Program profilaktyki zakażeń wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) w mieście Radom na 2014 rok - kontynuacja programu zdrowotnego w latach 2015-2016 Okres realizacji: 2015-2016 Autor programu: Gmina Miasta Radomia ul. Jana Kilińskiego 30; 26-600 Radom
1. Wstęp Zaspokajanie zbiorowych potrzeb mieszkańców w zakresie ochrony zdrowia jest jednym z podstawowych zadań gminy wynikających z art. 7 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jednolity Dz. U. z 2015 r. poz. 1515). Do zadań własnych gminy w zakresie zapewnienia równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej należy w szczególności opracowanie i realizacja oraz ocena efektów programów polityki zdrowotnej wynikających z rozpoznanych potrzeb zdrowotnych i stanu zdrowia mieszkańców gminy- art. 7 ust. 1 pkt 1 i art. 48 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jednolity Dz. U. z 2015r. poz. 581). Zapobieganie chorobom cywilizacyjnym możliwe jest poprzez stosowanie odpowiedniej profilaktyki, a także poprzez podejmowanie wszelkich działań i środków zmierzających do zapobiegania chorobom lub do ich wykrycia we wczesnych stadiach, dających szansę na szybkie wyleczenie. Warunkiem poprawy i utrzymania zdrowia społeczeństwa jest tworzenie i realizacja odpowiedniej polityki zdrowotnej. Niniejszy program zdrowotny kierowany jest do młodzieży w wieku 13 lat i dotyczy działań w zakresie profilaktyki zakażeń wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV). Rak szyjki macicy to nowotwór narządów płciowych obejmujący szyjkę macicy, czyli miejsce w którym pochwa łączy się z trzonem macicy. Rak szyjki macicy, obok nowotworów piersi, płuc i jelita grubego, należy do najczęściej występujących nowotworów złośliwych u kobiet. Stanowi również jedną z najczęstszych przyczyn zgonów z powodu chorób nowotworowych wśród kobiet. Choroba ta wpływa negatywnie na wszystkie aspekty życia kobiety oraz jej najbliższych. Co roku w Polsce z powodu raka szyjki macicy umiera około 1800 kobiet. Głównym czynnikiem odpowiedzialnym za rozwój raka szyjki macicy są onkogenne typy wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV). Program będzie realizowany w latach 2015-2016 oraz finansowany w całości ze środków własnych Gminy Miasta Radomia. 2. Opis problemu zdrowotnego 2 a) Problem zdrowotny Wirusy (HPV Human Papilloma Virus), czyli wirusy brodawczaka ludzkiego są szeroko rozpowszechnione w populacji ludzkiej. Według Światowej Organizacji Zdrowia, na całym świecie wirusem HPV zakażonych jest 10-20% osób w wieku 15-49 lat, w tym niemal 40% kobiet poniżej 25 roku życia. Łatwość, z jaką zakażają skórę i błonę śluzową narządów płciowych sprawia, że infekcje HPV są obecnie najczęstszymi chorobami przenoszonymi drogą płciową na świecie. Istnieje ponad 100 typów wirusa HPV. Ze względu na ryzyko wywołania zmian nowotworowych podzielono je na: a) typy wysokoonkogenne, które prowadzą do powstania zmian przedrakowych i raka szyjki macicy (np. typy 16, 18, 31, 45), b) typy niskoonkogenne, które odpowiadają za pojawianie się brodawek zewnętrznych (kłykciny kończyste) narządów płciowych lub okolicy odbytu (np. typy 6, 11). Światowa Organizacja Zdrowia już w 1996 roku uznała zakażenia wirusem HPV typu 16 i 18 za czynniki rakotwórcze dla człowieka.
