NOWACKI, M. 2011. Czym jest turystyka przygodowa? In SIWIŃSKI, W., TAUBER, D. R., MUCHA-SZAJEK, E. (eds.) Teoria i praktyka usług turystycznych, rekreacyjnych i hotelarsko - żywieniowych w świetle badań. Poznań: WSHiG, 2011. ISBN 978-83-88537-99-8, pp. 281 290. dr Marek Nowacki AWF w Poznaniu Czym jest turystyka przygodowa? Pojawianiu się nowych pojęć w literaturze takich jak turystyka przygodowa, aktywna, sportowa, rzadko towarzyszy dogłębna analiza zjawiska, a jeszcze rzadziej publikacja empirycznych danych dotyczących nowego zjawiska. Zwykle autorzy poprzestają na stwierdzeniach typu jedną z coraz bardziej popularnych form współczesnej turystyki jest lub turystyka ( ) jest jedną z najdynamiczniej rozwijających się form turystyki rozpoczynając i jednocześnie kończąc tym swój wywód. Nie przytaczają przy tym, na poparcie swoich tez, żadnych danych 1. Celem niniejszego artykułu jest analiza zjawiska określanego mianem turystyki przygodowej, a także analiza rynku turystyki przygodowej oraz przestawienie metody oceny destynacji turystyki przygodowej wraz z rankingiem wykonanym za pomocą tej metody. Turystyka kwalifikowana Chronologicznie rzecz biorąc, jako pierwsze z omawianych pojęć pojawia się turystyka kwalifikowana. Jak podaje wielu autorów (Kulczycki 1968, Łobożewicz i Bieńczyk 2001, Merski i Warecka 2009), pojęcie to wprowadziło w latach pięćdziesiątych XX wieku Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Tadeusz Łobożewicz, nieżyjący już, znany propagator tej formy turystyki, twierdził, że (1983: 13): turystyka kwalifikowana jest najwyższą formą specjalizacji turystycznej, wymaga specjalnego przygotowania psychofizycznego, zahartowania na trudy, umiejętności zachowania się w środowisku naturalnym i w obiektach turystycznych, a w niektórych przypadkach potwierdzonej przez właściwe organizacje umiejętności posługiwania się sprzętem turystycznym ( ). Celem działalności turysty kwalifikowanego jest wypoczynek, rekreacja, doskonalenie zdrowia, wydolności i sprawności fizycznej oraz wszechstronne poznanie kraju. Turystyka kwalifikowana ponadto, jako aktywność turystyczna, wymaga 1 Osobom zainteresowanym autor chętnie udostępni konkretne przykłady.
posiadania specjalistycznego sprzętu i szczególnych umiejętności (Kurek i in. 2007), ścisłego kontaktu z naturalnym środowiskiem oraz pojawienia się elementów krajoznawstwa (Merski i Warecka 2009). Wśród form turystyki kwalifikowanej najczęściej wymienia się: pieszą, narciarską, speleologiczną, rowerową, jeździecką, kajakową, żeglarską i nurkową (Tadeusz Łobożewicz 1983, Kurek i in. 2007, Merski i Warecka 2009). Cechy wspólne definicji turystyki kwalifikowanej pojawiających się w literaturze przedmiotu zebrali Merski i Warecka (2009): - jest to najwyższą forma specjalizacji w wybranej dyscyplinie turystycznej, (samo uprawianie kajakarstwa, kolarstwa nie wystarczy) dopiero najwyższa specjalizacja, wręcz mistrzostwo uprawnia do nazwania kogoś turystą kwalifikowanym, - osoba taka powinna zdobyć i utrzymywać najwyższą dla wieku i stanu zdrowia sprawność fizyczną, co stanowi jeden z celów jej uprawiania, - turystyka kwalifikowana łączy się z koniecznością opanowania umiejętności posługiwania się sprzętem turystycznym lub zdobycia specjalnych uprawnień (karty rowerowej, patentu żeglarskiego, uprawnień lub stopni nurkowych), - turystę kwalifikowanego powinna wyróżniać wszechstronna wiedza o środowisku, i umiejętność zdobywania wiedzy krajoznawczej. Tę szeroką listę oczekiwań wobec turysty kwalifikowanego można określić mianem idealizacji. Polega ona na teoretycznym opracowaniu i przedstawieniu stanu rzeczy, który w rzeczywistości nie istnieje, do którego jednak z pewnym prawdopodobieństwem można stosować pewne fakty czy zdarzenia (Słownik Wyrazów Obcych 2001 2 ). Turystów kwalifikowanych odpowiadających powyższemu opisowi, z pewnością jest bardzo niewielu, co sprawia, że termin ten zaczyna wychodzić z użycia. Nawet PTTK, na swojej stronie internetowej (www.pttk.pl) wycofało się z używania pojęcia turystyki kwalifikowanej na rzecz pojęcia turystyki aktywnej. Turystyka aktywna i sportowa (usportowiona) Niektórzy z autorów twierdzą, że termin turystyka kwalifikowana zaczyna być wypierany przez turystykę aktywną (Merski i Warecka 2009, Durydiwka 2010). Według Łobożewicza 2 Słownika Wyrazów Obcych Wydawnictwa Europa, pod redakcją naukową prof. Ireny Kamińskiej-Szmaj, autorzy: Mirosław Jarosz i zespół. ISBN 83-87977-08-X. Rok wydania 2001.
