Morfologia pêdów wegetatywnych roœlin drzewiastych w okresie zimowym Korzystaj¹c z podanej literatury opracuj samodzielnie zadania na kolejnych stronach oraz wykonaj zbiór pêdów wg. poni szych zaleceñ. Ile pêdów i jakie gatunki powinien obejmowaæ zbiór? Zbiór pêdów powinien obejmowaæ 30 gatunków drzew i krzewów liœciastych, w stanie bezlistnym. Do zbioru nale y wybieraæ g³ównie gatunki leœne. Jak zbieraæ pêdy i przygotowaæ arkusz? Pêdy powinny mieæ d³ugoœæ ok. 25-30 cm. Ka dy pêd nale y przymocowaæ do kartonu formatu A4, najlepiej przyklejaj¹c przy pomocy cienkich pasków papieru. Mo na umieœciæ kilka pêdów na jednym arkuszu, szczególnie w przypadku gatunków blisko spokrewnionych, np. z jednego rodzaju. Jak opisaæ przedni¹ stronê arkusza? Ka dy arkusz nale y opisaæ podaj¹c poprawn¹ i pe³n¹ botaniczn¹ nazw¹ dwucz³onow¹ (rodzajow¹ i gatunkow¹) oraz przynale noœæ danego gatunku do rodziny. Obowi¹zuj¹ce s¹ nazwy polskie i ³aciñskie wg. Krytycznej listy roœlin naczyniowych Polski,Mirek Z, Piêkoœ-Mirkowa H., Zaj¹c A., Zaj¹c M. dostêpnej tak e online pod adresem http://info.botany.pl/czek/check.htm. Jak opisaæ tyln¹ stron¹ arkusza? Dla ka dego gatunku nale y opracowaæ charakterystykê morfologii obejmuj¹c¹: typ wzrostu - uk³ad p¹ków na pêdzie i dywergencjê - typ i cechy charakterystyczne p¹ków - inne cechy charakterystyczne pêdów wystêpuj¹ce w zale noœci od gatunku (krótkopêdy, blizny liœciowe, peryderma, przetchlinki, ciernie, kolce, rdzeñ pêdu itp.) Opisy obejmuj¹ce powy sze elementy nale y umieœciæ na spodniej stronie arkusza. Jak z arkuszy stworzyæ zbiór? Do arkuszy z pêdami i opisami, nale y dodaæ stronê tytu³ow¹, zwieraj¹c¹ imiê i nazwisko autora, kierunek studiów, rok akademicki oraz wykaz pêdów umieszczonych w zbiorze. Arkusze nale y zapakowaæ do kartonowej teczki lub pude³ka formatu A4. Uwaga: nie nale y umieszczaæ arkuszy w foliowych "koszulkach" do przechowywania dokumentów ani wpinaæ do segregatorów biurowych. Na czym polega zaliczenie z pêdów roœlin drzewiastych w stanie bezlistnym? Zaliczenie zazwyczaj jest ustne. Polega na sprawdzeniu poprawnoœci oznaczenia zamieszczonych w zbiorze pêdów a tak e obejmuje sprawdzenie znajomoœci i rozumienia zagadnieñ ogólnych dot. morfologii pêdów bezlistnych tj. filotaksja czyli uk³ady p¹ków na ³odydze,dywergencja, budowa i rodzaje p¹ków, typy wzrostu, sposoby rozga³êziania, modyfikacje pêdów. Kiedy mo na zaliczyæ pêdy bezlistne? Zaliczaæ mo na podczas ka dych æwiczeñ z botaniki leœnej poczynaj¹c od trzeciego zjazdu zg³aszaj¹c siê na pocz¹tku zajêæ do osoby prowadz¹cej. Literatura Podstawowa: 1. Strasburger E. i inni. Botanika. 1972. PWRiL. 2. Szweykowska A., Szweykowski J. - Botanika cz. I. Morfologia. 2004.PWN. 3. Koœcielny S., Sêkowski B. Drzewa i krzewy - klucze do oznaczania. 1971. PWRiL. 4. Godet Jean-Denis - Pêdy i p¹ki, rozpoznawanie drzew i krzewów w okresie spoczynku. 1998. Multico, Warszawa. Dla zainteresowanych rozwiniêciem tematu: 1. Tomanek J. Botanika leœna. 1998, wyd. VI. PWRiL. 2. Hejnowicz Z. Anatomia rozwojowa drzew. 1973. PWN. 3. Gorczyñski T. (red.) - Æwiczenia z botaniki. PWN. 1987. 4. Szymanowski T. Rozpoznawanie drzew i krzewów ozdobnych w stanie bezlistnym. 1974. PWRiL. 27
