Zasady konstrukcji ofert taryfowych w kolejowych przewozach pasażerskich jako przyczyna naruszenia interesów konsumentów Dr Przemysław Kowalik Politechnika Lubelska Wydział Zarządzania Katedra Metod Ilościowych w Zarządzaniu
Prawo do informacji o najtańszych połączeniach (1) Rozporządzenie (WE) Nr 1371/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dn. 23.10.2007 r. dotyczące praw i obowiązków pasażerów w ruchu kolejowym określa w Załączniku II: Minimalny zakres informacji dostarczanych przez przedsiębiorstwa kolejowe lub sprzedawców biletów Część I: Informacje dostarczane przed podróżą ( ) Rozkłady jazdy i warunki najniższych opłat za przewóz 2
Prawo do informacji o najtańszych połączeniach (2) Zapis o obowiązku informowania podróżnych o warunkach najniższych opłat za przewóz nie zawiera żadnych wyjątków wyłączających jego stosowanie, niezależnie od trudności natury technicznej czy też kosztów, jakie mógłby ponieść przewoźnik kolejowy lub sprzedawca biletów. 3
Realnie występujące warunki najniższych opłat za przewóz Ze względu na konstrukcję realnie istniejących ofert taryfowych, warunki najniższych opłat za przewóz mogą w szczególności przyjąć następującą postać: 1. zakup biletu w relacji dłuższej niż faktycznie przejechana; 2. zakup wielu biletów na poszczególne fragmenty relacji zamiast pojedynczego biletu na daną relację. Oba wyżej wymienione przypadki mają wspólną cechę: pojedynczy bilet wystawiony na daną relację nie zapewnia najtańszego wariantu przejazdu. 4
Zasady poprawnej konstrukcji taryf przewozowych Przypadki, gdy warunki najniższych opłat za przewóz są takie, że pojedynczy bilet wystawiony na daną relację nie zapewnia najtańszego wariantu przejazdu są zgodne z prawem. Jednakże z punktu widzenia klienta można mówić o pewnej patologii tak skonstruowanych taryf choćby z powodu niewygody ich stosowania. Można postawić tezę, iż taryfa poprawnie skonstruowana z punktu widzenia klienta powinna charakteryzować się właściwością najtańszy przejazd na jednym bilecie wystawionym w danej relacji. Właściwość tę można sformalizować przy pomocy dwóch zasad wyrażonych w języku matematyki. 5
Poprawnie skonstruowane taryfy słaba rosnąca monotoniczność Zasada słabej rosnącej monotoniczności taryfy Dla dowolnej stacji C położonej pomiędzy stacjami A oraz B cena biletu z A do C ani z C do B nie jest większa niż cena biletu z A do B. Zasada ten jest naruszona, jeżeli najtańszym wariantem przejazdu jest zakup biletu w relacji dłuższej niż faktycznie przejechana. A C B c(ac) c(ab) c(cb) c(ab) 6
Poprawnie skonstruowane taryfy Zasada subaddytywności taryfy subaddytywność Cena biletu ze stacji A do B nie jest większa niż suma cen biletów wystawionych na relacje z A do C 1, z C 1 do C 2,, z C m-1 do C m oraz z C m do B, gdzie C 1,C 2.,C m-1, C m są dowolnymi stacjami pośrednimi (niekoniecznie wszystkimi) pomiędzy A a B. Zasada ten jest naruszona, jeżeli najtańszym wariantem podróży jest przejazd na podstawie dwóch lub więcej biletów wystawionych na relacje krótsze, a tworzące łącznie relację, którą chce przejechać podróżny. C 2 C 1 B A c(ab) c(ac 1 )+c(c 1 C 2 ) +c(c 2 B) c(ab) c(ac 1 )+(C 1 B) c(ab) c(ac 2 )+(C 2 B) 7
