Paweł lobacz Czy dopuszczalne jest konfrontowanie b iegłych, kuratorów, specjalistów i tłumaczy? Wstęp i cel artykułu Jeżeli chodzi o konfrontację, nie brak w literaturze kwestii spornych, sprzecznych i niejasnych. Egzemplif i kując powyższe, można wskazać choćby brak jednolitych pog lądów na okre ślenie możliwych osób konfrontowanych, czyli kogo i z kim można ko nf ro n towa ć. Poszczególni autorzy odmiennie wi d z ą te - istotne równi eż dla codziennej pra ktyki - zagadnienia. Wszyscy w zasadzie zgadz ają s ię, że możn a kon f ron tować świad ków i oska rż onych (także pokrzywdzonych, podejrzanych i osoby podejrzane). Za możl i wym przesłuchaniem w warunkach konfrontacji biegłych opowiada s ię większość autorów, cho ć nie brak głosów, że w takim wypadku konfrontacja jest wyłączona. Jeżeli za ś chodzi o kuratorów, specjalistów i tłum aczy, to zdania s ą bardzo różne. Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie obecnych w p iśm ienn ictwie naukowym pogl ądów odnoszących s ię do dopuszcza lnośc i przeprowadzenia konfrontacji b ieg łych, kuratorów, specjalistów i tłumaczy w toku postępowan ia karnego oraz prezentac ja wyników badań ankieto wych praktykó w w tej materii. Przegląd poglądów obecnych w literaturze Tyt ułem wstępu warto zaznaczyć, że w innych krajach o bowi ąz u j ące przep isy procedury karnej dają organom procesowym moż liwość konfrontowania biegły ch. Można tu wskaza ć choćby na szwedzki kodeks postępowan ia sądoweg o i w ęgi e rs k i kodeks postępowania karnego, w których wprost przewidziano taką możliwość1. Po 1918 r. na części terytorium Polski obowiązywała niemiecka ustawa postępowania karnego z dnia 1 lutego 1877 r. W tymże akcie prawnym konfrontacji poświ ęco ny by ł 58, który expressis verbis przewidywa ł kon f ro ntację jedyn ie św iad ków i os karżonych. Niemniej jednak w doktrynie pojawi ł s ię pog ląd dopuszczający moż liwość konfrontowania na podstaw ie tego przepisu także biegłych 2. W przedwojennym kodeksie postępowania karnego z 1928 r. (dalej jako d.k.p.k.) konfrontacja przewidziana została wart. 116, zgodnie z którym: "Jeżeli między zeznaniam i świadków zajdą sprzeczności, sąd może za- rządz ić stawienie ich sobie do oczu". Z kolei w oparciu o art. 141 d.k.p.k. szereg przepisów dotyczących świadków (w tym i art. 114-122, a więc również art. 116 d.k.p.k.) miało odpowiedn ie zastosowanie do biegłych i tłumaczy. W zgodzie z ówczesnymi przepisami moż na więc było konfrontować na pewno świad ków i teoretyczn ie b ieg łych oraz tłumaczy. Jedna kże przedwojenna literatura i orzeczn ictwo sąd owe generalnie nie zajmowa ły s i ę mo żliwością konfrontowania tych podmiotów (tj. bieg łych i tłu ma czy). W piśm ienn ictwie pojawi ły się natomiast głos y dopuszczające konfronta cję z udziałem os karżoneq oś, W okresie powojennym prawdopodobnie pierwszym autorem, który jasno wypowiedział się za możliwością konfront owania nie tylko świadków i os ka rżony c h, ale również bieg łych i tłumaczy, był M. C ie ś l ak'ł. Na poparcie swojego zdania przytoczy ł m.in. n ast ę p u j ący pog l ąd S ąd u Najwyż szego : "J eże l i opinie b iegłych są rozb ieżn e, a nie ma podstaw do oparcia s i ę wyłączni e na opinii jednego z b iegłych, sąd powinien przez ich łączne zbadanie wyjaśnić s p rzecz noś ci, bądź też dopuścić innych b i egłych "S. Pomimo to inni autorzy wci ąż pisali głównie o konfrontacji ś w i a d k ów i oskarżonychś, W czasie obowiązywania kodeksu postępowania karnego z 1969 r. powszechniej zaczęto jednak dopuszcza ć kon