3 WSTĘP Andrzej Sapkowski jest uznawany za jednego z najlepszych polskich pisarzy fantasy. ZwaŜywszy na charakter wcześniejszych ksiąŝek, Trylogia husycka 1 wpisuje się niejako w inny gatunek. Jest pierwszą pozycją tego autora zaliczaną do fantasy historycznej. Choć sam autor zaznacza, Ŝe ksiąŝka nie ma ambicji edukacyjnych, to jednak osadzenie przez niego akcji w Czechach i na Śląsku oraz wprowadzenie postaci historycznych w poczet bohaterów, spowodowało rozpoczęcie pewnej polemiki w środowisku historycznym. Niniejsza praca ma na celu porównanie z rzeczywistością historyczną takich aspektów jak uzbrojenie, taktyka wojsk husyckich, przebieg wspomnianych na kartach Trylogii bitew, prawdziwość podanych faktów dotyczących osób historycznych. Ze względu na bogactwo przytaczanych przez Andrzeja Sapkowskiego faktów i postaci historycznych mogłem posłuŝyć się stosunkowo bogatą literaturą. Praca Ewy Maleczyńskiej 2 posłuŝyła mi do opracowania biografii Jana Husa. Poza tym porusza ona kwestie powstania i rozwoju ruchu husyckiego oraz jego załoŝenia doktrynalne. Ta tematyka została równieŝ przedstawiona w artykule Pawła Krasa i Ryszarda Palacza 3. Proces osądzenia Husa w Konstancji został opisany w rozdziale pracy Jeana Cheliniego poświeconym husytyzmowi 4. Kwestie biograficzne i ideologiczne zostały poruszone równieŝ przez wspomnianego juŝ Ryszarda Palacza 5, Antje Shrupp a 6, Chasa Cliftona 7, Stefana Kwiatkowskiego 8 oraz Stanisława Bylinę 9. Ten ostatni w swej pracy opisał równieŝ działalność tzw. kaznodziejów prehusyckich co pomogło mi w nakreśleniu sytuacji w Czechach i na Śląsku przed wybuchem powstania. Tę tematykę poruszył równieŝ Rościslaw śerelik 10. KsiąŜka Roberta Primke, Macieja Szczerepy i Wojciecha 1 Trylogia husycka umowna, nieoficjalna nazwa trzech ksiąŝek Andrzeja Sapkowskiego, wydanych w latach 2002 2006. W skład Trylogii wchodzą trzy tomy: Narrenturm, BoŜy bojownicy oraz Lux perpetua. Akcja powieści toczy się w okresie powstania husyckiego w Czechach i na Śląsku. 2 Ewa Maleczyńska, Ruch husycki w Czechach i w Polsce, Warszawa 1959, s. 258, 270, 273, 276, 277 280, 282 285, 323 325, 327, 336, 341, 357 358, 373 374, 384 388, 393. 3 Paweł Kras, Ryszard Palacz, Husytyzm, [w:] Encyklopedia katolicka, red. Jan Walkusz, t. VI Lublin 1993, s. 1346. 4 Jean Chelini, Dzieje religijności w Europie Zachodniej w Średniowieczu, Warszawa 1996, s. 350 352, 414 415. 5 Ryszard Palacz, Jan Hus, [w:] Encyklopedia Katolicka, red. Jan Walkusz, t. VI, Lublin 1993, s. 1339. 6 Antje Shrupp, Husyci, [w:] Heretycy. Panorama dziejów myśli kacerskiej i ruchu dysydenckiego w chrześcijaństwie, red. Adolf Holl, Gdynia 1997, s. 225 227. 7 Chas Clifton, Encyklopedia herezji i heretyków, Poznań 1992, s. 90 91. 8 Stefan Kwiatkowski, Dzieje średniowiecznej Europy, Warszawa 2007, s. 348 349. 9 Stanisław Bylina, Na skraju lewicy husyckiej, Warszawa 2005, s. 19. 10 Rościsław śerelik, Historia Śląska do 1526 roku, [w:] Marek Czapliński, ElŜbieta Kaszubowska, Gabriela Wąs, Rościsław śerelik, Historia Śląska, Wrocław 2002, s. 96.
