JAN WAŁASZEWSKI malarstwo

JAN WAŁASZEWSKI malarstwo

JAN WAŁASZEWSKI malarstwo Starogard Gdański 2011

Katalog wystawy malarstwa Jana Wałaszewskiego, która odbyła się w Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdańskim prace pochodzą ze zbiorów rodziny wrzesień 2011 ORGANIZATOR WYSTAWY Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdańskim KURATOR WYSTAWY, TEKST Magdalena Wałaszewska KONSULTANT Tadeusz Kubiszewski REPRODUKCJA OBRAZÓW Małgorzata i Tomasz Babinek www.avedon.pl OPRACOWANIE GRAFICZNE Olgierd Lichy DRUK I OPRAWA Drukarnia MIREX Mirotki Copyright 2011 by Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdańskim WYDAWCA Muzeum Ziemi Kociewskiej 83-200 Starogard Gdański, ul. Boczna 2 tel./fax: 58 562 46 75 www.muzeum-kociewie.gda.pl ISBN 978-83-933559-0-7 Dofinansowano ze środków: Parafii św. Mateusza w Starogardzie Gdańskim senatora RP Andrzeja Grzyba Pana Stefana Lubawskiego

Chodząc po ziemi, trzeba trzymać serce jak paletę i głowę w niebie, dopóki nie przeniesiemy się tam całkowicie, mamy obowiązek malować obrazy duszy Bolesław Prus Jan Wałaszewski przyszedł na świat 7 lutego 1921 roku w Czersku. Już za młodych lat należał do zastępów harcerskich. W roku 1930 wraz z całą rodziną przeniósł się do Zblewa, a następnie w 1932 roku do Starogardu Gdańskiego, gdzie wstąpił do 32 Pomorskiej Drużyny Harcerzy (później: 2 Starogardzkiej). Tam też uczęszczał do Szkoły Dokształcającej Zawodowej. Był pilnym uczniem swojego ojca Franciszka mistrza malarskiego. Do 1939 roku pracował na stanowisku malarza w niemieckiej firmie, ponieważ ojciec został pozbawiony koncesji na prowadzenie zakładu. W początkach II wojny światowej zorganizował grupę harcerek oraz harcerzy, którzy dobrowolnie zgłosili się do jednostek broniącego ojczyzny wojska polskiego. Po jej upadku młodzież ta stała się ważnym ogniwem w konspiracyjnym łańcuchu, a także ośrodkiem podziemnej walki przeciwko najeźdźcom w charakterze: sanitariuszy, łączników, gońców, magazynierów i obserwatorów, czy też organizatorów akcji małego sabotażu. Druh Wałaszewski na przykład wkradł się z kolegą Kalkowskim do byłej Publicznej Szkoły Podstawowej nr 2, gdzie razem zniszczyli spisy wszystkich harcerzy, co w konsekwencji uratowało wielu młodych ludzi przed represjami czy nawet śmiercią. Brał też udział w dożywianiu jeńców angielskich i francuskich oraz dostarczaniu im innych potrzebnych rzeczy czy nowin ze świata, co wymagało i odwagi i sprytu. Jan Wałaszewski w 1941 roku dołączył do tajnej organizacji niepodległościowej Jaszczurka, która nigdy nie została zdekonspirowana przez gestapo, a hasło jej członków brzmiało: Idziemy tam, gdzie świeci szubienica. Jednym z twórców tej organizacji był Paweł Wyczyński, który po wojnie został profesorem JAN WAŁASZEWSKI (*1921-2003)