i Bieńczyka (2001: 132) turystą aktywnym jest osoba, która udaje się poza miejsce zamieszkania, dla podjęcia rekreacji ruchowej w wybranych dyscyplinach turystycznych lub sportowych 3. S. Kulczyk (2006) podkreśla, że turystyka aktywna zakłada podejmowanie aktywności fizycznej związanej z walorami środowiska przyrodniczego. Można więc wnosić, że turystyka aktywna jest dostępna dla szerszych warstw społeczeństwa, gdyż nie wymaga kondycji, umiejętności posługiwania się sprzętem oraz odpowiednich kwalifikacji. Kolejnym podobnym pojęciem jest turystyka sportowa, która według Standevena i DeKnopa (1999), obejmuje wszystkie formy aktywne i pasywne uczestnictwa w aktywności sportowej, podejmowane przypadkowo lub w sposób zorganizowany, z powodów niekomercyjnych lub komercyjnych, które wymagają podróży z miejsca zamieszkania i pracy (Standeven i DeKnop 1999). Turystyka sportowa może więc być aktywna lub pasywna. Pasywna obejmuje podróżowanie w celu oglądania widowisk sportowych, aktywna obejmuje aktywność sportową na wakacjach oraz wakacje sportowe (wielodyscyplinowe lub skoncentrowane na jednej dyscyplinie). Turystyka przygodowa Turystyka przygodowa to wypoczynek czynny na wolnym powietrzu, który odbywa się w niezwykłym, egzotycznym, odległym bądź dzikim terenie (Fennell 2000, 51, cyt. za Durydiwka 2003) lub turystyka nastawiona na aktywność w środowisku przyrodniczym (Page i Dowling 2002, cyt. za Durydiwka 2010). Podkreśla się także element podwyższonego ryzyka, poziomu wysiłku fizycznego oraz posiadania pewnych umiejętności technicznych oraz chęć zdobycia lub poszerzenia wiedzy (Walle 1997, Weaver 2001). Ralf Buckley proponuje turystykę przygodową rozumieć jako komercyjne, zorganizowane wyprawy z przewodnikiem, podczas których główną atrakcję stanowi aktywność na otwartej przestrzeni, silnie uzależniona od naturalnych warunków terenowych, generalnie wymagająca sportowego lub podobnego sprzętu i dostarczająca emocji uczestnikom wyprawy (Buckley 2006: 1). W definicji tej, na co warto zwrócić uwagę, nie stawia się wymogu wobec uczestników wyprawy umiejętności samodzielnej obsługi wykorzystywanego sprzętu. Element komercyjny, według Buckley a (2006), wyróżnia turystykę od rekreacji przygodowej. W imprezach turystycznych klient płaci touroperatorowi, który organizuje dla niego wyprawę. W przypadku rekreacji osoba (tzw. rekreant) sama organizuje sobie wyprawę we własnym zakresie. Jednak zgodnie z definicją WTO, pojęciem 3 Już samo wykorzystanie w definiowaniu jednej formy aktywności pojęć turystyka, rekreacja i sport czyni z tej próby osiągnięcie warte odnotowania.