4 Szczerepy jako jedno z nielicznych polskojęzycznych opracowań poświęconych w całości ruchowi husyckiemu, opisuje między innymi Ŝycie Jana Husa, Prokopa Wielkiego oraz dowódców husyckich, przedstawia sytuację społeczno gospodarczą na Śląsku i w Czechach oraz działania wojenne, od pierwszych starć aŝ do bitwy pod Lipanami 11. Prawdziwość jednego z pierwszych wydarzeń historycznych opisywanych przez Andrzeja Sapkowskiego, buntu rzemieślników we Wrocławiu pozwoliła mi zweryfikować pozycja Wojciecha Mrozowicza 12. Jedną z bardziej obszernych prac traktujących o husyckiej wojskowości jest ksiąŝka Andrzeja Michałka 13. Został w niej zawarty opis wszystkich większych bitew okresu powstania husyckiego wraz ze schematami, które równieŝ zostały przeze mnie przytoczone. Michałek omawia takŝe pokrótce sytuację w Czechach przed powstaniem. Do zweryfikowania prawdziwości opisów broni białej i obuchowej niezbędna wręcz okazała się praca Włodzimierza Kwaśniewicza 14, zawierająca dokładne i rzeczowe opisy wszystkich waŝniejszych rodzajów wspomnianej broni. Pozycja Davida Hardinga 15, mimo encyklopedycznego charakteru, prezentuje dokładne informacje dotyczące wszelakich broni wraz z ilustracjami znacznej ich części. Kolejnymi ksiąŝkami poruszającymi tę tematykę są słownik Michała Gradowskiego i Zdzisława śygulskiego jr. 16 oraz praca Pawła Marczaka 17. Ten ostatni opisuje równieŝ broń palną, artylerię i waŝniejsze bitwy. Pozycja Marczaka zawiera takŝe wiele ilustracji dokładnie prezentujących husycką artylerię. Opisy broni palnej znajdują się takŝe w pracach Stanisława Toreckiego 18 i Stanisława Kobielskiego 19. Najobszerniejszą pozycją dotyczącą wojskowości husyckiej jest praca Jana Durdika 20, która poza opisem poszczególnych rodzajów broni, prezentuje takŝe taktykę i opisuje działania armii husyckiej. Uzupełnieniem w kontekście aspektów taktycznych Czechów jest praca Ernesta i Trevora 11 Robert Primke, Maciej Szczerepa, Wojciech Szczerepa, Wojny husyckie na Śląsku, ŁuŜycach i Pomorzu, Kraków 2007, s. 7 8, 26 28, 30, 34, 43, 46 47, 61 62, 65, 67 68, 73 74, 77, 120 131. 12 Wojciech Mrozowicz, Dolny Śląsk w latach 1327 1526, s.114, [w:] Dolny Śląsk. Monografia Historyczna, red. Wojciech Wrzesiński, Wrocław 2006. 13 Andrzej Michałek, Wyprawy krzyŝowe, Husyci, Warszawa 2004., s. 10, 26 29, 32, 34 45, 54, 56, 58, 62 63, 70 71, 73. 14 Włodzimierz Kwaśniewicz, 1000 słów o broni białej i uzbrojeniu ochronnym, Warszawa 1991, s. 28 29, 37 38, 51, 53, 56 58, 106, 108, 150, 164. 15 Encyklopedia broni, 7000 lat uzbrojenia, red. David Harding, Warszawa 1995, s. 17, 18,20 21, 60 62. 16 Michał Gradowski, Zdzisław śygulski jr., Słownik uzbrojenia historycznego, Warszawa 1998, s. 54. 17 Paweł Marczak, Wojny husyckie, Warszawa 2005, s. 23-24, 28 29, 32, 35 37, 99, 110 111. 18 Stanisław Torecki; 1000 słów o broni i balistyce, Warszawa 1977, s. 103. 19 Stanisław Kobielski, Polska broń: broń palna, Wrocław Warszawa Kraków Gdańsk 1975, s. 23, 29. 20 Jan Durdik, Sztuka wojenna Husytów, Warszawa 1955, s. 83, 86 87, 88 91, 98 99, 102 103, 131 133, 143, 149, 151 152, 193 195.