frontację biegłych 7. Trzeba jednak mieć św iadom ość, że również obecnie wielu autorów zajmujących s ię prob lematyką konfrontacji w postępowa n iu kamym moż l iwość wzięc ia w niej udz iału ogranicza jedynie do wąskiego kręg u podmiotów (w szczególności nie dopuszcza konfrontacji kuratorów, specja listów, a czasami nawet i biegłych)8. Wprost przeciwny konfrontowaniu biegłych jest np. W. Grzeszczyk'ł, którego zdaniem wyjaśnieniu sprzeczności pomiędzy opiniami biegłych służy nie konfrontacja, lecz tryb przewidziany wart. 201 k.p.k. Jeszcze do niedawna można było także spotkać si ę z opiniami autorów, którzy, a na lizując m ożliwośc i wystąp ien ia sprzeczno ści pom iędzy opiniami b iegłych oraz przedstawiając opcje ich wyjaśnien ia dostępne organom procesowym, nie przewidywali w ogóle moż l i wości dokonan ia konfrontacju', Ciekawe jest też i to, że w obowiązujących w policj i przepisach o charakterze wewnętrznym w zasadzie nie przewidziano możliwości konfrontacji biegłych. W Zarządzeniu nr 1426 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 269 (liplec-wrzesieli) 2010 37
Komendanta G łównego Policji z dnia 23 grudnia 2004 r. w sprawie metodyki wykonywania czyn ności dochodzeniowo-śledczych przez służby policyjne wyznaczone do wykrywania przestępstw i śc igania ich sprawców11 konfrontacji dotyczą 112 i 113. Zgodnie z 112 ust. 1 konfrontacja "polega na bezpośrednim i jednoczesnym przesłuchaniu dwóch osób, których zeznania lub wyjaśnienia złożone wcześniej są ze sobą sprzeczne co do istotnych faktów, gdy może się to przyczynić do ustalenia stanu faktycznego. W razie wystąpienia sprzecznośc i w zeznaniach lub wyjaśn ien iach większej liczby osób policjant kolejno konfrontuje po dwie osoby, planując wcześnie j kolejn ość konfrontacji". Jak więc widać, nie przewidziano tu moż liwości wyjaśnien ia - poprzez konfrontację - sprzeczności pomiędzy opiniami ( b i eg łych ). Zarządzen ie bowiem jasno przewiduje wyja śn ien i e w ten sposób jedynie tych sprzeczności, które dotyczą zezn ań ( świadków) i wyjaśnień (podejrzanych, oskarżonychj R, W literaturze pog ląd o możliwej konfrontacji biegły ch, tłumaczy i specjalistów konsekwentnie prezentowany jest przez L. Paprzyckiego13. Inni autorzy14 dopuszczają konfrontację biegłych i kuratorów. Natomiast R. Stefański 1 5 i J. Gurgul 16 uważają, że konfrontowa ć można biegłych i specjalistów. Należy w tym miejscu jeszcze odnotować, że J. Kudrelek i M. Lislecki 17 s ą autorami ciekawego artykułu, w którym szczeg ółowo przedstawiono zagadnienia taktyczne zwią zane z moż liwą kon fro nta cją specjalistów w toku postępowania karnego. Wyniki badań ankietowych praktyków W ramach przygotowywanej rozprawy doktorskiej autor niniejszego artykułu badaniami ankietowym i objął łącznie 529 osób. Ankieta zawierała 32 pytania odnoszące się do różnorakich aspektów związanych z funkcjonowaniem konfrontacji w postępowaniu karnym. Rozesłane ankiety wypełniło 200 funkcjonariuszy policji (z terenu całego kraju o stażu pracy dłuż szym n iż 3 lata w pionie dochodzen iowo-śledczym) ; 36 funkcjonariuszy CBA (prowadzących postępowan ia karne ze wszystkich delegatur z terenu całego kraju); 55 funkcjonariuszy ABW (prowadzących postępowania karne ze wszystkich delegatur z terenu całego kraju); 172 prokuratorów (z Prokuratury Okręgowej w Zielonej Górze i podległych prokuratur rejonowych - łącznie 51 ankiet, z Prokuratury Okręgowej w Łomży i podległych prokuratur rejonowych - łącznie 33 ankiety, z Prokuratury Okręgowej w Kielcach i podległych