6 w Ottawie (w 1991 roku przyznano mu tytuł Honorowego Obywatela Miasta Starogard Gdański). Co ważne, ci dwaj towarzysze broni utrzymywali ze sobą kontakt i serdeczną przyjaźń aż do śmierci. W 1942 roku został aresztowany przez Niemców 27-letni wówczas brat Jana, który zaginął bez wieści. W tym samym roku Wałaszewski przystąpił do Armii Krajowej, za co wiele lat później otrzymał od prezydenta krzyż z inskrypcją 1939 1945 Armia Krajowa. Rok 1942 to też czas przymusowej wywózki do stoczni w Gdańsku, gdzie został przydzielony do budowy okrętów podwodnych. W 1943 roku zasilił szeregi organizacji Gryf Pomorski. W styczniu 1944 roku został bez własnej woli wcielony do niemieckiej armii. Jego przeszkolenie odbyło się w Wilhelmhaven. Następnie został skierowany do niemieckiej marynarki wojennej. W dniu 17 września 1944 roku okręt, na którym stacjonował, zatopiły na Morzu Północnym alianckie samoloty. Wśród uratowanych przez Niemców rozbitków był również Jan Wałaszewski. Po wyłowieniu, umieszczono go w szpitalu w Ijmoiden w Holandii. Po wypisaniu z niego został oddelegowany do baterii artylerii nadbrzeżnej. Tam jednak, nie poddając się i nie zważając na niebezpieczeństwa, nawiązał kontakt z miejscowym Ruchem Oporu ORANJE. Następnie w lutym 1945 roku wraz z grupą Polaków związaną z Jaszczurkowcami zdezerterował do holenderskiej partyzantki. Razem z nią walczył i przebywał aż do momentu opanowania Holandii przez I Dywizję Pancerną generała Stanisława Maczka. Od sierpnia do grudnia 1945 roku uczęszczał do holenderskiej Akademii Sztuk Pięknych. Do kraju powrócił w czerwcu 1946 roku wraz z innymi żołnierzami wracającymi z Zachodu.

Po wojnie Jan Wałaszewski zaczął uczęszczać do Liceum Plastycznego w Gdyni, w którym zdał maturę w 1949 roku. W tym samym roku rozpoczął studia w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Sopocie. Ukończył ją w 1955 roku z tytułem magistra sztuki, został artystą malarzem ze specjalnością malarstwa architektonicznego. W 1953 roku założył rodzinę. Z żoną Heleną miał czworo dzieci: Wojtka, Marka, Dorotkę i Helenkę. W Starogardzie Gdańskim na stałe osiedlił się w 1954 roku. Większości Jan Wałaszewski kojarzy się jako artysta wyłącznie ze sztuką sakralną. Wrażenie takie można odnieść zapoznając się z jego licznymi pracami związanymi z tematyką religijną. Można je spotkać czy to w świątyniach na freskach, obrazach, sztandarach, czy również w parafialnym Biuletynie parafii pod wezwaniem św. Mateusza, do którego rysował przez długie lata. Jednak jego twórczość jest bardziej skomplikowana i tak łatwo nie daje się zamknąć w oklepane schematy. Można się w niej doszukać przenikania się stylów. Są akwarele przedstawiające malownicze pejzaże, portrety wykonane różnymi technikami, kobiece akty, szkice węglem, czasem nawet prace awangardowe, zakrawające o kubizm, abstrakcjonizm. Gdy go coś zaciekawiło, potrafił rysować na skrawku papieru lub na serwetce. Potrafił w plamie atramentu, szronie na szybie czy zacieku na suficie dopatrzyć się niesamowitych rzeczy, światów i postaci, które potem przenosił na papier lub płótno. Jego zdolności nie ograniczały się wyłącznie do malowania czy rysowania, umiał również doskonale rzeźbić, tworzyć kolarze z wielorakich materiałów. W jednym słowie można ująć to w ten sposób, że był JAN WAŁASZEWSKI MALARSTWO 7