Pêdy wegetatywne roœlin drzewiastych w okresie zimowym Pêdy roœlin drzewiastych w okresie zimowym Pêd roczny z fragmentem pêdu dwuletniego na przyk³adzie kasztanowca bia³ego - Aesculus hippocastanum (kasztanowcowate - Hippocastanaceae). Narysuj i wprowadÿ objaœnienia: pêd roczny, pêd dwuletni, granica przyrostu rocznego, ³odyga, wêze³, miêdzywêÿle, przetchlinki, p¹k szczytowy, p¹k pachwinowy, p¹k œpi¹cy, blizna liœciowa, œlady po wi¹zkach przewodz¹cych. Pêd roczny drzewa iglastego na przyk³adzie cisa pospolitego - Taxus baccata (cisowate - Taxaceae). 28
Sposoby rozga³êziania siê pêdów Schemat rozga³êzienia dychotomicznegi i rozga³êzienia bocznego. Rozga³êzienia letnie (przedwczesne) na przyk³adzie kruszyny pospolitej - Frangula alnus (=Rhamnus frangula) (szak³akowate - Rhamnaceae). D³ugopêdy i krótkopêdy Pêdy wyd³u one i skrócone u buka pospolitego - Fagus sylvatica (bukowate - Fagaceae). 29
Pêdy wyd³u one i skrócone u sosny zwyczajnej - Pinus sylvestris i modrzewia - Larix sp. (sosnowate - Pinaceae). 1. Fragment d³ugopêdu sosny. WprowadŸ objaœnienia: d³ugopêd, liœcie ³uskowate, pochewka z b³onkowatych ³usek, ig³y na krótkopêdzie. 2. Narysuj pêd roczny z fragmentem pêdu dwuletniego modrzewia. WprowadŸ objaœnienia: pêd roczny, pêd dwuletni, krótkopêd z wieloletnim przyrostem, p¹k szczytowy d³ugopêdu, p¹k szczytowy krótkopêdu, p¹ki boczne d³ugopêdu. 1 2 krótkopêd modrzewia nieco powiêkszony 30
odyga Budowa morfologiczna ³odygi na przyk³adzie wybranych gatunków roœlin drzewiastych: Ligustr pospolity - Ligustrum vulgare (oliwkowate - Oleaceae), trzmielina brodawkowata - Euonymus verrucosus i trzmielina pospolita - Euonymus europaeus (trzmielinowate - Celastraceae), dereñ œwidwa - Cornus sanguinea (dereniowate - Cornaceae), czeremcha pospolita - Padus avium (ró owate - Rosaceae). Przekszta³cenia pêdów Pêdy pn¹ce na przyk³adzie winobluszczu - Parthenocissus sp. (winoroœlowate - Vitaceae). Ciernie i kolce na przyk³adzie: g³ogu - Crataegus sp., gruszy pospolitej - Pyrus pyraster, ró y - Rosa sp. (ró owate - Rosaceae), berberysu pospolitego - Berberis vulgaris (berberysowate - Berberidaceae), robinii akacjowej - Robinia pseudoacacia (motylkowate - Fabaceae). 31
Budowa p¹ków Budowa morfologiczna i anatomiczna p¹ków. Bez czarny - Sambucus nigra, bez koralowy - Sambucus racemosa (przewiertniowate - Caprifoliaceae). Narysuj schemat przekroju pod³u nego p¹ka bzu koralowego. WprowadŸ objaœnienia: ³uski, ³odyga skrócona, zawi¹zki liœci, zawi¹zek kwiatostanu. P¹ki liœciowe i kwiatowe. Wi¹z górski (brzost) - Ulmus glabra, wi¹z szypu³kowy (limak) - Ulmus laevis, wi¹z polny (w. pospolity) - Ulmus minor (wi¹zowate - Ulmaceae), klon srebrzysty - Acer saccharinum, klon jesionolistny - Acer negundo (klonowate - Aceraceae), brzoza brodawkowata - Betula pendula, brzoza omszona - Betula pubescens (brzozowate - Betulacae). P¹ki okryte ³uskami i bez³uskie. Czereœnia dzika (trzeœnia) - Prunus avium (ró owate - Rosaceae), wierzba iwa - Salix caprea (wierzbowate - Salicaceae) jarz¹b pospolity - Sorbus aucuparia (ró owate - Rosaceae), kalina hordowina - Viburnum lantana (przewiertniowate - Caprifoliaceae) 32