Uwagi o istniejących ofertach taryfowych (1) Przyczyną naruszenia słabej monotoniczności czy subaddytywności z reguły jest zarządzanie ceną, a nie niedopatrzenia w tworzeniu ofert taryfowych. Istnieją przypadki, gdy specjalna oferta przewoźnika dla określonej grupy relacji (np. dla relacji łączących stacje w danym województwie) jest skonstruowana poprawnie, natomiast brak subaddytywności pojawia się w relacjach, które znajdują się tylko częściowo w obszarze dostępności danej oferty a częściowo leżące poza nią. 8
Uwagi o istniejących ofertach taryfowych (2) Zastosowanie tańszych ofert, dostępnych w wybranych relacjach ma na celu pozyskanie pasażerów właśnie w tychże relacjach. Możliwości tańszego podróżowania poza wyróżnionym relacjami (najtańszy przejazd przy użyciu biletu w relacji dłuższej niż faktycznie przejechana lub przy użyciu wielu biletów na poszczególne fragmenty relacji) są niejako efektem ubocznym stosowanych ofert taryfowych. 9
Uwagi o istniejących ofertach taryfowych (3) Przewoźnicy mogą nie być zainteresowani informowaniem podróżnych o pojawiających się jako efekt uboczny możliwościach tańszego podróżowania w relacjach innych niż przez nich promowane. Niemniej jednak, poza ograniczeniami co do stacji wsiadania, zasadniczo nie ma możliwości, aby formalnie ograniczyć korzystanie z efektów ubocznych istniejących ofert. 10
Uwagi o istniejących ofertach taryfowych (4) Należy zatem przyjąć, iż efekty uboczne są integralnym elementem oferty przewoźników a zatem przewoźnik lub sprzedawca biletów ma obowiązek podać podróżnemu informację, jaki(e) bilet(y) należy nabyć, aby opłata za przewóz była najniższa. Przewoźnicy jednakże mogą stosować utrudnianie dostępu do informacji o najtańszych wariantach przejazdu. W przypadku najtańszych przejazdów wielobiletowych znalezienie najtańszego wariantu może być bardzo złożonym obliczeniowo zadaniem, tzw. problemem najtańszej ścieżki, wymagającym użycia stosownego oprogramowania. 11
Poprawność informacji taryfowych dostępnych w serwisach internetowych (1) Oferty naruszające zasady słabej rosnącej monotoniczności są poprawnie obsługiwane przez systemy PKP Intercity ( Bilet taniomiastowy ) oraz Koleje Śląskie (Oferta specjalna 13 ), gdyż są dostępne także w relacjach krótszych niż te wyznaczone przez stacje skrajne. Relacje krótsze, choć opłacalne dla pasażera nie są obsługiwane przez systemy Przewozów Regionalnych ( Połączenie w dobrej cenie ), Kolei Dolnośląskich ( Dobry bilet ) oraz Łódzkiej Kolei Aglomeracyjnej ( Łódź Bliżej Ciebie ). W systemie informacyjnym Kolei Mazowieckich tylko niektóre oferty specjalne są obsługiwane poprawnie. 12
Poprawność informacji taryfowych dostępnych w serwisach internetowych (2) Oferty naruszające zasadę subaddytywności nie są obsługiwane poprawnie przez system sprzedażowy czy informacyjny któregokolwiek z przewoźników. Zakup najtańszej kombinacji wielu biletów jest możliwy jedynie poprzez samodzielne zaplanowanie podziału relacji w najkorzystniejszy sposób przy czym sam zakup ze względu na ograniczenia serwisów internetowych nie zawsze jest możliwy przez internet. Sprzedaż kombinacji wielobiletowych oferuje od 1.03.2016 niezależny sprzedawca KOLEO, jednakże oferowane przezeń kombinacje biletów nie zawsze są najtańsze. 13