8 po prostu artystycznym eksperymentatorem. Był też gadułą. Posiadał dar swobodnego opowiadania interesujących historii i wymyślania wraz ze swoją małżonką bajek dla dzieci (razem na przykład napisali krótki utwór o starogardzkim Murzynku z ulicy Chojnickiej). Po wojnie oraz ukończeniu studiów zajmował się wieloma sprawami. Był między innymi przybocznym i kronikarzem drużyny harcerskiej, z którą uczestniczył w licznych obozach. Zajmował się również pracą dydaktyczną. Był między innymi nauczycielem sztuk plastycznych w I Liceum Ogólnokształcącym i rysunku technicznego w Szkole Zawodowej, czy też instruktorem zajęć artystycznych w różnych placówkach kultury. Przez pewien czas był także projektantem obuwia w Technikum Przemysłu Skórzanego. Brał również udział w organizacji wystaw oraz wydarzeń kulturalnych, przygotowywaniu miejskich uroczystości. Jest autorem niezliczonych ilości plakatów, ulotek, transparentów, afiszy. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że jest projektantem obecnego herbu miasta, jego medali a także Pomnika Niepodległości. Jest także twórcą wielu sztandarów organizacji, szkół czy związków, szat liturgicznych, chorągwi kościelnych, ołtarzy polowych, obrazów wotywnych i portretów, wystroju i dekoracji obiektów publicznych. Był również wielkim propagatorem i miłośnikiem regionu kociewskiego. Podjął próbę rekonstrukcji stroju oraz ozdób kociewskich, był również ilustratorem szeregu publikacji związanych z tematyką regionalną. Przez lata również prowadził swoistego rodzaju kronikę ważnych wydarzeń miasta, regionu i kra-

ju, wzbogaconą o komentarze w postaci rysunków. Jan Wałaszewski udzielał się również czynnie w różnych organizacjach. Był między innymi członkiem: Związku Artystów Polskich; Związku Solidarności Polskich Kombatantów; Związku Polskich Emerytów, Rencistów i Inwalidów; Związku Solidarności Nauczycielstwa Polskiego; Towarzystwa Miłośników Ziemi Kociewskiej, działał też w strukturach Komitetu Obywatelskiego w Starogardzie Gdańskim. Za swoje działania na rzecz miasta i różnych instytucji Jan Wałaszewski otrzymał liczne nagrody i odznaczenia, z których można na przykład wymienić: Krzyż Za Zasługi dla ZHP ; Honorowy Stopień Harcmistrza Polski Ludowej; Odznaka Grunwaldzka Zasłużony Działacz Kultury, Medal Zasłużonego Ziemi Gdańskiej; Srebrny Medal Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej; Złota Odznaka Honorowa za Szczególne Zasługi dla Związku Emerytów, Rencistów i Inwalidów; Odznaka Weterana Walk o Niepodległość; Medal Jubileuszowy 70-lecia Odzyskania Niepodległości, Medal Jubileuszowy Królewskiego Miasta Starogard; Medal z okazji XX-lecia Związku Solidarności Polskich Kombatantów; Medal Za Zasługi dla Starogardu Gdańskiego oraz Medal Za Zasługi dla Diecezji Pelplińskiej. Wpisano go również do Księgi Honorowej Zasłużonych dla Starogardu Gdańskiego. JAN WAŁASZEWSKI MALARSTWO 9

Ostatnią nagrodą jaką został uhonorowany za życia przez Prezydenta miasta Starogard Gdański, za całokształt swych ponad 50 letnich działań artystycznych oraz społecznych, 30 stycznia 2003 roku, była statuetka Wierzyczanki. Był z tego faktu niezwykle wzruszony i dumny. Niestety w kilka dni po tym radosnym wydarzeniu (2 lutego, w święto Matki Boskiej Gromnicznej) zmarł nagle, w kościele pod wezwaniem św. Mateusza w Starogardzie Gdańskim. Z życiorysu Jana Wałaszewskiego wynika zatem, że był on postacią niezwykle złożoną, wielowątkową, która swoimi przygodami mogłaby z pewnością obdzielić kilka osób. Dla jednych był artystą plastykiem, malarzem. Inni mówili o nim nauczyciel, pan od plastyki lub kolega, druh z zastępów harcerskich czy organizacji militarnych oraz kombatanckich. To na pewno zasłużony dla regionu lokalny patriota i działacz na rzecz wolnej Rzeczpospolitej. A dla członków rodziny po prostu ukochany mąż, brat, dziadek czy wujek, mający w zanadrzu ciekawą historię, dobre słowo, czy żart. Magdalena Wałaszewska JAN WAŁASZEWSKI MALARSTWO 10

11

12

13

14

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40