turystyki powinno wyróżniać się formę aktywności podejmowaną na wyjazdach połączonych co najmniej jednym noclegiem. Jednak wiele wypraw przygodowych trwa zaledwie jeden dzień. Na przykład spływy kajakowe Wartą Warta Tour lub Warta Challange, pomimo, że odbywają się na długich dystansach (pierwszy spływ liczy 100 km z Poznania do Sierakowa, a drugi 123 km z Ciążenia do Poznania), to dla biorących w nich udział mieszkańców Poznania trwają tylko jeden dzień, a obie noce przed i po zakończeniu spływu, jego uczestnicy mogą spędzić u siebie w domu. Podobnie jednodniowe wyprawy przygodowe mogą mieć miejsce podczas pobytów wakacyjnych. Np. rafting realizowany na górskiej rzece, podczas pobytu w domu wypoczynkowym lub jednodniowa wspinaczka na wulkan Teide podczas pobytu w ośrodku wypoczynkowym na Teneryfie na Wyspach Kanaryjskich. Kolejny problem stwarza rozróżnienie miejsca aktywności: w jednym miejscu lub w drodze. Np. narciarstwo zjazdowe zwykle uprawiane jest w jednym ośrodku (rekreacja?), zaś wędrówki narciarskie obejmują przemieszczanie się z jednego miejsca noclegu do innego (turystyka). Kiedyś osoby pragnące uczestniczyć w turystyce kwalifikowanej musiały stopniowo nabywały umiejętności: na specjalistycznych kursach lub od znajomych. Kompletowały sprzęt by stopniowo, pokonywać kolejne stopnie wtajemniczenia i zdobywać coraz ambitniejsze cele. Od czasu, kiedy zaawansowany sprzęt turystyczny stał się bardziej wyrafinowany technicznie, droższy a jednocześnie możliwy do wypożyczenia, turyści nie muszą nabywać go na własność. Mogą oni zdać się na przewodników w zakresie planowania podróży, prowadzenia grupy, bezpieczeństwa, podstawowych umiejętności. Wiele osób pomimo wysokiej sprawności fizycznej i umiejętności technicznych, po prostu nie ma czasu, umiejętności, sprzętu lub ochoty na organizację wypraw we własnym zakresie. Wszystko to łącznie sprawia, że nie muszą już koncentrować się na pojedynczej formie aktywności jak dawniej. Wszystko to sprawia, że rekreacja lub turystyka przygoda stają się bardziej nabywanymi za pieniądze, krótkotrwałymi doświadczeniami wakacyjnymi niż sposobem spędzania wolnego czasu, do którego dojście zajmowało lata i dostarczało społecznie oczekiwanej nagrody (Kane i Zink 2004, Buckley 2006). J. Swarbrooke i in. (2007) sformułował dziesięć cech, które w bardzo precyzyjny sposób charakteryzują turystykę przygodową: 1. Niepewność rezultatów, która stymuluje emocje i zaangażowanie, potęguje siłę wyzwania; powodowana jest poprzez obecność niebezpieczeństw, które wywołują ryzyko oraz
poprzez nowość, w postaci nieznanej formy aktywności lub aktywności realizowanej w nieznanym terenie. 2. Niebezpieczeństwo i ryzyko: ryzyko rozumiane jako fizyczne (możliwość zranienia, doznania bólu, lub śmierci) lub psychiczne (doznanie upokorzenia, wstydu, utrata pewności siebie), każda przygoda związana jest z ryzykiem i ryzyko jest główną cechą charakterystyczną przygody. 3. Wyzwanie: poziom wyzwania określa intensywność doświadczeń i tworzy kontinuum z jednej strony ekstremalnych, z drugiej łagodnych; wyzwanie nie zależy jedynie od poziomu niebezpieczeństwa, lecz także od umiejętności i zdolności uczestnika aktywności (umiejętności można podzielić na fizyczne oraz techniczne lub osobiste zaufanie do samego siebie). 4. Oczekiwana nagroda: podobnie jak w innych formach aktywności w czasie wolnym, jej uczestnicy oczekują określonych korzyści w postaci przeżyć i nagrody wewnętrznej; niekiedy istnieje swoisty cel aktywności (np. zdobycie szczytu górskiego), jednak zwykle nieosiągnięcie założonego celu nie przeszkadza w osiągnięciu nagrody wewnętrznej wynikającej z podjętej próby takim osiągnięciem jest często stan samospełnienia lub szczytowego przeżycia (ang. peak experience), paradoksem jest, że niepewności efektów aktywności towarzyszy oczekiwanie korzyści lub nagrody. 