Wirus HPV typ 16 i 18 odpowiada za ponad 70 % wszystkich przypadków raka szyjki macicy oraz za większość przypadków raka pochwy, odbytu i prącia. W populacji europejskiej szczególne znaczenie ma 8 typów (16, 18, 31, 33, 35, 45, 56 i 58), odpowiadających za około 85% przypadków raka szyjki macicy. Typy 6 i 11 wirusa HPV są przyczyną ponad 90 % przypadków brodawek narządów płciowych i odbytu (kłykciny kończyste) oraz zmian brodawczakowatych w jamie ustnej, gardle i krtani. W Polsce na raka szyjki macicy zapada ok. 3 100 kobiet rocznie. Nawet do 1750 z nich umiera. Wskaźnik umieralności na raka szyjki macicy w Polsce należy do najwyższych w Europie i wynosi 5,4 na 100 tys. kobiet. Jedna trzecia zgonów na raka szyjki macicy dotyczy kobiet w wieku 15-49 lat, a więc młodych. Według ostatnich danych dostępnych w Krajowym Rejestrze Nowotworów w 2010 r. na raka szyjki macicy zachorowało 3079 Polek, a zmarło 1735. 2 b) Epidemiologia HPV przenosi się głównie poprzez kontakty seksualne. Ryzyko zakażenia może nieść także bliski kontakt cielesny, bez odbycia pełnego kontaktu seksualnego: petting pieszczoty całego ciała, kontakt oralny- narządy płciowe-usta. Możliwe jest też przeniesienie zakażenia HPV na noworodka w czasie porodu lub na dziecko w czasie bliskich kontaktów nieseksualnych np. w trakcie wspólnej kąpieli w wannie z zakażonym dorosłym. Każdy, zarówno mężczyzna, jak i kobieta, kto kiedykolwiek miał kontakt seksualny mógł ulec zakażeniu HPV. Ryzyko infekcji wirusem HPV jest wyższe u osób mających wielu partnerów lub tych, którzy we wczesnym wieku zaczęli współżycie seksualne. Infekcja może trwać od 4 do 20 miesięcy i przebiegać bez żadnych objawów. W przypadku gdy organizm nie potrafi zwalczyć wirusa HPV, dochodzi do przewlekłej infekcji. Jeśli jest ona spowodowana przez najbardziej agresywne typy wirusa, może rozwinąć się rak szyjki macicy. Łagodniejsze typy wirusa HPV 6 i 11 wywołują kłykciny kończyste, czyli brodawki na narządach płciowych. Nie są to zmiany złośliwe, ale sprawiają wiele przykrych dolegliwości. Skutecznym sposobem uchronienia się przed zachorowaniem na raka szyjki macicy jest regularnie przeprowadzane badanie ginekologiczne połączone z pobraniem wymazu cytologicznego z szyjki macicy. Cytologia to kilkominutowe, bezbolesne badanie, które pozwala dokładnie ocenić zmiany w obrębie szyjki macicy, zanim nabiorą one charakteru nowotworowego. Każda kobieta po 20 roku życia powinna wykonywać cytologię, co najmniej raz na trzy lata, by uratować zdrowie, a może nawet życie. Im wcześniej choroba zostanie rozpoznana, tym większa szansa skutecznego jej wyleczenia. Chociaż badania cytologiczne wciąż są traktowane jako podstawowa metoda profilaktyki, to właśnie szczepienia jako profilaktyka pierwotna, są uważane za coraz ważniejszy element skutecznej profilaktyki raka szyjki macicy i innych chorób związanych z zakażeniem HPV. Szczepienia przeciw HPV są najbardziej skuteczne u osób, które nie zetknęły się jeszcze z wirusem. Polskie Towarzystwo Ginekologiczne w wydanych w 2009 r. rekomendacjach dotyczących szczepienia przeciwko zakażeniom HPV zaleca rutynowe stosowanie szczepionki przeciw HPV u dziewczynek w wieku 11-12 lat oraz u dziewcząt w wieku 13-18 lat, które nie zostały zaszczepione wcześniej i dla tych, u których należy dokończyć rozpoczętą serię szczepień.