5 Dupuy 21. Artykuł mówiący o historii i budowie kuszy znajduje się w encyklopedii pod redakcją Andrzeja Krupy 22. Największą cześć wykorzystanej przeze mnie literatury stanowią pozycje biograficzne. Artykuły Michała Gryczyńskiego 23 dotyczące papieŝy i antypapieŝy są wprawdzie niezbyt obszerne, ale zawierają wszystkie niezbędne dane. Dodatkowo skorzystałem z prac Johna Normana Davidsona Kelly ego 24 oraz Richarda McBrien a 25, które stanowią kompletną bazę informacji o papieŝach Kościoła Katolickiego. O Ŝyciu i działalności Konrada Oleśnickiego napisali Roman Heck 26 oraz Józef Pater 27, a pochodzenie i koneksje rodzinne biskupa Wrocławia opisał Kazimierz Jasiński 28. Ten ostatni w II tomie swego dzieła przeprowadził równieŝ wykorzystane przeze mnie wywody genealogiczne Konrada Kantnera, jego dzieci Agnieszki i Konrada IX oraz Konrada VII Białego. Pozostałe informacje biograficzne dotyczące wyŝej wymienionych osób zaczerpnąłem z artykułów Bogumiła Grotta 29 i Romana Hecka 30. Charakterystykę postaci Zbigniewa Oleśnickiego moŝna znaleźć w pracach Marii Koczerskiej 31 i Piotra Niteckiego 32. W słowniku biograficznego autorstwa tego ostatniego znajduje się takŝe biogram Jana Szafrańca. śycie i działalność Mikołaja Trąby opisał w swym artykule Stefan Kuczyński 33, Jana Kropidły zaś Antoni Liedtke 34 i Zygmunt Boras 35 oraz wspomniany wcześniej Kazimierz Jasiński 36. Z dwóch ostatnich ksiąŝek 21 Ernest Dupuy, Trevor Dupuy, Historia wojskowości. StaroŜytność średniowiecze, Warszawa 2007, s. 365 366. 22 Encyklopedia wojskowa. Dowódcy i ich armie. Historia wojen i bitew. Technika wojskowa, red. Andrzej Krupa, t. I, Warszawa 2007, s. 499. 23 Michał Gryczyński, Benedykt XIII antypapieŝ; idem, Bonifacy IX; idem, Innocenty VII; idem, Grzegorz XII; idem, Aleksander V antypapieŝ, [w:] NajwaŜniejsze postaci w dziejach Kościoła Katolickiego, Poznań 2006, s. 180 184. 24 John Norman Davidson Kelly, Encyklopedia papieŝy, Warszawa 1997, s. 324 330, 333 340. 25 Richard P. McBrien, Leksykon papieŝy. Pontyfikaty. Od św. Piotra do Jana Pawła II, Warszawa 2003, s. 177 179. 26 Roman Heck, Konrad IV Starszy [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XIII, Wrocław Warszawa Kraków 1967 1968, s. 590 591. 27 Józef Pater, Poczet biskupów wrocławskich, Wrocław 2000, s. 55. 28 Kazimierz Jasiński, Rodowód Piastów Śląskich, t. II: Piastowie świdniccy, ziębiccy, głogowscy, Ŝagańscy i oleśniccy, Wrocław 1975, s. 176 178, 180 191. 29 Bogumił Grott, Konrad V zwany Kantnerem, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XIII, Wrocław Warszawa Kraków 1967 1968, s. 591 592. 30 Roman Heck, Konrad VII Biały, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XIII, Wrocław Warszawa Kraków 1967 1968, s. 593 594. 31 Maria Koczerska, Oleśnicki Zbigniew [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXIII, Warszawa Wrocław Kraków Gdańsk 1978, s. 776 784. 32 Piotr Nitecki, Biskupi Kościoła Katolickiego w Polsce w latach 965 1999. Słownik biograficzny, Warszawa 2000, s. 319, 423. 33 Stefan Maria Kuczyński, Mikołaj Trąba [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXI, Wrocław Warszawa Kraków Gdańsk 1975, s. 97 99. 34 Antoni Liedtke, Jan zwany Kropidło [w:] PSB, t. X, Wrocław Warszawa Kraków 1962 1964, s. 436 438. 35 Zygmunt Boras, KsiąŜęta piastowscy Śląska, Katowice 1974, s. 271 302.