5. Nowość, wynika z robienia lub doświadczania czegoś nowego (doświadczenie łatwo przewidywalne lub powtarzalne nie będzie przygodą), większość osób poszukujących przygody szuka przede wszystkim nowości niż niebezpiecznych (fizycznie) doświadczeń. 6. Stymulacja i podekscytowanie: turystyka przygodowa stymuluje zmysły, oddziałuje na emocje, umysł i fizjologię ciała, poziom emocji jest silnie zróżnicowany: to co dla jednych osób stanowi silne emocje dla innych może być zaledwie ożywieniem. 7. Ucieczka i odizolowanie: decydują o tym egzotyczne otoczenie, nowe formy aktywności, niekonwencjonalny system norm społecznych które razem tworzą aurę oderwania od rzeczywistości, funkcjonowania w innym świecie. 8. Eksploracja i odkrywanie: odkrywaniu nowych miejsc, kultur lub nabywaniu nowych umiejętności towarzyszy wzbogacanie wiedzy o świecie zewnętrznym a także poznawanie samego siebie. 9. Zaabsorbowanie i koncentracja, na wykonywanych czynnościach konieczne są w niektórych okresach (momentach) aktywności.
Poziom ryzyka 10. Kontrastujące emocje, takie jak z jednej strony niepewność, ryzyko i trudności towarzyszące aktywności przeplatane są relaksacją i zadowoleniem tworząc razem falę kontrastujących emocji towarzyszących przygodzie. W turystyce przygodowej kluczowym pojęciem jest poziom optymalnego (pożądanego) ryzyka, który w znacznym stopniu zależy od preferencji jednostki: te same warunki u jednych osób wywołują emocje u innych strach. Przy wysokim poziomie niebezpieczeństwa i wysokich umiejętnościach poziom ryzyka będzie niski, a aktywność traktowana jak zabawa. Zgoła inaczej jest w przeciwnym wypadku: kiedy charakter aktywności znacznie przekracza możliwości uczestnika, doświadczenie przeradza się w niepowodzenie, nieszczęście lub nawet w tragedię (rys. 1). Nieszczęście Przygoda ekstremalna Przygoda Zabawa Poziom kompetencji (wiedza, umiejętności, pewność siebie, zaangażowanie) Rysunek 1. Cztery poziomy przygody (Mortlock 1984 za Swarbrooke i in. 2007). Model C. Mortlocka (1984) zakłada także, że nie tylko poziom wyzwania musi być dostosowany do poziomu uczestników, lecz także uczestnicy powinni mieć wyrobione określone oczekiwania, które w efekcie aktywności mogą zostać spełnione lub osiągnięte. Uczestnik musi widzieć szansę na osiągnięcie sukcesu, dzięki czemu w działaniu będzie mu towarzyszył optymizm. Tym co skłania ludzi do uprawiania turystyki przygodowej są emocje, wynikające z przekraczaniem przez jej uczestników tzw. strefy komfortu. Mogą one wynikać z doświadczania szoku kulturowego, lub poprzez wykonywanie czynności, które wymagają znacznego wysiłku fizycznego, a jednocześnie wywołują poczucie ryzyka (rzeczywistego lub domniemanego) i / lub zagrożenia fizycznego. To czym wyróżnia się wąskie grono zaawansowanych specjalistów turystyki przygodowej od szerokiej rzeszy masowych
uczestników turystyki przygodowej, jest poziom umiejętności oraz odległość, a często dostępność, miejsca uprawiania turystyki. Rynek turystyki przygodowej na świecie Badania rynku turystyki przygodowej na świecie, prowadziły w latach 2008-2009 Uniwersytet Jerzego Waszyngona w Waszyngtonie (USA), The Adventure Travel Trade Association i Xola Consulting. W badaniach zastosowano operacyjną definicję, turystyki przygodowej: jest to aktywność turystyczna obejmującą co najmniej dwie z trzech następujących form: aktywność fizyczną, wymianę kulturalną oraz interakcję lub zaangażowanie w przyrodę (Adventure Tourism Market Report 2010). Badanych proszono także o zaznaczenie typu uprawianej turystyki: turystyka przygodową lekką (soft) (do której badani zaliczyli wyprawy archeologiczne, backpacking, birdwatching, kemping, kajakarstwo, kolarstwo, ekoturystyka, turystyka poznawcza, zrównoważona, wędkarstwo, wędrówki