prokuratur rejonowych - łącznie 88 ankiet); 66 sędziów (z Sądu Okręgowego w Łomży i podległych sądów rejonowych - 3 ankiety, z Sądu Okręgowego we Wrocła wiu i podległych sądów rejonowych - 15 ankiet, z Są- du O kręg owego w Zielonej Górze i pod ległych sądów rejonowych - 14 ankiet, z Sądu O kręgowego w Warszawie i p odległych sądów rejonowych - 6 ankiet, z Sądu Okręg oweg o w Kielcach i pod ległych sądów rejonowych - 18 ankiet, z Sądu Okręgowego w Lublinie i podległych sądów rejonowych - 10 ankiet). Badania ankietowe przeprowadzono w okresie od stycznia do września 2009 r. Wobec sprzecznych stanowisk obecnych w literaturze, zagadnienia związane z możliwymi uczestnikami konfrontacji pojawiły s ię w ankiecie. Jedno z pytań dotyczy ło dopuszczalnośc i konfrontowania biegłyc h w opiniach praktyków (zob. tab. 1). Jak widać, wyniki badań wskazują, że znakomita wi ę kszość praktyków opowiada s ię za dopuszczalnością konfrontowania biegłych. Najwyższą ap robatę dla tej czynnośc i wyrażają badani sędz iowie (92,42%) i prokuratorzy (84,30%), najn iższą zaś policjanc i (66%). W celu sprawdzenia, jak często w praktyce dochodzi do konfrontacji biegłych, zadano ankietowanym kolejne pytanie (zob. tab. 2). Wyniki badań wskazują, że większość ankietowanych praktyków nie przeprowadzała tego typu czynności (75,61%). Na uwagę zasługuje jednak wysoki odsetek sędziów, którzy kierowali t a k ą konfrontacją na rozprawie (74,24%). Powyższy wynik jest zb i eżny z obecnym w p iśm ienn ictwie stanowiskiem, że czynn ości tego typu mają miejsce główn ie przed sądem orzekają cym w sprawie. Warto zauważyć, że E. Gruza18 (która sama jest m.in. bieg łą sądową ) podała, że zarówno z jej w ł a s n yc h doświadczeń zawodowych, jak i z informacji uzyskanych od innych biegłych wynika, że do konfrontacji ekspertów dochodzi właśnie na jurysdykcyjnym etapie postępowania. W celu sprawdzenia stopnia aprobaty praktyków dla przeprowadzenia konfrontacji m.in. kuratorów, specjalistów i tłumaczy (nazwanej w ankiecie konfrontacją "innych osób"), zagadnienie to poruszono w jednym z kolejnych pytań (zob. tab. 3). Większość ankietowanych - i to prawie we wszystkich badanych grupach zawodowych - generalnie zakwestionowała moż liwość konfrontowania "innych osób" przesłuch iwanych (poza omówionymi już oskarżonym i, świadkam i i b iegłymi ). Co ciekawe, jedynie wśród funkcjona riuszy ABW w iększość stanow iły osoby, które d opuszczają przeprowadzenie takiej czynnośc i. Przytoczone wyżej odpowiedzi szczegółowe ("inne" i przy zaznaczeniu "tak" ) oraz wyniki badań ankietowych obrazują jednak pewne zamieszanie w poglądach praktyków na zagadnienia dopuszczalności takiej konfrontacji. Należałoby chyba przyjąć, że pewien wpływ na taką sytuację wywarł widoczny w literaturze brak jednolitego zapatrywania na te zagadnienia. 38 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 269 (lipiec-wrzesień) 2010
Tabela 1 Odpowiedź na pytanie nr 9: Czy Pani/Pana zdaniem dopuszczalne jest konfrontowan ie biegłyc h? Rep/ y to question no. 9: In your ooinłon. is controntetion ot expert witnesses edmłssible? Odpow iedź Sędz iowie Prokuratorzy Funkcjonariusze Policji Funkcjonariusze CBA Funkcjonariusze ABW Razem tak 61 145 132 26 45 409 (92,42%) (84,30%) (66,00%) (72,22%) (81,82%) (77,32%) nie 3 25 62 10 10 110 (4,55%) (14,53%) (31,00%) (27,78%) (18,18%) (20,79%) inne 2 O 5 O O 7 (3,03%) (0,00%) (2,50%) (0,00%) (0,00%) (1,32%) brak O 2 1 O O 3 odpowiedzi (0,00%) (1,16%) (0,50%) (0,00%) (0,00%) (0,57%) Jako "inne" ankietowani podali: - tak, je ż el i biegli byli wcześniej przesłuchani w sprawie - taka czynność nie jest stricte ko n f ro n tacj ą (1 oopo- (1 odpowiedż ), w i edż ), - nie wiem (1 odpowiedż), - nie ma to sensu (1 odpowiedź ), - za leży od oko licz ności danej sprawy (1 odpowiedź ). źródło (lab. 1-4): opracowanie w łasn e na podstawie przeprowadzonych badań Odpowiedź na pytanie nr 10: Czy kiedyk olw iek p rzeprowadzał(a) Pani/Pan konfrontację biegłyc h? Rep/y to auestton no. 10: Have you ever conducted a confrontation of expert witnesses? Tabela 2 Odpowiedź Sędziowie Prokuratorzy Funkcjonariusze Policji Funkcjona riusze CBA Funkcjonariusze ABW Razem tak 49 61 11 O 2 123 (74,24%) (35,47%) (5,50%) (0,00%) (3,64%) (23,25%) nie 15 107 189 36 53 400 (22,73%) (62,21%) (94,50%) (100,00%) (96,36%) (75,61%) inne 2 4 O O O 6 (3,03%) (2,33%) (0,00%) (0,00%) (0,00%) (1,13%) brak O O O O O O odpowiedzi (0,00%) (0,00%) (0,00%) (0,00%) (0,00%) (0,00%) Jako "inne" ankietowani podali: - wielokrotnie w sąd z i e (1 odpowiedź ), - zlecałem policji (1 o d pow i e d ź), - u czestniczyłem w takiej konfro ntacji w sąd z ie (1 od- - nie pam iętam, być może (1 odpow i edź ), powiedź). PROBLEMY KRYMINALISTYKI 269 (l ip iec-wrzesień) 2010 39
Tabela 3 Odpowiedź na pytanie nr 13: Czy Pani/Pana zdaniem możliwe jest konfrontowanie innych osób (poza oskarżonymi, świadkami i ewentualnie biegłymi), takich jak np. kuratorzy, specja liści i tłumacze? Rep/y to ąuestion no. 13: In your opinion. is confronting other persons (other than defendants, witnesses and possib/y expertsl. e.g. corstors. specialists and trans/ators admissible? Odpowiedź Sędziowie Prokuratorzy Funkcjonariusze Policj i Funkcjonariusze CBA Funkcjonariusze ABW Razem tak" 23 44 52 11 27 157 (34,85%) (25,58%) (26,00%) (30,56%) (49,09%) (29,68%) nie 39 119 133 24 22 337 (59,09%) (69,19%) (66,50%) (66,67%) (40,00%) (63,71%) inne 3 5 12 1 4 25 (4,55%) (2,91 %) (6,00%) (2,78%) (7,27%) (4,73%) brak 1 4 3 O 2 10 odpowiedzi (1,52%) (2,33%) (1,50%) (0,00%) (3,64%) (1,89%) "Przy zakreśleniu odpowiedzi "tak" ankietowanych pro- - jeżeli są przesłuchiwani jako świadkowie (1 odposzono o wskazanie, kogo ich zdaniem można konfrontować. wiedż), W przypadku zakreślenia "tak" ankietowani podali na- - możiiw e co do osób, do których stosuje się przepis stępujące odpowiedzi określające osoby, które ich zda- dotyczący konfrontacji (1 odpowiedź), niem można konfrontować: - nie mam zdania (1 odpowiedż ), - specjal iści i tłumacze (6 odpowiedzi), - w zależności od potrzeb, w zależności od sprawy - kuratorzy i tłumacze (2 odpowiedzi), (8 odpowiedzi), - kuratorzy (14 odpowiedzi), - jeże li wcześniej byli przesłuchan i w sprawie (2 odpo- - kuratorzy, specjaliści i tłumacze (20 odpowiedzi), wiedzi), - specjaliści i kuratorz y (10 odpowiedzi), - po co? (2 odpowiedzi), - tłumacze (12 odpowiedzi), - m ożliwe jest konfrontowanie tłumacza, ale tylko z tłu - - psycholodzy (1 odpowiedź), maczem oraz specjalisty, ale tylko ze specjalistą - specjaliści (12 odpowiedzi), (1 odpowiedź) - wszystkie osoby, które mogą być przesłuch iwane - po przesłuchaniu kurator, specjalista i tłumacz stają (1 odpowiedź), s ię świadkami i moźna ich konfrontować (1 odpo- - w zależności od danej sprawy (1 odpowiedź ). wiedź), Jako "inne" ankietowani podali: - konfrontowane mogą być osoby przesłuchiwane - pytanie jest mało precyzyjne (1 odpowiedź), (1 odpowiedź ). 40 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 269 (lipiec-wrzesień) 2010