P¹k szczytowy - typy wzrostu pêdów Wzrost jednoosiowy (monopodialny) na przyk³adzie topoli osiki - Populus tremula (wierzbowate - Salicaceae) i jesionu wynios³ego - Fraxinus excelsior (oliwkowate - Oleaceae). Schemat korony drzewa z monopodialnym typem wzrostu. Wzrost wieloosiowy (sympodialny) na przyk³adzie sumaka octowca - Rhus typhina (nanerczowate - Anacardiaceae), lipy drobnolistnej - Tilia cordata i lipy szerokolistnej - Tilia platyphyllos (lipowate - Tiliaceae). Schemat korony drzewa z sympodialnym typem wzrostu. 33
Wzrost sympodialny, pseudodychotomiczny na przyk³adzie lilaka pospolitego - Syringa vulgaris (oliwkowate - Oleaceae), kaliny koralowej - Viburnum opulus (przewiertniowate - Caprifoliaceae) i szak³aka pospolitego - Rhamnus catharticus (szak³akowate - Rhamnaceae). Zmiana typu wzrostu pêdów wraz z przejœciem drzewa do reproduktywnej fazy ycia na przyk³adzie klonu pospolitego - Acer platanoides i jawora - Acer pseudoplatanus (klonowate - Aceraceae). 34
P¹ki boczne - uk³ad p¹ków na pêdzie Uk³ad okó³kowy na przyk³adzie klonu polnego - Acer campestre (klonowate - Aceraceae) i surmii bignoniowej - Catalpa bignonioides (bignoniowate - Bignoniaceae). Schemat uk³adu nakrzy leg³ego. Uk³ad skrêtoleg³y (helikalny) na przyk³adzie ró nych gatunków: grab pospolity - Carpinus betulus (leszczynowate - Corylaceae), olsza czarna - Alnus glutinosa i olsza szara - Alnus incana (brzozowate - Betulaceae), topola bia³a - Populus alba i topola czarna - Populus nigra (wierzbowate - Salicaceae). Uzupe³nij rysunki wg. wskazówek prowadz¹cego. Dywergencja Dywergencja Dywergencja Gatunki: Gatunki: Gatunki: 35
Dywergencja zmienna (1/2 i 2/5) na przyk³adzie leszczyny pospolitej - Corylus avellana (leszczynowate - Corylaceae). Pêdy orto- i plagiotropowe. P¹ki serialne: nadleg³e u suchodrzewu pospolitego - Lonicera xylosteum (przewiertniowate - Caprifoliaceae), przyleg³e u œliwy tarniny - Prunus spinosa (ró owate - Rosaceae) i skupione u dêbu - Quercus sp. (bukowate - Fagaceae). Korzystaj¹c z podanej literatury opracuj samodzielnie modyfikacje pêdów roœlin, ze szczególnym uwzglêdnieniem: roz³ogi, wici, k³¹cza, pêdy spichrzowe (cebule, bulwy i inne), pêdy sp³aszczone (ga³êziaki). Literatura Podstawowa: 1. Strasburger E. i inni. Botanika. 1972. PWRiL. 2. Szweykowska A., Szweykowski J. - Botanika cz. I. Morfologia. 2004.PWN. 3. Koœcielny S., Sêkowski B. Drzewa i krzewy - klucze do oznaczania. 1971. PWRiL. 4. Godet Jean-Denis - Pêdy i p¹ki, rozpoznawanie drzew i krzewów w okresie spoczynku. 1998. Multico, Warszawa. Dla zainteresowanych rozwiniêciem tematu: 1. Tomanek J. Botanika leœna. 1998, wyd. VI. PWRiL. 2. Hejnowicz Z. Anatomia rozwojowa drzew. 1973. PWN. 3. Gorczyñski T. (red.) - Æwiczenia z botaniki. PWN. 1987. 4. Szymanowski T. Rozpoznawanie drzew i krzewów ozdobnych w stanie bezlistnym. 1974. PWRiL. 36