Przykłady niedopełnienia obowiązku informowania o najtańszych przejazdach Na kolejnych slajdach podane są przykłady niedopełnienia przez przewoźników obowiązków informowania o najtańszych warunkach przejazdów. Dane pochodzą z internetowych systemów sprzedaży wg stanu na dzień 23.05.2016 r. (za wyjątkiem ostatniego przykładu dotyczącego całego woj. lubelskiego z dnia 1.02.2014 r.). Wszystkie ceny odnoszą się do przejazdów jednej osoby nie korzystającej z ulg ustawowych. 14
Przykład 1 brak słabej rosnącej monotoniczności (oferta relacyjna) Przewozy Regionalne Świdnik Miasto Zawada 97 km Serwis biletyregionalne.pl proponuje bilet jedynie w taryfie podstawowej w cenie 19,80 PLN. Najtańszym wariantem jest zakup biletu w ofercie relacyjnej Połączenie w dobrej cenie (PwDC) Lublin Zamość za 15 PLN. 15
Przykład 2 brak subaddytywności (oferta relacyjna) Łódzka Kolej Aglomeracyjna Łask Łowicz Główny 92 km Serwis biletylodzkie.pl proponuje przejazd jedynie w taryfie podstawowej w cenie 19,80 PLN. Najtańszym wariantem jest zakup 2 biletów w ofercie relacyjnej Łódź Bliżej Ciebie (ŁBC) za łącznie 17 PLN: Łask Łódź za 8 PLN, Łódź - Łowicz za 9 PLN. 16
Przykład 3 brak subaddytywności ( styk 2 ofert oddzielnie subaddytywnych) Przewozy Regionalne Rejowiec Parczew 107 km Serwis biletyregionalne.pl proponuje bilet jedynie w taryfie podstawowej w cenie 22 PLN. Najtańszym wariantem jest zakup 2 biletów za łącznie 19,50 PLN: Rejowiec Lublin Północny - taryfa podst. za 13,50 PLN, Lublin Płn. Parczew - oferta Bilet lubartowski za 6 PLN. 17
Przykład 4 brak subaddytywności ( styk 2 ofert niesubaddytywnych) Przewozy Regionalne Skarżysko-Kamienna - Sędziszów - Katowice 216 km Serwis biletyregionalne.pl proponuje bilet jedynie w taryfie podstawowej w cenie 31,20 PLN. Najtańszym wariantem jest zakup 5 (!) biletów za łącznie 25,10 PLN, w tym 2 w ofercie Bilet świętokrzyski Skarżysko-Kamienna - Kielce Białogon 5,50 PLN i Kielce Białogon - Sędziszów 6,20 PLN oraz 3 w ofercie Bilet olkuski Sędziszów - Wolbrom 4,60 PLN, Wolbrom - Bukowno Przymiarki 4,40 PLN i Bukowno Przymiarki - Katowice 4,40 PLN. 18
Przykład 5 brak subaddytywności (częściowe wykorzystanie jednego biletu) Przewozy Regionalne Zakopane - Spytkowice 155 km Serwis biletyregionalne.pl proponuje bilet jedynie w taryfie podstawowej w cenie 25,50 PLN. Najtańszym wariantem jest zakup 2 biletów za łącznie 17 PLN: Zakopane Kraków oferta relacyjna Połączenie w dobrej cenie (PwDC) za 14 PLN, bilet wykorzystany jedynie na odcinku Zakopane Skawina; Skawina Spytkowice za 3 PLN, oferta Tani bilet. 19
Przykład 6 brak subaddytywności ( styk 2 ofert oddzielnie subaddytywnych) PKP Intercity Lublin Rzeszów Główny Łańcut 217 km (pociąg TLK) Serwis bilet.intercity.pl proponuje bilet jedynie w taryfie podstawowej w cenie 36,40 do 52 PLN (bez zniżki lub ze zniżką z oferty Wcześniej Taniej" - 10%, 20% lub 30%). Najtańszym wariantem jest zakup 2 biletów za łącznie 35,50 do 37,90 PLN: Lublin Rzeszów Gł. oferta relacyjna Bilet taniomiatowy za 29,90 PLN; Rzeszów Gł. Łańcut oferta kilometrowa Bilet bliskomiastowy za 5,60 do 8 PLN (w połączeniu z Wcześniej Taniej"). 20