6 wykorzystałem równieŝ fragmenty przedstawiające Ŝycie Bolesława V (Boras, Jasiński) i Jana, Henryka Ziębickich oraz Eufemii (Jasiński). Biogramy Zawiszy z Kurozwęk i Andrzeja Bnińskiego napisali Anna Strzelecka 37 i Józef Nowacki 38. Wspomnienia o Ŝyciu i działalności kościelnej biskupów Henryka z Wierzbna i Władysława z Oporowa znajdują się w artykułach Michała Kaczmarka 39, Krystyny Pieradzkiej 40 i Antoniego Gąsiorowskiego 41. Prawdziwość podanych przez Sapkowskiego faktów dotyczących Mikołaja z Kuzy i Brandy Castiglione mogłem zweryfikować przy pomocy prac autorstwa Agnieszki Kijewskiej 42 i Janusza Bazydło 43. Jadwiga KrzyŜaniakowa i Władysław Ochmański 44 w biografii poświęconej Jagielle przedstawiają pochodzenie, Ŝycie i działalność króla oraz po części jego synów i małŝonek. Uzupełnieniem w kwestiach biograficznych Jagiellonów jest praca Magdaleny Duczmal 45, zaś informacje mówiące o rzekomym złym prowadzeniu się królowej Sońki zostały zawarte w ksiąŝce Marka Urbańskiego 46. Artykułu Juliusza Bardacha 47, umieszczony w Poczcie królów i ksiąŝąt polskich opisuje Ŝycie i działalność polityczną Kazimierza Jagiellończyka. Weryfikacja informacji mówiących o Zygmuncie Korybutowiczu, takich jak pochodzenie, wiek, poglądy polityczne, działalność na rzecz ruchu husyckiego, była by niemoŝliwa gdyby nie wyczerpująca i bardzo dokładna pozycja autorstwa Jerzego Grygiela 48. O władcach Portugalii i Danii, to jest o Henryku śeglarzu i Eryku Pomorskim napisali Antonio 36 Kazimierz Jasiński, Rodowód Piastów Śląskich, t. III: Piastowie opolscy, cieszyńscy i oświęcimscy, Wrocław 1977, s. 68 73, 96 97, 100 102. 37 Anna Strzelecka, Kurozwęcki Zawisza, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XVI, Wrocław Warszawa Kraków 1971, s. 277 278. 38 Józef Nowacki, Bniński Andrzej, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. II, Warszawa Zakopane, s. 143 145. 39 Michał Kaczmarek, Henryk z Wierzbna i Wacław z Pogorzeli biskupi ordynariusze czasu przełomu [w:] Ludzie śląskiego Kościoła Katolickiego, red. Krystyn Matwijowski, Wrocław 1992, s. 15 17 40 Krystyna Pieradzka, Henryk z Wierzbna, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. IX, Wrocław Warszawa Kraków, s. 424 425. 41 Antoni Gąsiorowski, Oporowski Władysław, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXIV, Wrocław Warszawa Kraków Gdańsk 1979, s. 142 143. 42 Agnieszka Kijewska, Mikołaj z Kuzy [w:] Encyklopedia Katolicka, t. VII, red. Stanisław Wilk, Lublin 2008, s. 1001 1006. 43 Janusz Bazydło, Branda z Castiglione [w:] Encyklopedia Katolicka, t. II, red. Feliks Gryglewicz, Romuald Łukaszyk, Zygmunt Sułowski, Lublin 1985, s. 1035. 44 Jadwiga KrzyŜaniakowa, Jerzy Ochmański, Władysław II Jagiełło, Warszawa Łódź 1990, s. 42, 249, 271. 45 Magdalena Duczmal, Jagiellonowie. Leksykon biograficzny, Poznań 1996, s. 421, 461, 474. 46 Marek Urbański, Poczet królowych i Ŝon władców polskich, Warszawa 2006, s. 194 195. 47 Juliusz Bardach, Kazimierz Jagiellończyk [w:] Poczet królów i ksiąŝąt polskich, red. Andrzej Garlicki, Warszawa 1978, s. 295 304. 48 Jerzy Grygiel, śycie i działalność Zygmunta Korybutowicza. Studium z dziejów stosunków polsko czeskich w pierwszej połowie XV wieku, Wrocław Łódź 1988, s. 32, 35, 42 43, 53, 59 62, 73 74, 83 84, 89, 97, 101 102, 105, 111.
7 Oliveira Marques 49 oraz Władysław Czapliński i Karol Górski 50. Swe wspomnienie na kartach Trylogii znaleźli równieŝ władcy angielski i francuski, to znaczy Henryk V i Karol VI. Fakty dotyczące ich Ŝycia są zawarte w ksiąŝce Jana Baszkiewicza 51. W pozycji tegoŝ autora pojawiają się równieŝ informacje mówiące o Joannie d Arc. Jako uzupełnienie potraktowałem artykuł Marii Backmann 52. O ksiąŝętach śląskich Ludwiku Oławskim, Ludwiku Brzeskim oraz Helenie Raciborskiej napisali Andrzej Wędzki 53 i Wanda Maciejewska 54 oraz wymieniany wcześniej Kazimierz Jasiński 55. śycie i działalność Jana Koldy stały się przedmiotem części ksiąŝki Roberta Primke i Macieja Szczerepy 56, Piotrowi Polakowi i Dobiesławowi Puchale poświęcone zostały artykuły Wacława Urbana 57 i Zenona Huberta Nowaka 58. Atak Fedko Ostrogskiego na Klasztor Jasnogórski został opisany w anglojęzycznej ksiąŝce Roberta Maniury 59. Biografia Jana Gutenberga, tłumacząca