piesze, konna, łowiecka, kajakowa, imprezy na orientację, rafting, wyprawy naukowe, safari, żeglarstwo, nurkowanie, narciarska, snowboardowa, surfing, woluntariat), turystykę przygodową twardą (hard) (speleologię, wspinaczkę górską, trekking) oraz inną. W reprezentatywnych badaniach przeprowadzonych w Ameryce Północnej, Ameryce Południowej i w Europie (N=855), 26% badanych stwierdziło, że uczestniczyło w turystyce przygodowej. Turystyka przygodowa stanowiła 16% zagranicznych wyjazdów z tych regionów. Wyjazdy regionalne stanowią 55% wszystkich wyjazdów turystyki przygodowej. Popyt na turystykę przygodową jest dość elastyczny: następuje wzrost wydatków na tę formę turystyki, nawet w okresach kryzysu. W badaniach stwierdzono, że 25% międzynarodowych wyjazdów stanowi lekka turystyka przygodowa, a 43% Europejczyków deklarowało udział w lekkiej turystyce w przyszłych wakacjach. Udział w twardej turystyce przygodowej utrzymywał się w latach 2007 2009 na poziomie stałym i stanowił ok. 2% ogółu wyjazdów. Stale wzrasta liczba forma aktywności uważanych za turystykę przygodową. Badano także poziom wydatków uczestników turystyki przygodowej. Uczestnicy wyjazdów typu soft wydają więcej pieniędzy niż pozostali. Średnie wydatki podczas wyjazdu (wyłączywszy koszty przelotu) wynoszą $ 462 dla typu hard, $822 dla soft i $591 pozostałych wyjazdów. Jednak uczestnicy wyjazdów typu hard wydają znacznie więcej na sprzęt niż inni: 87% wydatków stanowią koszty sprzętu, przy soft 42,5% i średniej 44,7%.
Większość z turystów przygodowych jest w wieku 35 47 lat, posiada wyższe wykształcenie (aż 70% uczestników hard i 63% soft ), 75% uczestników typu hard posiada paszporty i tylko 56% soft. Większość osób przygotowuje się do wypraw studiując Internet (zwłaszcza korzystając z Google oraz odwiedzając strony domowe destynacji) a zaledwie 20% korzysta, w poszukiwaniu informacji, z portali społecznościowych. Na drugim miejscu po Internecie, jako źródło informacji, znajdują się znajomi i rodzina. Turyści przygodowi oceniają wyżej poziom ryzyka związany z ich aktywnością niż inni, lecz nie wiążą tego z destynacjami do których się udają (wynika to być może z mniejszej wrażliwości na poziom bezpieczeństwa w destynacji). Średnia długość pobytu na wyjazdach wynosi pomiędzy siedmioma a ośmioma dniami. Destynacje turystyki przygodowej Ranking destynacji turystyki przygodowej (The Adventure Tourism Development Index ATDI), prowadzony jest wspólnie przez Uniwersytet Jerzego Waszyngtona w Waszyngtonie i The Adventure Travel Trade Association (ATTA) (Report 2009). Jest on wykonywany z uwzględnieniem głównych pryncypiów przygodowej turystyki zrównoważonej i obliczany na podstawie kombinacji sondażu i danych ilościowych uzyskanych z międzynarodowych źródeł. Ranking mierzy potencjał kraju do przyjęcia rynku turystyki przygodowej i uwzględnia dziesięć czynników zgrupowanych w trzech kategoriach: bezpieczeństwa i gościnności, przygody i gotowości (rys. 2). 1. Polityka państwa w zakresie zrównoważonego rozwoju polegająca na wspieraniu turystyki zrównoważonej i wiejskiej. Wskaźnikami są : Environmental Performance Index (wskaźnik wydajności środowiskowej) oraz wskaźnik bezrobocia. 2. Bezpieczeństwo i ochrona, tworzą dwa indeksy: Transparency Indeks (Wskaźnik Korupcji) oraz Foreign and Commonwealth Travel Warnings (ostrzeżenia dla podróżnych udających się zagranicę). Ponadto panel ekspertów oceniał stan bezpieczeństwa w państwie uwzględniając takie elementy jak np. dostępność pomocy czy na obszarach górskich lub w miejscach uprawiania nurkowania (istnienie komór dekompresyjnych). 3. Infrastruktura turystyczna: twarda (drogi, porty lotnicze, zakwaterowanie i szlaki) oraz miękka (mapy szlaków, dostępność informacji dot. kultury i dziedzictwa, lokalni touropartorzy, pakiety programów turystyki przygodowej).