W celu ustalenia, jak wielu z ankietowanych kiedykolwiek przeprowadzało konfrontację "innych osób" (poza oskarżonymi, świadkam i i b iegłym i ), zagadn ienie to pojawiło się w następnym pytaniu (zob. tab, 4), Odpowiedź na pytanie nr 14: Czy kiedykolw iek prz eprowadzałcal Pani/Pan konfrontację innych osób (np. kuratorów, specjalistów. tłumaczy )? Reply o question no. 14: Have you ever conducted confrontation ot other persans (e.g. curators, specialists, trans/ators)? Tabela 4 Odpowiedź Sędziowie Prokuratorzy Funkcjonariusze Policji Funkcjonariusze CBA FunkcJonariusze ABW Razem tak" 1 2 3 1 O 7 (1,52%) (1,16%) (1,50%) (2,78%) (0,00%) (1,32%) nie 64 169 197 35 55 520 (96,97%) (98,26%) (98,50%) (97,22%) (100,00%) (98,30%) inne 1 1 O O O 2 <1,52%) (0,58%) (0,00%) (0,00%) (0,00%) (0,38%) brak O O O O O O odpowiedzi (0,00%) (0,00%) (0,00%) (0,00%) (0,00%) (0,00%) 'W przypadku zakreślenia odpowiedzi "tak" ankieto - - tłumacze języka (2 odpowiedzi), wani byli proszeni o wpisanie osób, jakie konfrontowali, - specja liści (2 odpow iedzi), - kuratorzy (2 odpowiedzi), W przypad ku za kreśle n i a odpowiedzi "tak" ankieto- Jako "inne" ankietowani podal i: wani podal i: - kurator jako św i a dek, specjalista jako b iegły, Podsumowanie Zaprezentowane wyniki badań pokazują jednoznacznie, że ankietowani generalnie aprobują możl i wość konfrontowania b iegłych. Natomiast co do m ożliwej konfrontacj i kuratorów, specjalistów bądź tłumaczy praktycy w wi ęks zośc i uznali jej n iedopuszcza lność. Dodatkowo wyniki badań potw ie rdzają, że w postępowaniu karnym regułą są konfrontacje z udz iałem św i ad ków i os ka rż o n ych (podejrzanych). Rzadziej przeprowadza s ię konfrontacje b iegłych, zaś zupełn ie sporadycznie konfrontacje "innych osób" przesłuchiwanych. Konfrontowane mogą być - w zgodzie z art. 172 k.p.k. - wszystkie osoby przesłuchiwane. Wydaje s ię wi ęc, że na leży ustalić, jakie osoby są przesłuchiwane w toku postępowania karnego, co w efekcie powinn o u moźl iwić wskazanie, kogo można poddać konfrontacji. Bezsprzecznie m ożna w ięc ko n fro ntować świadków i oskarżonych ( ta kż e pokrzywdzonych, podejrzanych i osoby podejrzane). N iewątpliwie w toku zarówno postępowan ia przygotowawczego, jak i sądowego dochodzi jeszcze do przesłuchania biegłych (ergo możliw a jest ich konfrontacja). O przesłuchaniu biegłego mówią wprost przepisy kodeksu postępo wania karnego - m.in. art. 143 1 pk1 2 k.p.k. (przepis ten nakazuje sporządzić z przesłuchania b iegłego protokół) i art. 200 3 k.p.k. Należy przy tym przyjąć, że rację mają ci Blftorzy, k1órych zdaniem przesłuch iwany biegły nie składa zeznań, lecz ustną op inię 19. Do trafnych uwag T. Tomaszews kieg0 20 przytaczanych na poparcie tego stanowiska po wejśc iu w życie noweg o kodeksu kamego moż na dodać jeszcze jeden argument. Złożen ie fałszywego zeznan ia pod lega odpowied z ia ln ości karnej z art. 233 1 k.k., natomiast przedstawienie fałszywej opinii pociąga za sobą taką odpowiedzialność z art, 233 4 k.k. Przyjmując, że biegły składa fałszywą opinię na piśmie, a następnie przesłuchany w tej samej sprawie składa fałszywe zeznania, to jedno jego zachowanie należałoby zakwalifikować jako przestęp stwo z art. 233 4 k.k., a to drugie z art. 233 1 k.k. Takie z różnicowan ie podstaw odpow iedz i alności karnej b iegłeg o pozbawione jest logiki. Uznan ie natomiast, że przesłuchany biegły składa u s t n ą opin ię, u moż li wi a zakwalifikowanie obu za ch owań z art. 233 4 k.k., co wydaje s ię racjona lne. Odm iennie uregulowania te wyglądały wart. 247 k.k. z 1969 r., co dodatkowo wskazuje na zamierzony kierunek zmian dokonywanych przez ustawodawcę. PROBLEMY KRYMINALISTYKI 269 (Ilpiec-wrzesień) 2010 41