jego skomplikowane nazwisko, wspominająca okres nauki oraz prezentująca zasadę działania jego wynalazku znajduje się w pracy Jana PiroŜyńskiego 60. Opracowanie Pawła Pizuńskiego 61 zawiera krótkie, acz konkretne notki biograficzne Wielkich Mistrzów Zakonu KrzyŜackiego. Niewielkich trudności nastręczyło weryfikowanie informacji dotyczących Zawiszy Czarnego. Choć Zawisza jest juŝ postacią legendarną nie ma na polskim rynku wydawniczym zbyt wielu prac mu poświęconych. Dlatego oparłem się na pozycjach Dariusza Piwowarczyka 62 oraz Anny Klubówny 63. Wspomnienie dotyczące pobytu pana z Grabowa na soborze w Konstancji znajduje się 49 A. H. de Oliveira Marques, Historia Portugalii, t. I: do XVII w., Warszawa 1987, s. 116 119, 130 136. 50 Władysław Czapliński, Karol Górski, Historia Danii, Wrocław Warszawa Kraków 1965, s. 128 131. 51 Jan Baszkiewicz, Historia Francji, Wrocław Warszawa Kraków Gdańsk 1978, s. 159, 163 165, 169 171. 52 Maria Backmann, Św. Joanna d Arc [w:] NajwaŜniejsze postaci w dziejach Kościoła Katolickiego, Poznań 2006, s. 186. 53 Andrzej Wędzki, Ludwik II; idem, Ludwik III, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XVIII, Wrocław Warszawa Kraków Gdańsk 1973, s. 101 102. 54 Wanda Maciejewska, Helena [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. IX,Wrocław Warszawa Kraków, s. 359. 55 Kazimierz Jasiński, Rodowód Piastów Śląskich, t. I: Piastowie wrocławscy i legnicko brzescy, Wrocław 1973, s. 204 205, 209 210. 56 Robert Primke, Maciej Szczerepa, Rycerze rabusie ze Śląska i ŁuŜyc. Raubritterzy. Zamki. Skarby, Kraków 2006, s. 69 71. 57 Zenon Hubert Nowak, Puchała Dobiesław, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXIX, Wrocław Łódź 1986, s. 323 325. 58 Wacław Urban, Piotr Polak, [w:] Słownik biograficzny historii Polski, t.2, Wrocław Warszawa Kraków 2005, s. 1168 59 Robert Maniura, Pilgrimage to Images in Fifteenth Century. The Origins of the Cult of Our Lady of Częstochowa, Melton 2004, s. 73 74. 60 Jan PiroŜyński, Johannes Gutenberg i początki ery druku, Warszawa 2002, s. 35 39, 51. 61 Paweł Pizuński, Poczet Wielkich Mistrzów KrzyŜackich, Gdańsk 2003, s. 137, 140. 62 Dariusz Piwowarczyk, Poczet rycerzy polskich XIV i XV wieku, Warszawa 2004, s. 127 130. 63 Anna Klubówna, Zawisza Czarny w historii i legendzie, Warszawa 1974, s. 149.
8 w ksiąŝce Jadwigi KrzyŜaniakowej 64. Historia, budowa herbów, wyobraŝenia herbowe oraz nazwiska rodzin posługujących się nimi znajdują się w pracy Zbigniewa Leszczyca 65, opracowaniu Jerzego Wisłockiego 66, herbarzach Adama Bonieckiego 67 i Bartosza Paprockiego 68. Herbarz Bonieckiego zawiera równieŝ ilustracje większości polskich herbów. Kolejną część bibliografii stanowią źródła. Jednym z najwaŝniejszych autorów, którego prace stanowią popularne teksty źródłowe dla danego okresu jest niewątpliwie Jan Długosz 69. W swej Kronice zdał na przykład relację ze spalenia na stosie Jana Husa, opisał śmierć Zawiszy Czarnego. W Vitae Episcoporum zamieścił bardzo sugestywną charakterystykę biskupa Konrada Oleśnickiego. W wydanych przez Franciszka Palacky ego 70 dokumentach dotyczących Jana Husa znajduje się skarga kleru czeskiego na mistrza Jana, która pozwala na poznanie wówczas panujących realiów i stosunku czeskiego duchowieństwa do reformatora. W tym samym zbiorze znajduje się fragment opisujący zajścia w Pradze w 1412 roku, które stały się jednym z dowodów na winę Husa w Konstancji. W dokumentach wydanych przez Carla Hoflera 71 znajduje się opis protestu kilku poselstw, w tym polskiego w sprawie bezprawnego uwięzienia Husa. W kilku źródłach występują fragmenty, które są bardzo pomocne w przedstawieniu i ewentualnym zweryfikowaniu sytuacji na Śląsku przed powstaniem husyckim. W Codex diplomaticus Maioris Poloniae 72 pojawia się wspomnienie działalności prehusyckiego kaznodziei Jana 64 Jadwiga KrzyŜaniakowa, Koncyliaryści, heretycy i schizmatycy: W państwie pierwszych Jagiellonów, Kraków 1989, s. 60. 65 Zbigniew Leszczyc, Herby szlachty polskiej. Faksymile pierwodruku, Wrocław Warszawa Kraków 1995, s. 6, 233, 244 245, 262, 314, 326 327. 66 Herby rycerstwa polskiego na Zamku w Kurniku, t. I IV, oprac. Jerzy Wisłocki, Kurnik 1988, s. 476, 610 611, 866 867, 898. 67 Adam Boniecki, Herbarz Polski, t. I, Warszawa 1899, s. 17, 38, 41, 57, 76, 200, 293, 309, 332 333; idem, Herbarz Polski, t. III, Warszawa 1900, s. 84; idem, Herbarz Polski, t. IV, Warszawa 1901, s. 193; idem, Herbarz Polski, t. VII, Warszawa 1904, s. 82; idem, Herbarz Polski, t. XIII, Warszawa 1909, s. 233. 68 Bartosz Paprocki, Herby rycerstwa polskiego na pięć ksiąg podzielone, Kraków 1854, wyd. Kazimierz Józef Turowski, Kraków 1858, s. 107, 522. 69 Jan Długosz, Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego. Księga XI, Warszawa 1985, s. 60; idem, Vitae episcoporum Poloniae, t. I, Kraków 1887, s. 472, [w:] Ruch husycki w Polsce. Wybór tekstów źródłowych. Do r. 1454 [ ], s. 117 118. 70 Documenta magistri Joannis Hus vitam, doctrinam, causam in Constniensi concillo actam et contovrsias de religijone in Bohemia Annie 1403 1418 motas illustrantia, wyd. Franciszek Palacky, Praga 1869, [w:] Ruch husycki w Polsce. Wybór tekstów źródłowych. Do r. 1454, oprac. Roman Heck, Ewa Maleczyńska, Wrocław 1953, s. 22-23 71 Dzieje religijności w Europie Zachodniej [ ], s. 352; Geschichtsschreiber d. hussitischen Bewegung, wyd. Carl Hofler, t. I III, Wiedeń 1856 1866, [w:] Ruch husycki w Polsce. Wybór tekstów źródłowych [ ], s. 37 38 72 Codex diplomaticus Maioris Poloniae, wyd. Ignacy Zakrzewski, Franciszek Piekosiński, t. I IV, Poznań - Kraków 1877 1905, [w:] Ruch husycki w Polsce. Wybór tekstów źródłowych [ ], s. 3 4.
9 z Milica, a w I tomie Scriptores Rerum Silesiacarum 73, wydanym przez Gustava Stenzla opis spalenia na stosie kaznodziei Stefana. Kilkakrotnie wspominane juŝ zajścia na rynku wrocławskim z 1418 roku zostały przedstawione przez Mikołaja Pola 74. W dwa lata po tych wydarzeniach we Wrocławiu spalono wielbiciela Jana Husa, Jana Kraskę. Opis tego wydarzenia znajduje się w wymienionym wcześniej zbiorze wydanym przez Carla Hoflera 75.W Geschichtsquellen der Hussitenkriege wydanym przez Colmara Grünhagena 76 podane są dane o liczebności wojsk krzyŝowych i husyckich w bitwie pod Usti oraz plany Luksemburczyka, Konrada Oleśnickiego, Zakonu KrzyŜackiego i ksiąŝąt Śląskich rozbioru Polski. Sturm Luise 77 lakonicznie acz sugestywnie opisał skutki husyckiego najazdu na Chojnów. Skorzystałem równieŝ z wydanego przez Jozafata Ohryzko 78 I tomu Volumina legum, gdzie znajduje się tekst Edyktu Wieluńskiego, oraz jednego z pism wydanych przez Jakuba Caro 79 mówiących o zakazie handlu Polaków z Czechami. Obie decyzje okazały się brzemienne w skutkach i bardzo waŝne dla polsko czeskich stosunków. Następną część bibliografii stanowią strony internetowe. Z witryn internetowych korzystałem najczęściej w celu odnalezienia ilustracji broni, herbów, bądź postaci historycznych 80. Wyjątkami są: strona, gdzie znajduje się zdigitalizowana Encyklopedia Katolicka wydawana w Nowym Yorku na początku XX wieku, z biogramami Orsiniego, Mikołaja z Kuzy i Henryka Beauforta 81, strona multimedialnej Encyklopedii Ukraińskiej z 73 Scriptores Rerum Silesiacarum, t. I, wyd. G. A. Stenzel, Wrocław 1835, [w:] Ruch husycki w Polsce. Wybór tekstów źródłowych [ ], s. 7 8. 74 Mikołaj Pol, Jahrbucher der Stadt Breslau, t. I, wyd. J.G. Busching, Wrocław 1813, [w:] Ruch husycki w Polsce. Wybór tekstów źródłowych [ ], s. 53 55. 75 Geschichtsschreiber d. hussitischen Bewegung [ ], s. 57 58. 