2 c) Populacja podlegająca jednostce samorządu terytorialnego Przedmiotem programu będzie podjęcie działań w zakresie zakażeń wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) na terenie miasta Radomia. Program kierowany jest do grupy społecznej dziewczynek w wieku 13 lat, zameldowanych w Radomiu. 2 d) Obecne postępowanie w omawianym problemie zdrowotnym Program zdrowotny ukierunkowany jest na profilaktykę przeciwdziałania zakażeń wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV). Z uwagi na brak finansowania tej formy profilaktyki na poziomie centralnym (przez NFZ) oraz wysoki koszt szczepionki, stopień dostępu do szczepień HPV w Polsce nie jest zadowalający. Szczepienia przeciwko zakażeniu HPV są obiecującym i zalecanym w Polsce sposobem prewencji raka narządów płciowych. 2 e) Uzasadnienie potrzeby wdrożenia programu Za potrzebą wdrożenia programu szczepień przeciw zakażeniom wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) w gminie Radom, przemawiają takie aspekty, jak: 1. wiele rekomendacji potwierdzających zasadność prowadzenia szczepień przeciwko zakażeniom HPV, 2. zwiększenie wśród kobiet wiedzy i świadomości na temat zagrożenia chorobami nowotworowymi oraz przekonanie do stosowania profilaktyki wtórnej, poprzez badania cytologiczne, 3. skuteczność i opłacalność profilaktyki w porównaniu z leczeniem, w szczególności w przypadku schorzeń o złym rokowaniu, 4. niepokojąca i pogarszająca się w Polsce sytuacja w zakresie zachorowalności i umieralności kobiet na raka szyjki macicy, 5. brak powszechnej dostępności do szczepionek przeciwko zakażeniom HPV z powodu niefinansowania tych szczepień ze środków publicznych, 6. możliwość zaszczepienia populacji przy cenie niższej w stosunku do komercyjnych stawek proponowanych pojedynczym osobom. 3. Cele programu 3 a) Cel główny Obniżenie zachorowalności kobiet na raka szyjki macicy, sromu, pochwy i brodawek płciowych spowodowanych wirusem HPV poprzez przeprowadzenie edukacji zdrowotnej oraz wykonanie szczepień ochronnych szczepionką przeciwko wirusowi HPV w populacji dziewcząt zameldowanych na terenie miasta Radomia. 3 b) Cele szczegółowe: 1. a) Objęcie w roku 2015 szczepieniami przeciw wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) populacji dziewcząt 13-stoletnich zameldowanych na terenie miasta Radomia z rocznika 2002. b) W szczególnych przypadkach(choroby nowotworowe w rodzinie) po przedłożeniu zaświadczenia lekarskiego o zakwalifikowaniu do zaszczepienia. 2. Zwiększenie skuteczności edukacji zdrowotnej wśród młodzieży szkolnej w kwestii zachorowalności na raka szyjki macicy, raka sromu, pochwy i brodawek płciowych. 3. Popularyzowanie nawyku systematycznego wykonywania badań w kierunku wczesnego wykrywania chorób nowotworowych.