Przykład 7a niepoprawna informacja o cenach biletów na pociągi Regio w woj. lubelskim Przewozy Regionalne Wg stanu na dzień 1.02.2014 r. zostały wykonane kompleksowe badania cen biletów dla połączeń pociągami Regio w woj. lubelskim. Badanie dotyczyło 7875 relacji łączących 126 stacji. Poza taryfą podstawową były dostępne następujące oferty: 134 relacje łączące 33 stacje w ofercie relacyjnej PwDC; 171 relacji łączących 19 stacji w ofercie Bilet Lubartowski ; dla 4 stacji w Lublinie były dostępne obie oferty. 21
Przykład 7b - niepoprawna informacja o cenach biletów na pociągi Regio w woj. lubelskim Co do zasady, system biletyregionalne.pl nie pokazywał najniższej ceny, jeżeli oznaczałoby to zakup biletu PwDC w relacji nie obejmującej stacji w choćby jednej z miejscowości końcowych lub zakup więcej niż 1 biletu. Dotyczyło to w sumie 3000 relacji, w tym: 353 relacji PwDC krótszych niż zdefiniowane w ofercie; 1905 relacji, dla których najtańszy jest przejazd z 2 biletami; 727 relacji, dla których najtańszy jest przejazd z 3 biletami; 15 relacji, dla których najtańszy jest przejazd z 4 biletami. 22
Przykład 7c - niepoprawna informacja o cenach biletów na pociągi Regio w woj. lubelskim Najniższy koszt przejazdu przy wykorzystaniu jednego biletu wystawionego na relację, w której faktycznie miała się odbyć podróż był osiągnięty dla 4875 relacji, w tym 4570 relacji w taryfie podstawowej; 171 relacji w ofercie Bilet Lubartowski ; 134 relacji w ofercie PwDC. Nawet jednak w tym przypadku system biletyregionalne.pl zawodził, gdyż nie informował o cenie i oczywiście także nie sprzedawał biletów PwDC, jeżeli konieczna była przesiadka. Ten ostatni problem ten nie został dotąd w pełni rozwiązany. 23
Wnioski stan obecny 1. Udostępnienie informacji o najniższej dostępnej cenie przejazdu dla każdej relacji przy obecnie istniejących ofertach taryfowych jest możliwe. 2. Brak takiej informacji może wynikać zarówno z celowej dezinformacji, jak też błędów czy trudności technicznych. 3. Jeżeli taryfy mają zostać niezmienione, to istnieje konieczność rozszerzenia systemów informacyjnosprzedażowych o możliwość pełnej optymalizacji cen. 4. Najniższy koszt przejazdu może oznaczać konieczność wydania wielu biletów na pojedynczy przejazd, co wydłuża czas obsługi i powiększa koszty (w przypadku stosowania biletów drukowanych). 24
Wnioski propozycje zmian oraz ich potencjalne skutki 1. Przewoźnicy powinni stosować taryfy spełniające warunki słabej monotoniczności oraz subaddytywności czyli pozwalające na odbycie najtańszego przejazdu przy użyciu jednego biletu. 2. Korzyścią z powyższego faktu - zarówno dla przewoźników jak i podróżnych - będzie uproszczenie procesu informowania oraz procesu sprzedaży. 3. Jeżeli przewoźnicy nie będą korygować taryf ani wdrażać łatwego dostępu do pełnej informacji o najtańszych przejazdach dla istniejących taryf, należy rozważyć wymuszenie na drodze prawnej zasad konstruowania taryf spełniających warunki z pkt.1. 25
Dziękuję za uwagę 26