76 Geschichtsquellen der Hussitenkriege, [w:] Scriptores Rerum Silesiacarum, wyd. Colmar Grunhagen, t. VI, Breslau 1871, s. 173, [w:] Robert Primke, Maciej Szczerepa, Wojciech Szczerepa, Wojny husyckie [ ], s. 43. 77 Sturm Louise, Die Hussiten In Goldberg, Gebirgsfreund Ilustriete Zeitschirt, 1897, nr 22, s. 255, [w:] Primke, Maciej Szczerepa, Wojciech Szczerepa, Wojny husyckie [ ], s. 67. 78 Edykt Wieluński, Volumina legum, t. I, s. 38, wyd. Jozafat Ohryzko, Petersburg 1859 [w:] Ruch husycki w Polsce. Wybór tekstów źródłowych. Do r. 1454 [ ], s. 92. 79 Liber cancellariae Stanislai Ciołek. Ein Formelbuch d. polnischen Konigskanzlei aus d. Zeit d. hussitischen Bewegung, wyd. J. Caro,,,Archiv f. osterr. Geschichte, t. XLV, nr 16 [w:] Ruch husycki w Polsce. Wybór tekstów źródłowych. Do r. 1454 [ ], s. 99 100. 80 http://piraci.weebly.com/uploads/1/19/0/119028/518389.jpg (dostęp 16.01.2009); http://pl.wikipedia. org/w/ index. php?title= Plik:C_o_a_Martino_V.svg&filetimestamp=20080817183307 (dostęp 09.05.2009); http://pl.wikipedia.org/wiki/plik:bisarma_sxvi.jpg (dostęp 15.02.2009), http://pl.wikipedia. org/wiki/ Plik: C_o_a_Bonifacio_IX.svg (dostęp 01.05.2009); http://pl.wikipedia.org/wiki/plik: C_o_a_Innocenzo_VII.svg (dostęp 01.05.2009); http://pl.wikipedia.org/wiki/ Plik:Prokop_Holý.jpeg (dostęp 08.05.2009); http://szarysmok.eu.org/akademia/kusza.gif (dostęp 16.01.2009); http://www.moosecreekforge.com/ imagesk_misericord%20dec2001.jpg (dostęp 16.01.2009); http://www.myarmoury.com/talk/download.php?id=6467 (dostęp 16.01.2009); http//www.oakgroveabbey.comnewswp - contentuploads200707hus1.jpg (dostęp 14.11.2008). 81 John Hagen, Nicholas of Cusa, The Catholic Encyclopedia [ ] [za:] http://www.newadvent.org/ cathen/ 11060b.htm (dostęp 05.05.2009); Edwin Burton Henry Beaufort Plantagenet, The Catholic Encyclopedia, t. XII, Nowy Jork 1911 [za:] http://www.newadvent.org/cathen/12148a.htm (dostęp 05.05.2009); Johann
10 notą biograficzną Fedka Ostrogskiego 82, czeska strona zawierająca biogramy wszystkich znaczących dowódców husyckich i części działaczy tego ruchu 83, strona z historią zamku w Pieskowej Skale, którego właścicielem był Piotr Szafraniec 84, strona z biogramem Kaspara Schlicka 85, strona z artykułem Romana Zająca mówiącym o przepowiedni św. Malachiasza 86, a takŝe witryna gdzie umieszczona została prezentacja o historii rodu Bibersteinów w śarach 87. Ostatnią, specyficzną część bibliografii stanowią ksiąŝki Andrzeja Sapkowskiego, składające się na cykl zwany Trylogią husycką. Narrenturm 88, BoŜy bojownicy 89 i Lux perpetua 90. Stanowią one dla mnie swojego rodzaju źródło, coś na podobieństwo punktu odniesienia. Celem mojej pracy jest zestawienie faktów podanych w tych ksiąŝkach z rzeczywistością historyczną. Porównuję podawane przez autora informacje dotyczące broni białej i obuchowej, ze szczególnym uwzględnieniem zastosowanych materiałów oraz sposobu uŝycia. Jeśli chodzi o broń palną to poddaję porównaniu nazwy, sposoby uŝycia, sposoby wykonania, kaliber, zasięg poszczególnych egzemplarzy. DuŜą uwagę poświęcam artylerii jako czynnikowi determinującemu ogromne sukcesy armii husyckiej. Na podstawie informacji podanych przez Sapkowskiego weryfikuję sposób ustawiania oraz poruszania się taboru, wymieniam przyczyny przyjęcia przez husytów taktyki defensywnej. Poddaję równieŝ weryfikacji opisy działań wojennych oraz oblęŝeń miast. W części poświęconej postaciom historycznym sprawdzona zostaje zgodność wszystkich informacje podanych przez autora Trylogii. Od dat urodzin, przez kolejne szczeble kariery świeckiej bądź duchownej, pełnione urzędy, aŝ po daty śmierci. Podrozdział dotyczący Peter Kirsch, Orsini, The Catholic Encyclopedia, t. XI, Nowy Jork 1911 [za:] http://www.newadvent.org/cathen/11325b.htm (dostęp 05.05.2009). 