Wracając do g łów neg o wątku rozważań, przepisy kodeksu postę powania karnego wprost p rzewid ują jeszcze przesłuchanie kurato ra - art. 143 1 pkt 2 k.p.k. naka zuje spo rz ądz ić z przesł uchania kuratora protokół. Stosunkowo bardziej skomp likowana jest sytuacja w przypadku specjalisty. W literaturze zauważ a się bowiem, że specja li ś c i nie są oso bowy mi źródłami dowodowymi, ale fachowymi po mocn ikami organu procesowego dokonującego ok reś lo nych czynności dowodowych 21. Stanowisko to wymaga jednak uzupeł nie nia, albowiem w m yśl 2 art. 206 k.p.k. w razie potrzeby moż na przesłuch iwać specjalistów w cha rakterze świadków, a w takim wypad ku specjalista sta nie się samodzi elnym ź ródłem dowodowym. P owyż sze pozwala stwierd zić, że najważniejsza rola specjalisty w p o s t ępowa n i u karnym sprowadza się do czyn ności tec hnicznych, a jego ud zi ał w po stępowaniu jest fakultatywny (zgodnie z brzmieniem przepisu "m oż n a do u dz i a łu w nich wezwać"). Poza tym specj alista w toku postę powan ia karnego b ędz i e wystę pował jako samodzielne źródło dowodowe 22. Wymienienie tej funkcji w drugiej ko lej ności nie ma na celu deprecjacji znaczenia specjalisty jako ź ródła dowodu, pozwala jedynie zaa kce ntować podst awowe zadania, jakie s pełnia on w pos tę powaniu karnym. Możliwość odegrania przez specjalistów roli samodzielnych ź ró d eł dowodowych daje też podstawę do ich konfrontacji 23. Trzeba przyznać, że największe wątpliwości dotyczą dopuszczalności przeprowadzenia konfrontacji tłumaczy. Z badań ankietowych wyn ika, że - co prawda sporadycznie, ale jednak - w praktyce dochodzi do takich konfrontacji. W literaturze podk reśla się, że w toku procesu tłumacz pełni fu nkcję "pomocnika organów procesowych "24, a to powoduje, ż e nie jest on samodzielnym źródłem dowodowym w zakresie czy nnoś ci wykonywanych w proc esie. Ana lizu jąc m oż l iwoś c i ud z i ału w konfront acji róż n yc h podm iotów, R. Km iecik zauważy ł, że tłum acz nie występuje w roli ź ródł a dowo du 25. Dalej autor ten stwierdza, że orga n procesowy tłu macza nie prze słu c h uje, chyba że występuje on w roli b iegłego. Moim jednak zdan iem należy zw rócić uwagę na to, że obowiązujące przepisy na kazują odpowiednie stosowanie do tł umaczy prze pisów dotyczących biegłych (a rt. 204 3 k.p.k.), a więc i tyc h, któ re dotyczą p rzesłuch an ia. Dod atkowo w literaturze mo ż na przecież znaleźć głosy jednoznacznie wskazujące na dopuszcz alność przeprowadzenia konfrontacji tłu maczy26. Z tego właśn ie względu - jednak z pewną dozą ost rożności - m ożna chyba uznać, że przeprowadzenie takiej konfrontacji nie będz ie błęd em. PRZYPISY 1 Od noś n ie do W ęgi er informacje d oty czą c e konfrontacji zostały uzyskane przez autora bezp ośred ni o z Minister- stwa Sprawied l iwości i Porządku Publicznego Republiki Węgierskiej ; odnośn ie do postępowan ia karnego w Szwecji zob. The Swedishcoda ot judicial procedura, Stockholm 1998, s. 202, 210-211, 221. 2 J. Kałutn iack i, R. Leżańsk i : Postępowan ie karne obowiązujące na ziemiach zachodnich Hzeczypospolitej Polskiej, wyd. 2, Wa rszawa- Pozna ń 1924, s. 73. 3 L. Pelper: Komentarz do Kodeksu po stępowania karnego i przepisów wp rowadzających tenże kodeks [...], wyd. 3, Kraków 1933, s. 198. 4 M. C leś lak : Zagadnienia dowodowe w procesie karnym, t. I, Wyd. Prawnicze. Warszawa 1955, s. 371-372. 