnych dla środowiska politologicznego wydarzeń. Tym razem autorami wszystkich opracowań są pracownicy i doktoranci Instytutu Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Ze szczególną mocą pragniemy podkreślić, że sześć z ośmiu artykułów zamieszczonych w tym tomie zostało przygotowanych w języku angielskim. Mamy nadzieję, że w ten sposób efekty badań i analiz prezentowanych na łamach Studia Politicae Universitatis Silesiensis będą mogły dotrzeć do szerszego kręgu odbiorców, zwłaszcza osób związanych z zagranicznymi ośrodkami naukowymi. Całość otwiera dział Systemy polityczne, w którym znalazło się pięć artykułów. Ich tematem przewodnim jest dwudziestopięciolecie przemian demokratycznych w Polsce. Pierwszy tekst, zatytułowany Standardization of modern democracy, którego autorem jest Jan Iwanek, poświęcony został teo-
8 Od Redakcji retycznym aspektom demokracji. Czas, jaki upłynął od przełomowego roku 1989, sprzyja nowemu spojrzeniu na jeden z najczęściej opisywanych, ale także najbardziej niejednoznacznych wytworów ludzkiej myśli i praktyki politycznej. Autor zwraca uwagę na to, że dominujące współcześnie demokracje narodowe funkcjonują w określonym otoczeniu, co sprzyja wytwarzaniu się ponadnarodowych wzorców rozwiązań ustrojowych. W ten sposób krystalizuje się płaszczyzna wspólnych, podobnych sobie cech demokracji, które, jeśli będą akceptowane i utrwalone jako wytwory kulturowe, staną się standardami demokracji współczesnej. Mając to na uwadze, autor wprowadza pojęcie demokracji transnarodowej. W drugim artykule, zatytułowanym Polish experiment 1980 1989 revolution or transformation? Antinomies of transition from authoritarianism to democracy, którego autorem jest Zbigniew Kantyka, została podjęta próba oceny tego, w jakim stopniu wydarzenia z lat osiemdziesiątych ubiegłego stulecia w Polsce i będący ich konsekwencją zwrot polityczny można określić mianem rewolucji. Mimo upływu ponad ćwierćwiecza nadal nie ma jednomyślności w tej kwestii, a przecież chodzi o skuteczną inicjację procesu, który doprowadził do całkowitej zmiany światowego układu geopolitycznego. Kolejny artykuł, Evolution of the Polish political regime in the period of democratic transition, autorstwa Rafała Glajcara, został poświęcony skomplikowanym relacjom pomiędzy parlamentem, prezydentem i rządem w latach 1989 1991. Okres tranzycji, którego początek wyznacza uruchomienie procesu rozkładu reżimu autorytarnego ( okrągły stół ), a koniec wiąże się z zainstalowaniem podstawowych mechanizmów demokratycznych (pierwsze w pełni rywalizacyjne wybory parlamentarne), był punktem wyjścia w zakresie kształtowania się rozwiązań instytucjonalnych. Dokonywane wówczas wybory wpłynęły na kierunek ewolucji reżimu politycznego w latach kolejnych. Jednocześnie analiza relacji między legislatywą i egzekutywą we wstępnej fazie transformacji jest zadaniem szczególnie trudnym, jeśli punktem odniesienia uczyni się tradycyjne modele reżimów politycznych (parlamentaryzm, prezydencjalizm, semiprezydencjalizm). Z ich wykorzystaniem wiąże się istnienie zarówno na gruncie formalnym, jak i w rzeczywistości politycznej określonego demokratycznego minimum, co we wstępnej fazie zmiany systemowej nie zawsze można jednoznacznie stwierdzić. Jednym z najważniejszych wyzwań, przed którym stają państwa wchodzące na ścieżkę demokratycznego rozwoju, jest implementacja podstawowych mechanizmów gwarantujących nieskrępowaną rywalizację polityczną. Tym samym w centrum zainteresowania stają wybory parlamentarne. One właśnie stanowią główną oś analizy przeprowadzonej przez Waldemara Wojtasika. W artykule zatytułowanym Parliamentary elections in Poland 1989 2011 koncentruje się on na tym, jak ewolucja systemu wybor-
Od Redakcji 9 czego do Sejmu RP wpływała na instytucjonalizację systemu partyjnego. Postępująca stabilizacja tego ostatniego widoczna jest na poziomie trwałości bytów partyjnych oraz wzorców rywalizacji partyjnej na arenie wyborczej. W odniesieniu do największych ugrupowań zauważalne okazuje się również to, że wybory są czynnikiem utrwalania przywództwa partyjnego. Dział Systemy polityczne zamyka artykuł Sebastiana Kubasa, zatytułowany Similarities and differences of main left wing parties in Poland and Hungary. The case of SLD and MSzP from comparative perspective (1989 2014). Wpisuje się on w nurt badań porównawczych. Autor skupił się na analizie wpływu głównych partii lewicowych w Polsce i na Węgrzech na przebieg procesów transformacji. W obydwu państwach dominujące pozycje po lewej stronie sceny politycznej zajęły partie będące sukcesorkami ugrupowań komunistycznych sprzed zmiany systemowej. Szerokie temporalne ramy analizy pozwalają dostrzec nie tylko oczywiste różnice w zakresie ich funkcjonowania, ale także podobieństwa, których, jak się okazuje, jest niemało. Każdy z kolejnych trzech działów obejmuje po jednym artykule. W pierwszym z nich, Stosunki międzynarodowe, znalazł się artykuł Mieczysława Stolarczyka, zatytułowany Ewolucja stanowiska Polski wobec Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony Unii Europejskiej. Na podstawie zmieniających się uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych oraz zidentyfikowania odmienności stanowisk kolejnych rządów w zakresie WPBiO autor wyodrębnia trzy fazy obrazujące ewolucję stanowiska Polski w przedmiotowej sprawie. Zagadnienia poruszone w tym artykule z jednej strony dotyczą niezwykle istotnej kwestii w kontekście bieżącej sytuacji międzynarodowej, z drugiej nie sposób przejść obojętnie wobec faktu, że wśród wielostronnych środków kształtowania bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego Polski WPBiO nigdy nie zajmowała miejsca priorytetowego, porównywalnego z NATO. W dziale Komunikowanie społeczne znalazł się artykuł Strategic dilemmas of pre election marketing in the age of the mediatisation of politics the case of the Warsaw referendum of 2013. Jego autor, Mariusz Kolczyński, czyniąc punktem odniesienia referendum w sprawie odwołania prezydent m.st. Warszawy, Hanny Gronkiewicz Waltz, zastanawia się, czy w polskich realiach politycznych podmioty rynkowe realizują długookresowe strategie polityczne oraz czy przyjęta strategia przekłada się na określoną i czytelną odbiorczo koncepcję marketingowych działań międzywyborczych. Oprócz wybranej opcji strategicznej, podmioty rywalizacji politycznej powinny brać pod uwagę niemalże oczywisty fakt, że współcześnie to media masowe limitują obszar i definiują kwestie będące przedmiotem dyskursu politycznego. Ostatni artykuł w niniejszym tomie został umieszczony w dziale Myśl polityczna. Zatytułowany jest on Kryzys kultury europejskiej w ujęciu
10 Od Redakcji Leszka Kołakowskiego. Jego autorka, Agnieszka Turoń Kowalska, analizuje myśl wybitnego polskiego filozofa. Stanowi ona punkt odniesienia dla rozważań na temat człowieczeństwa, kultury europejskiej, a przede wszystkim zagrożeń dla nich we współczesnym świecie. Jednym z najistotniejszych jest dehumanizacja współczesnej kultury europejskiej. Winno się ją jednak postrzegać nie tylko jako zagrożenie, ale przede wszystkim wyzwanie, by nie pozbawiać jej najistotniejszej cechy, a więc negatywnej czujności względem tego, co ogłasza się jako niewzruszone. W dziale Recenzje i omówienia znaleźć można sporządzoną przez Roberta Radka recenzję książki autorstwa Bartłomieja Michalaka, pt. Mieszane systemy wyborcze. Cele, rozwiązania, konsekwencje, oraz przygotowane przez Macieja Marmolę i Tomasza Okraskę sprawozdanie z VII Ogólnopolskiej Konferencji Akademickich Ośrodków Politologicznych. Licząc na to, że aktualny tom Studia Politicae Universitatis Silesiensis spełni Państwa oczekiwania, zachęcamy wszystkich zainteresowanych do prezentowania efektów badań na łamach naszego wydawnictwa. Redaktorzy tomu
Noty o Autorach* Jan Iwanek, dr hab. prof. UŚ kierownik Zakładu Systemów Politycznych Państw Wysoko Rozwiniętych w Instytucie Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach Zbigniew Kantyka, dr starszy wykładowca w Zakładzie Teorii Polityki i Myśli Politycznej Instytutu Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach Rafał Glajcar, dr adiunkt w Zakładzie Systemów Politycznych Polski i Państw Europy Środkowej i Wschodniej Instytutu Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach Waldemar Wojtasik, dr hab. adiunkt w Zakładzie Systemów Politycznych Państw Wysoko Rozwiniętych Instytutu Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach Sebastian Kubas, dr adiunkt w Zakładzie Systemów Politycznych Polski i Państw Europy Środkowej i Wschodniej Instytutu Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach Mieczysław Stolarczyk, prof. dr hab. kierownik Zakładu Stosunków Międzynarodowych w Instytucie Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach Mariusz Kolczyński, dr hab. prof. UŚ dyrektor Instytutu Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu Śląskiego Katowicach, kierownik Zakładu Badań nad Zachowaniami Politycznymi Agnieszka Turoń Kowalska, mgr asystent w Zakładzie Teorii Polityki i Myśli Politycznej Instytutu Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach * Według kolejności opracowań zamieszczonych w tomie
190 Noty o Autorach Robert Radek, dr adiunkt w Zakładzie Systemów Politycznych Państw Wysoko Rozwiniętych Instytutu Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach Maciej Marmola, mgr doktorant w Instytucie Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach Tomasz Okraska, mgr asystent w Zakładzie Stosunków Międzynarodowych w Instytucie Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach
Redaktorzy Barbara Konopka Krystian Wojcieszuk Projektant okładki i stron działowych Beata Klyta Redaktor techniczny Barbara Arenhövel Korektor Luiza Przełożny Łamanie Bogusław Chruściński Copyright 2014 by Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Wszelkie prawa zastrzeżone ISSN 0208 6336 ISSN 1895 3492 (wersja drukowana) ISSN 2353-9747 (wersja elektroniczna) Wydawca Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego ul. Bankowa 12B, 40 007 Katowice www.wydawnictwo.us.edu.pl e-mail:wydawus@us.edu.pl Wydanie I. Nakład 90 + 50 egz. Ark. druk. 12,0. Ark. wyd. 14,0. Papier offset. kl. III, 90 g. Cena 22 zł (+ VAT) Druk i oprawa: TOTEM.COM.PL Sp. z o.o. Sp.K. ul. Jacewska 89, 88-100 Inowrocław