Charakterystyka wybranych gatunków Podkreœl najwa niejsze cechy diagnostyczne. Berberys pospolity - Berberis vulgaris (berberysowate - Berberidaceae). P¹ki skrêtoleg³e (2/5), sto kowate, du e, odstaj¹ce pod ostrym k¹tem. uski br¹zowe, liczne, odstaj¹ce. Pêd bruzdowany, ze œladami listew korkowych. Ciernie w górnej czêœci pêdu pojedyncze, ni ej trójdzielne lub w kszta³cie liœcia. Kora szara, jednolitej barwy. Bez czarny - Sambucus nigra (przewiertniowate - Caprifoliaceae). P¹ki nakrzy leg³e, sto kowate, nieco sp³aszczone, odstaj¹ce pod ostrym k¹tem. uski br¹zowoczerwone, nagie. P¹ki kwiatowe kuliste. Œlad po liœciu z korkowym obrze eniem. Kora popielata z metalicznym po³yskiem. Rdzeñ du y, g¹bczasty, bia³y. Bez koralowy - Sambucus racemosa. P¹ki nakrzy leg³e, w¹skojajowate, têpe, odstaj¹ce pod szerokim k¹tem. P¹ki kwiatowe kuliste. uski zielone z br¹zowoczerwonym brzegiem. Œlad po liœciu tarczkowaty z pomarañczow¹ obwódk¹. Rdzeñ du y, br¹zowy. Kora jasnobr¹zowa z odcieniem zielonkawym o metalicznym po³ysku. Brzoza brodawkowata - Betula pendula (brzozowate - Betulaceae). P¹ki skrêtoleg³e (2/5), lepkie, u nasady rozszerzone, na wierzcho³ku zaostrzone. uski br¹zowe, na koñcu zaokr¹glone. Zawi¹zki kwiatostanów mêskich na wierzcho³kach pêdów. M³ode ga³¹zki br¹zowe, pokryte brodawkami, nagie. Brzoza omszona - Betula pubescens. P¹ki skrêtoleg³e (2/5), jajowate, ostro zakoñczone. uski zielone z szerokim, br¹zowym obrze eniem lub br¹zowo cieniowane. Kora brunatnoszara, pokryta gêsto miêkkimi, drobnymi w³oskami. Buk pospolity - Fagus sylvatica (bukowate - Fagaceae). Wzrost monopodialny. P¹ki skrêtoleg³e (1/2), du e, wrzecionowate, ostro zakoñczone, odstaj¹ce od pêdu, na krótkich trzonkach. uski liczne, szpiczaste, cieniowane. Pêd cienki, zygzakowaty, o regularnych miêdzywêÿlach. Rdzeñ ma³y, trójk¹tny, zielony, drewno jasnozielone. Kora br¹zowa, matowa, w górnej czêœci i w wêz³ach szaro ow³osiona. Czeremcha pospolita - Padus avium (ró owate - Rosaceae). P¹ki skrêtoleg³e (2/5), sto kowate, ostro zakoñczone, przylegaj¹ce. uski br¹zowe, szaro obrze one, b³yszcz¹ce. Pêd s³abo zbie ysty, o ró nej d³ugoœci miêdzywêÿli, nieznacznie zgrubia³y w wêz³ach. Kora ciemna, jednolita na ca³ym pêdzie, b³yszcz¹ca, o ostrym zapachu po roztarciu. Czereœnia ptasia - Prunus avium (ró owate - Rosaceae). Wzrost sympodialny. P¹ki skrêtoleg³e (2/5), jajowate, na wierzcho³ku zaostrzone lub têpe, odchylone pod ostrym k¹tem, wierzcho³kowy i kwiatowe podobne do pachwinowych. uski liczne, czerwonobr¹zowe, na koñcach faliste, czêsto wciête. Pêd nieco kanciasty, szarozielony lub szarobr¹zowy, pokryta trwale srebrzystym nalotem o metalicznym po³ysku D¹b szypu³kowy - Quercus robur (bukowate - Fagaceae). P¹ki skrêtoleg³e (2/5), jajowate, wierzcho³kowy wiêkszy w otoczeniu ma³ych (p¹ki skupione). uski u³o one dachówkowato, zaokr¹glone, liczne, cynamonowo-br¹zowe, ciemnobr¹zowo obrze one, orzêsione i pokryte srebrzystymi w³oskami. Pêd kanciasty, w wêz³ach p³askawy. Rdzeñ piêciok¹tny, jasnozielony. Kora br¹zowa ze srebrzystym nalotem, o metalicznym po³ysku. Dereñ œwidwa - Cornus sanguinea. P¹ki nakrzy leg³e, bez³uskie, kwiatowe bardziej wypuk³e, boczne osadzone na krótkich trzonkach, przylegaj¹ce. Pêd cienki, prosty, w wêz³ach sp³aszczony. Kora od strony s³onecznej purpurowa, od strony zacienionej zielona, g³adka, matowa, przetchlinki bardzo ma³e, nieliczne, p³askie. Forsycja