4. Walory przyrodnicze: procent populacji mieszkającej w miastach, gęstość zaludnienia, stosunek linii brzegowej do całkowitej powierzchni kraju oraz ocena ekspercka różnorodności zasobów przyrodniczych. 5. Zasoby kulturowe: liczba obiektów na liście Światowego Dziedzictwa UNESCO, proporcja obszarów chronionych w stosunku do powierzchni całego kraju (w %). 6. Zasoby dla aktywności przygodowej: liczba chronionych gatunków oraz powierzchnia lasów, łąk i pustkowi. 7. Warunki dla przedsiębiorczości: Indeks Wolności Gospodarczej (Index of Economic Freedom). 8. Humanitaryzm (rozwój humanitarny kraju): obecność podstawowych usług, warunki sanitarne i możliwościami wolontariatu. Tworzą go trzy indeksy: HPI (Happy Planet Index) określający poziom szczęścia mieszkańców, NGO Density i NGO Presence określające aktywność organizacji humanitarnych i poziom rozwoju humanitarnego kraju. 9. Zdrowie: poziom opieki medycznej w kraju: liczba łóżek na 1000 mieszkańców i liczba lekarzy na 1000 mieszkańców. 10. Wizerunek oceniano przez ekspertów percepcję kraju jako destynację turystyki przygodowej. Rysunek 2. Filary i czynniki destynacji turystyki przygodowej (Report 2009). Bezpieczeństwo i gościnność Zrównowazony rozwój Bezpieczeństwo Walory przyrodnicze Zdrowie Przygoda Przedsiębiorczość Zasoby dla aktywności przygodowej Gotowość Ludzie Infrastruktura Zasoby kulturowe Wizerunek W rankingu przeprowadzonym według powyższych kryteriów w roku 2009, wśród krajów rozwijających się, pierwsze miejsce zajęła Słowacja (tab. 1). Kolegium oceniające podkreśliło znaczny rozwój, jaki Słowacja poczyniła od momentu oddzielenia się od Czech w 1989 roku. Podkreślono zróżnicowany krajobraz Słowacji, gdzie większość kraju zajmują góry. Wskazano na Tatry porozcinane licznymi jeziorami i dolinami górskim i posiadające
znakomite warunki do uprawiania turystyki przygodowej,. Wskazano na stolicę Bratysławę, jako żywe centrum kultury, miasto, któremu udało się utrzymać unikalny charakter na przekór wszechobecnej komercjalizacji i piękny zamek, który jest znakiem rozpoznawczym Bratysławy. Wśród krajów rozwiniętych, na pierwszym miejscu znalazła się Islandia (tab. 1). Uzyskała najwięcej punktów w rozwoju zrównoważonym, bezpieczeństwie, infrastrukturze i wizerunku. Islandia cieszy się jednym z najwyższych standardów życia na świecie. Większość powierzchni wyspy porasta tundra i chociaż temperatury w ciągu roku są stosunkowo niskie, ciepły prąd północnoatlantycki (Golfsztrom) sprawia, że temperatura na Islandii jest wyższa niż w innych miejscach położonych w podobnych szerokościach geograficznych. Dla turystyki przygodowej szczególne znaczenie ma zróżnicowany geologicznie krajobraz, w którym na szczególną uwagę zwracają lodowce, fiordy, gejzery, wodospady, gorące źródła i jeziora. Tabela 1. Hierarchia krajów w rankingu destynacji turystyki przygodowej na świecie Ranking krajów rozwijających się: Ranking krajów rozwiniętych: 1. Słowacja 1. Islandia 2. Izrael 2. Szwajcaria 3. Czechy 3. Nowa Zelandia 4. Estonia 4. Wielka Brytania 5. Słowenia 5. Australia 6. Chile 6. Luksemburg 7. Bułgaria 7. Dania 8. Łotwa 8. Irlandia 9. Botswana 9. Niemcy 10. Litwa 10. Hiszpania. 11. Austria 26. Polska 12. Norwegia Podsumowanie Cechami charakterystycznymi turystyki przygodowej są: podwyższony poziom ryzyka (fizycznego lub społecznego), niepewność rezultatów, wyzwanie, oczekiwanie nagrody wewnętrznej, nowość, stymulacja, ucieczka, eksploracja i kontrastujące emocje. To co wyróżnia ją od tradycyjnej turystyki kwalifikowanej jest brak konieczności specjalistycznego przygotowania, umiejętności i posiadania sprzętu. Wyjazdy są w zdecydowanej większości organizowane przez profesjonalnych touroperatorów.