5 Orzeczenie SN z 18czenwca1952 L, C 1108/51, "Nowe Prawo" 1953, nr 10, s. 93. 6 M. Siewlerski, Iw:] S. Kalinowski. M. Siewlerskl : Kodeks postępowania karnego. Komentarz, wyd. 2, Wyd. Prawnicze, Warszawa 1966, s. 194; L. Schafl, [w:] L. Hochberg, A. Murzynowskl, L. Schafl: Komentarz do Kodeksu postępowan ia karnego, Wyd. Prawnicze, Warszawa 1959, s. 142. 7 Por. S. Kalinowski, Iw:] J. Balia, J. Bednarzak, M. Flemming, S. Kalinowski, H. Kemplsty, M. Slewierski: Kodeks p ost ęp owani a karnego. Komentarz, Wyd. Prawnicze, Warszawa 1971, s. 208. 8 J. Zygarskl (Konfrontacja w aspekcie kryminalistycznym i procesowym, "Problemy Współczesnej Kryminalistyki", E. Gruza i T. Tomaszewski [red.], Wydział Prawa i Administracji UW, Warszawa 1996, s. 150) wyodrębnia sze ść moż l iwych rodzajów konfrontacji ze wzg lędu na podmioty uczestn iczące w tej czynności, ogran iczając jednocześnie moż liwych uczestników do świad ków, podejrzanych i biegtych. W. Majchrowicz i R. Hampelski (Szczególne tormy p rz e s ł u chan ia. Część I - konfrontacja, "Kwartalnik Prawno-Kryminalistyczny" 2010, nr 2, s. 40) wyróżniają z kolei cztery m oż l i we rodzaje konfrontacji, podobnie ogra niczając moż liwych uczestników do świad ków, pode] rzanych i biegłych. Por. również: J. Konieczny, T. Widła, J. Wldacki [red.], Kryminalistyka, C.H. Beck, Warszawa 2008, s. 100; W. Majewski: Konfrontacja. Zagadnienia wybrane, "Problemy Kryminalistyki" 1983, nr 160, s. 245; I. WojCiechowska: Postępowa nie przygotowawcze. Wy brane zagadnienia, orzecznictwo, przykłady, Wyd. Szkoły Policji w Pile. Pila 1998, s, 288. 9 W. Grzeszczyk: Kodeks postępowan ia karnego. komentarz, LexisNexis, Warszawa 2003, s. 142. 10 Zob. P. Tomaszewski: Dowód z opinii bie głego w praktycewojskowych organówścigan ia i wymiaru sprawiedliwości (niektóre problemy), "WOjskowy Prz eg ląd Prawniczy" 1986, nr 3, s. 293. Autor ten, ana lizując sprzeczności w opiniach biegtych, podaje, ż e w wypadku zajścia sprzecz ności p om i ęd zy opiniami b i eg łych organ procesowy mo ż e: 1. dać wia rę jednej z opinii i na jej podstawie oprzeć roz strzygnięcie merytoryczne, 2. nie d ać wiary ż a dn ej z opinii i p owołać w sprawie kolejnych b ieg łyc h 42 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 269 (lipiec-wrzes ień) 2010
w nadziei, że ich opinie będą przekonujące, 3. uznać, że wątpliwośc i wynikające ze sprzecznych opinii są nie do usunięcia i w konsekwencji, zgodnie z zasadą in dubio pro reo, oprzeć orzeczenie na opinii najbardziej korzystnej dla oskarżonego (po wyczerpaniu inicjatywy dowodowej i po uznaniu przez organ procesowy, że powołanie kolejnych biegłych sprzeczności nie usunie). 11 Zarządzenie Komendanta Głównego Pollc]l z dnia 23 grudnia 2004 r. w sprawie metodyki wykonywania czynności dochodzen lowo-śledczych przez służby policyjne wyznaczone do wykrywania przestępstw i ścigania ich sprawców (Oz.Urz. KGP z 2005, nr 1, poz. 1). 12 Zob. szerzej: P. Łobacz: Konfrontacja w policyjnych instrukcjach dochodzeniowo-śledczych, " P rzeg l ą d Policyjny"2010, nr t. 13 L. Paprzycki, [w:] J. Grajewski, L. Paprzycki, M. Płachta : Kodeks postępowania karnego, t. I: Komentarz do art. 1-424 k.p.k., Zakamycze, Kraków 2003, s. 423. Identyczne stanowisko zajmuje tenże autor w późn iejszym wydaniu tegoż komentarza; zob. L. Paprzycki, [w:] J. Grajewski [red.], L. Paprzycki, S. Sleinborn: Kodeks postępowania karnego, t. I: Komentarz do art. 1-424 k.p.k., Zakamycze, Kraków 2006, s. 467. 