zwisaj¹ca - Forsythia suspensa (oliwkowate - Oleaceae). P¹ki nakrzy leg³e, w¹skojajowate, ostre, serialne (nadleg³e), kwiatowe nieco wiêksze. uski barwy ugrowej z br¹zowymi koñcami. Rdzeñ pusty, kora jasnobr¹zowa, matowa. Przetchlinki liczne, wypuk³e. G³óg jednoszyjkowy - Crataegus monogyna (ró owate - Rosaceae). P¹ki skrêtoleg³e (2/5), zró nicowane: liœciowe ma³e, sto kowate, kopulasto zakoñczone; kwiatowe szerokojajowate, wystêpuj¹ na pêdach skróconych. uski karminowobr¹zowe z ciemnobr¹zowymi brzegami. Pêd cienki, sztywny, u góry nieco kanciasty, o ³agodnych krzywiznach, grubszy w wêz³ach. Kora oliwkowozielona, br¹zowo-czerwono nabieg³a. Ciernie krótkie, do 2,5 cm d³ugoœci. Grab pospolity - Carpinus betulus (leszczynowate - Corylaceae). P¹ki skrêtoleg³e (1/2): liœciowe ostro zakoñczone, przylegaj¹ce, skoœne do osi pêdu; kwiatowe znacznie wiêksze. uski dwubarwne: na p¹kach liœciowych zielone, u góry jasnobr¹zowe; na kwiatowych jasnobr¹zowe, u góry ciemno obrze one. Blizny liœciowe pó³koliste, wynios³e. Pêd cienki, zygzakowaty. Kora ciemnoszara. Grusza pospolita - Pyrus communis (ró owate - Rosaceae). P¹ki skrêtoleg³e (2/5), sto kowate, ostro zakoñczone, p³ytko osadzone. uski br¹zowe, zaostrzone, na brzegu delikatnie ow³osione. Pêd sztywny, w górnej czêœci kanciasty, lekko ³ukowaty. Na pêdach starszych d³ugie, rozga³êzione ciernie z krótkopêdami. Kora br¹zowa, spodem jaœniejsza, g³adka, po³yskliwa. Jarz¹b pospolity - Sorbus aucuparia (ró owate - Rosaceae). P¹ki skrêtoleg³e (2/5), silnie przylegaj¹ce do pêdu. uski br¹zowe, filcowato ow³osione. Pêd s³abo zbie ysty, grubszy w wêz³ach. Blizny liœciowe na wynios³ych, ciemnobr¹zowych podstawkach. Kora br¹zowa czêsto ze srebrzystym nalotem, o nieprzyjemnym zapachu. Jesion wynios³y - Fraxinus excelsior (oliwkowate - Oleaceae). P¹ki nakrzy leg³e, wierzcho³kowe szerokie, sto kowate, boczne mniejsze, pó³koliste, odstaj¹ce. uski czarne, br¹zowo obrze one. Blizny liœciowe pó³koliste, wg³êbione, szare, z podkówkowato u³o onymi œladami wi¹zek przewodz¹cych. Pêd gruby, p³aski, rozszerzony w wêz³ach. Kora zielonkawoszara, matowa, pod³u nie, p³ytko spêkana. 37
Kalina koralowa - Viburnum opulus. P¹ki nakrzy leg³e, na trzonkach, okryte ³uskami: liœciowe szpiczasto-jajowate, p³askie od strony pêdu; kwiatowe bu³awkowate. uski du e, karminowe, po³yskliwe, trzonki jaœniejsze. Pêd szeœciokanciasty, bez zgrubieñ w wêz³ach. Rdzeñ szeœciok¹tny, bia³y. Kora szara, matowa. Przetchlinki koliste, szare. Kasztanowiec bia³y - Aesculus hippocastanum (kasztanowcowate - Hippocastanaceae). P¹ki nakrzy leg³e, liœciowe sto kowate, ostro zakoñczone; kwiatowe jajowate, zgrubia³e powy ej po³owy, boczne na krótkich trzonkach. uski pokryte lepk¹ substancj¹. Œlad po liœciu tarczowaty, siodlasty, jasnobr¹zowy. Pêd gruby, prosty, g³adki. Kora br¹zowa, jednolita na ca³ym pêdzie. Rdzeñ du y, bia³y, g¹bczasty. Klon jawor - Acer pseudoplatanus (klonowate - Aceraceae). P¹ki nakrzy leg³e, boczne mniejsze od wierz-cho³kowych, szpiczasto-jajowate, odstaj¹ce. uski zielone, w¹sko, br¹zowo obrze one. Blizny po naprzeciw-leg³ych liœciach nie stykaj¹ siê ze sob¹. Rdzeñ kremowy. Kora ciemnoszara, g³adka. Klon jesionolistny - Acer negundo. P¹ki nakrzy leg³e, niekiedy okó³kowe (po 3). Liœciowe szerokojajowate, od strony pêdu p³askie. Miêdzy dwiema ³uskami okrywaj¹cymi p¹k - srebrzyste w³oski. Kwiatowe: eñskie - pêkate, mêskie - liczne, jajowate, zwykle po 3. Œlad po liœciu podkowiasty, od do³u z pomarañczow¹ obwódk¹. Kora oliwkowozielona do br¹zowej, g³adka, pokryta bia³ym, woskowym, ³atwo œcieraj¹cym siê nalotem, lub bez nalotu - po³yskliwa. Klon polny - Acer campestre. P¹ki nakrzy leg³e, ma³e, przylegaj¹ce, od strony pêdu p³askie. uski p¹ków czerwonobr¹zowe z czarnym, poprzecznym pasem, we³niœcie ow³osione. Blizny liœciowe w¹skie. Pêd cienki, sztywny, prosty. Rdzeñ du y, szeœcioboczny. Na pêdach niektórych drzew osadza siê korek w kszta³cie regularnych listew. Klon pospolity - Acer platanoides. P¹ki nakrzy leg³e, boczne w¹skojajowate, zaostrzone, przylegaj¹ce. uski purpurowe, na brzegach orzêsione. Blizny po naprzeciwleg³ych liœciach stykaj¹ siê ze sob¹. Rdzeñ bia³y, kora br¹zowa, od spodu zielonkawa. Klon srebrzysty - Acer saccharinum. P¹ki nakrzy leg³e, kwiatowe znacznie wiêksze, kuliste, na pêdach skróconych po kilka. Liœciowe ma³e, jajowate, na krótkich trzonkach. P¹k wierzcho³kowy równy bocznym. uski karminowe lub na dolnej stronie pêdu oliwkowozielone. P¹ki pachwinowe czêsto obokleg³e, po 3. Pêd bez zgrubieñ w wêz³ach. Kora z wierzchu br¹zowa, od do³u oliwkowozielona. Kruszyna pospolita - Frangula alnus (szak³akowate - Rhamnaceae). P¹ki skrêtoleg³e, wierzcho³kowe na trzonkach, bez ³usek (okryte zawi¹zkami liœci), pokryte gêsto rudoszarymi w³oskami. P¹ki boczne nieliczne, b. ma³e, czêœciowo okryte br¹zowymi ³uskami. Kora purpurowobr¹zowa, pokryta nieregularnymi, srebrzystymi plamkami, szaro ow³osiona. Przetchlinki szarobia³awe, liczne, dobrze widoczne. Leszczyna pospolita - Corylus avellana (leszczynowate - Corylaceae). P¹ki skrêtoleg³e (1/2 lub 2/5), szerokojajowate, bocznie sp³aszczone, odstaj¹ce, zaokr¹glone na wierzcho³ku. uski zielone, br¹zowo obrze one, szaro ow³osione. Zawi¹zki kwiatostanów mêskich b. d³ugie, osadzone po 2-3 na pêdzie. Kora ciemnoszara, drobno, pod³u nie spêkana, pokryta gêstym, szarym, miêkkim kutnerem. Ligustr pospolity - Ligustrum vulgare (oliwkowate - Oleaceae). P¹ki nakrzy leg³e, sto kowate, boczne têpo zakoñczone, p³askawe, przylegaj¹ce. uski wypuk³e, br¹zowe. Pêd lekko zbie ysty, prosty, sztywny, o krótkich miêdzywêÿlach, nieco sp³aszczony w wêz³ach. Kora ciemnoszara, od strony s³onecznej z br¹zowym odcieniem, matowa. Lilak pospolity - Syringa vulgaris (oliwkowate - Oleaceae). Wzrost sympodialny, uk³ad p¹ków nakrzy leg³y. P¹ki szerokojajowate, malej¹ce ku nasadzie pêdu. Na wierzcho³ku pêdu zwykle 2 p¹ki. uski zielone, czerwono nabieg³e, grzbieciste. Rdzeñ bia³y, kolisty. Kora popielatoszara z metalicznym po³yskiem. Lipa drobnolistna - Tilia cordata (lipowate - Tiliaceae). Wzrost sympodialny, p¹ki skrêtoleg³e (1/2), jajowate, asymetryczne, têpo zakoñczone, odchylone od pêdu. Pêd zygzakowaty. uski jasnobr¹zowe z purpurowym odcieniem, pod spodem zielone. Dolna ³uska p¹ka przewa nie siêga powy ej po³owy p¹ka. Kora