Rynek turystyki przygodowej typu soft ma tendencje rosnące (obecnie utrzymuje się na poziomie ok. 25% ogółu wyjazdów), zaś typu hard utrzymuje się na stałym poziomie (ok. 2% wyjazdów). Destynacje turystyki przygodowej oprócz posiadania wybitnych walorów przyrodniczych i kulturowych powinny charakteryzować się: zrównoważonym rozwojem, zapewniać bezpieczeństwo, posiadać infrastrukturę turystyczną, stwarzać dobre warunki dla przedsiębiorczości, humanitaryzmu, dbać o zdrowie mieszkańców oraz dbać o pozytywny wizerunek. Piśmiennictwo Adventure Tourism Market Report (2010): The George Washington University School of Business, The Adventure Travel Trade Association, and Xola Consulting, August 2010. Buckley R. (2006): Adventure Tourism, CABI, Cambridge, MA. Durydiwka M. (2010): Definicja i zakres pojęcia turystyka kwalifikowana (turystyka aktywna) [w] Turystyka zrównoważona (red.) A. Kowalczyk, Wydawnictwo naukowe PWN. Fennell D.A., 2000, Ecotourism. An introduction. Routledge, London & New York. Kane M. i Zink R. (2004): Package adventure Tours: markets in serious leisure careers, Leisure Studies, 23: 329 345. Kulczycki Z. (1968): Zarys historii turystyki w Polsce, Sport i Turystyka, Warszawa. Kulczyk S. (2006): Walory przyrodnicze a pozostałe uwarunkowania turystyki aktywnej na przykładzie Mazowsza i Burgundii, [w] Turystyka aktywna i jej rozwój na Roztoczu regionie pogranicza (red.) A. Świeca, K. Kałamucki, Lublin. Kurek W., Mika M., Pitrus E. (2007): Rodzaje i formy turystyki, [w] Turystyka (red.) W. Kurek, PWN, Warszawa. Łobożewicz T. (1983): Turystyka kwalifikowana, Wyd. PTTK Kraj, Warszawa. Łobożewicz T. i Bieńczyk G. (2001): Podstawy turystyki, Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Warszawie, Warszawa. Merski J. i Warecka J. (2009): Turystyka kwalifikowana, turystyka aktywna, Almamer, Warszawa.
Mortlock C. (1984): The Adventure Alternative, Cicerone Press. Report (2009): Adventure Tourism Development Index, Adventure Travel Trade Association / The George Washington University. Standeven J. i DeKnop P. (1999): Sport Tourism, Human Kinetics. Swarbrooke J., Beard C., Leckie S., Pomfret G. (2007): Adventure Tourism. The new frontier, Butterworth Heinemann, Oxford. Walle A. H., (1997): Pursuing risk or insight: marketing adventures. Annals of Tourism Research, 24 (2): 265-282. Weaver D. B. (2001): Ecotourism in the context of other tourism types, [w] The encyclopedia of ecotourism, (red.) Weaver D. B, CABI Publishing, New York, 73 83.