82 http://www.encyclopediaofukraine.com/display.asp?addbutton=pages\o\s\ostrozky.htm (dostęp 11.05.2009). 83 http://www.husitstvi.cz/rejstrik-osob.php (dostęp 10.05.2009). 84 http://www.pieskowaskala.pl/historia.htm (dostęp 11.05.2009). 85 http://de.wikipedia.org/wiki/kaspar_schlick (dostęp 03.05.2009). 86 http://www.kosciol.pl/article.php?story=20050414085511917 (dostęp 01.05.2009). 87 http://www.interklasa.pl/ (dostęp 10.05.2009). 88 Andrzej Sapkowski, Narrenturm, Warszawa 2002, s. 7-9, 16, 30 31, 48 50, 55, 57 60, 62 64, 66, 70 74, 240, 257 259, 270, 272, 282 283, 289, 291 292, 305, 321, 323 326, 330, 338, 340, 347, 366, 375, 377, 380, 383, 405, 409, 413, 442, 474, 476, 515 517, 565 567, 573, 581 583, 585. 89 Idem, BoŜy bojownicy, Warszawa 2004, s. 11, 19, 20 22, 45 48, 96 99, 106, 112, 124, 215, 247, 296, 327 328, 350, 396 397, 399 400, 405 406, 409 411, 416 417, 427, 449, 453 461, 466, 476, 478 480, 484, 560 575. 90 Idem, Lux perpetua, Warszawa 2006, s. 18, 36-37, 81, 132 133, 144 145, 153 154, 165 166, 195, 204 207, 213 215, 226, 230, 234 237, 244 245, 249, 259 261, 269, 272, 288 289, 295, 312, 356, 361 364, 374 383, 386, 445, 458, 471, 474, 492 508, 512 513, 525, 531 533, 560.
11 heraldyki ma na celu zestawienie wszystkich opisanych herbów z rzeczywistymi odpowiednikami. Sprawdzona zostaje równieŝ prawdziwość wyobraŝeń herbowych. Ramy chronologiczne pracy zostały określone przez Andrzeja Sapkowskiego. Choć właściwa akcja Trylogii rozpoczyna się w 1425 roku to wspomnienia narratora sięgają kilka lat wstecz, do 1421 roku. Za datę końcową naleŝy przyjąć rok bitwy pod Lipanami, rok 1434 czyli faktyczny koniec ruchu taborycko sierocego 91. Zasięg terytorialny pracy równieŝ został jakoby narzucony przez Andrzeja Sapkowskiego. Czechy, Śląsk, po części Saksonia, ŁuŜyce, Małopolska. Akcja powieści jednak skupia się wyraźnie w dwóch pierwszych regionach. To właśnie Czechy wraz z Pragą, Śląsk z Wrocławiem, Świdnicą, Oleśnicą, i kilkoma mniejszymi miastami najczęściej gościły bohaterów powieści 92. Niniejsza praca zbudowana jest z trzech rozdziałów, poświęconych kolejno początkowi ruchu husyckiego, uzbrojeniu i działaniom wojennym oraz postaciom historycznym i heraldyce. Rozdział pierwszy opisuje historię Ŝycia i działalności Jana Husa od urodzenia aŝ do egzekucji na stosie w Konstancji, z uwzględnieniem odniesień bohaterów Trylogii dotyczących owego czasu, przedstawia sytuację społeczno gospodarczą w Czechach i na Śląsku w przededniu wybuchu powstania. Uwzględnione zostały antagonizmy narodowościowe, konflikty społeczne, rozłam w Kościele. Ostatnia część traktuje o działaniach wojennych w okresie poprzedzającym właściwą akcję powieści. Rozdział drugi dotyczy broni białej, obuchowej, miotającej, palnej i artylerii. A takŝe taktyce wojsk czeskich i działaniom wojennym. Opisana została organizacja najmniejszej jednostki bojowej, czyli obsady wozu, sposób oraz ilość uzbrojenia oraz sama taktyka walki. W części poświęconej działaniom wojennym omówione zostały wszystkie bitwy, które znalazły swoje miejsce na kartach powieści. Ich przebieg został zilustrowany za pomocą czytelnych schematów. Ostatni, trzeci rozdział jest poświęcony postaciom historycznym i kwestiom heraldycznym. Opisywani są kolejno dostojnicy kościelni, królowie i ksiąŝęta, ksiąŝęta śląscy, dowódcy husyccy, oraz osoby umykające prostemu podporządkowaniu (Joanna d Arc, Gutenberg, Zawisza). UwaŜam, Ŝe zawarta poniŝej analiza umoŝliwi czytelnikowi porównanie powieści Andrzeja Sapkowskiego z rzeczywistymi wydarzeniami, Ŝe pozwoli na spostrzeŝenie wszystkich niuansów historycznych oraz pomoŝe w zrozumieniu skomplikowanej sytuacji polityczno militarnej przedstawionej w powieści. 91 Idem, Narrenturm [ ], s. 6; idem, Lux Perpetua [ ], s. 532. 92 Idem, Narrenturm [ ], s. 12; idem, BoŜy bojownicy [ ], s. 9.