br¹zowa. Przetchlinki eliptyczne, wystaj¹ce nad powierzchniê, ciemnobr¹zowe, bardzo liczne. Lipa szerokolistna - Tilia platyphyllos. Wzrost sympodialny, p¹ki skrêtoleg³e (1/2). uski, purpurowe, na brzegach sk¹po ow³osione. Dolna ³uska p¹ka przewa nie siêga poni ej po³owy p¹ka. Kora ciemnopurpurowa, pod spodem jasnobr¹zowa. Przetchlinki eliptyczne i koliste, ma³e, szare, nieliczne. Olsza czarna - Alnus glutinosa (brzozowate - Betulaceae). Wzrost monopodialny. P¹ki skrêtoleg³e (1/3), na trzoneczkach, odstaj¹ce od pêdu, szerokojajowate, na przekroju poprzecznym trójk¹tne, z zewn¹trz okryte dwiema ³uskami. Pêd trójkanciasty w czêœci wierzcho³kowej. Rdzeñ trójk¹tny, zielony. Kora ciemnoszara, matowa. Przetchlinki wydatne, liczne. Olsza szara - Alnus incana. P¹ki skrêtoleg³e (1/3), na trzoneczkach, zwykle przylegaj¹ce do pêdu, jajowate, niekiedy z dziobkiem. uski z zewn¹trz 2, pokryte szarym kutnerem. Pêd na wierzcho³ku trójkanciasty. Rdzeñ trójk¹tny, zielony. Kora br¹zowa, matowa, pokryta gêstym kutnerem. Orzech w³oski - Juglans regia (orzechowate - Juglandaceae). P¹ki skrêtoleg³e (2/5), du e, okryte wieloma ³uskami. P¹ki kwiatowe mêskie nadleg³e. Pêdy grube, nagie, zielonoszare. Rdzeñ poprzecznie przerywany (komorowy). Robinia akacjowa - Robinia pseudacacia (motylkowate - Fabaceae). P¹ki skrêtoleg³e (2/5), niewidoczne, ukryte w warstwie korka pod blizn¹ liœciow¹. Pêd w górnej czêœci bruzdowany, ni ej g³adki, nieco kanciasty. Ciernie (pochodzenia przylistkowego) po dwa w wêÿle, du e, osadzone prostopadle do pêdu, br¹zowoczerwone. Ró a - Rosa sp. (ró owate - Rosaceae). P¹ki skrêtoleg³e (2/5), nagie, têpe. Pêdy d³ugie, czêsto ³ukowato przewieszone. Na pêdach czêsto liczne kolce o ró nych kszta³tach. Suchodrzew pospolity - Lonicera xylosteum (przewiertniowate - Caprifoliaceae). P¹ki nakrzy leg³e, w¹skosto kowate, nadleg³e (dolny najwiêkszy), odchylone pod szerokim k¹tem od osi pêdu. uski szare, pokryte srebrzystymi w³oskami. Pêd cienki, wewn¹trz pusty. Kora szara, plamista, matowa. 38
Sumak octowiec - Rhus typhina (nanerczowate - Anacardiaceae). Wzrost typowo sympodialny. P¹ki skrêtoleg³e, bez ³usek, okryte gêstym kutnerem. Œlad po liœciu podkowiasty, otacza prawie ca³y p¹k. Rdzeñ du y, g¹bczasty, ciemno ó³ty. Kora br¹zowa, pokryta gêsto br¹zoworudymi, d³ugimi, miêkkimi w³oskami. Surmia - Catalpa sp. (bignoniowate - Bignoniaceae). Wzrost typowo sympodialny. P¹ki u³o one okó³kowo po 3, ma³e, szerokosto kowate. Œlad po liœciu prawie kolisty. Pêd lekko zbie ysty, w wêz³ach nieregularnie zgrubia³y. Kora popielatoszara, szaro ow³osiona, matowa. Szak³ak pospolity - Rhamnus catharticus (szak³akowate - Rhamnaceae). Wzrost sympodialny, pseudo-dychotomiczny. P¹ki nakrzy leg³e, w¹skojajowate, ostre, przylegaj¹ce do pêdu, w wêz³ach czêsto na ró nych poziomach. uski br¹zowe, orzêsione srebrzystymi w³oskami. Pêd czêsto zakoñczony cierniem. Kora popielato-szara. Œliwa tarnina - Prunus spinosa (ró owate - Rosaceae). P¹ki skrêtoleg³e (2/5), drobne, kuliste, serialne (obokleg³e). M³ode pêdy ow³osione. Krótkopêdy przeobra aj¹ siê w ciernie prostopadle odstaj¹ce od ga³¹zek. Topola bia³a - Populus alba (wierzbowate - Salicaceae). P¹ki skrêtoleg³e (2/5), drobne, jajowate, pocz¹tkowo omszone, potem nagie, b³yszcz¹ce (bez lepkiej substancji). Kwiatowe wiêksze. M³ode pêdy i p¹ki pokryte nie-trwa³ym, bia³ym, filcowatym kutnerem. Topola czarna - Populus nigra. P¹ki skrêtoleg³e (2/5), w¹skosto kowate, ostro zakoñczone, przylegaj¹ce, gór¹ odgiête od pêdu. P¹k szczytowy znacznie wiêkszy. uski zielone, na brzegach jasnobr¹zowe, pokryte kroplami zakrzep³ego balsamu. Œlad po liœciu od do³u jasnobr¹zowo obrze ony. Rdzeñ piêcioboczny, ó³tawy. Kora ó³tawoszara, g³adka, lekko po³yskliwa. Topola osika - Populus tremula. P¹ki skrêtoleg³e (2/5), liœciowe w¹sko-sto kowate, przylegaj¹ce, kwiatowe grube, jajowate (pêkaj¹ ju zim¹ i wysuwa siê szary puszek). uski zielonobr¹zowe, cieniowane, b³yszcz¹ce. Rdzeñ nieregularny. Kora br¹zowa, g³adka, b³yszcz¹ca. Przetchlinki eliptyczne, ma³e, pomarañczowe, doœæ liczne. Trzmielina brodawkowata - Euonymus verrucosus (trzmielinowate - Celastraceae). P¹ki nakrzy leg³e, ma³e, sto- kowate, odstaj¹ce pod ostrym k¹tem, na wierzcho³ku zwykle trzy. uski zielone, szeroko, br¹zowo obrze one. Kora zielona, gêsto pokryta wydatnymi, czarnymi brodawkami. Trzmielina pospolita - Euonymus europaeus. P¹ki nakrzy leg³e, obokleg³e, jajowate, ostro zakoñczone, przylegaj¹ce do pêdu. P¹ki na szczycie najczêœciej trzy, œrodkowy du y, o ³uskach z wyd³u onymi czarnymi koñcami. uski zielone, br¹zowo obrze one. Œlad po liœciu kremowy. Kora ciemnozielona. Pêd czworok¹tny, czêsto wystêpuj¹ 4 listewki korkowe. Wi¹z górski (brzost) - Ulmus glabra (wi¹zowate - Ulmaceae). P¹ki skrêtoleg³e (1/2). Liœciowe sto kowate, kwiatowe kuliste. uski czarne, pokryte szarymi w³oskami. Kora ciemnoszara, plamista, pokryta szarymi w³oskami. Wi¹z polny (W. pospolity) - Ulmus minor. P¹ki skrêtoleg³e (1/2), liœciowe sto kowate, ostro zakoñczone, kwiatowe kulistop³askie, tylko na krótkopêdach. uski br¹zowe, jednolitej barwy, przylegaj¹ce, orzêsione szarymi w³oskami. Kora br¹zowa, niekiedy z szarym nalotem, lekko po³yskliwa, pod³u nie spêkana. Pêd cienki, zbie ysty, zygzakowaty, niekiedy z listewkami korkowymi (odm. korkowa - var. suberosa). Wi¹z szypu³kowy (limak) - Ulmus laevis. P¹ki skrêtoleg³e (1/2), liœciowe ma³e, sto kowate, ostro zakoñczone, kwiatowe jajowate, tak e ostro zakoñczone. uski dwubarwne, jasnobr¹zowe, ciemno obrze one, sk¹po, szaro ow³osione. Kora br¹zowo-ciemno-szara, pod³u nie spêkana. Wierzba iwa - Salix caprea (wierzbowate - Salicaceae). P¹ki skrêtoleg³e (2/5), p³asko-wypuk³e, okryte 1 ³usk¹, przylegaj- ¹ce, z wierzcho³kiem odgiêtym od osi pêdu. P¹ki kwiatowe du e, ostro zakoñczone. uski jasnobr¹zowe. Blizna liœciowa podkowiasta, widoczne œlady po przylistkach. Kora od strony s³onecznej purpurowa, od strony zacienionej oliwkowozielona, najczêœciej gêsto, krótko ow³osiona. Rdzeñ ciemno ó³ty. Winobluszcz zaroœlowy - Parthenocissus inserta (winoroœlowate - Vitaceae). Wzrost sympodialny, p¹ki skrêtoleg³e (2/5), szerokosto kowate. uski jasnobr¹zowe. Pêd cienki, lekko zbie ysty, o d³ugich, ³ukowatych miêdzywêÿlach. Kora zielonobr¹zowa. W wêz³ach, po przeciwnej stronie p¹ka, rozga³êzione cienki w¹sy. 39