4. Podniesienie świadomości zdrowotnej młodych dziewcząt, chłopców i ich rodziców oraz przekonanie do wczesnej konsultacji medycznej w przypadku występowania niepokojących objawów. 5. Wypromowanie zdrowego trybu życia wśród młodzieży szkolnej. 3 c) Oczekiwane efekty realizacji programu 1. Zmniejszenie częstości występowania nowych zachorowań. 2. Zwiększenie poziomu wiedzy rodziców i młodzieży na temat możliwości zachorowań, skutecznej profilaktyki i następstw zachorowań. 3. Zwiększenie poziomu wiedzy rodziców i młodzieży dotyczącej profilaktycznych badań okresowych m.in. cytologii. 3 d) Mierniki efektywności - ilość zaszczepionych dziewcząt, - ilość zgód rodziców na przeprowadzenie szczepień, - ilość przeprowadzonych akcji informacyjnych. 4. Adresaci programu: 4 a) Oszacowanie populacji włączonej do programu Adresatami programu są dziewczynki zameldowane w Radomiu z rocznika 2002. Według informacji z ewidencji ludności Urzędu Miejskiego w Radomiu wynika, że w Radomiu zameldowanych jest 813 dziewcząt urodzonych w roku 2002. 4 b) Tryb zapraszania do programu Informacja o możliwości szczepienia zostanie zamieszczona na stronie internetowej Urzędu Miejskiego w Radomiu oraz w lokalnych mediach. Do radomskich placówek oświatowych, do których uczęszczają beneficjenci programu zostanie wysłana informacja o możliwości zaszczepienia. Przystąpienie do realizacji świadczenia następować będzie na podstawie pisemnej zgody rodzica lub opiekuna prawnego na szczepienie przeciwko wirusowi HPV. 5. Organizacja programu Program realizowany będzie etapami, na które składają się: 1. Zawarcie umowy z realizatorem programu podmiotem leczniczym, którego organem tworzącym jest jednostka samorządu terytorialnego oraz przekazanie dotacji na postawie art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (tekst jednolity Dz. U. z 2015 r. poz. 618) oraz nawiązanie współpracy z ewentualnymi partnerami. 2. Realizator programu powinien posiadać wyspecjalizowaną kadrę, zdolność finansową umożliwiającą realizację programu oraz punkt szczepień wyposażony zgodnie z obowiązującymi przepisami. Będzie również zobowiązany do prowadzenia dokumentacji realizacji programu w oparciu o wymogi określone w umowie. Po zakończeniu szczepień zostanie złożona pisemna informacja o przebiegu szczepień, ilości zaszczepionych dziewczynek wraz z ewentualnymi wnioskami i opiniami na temat przeprowadzonych działań. 3. Przeprowadzenie spotkania edukacyjnego wśród dziewcząt, chłopców i ich rodziców.
4. Prowadzenie akcji informacyjnej dotyczącej zakażenia HPV i zapobiegania rakowi szyjki macicy. 5. Powszechne wdrożenie szczepień dziewcząt szczepionką 4-walentną zapobiegającą infekcji wirusem HPV 6, 11, 16, 18. Szczepionka zapobiega zakażeniom HPV, jak i dysplazji szyjki macicy średniego i dużego stopnia (CIN+2), wywołanych przez HPV 16 i 18. Czterowalentna szczepionka zapobiega dysplastycznym zmianom sromu lub pochwy, czyli zmianom przedrakowym (VIN 2/3, VaIN 2/3) oraz brodawkom zewnętrznych narządów płciowych związanych najczęściej z zakażeniem typem 6 lub 11 wirusa brodawczaka ludzkiego. 6. Szczepienia będą dobrowolne, zawsze za pisemną zgodą rodziców/opiekunów prawnych. 7. Każda dziewczynka winna być przebadana przez realizatora programu w celu wykluczenia ewentualnych przeciwwskazań do podania szczepionki. 8. Dziewczętom zakwalifikowanym do szczepień przeciw HPV zostaną w ramach programu podane 3 dawki szczepionki w cyklu szczepień zgodnym z zaleceniami producenta szczepionki. 9. Szczepienia będą wykonywane przez podmiot leczniczy w swojej siedzibie. 10. Opracowanie narzędzi monitorowania, ewaluacji programu. 6. Koszty realizacji programu Program zostanie w całości sfinansowany ze środków budżetu Gminy Miasta Radomia. 7. Monitorowanie i ewaluacja programu Realizacja programu będzie na bieżąco monitorowana przez Urząd Miejski w Radomiu w oparciu o kwartalne sprawozdania dotyczące liczby wykonanych szczepień przeciw HPV oraz sprawozdania końcowego przedstawianych przez realizatora programu. 8. Okres realizacji programu Program będzie realizowany w latach 2015-2016.