14 K. Boralyńska i A. Górski, [w:) K. Boralyńska, A. Górski, A. Sak owicz, A. Ważny: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, wyd. 2, C.H. Beck, Warszawa 2007, s. 380; podobnie P. Hofmański [red.], E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępowania karnego. Komentarz do artykułów 1-296, t. i, wyd. 3, C.H. Beck, Warszawa 2007, s. 776. 15 R. Slefań ski, [w:] Z. Goslyński [red.], Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. I, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2003, s. 761. 16 J. Gurgul: Niektóre zagadnienia konfrontacji w świetle orzecznictwa sądowego i kryminalistyki, "Prokuratura i Prawo" 2009, nr 6, s. 131. 17 J. Kudrelek, M. Lisiecki: Konfrontacja specjalistów w procesie karnym, [w:] Procesowo-kryminalistyczne czynności dowodowe. Materiały pokonferencyjne, pod red. M. Lisieckiego i M. Zajdera, WSPol, Szczytno 2003, s.77--s8. 18 E. Gruza: Kilka refleksji na temat konfrontacji b iegłych, "Problemy Współczesnej Kryminalistyki", t. XII, WydZiał Prawa i Administracj i UW, Warszawa 2008, s. 131. 19 Por. słuszne uwagi w literaturze rn.ln.: S. Waltoś: Proces karny. Zarys systemu, wyd. 9, LexisNexis, Warszawa 2008, s. 387; R. Kmiecik, [w:] R. Kmiecik [red.], D. Kaczmarska, A. Taracha: Prawo dowodowe. Zarys wykładu, wyd. 2, Zakamycze, Kraków 2005, s. 182-183; zob. także T. Tomaszewski: Przesłuchanie biegłego w postępowaniu karnym, Wyd. Prawnicze, Warszawa 1988, s. 5-6 i powołana tam literatura. Trzeba jednak pamiętać, że w piśmiennictwie pojawiają się poglądy mówiące o środku dowodowym w postaci zeznań biegłego - por. np. K. Marsza/, [w:] K. Marsza! [red.], S. Stachowiak, K. Zgryzek: Proces karny, wyd. 2, Katowice 2005, s. 232. 20 T.Tomaszewski, Przesłuchanie biegłego..., op.cit., s. 56. 21 P. Hofmański [red.], E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępowania..., op.cit., s. 967. 22 Tak słusznie : A. Czapigo: Rola biegłego a rola specjalisty w procesie karnym - aspekty praktyczne na tle rozważań modelowych, "Prokuratura i Prawo" 2000, nr 9, s. 115. 23 W przepisach jest mowa jeszcze np. o przesłuchani u podmiotu określonego wart. 52 k.k. Uest on przestuchiwany w charakterze świadka - art. 416 2 k.p.k.). Zdaniem D. Kaczorkiewicz nie ma przeszkód, aby traktować podmiot określony wart. 52 k.k. zgodnie z zasadami dotyczącymi wszystkich świadków. Reasumując, do tego podmiotu stosuje się przepisy k.p.k. dotyczące wszystkich świad ków (art. 177-192a k.p.k., a także expressis verbis wskazywany przez autorkę art. 172 k.p.k.) - zob. o. Kacz orkiewicz: Podmiot określony wart. 52 kodeksu karnego w roli świadka w procesie karnym, "Przegląd Sądowy" 2006, nr 4, s. 12-13. W przepisach pozakodeksowych natomiast mowa jest o przesłuchaniu przedstawiciela podmiotu zbiorowego - zgodnie z art. 21a ust. 2 ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (OzU z 2002 L, nr 197, poz. 1661 ze zm.). 24 P. Hofmański [red.], E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępowania..., op.cit, s. 964. 25 Zob. R. Kmiecik [red.], Prawo dowodowe..., op.cit., s. 207. 26 M. Cieślak : Zagadn ienia dowodowe..., op.cit. s. 371-372; L. Paprzycki, [w:] J. Grajewsk; [red.], L. Paprzycki, S. Sleinborn, Kodeks postępowania..., op.cit. s. 467. Streszczenie Artykuł dotyczy zagadnień związanych z prawną dopuszcza l n ością przeprowadzania konfrontacji biegłych, kuratorów, specjalistów i tłumaczy. Kwestie te pozostają przedmiotem sporu w doktrynie i daje się tu zauważyć wyraźną odmienność stanowisk różnych autorów. Dodatkowo w artykuleprzedstawiono wyniki badań ankietowych, któreprezentują poglądy praktyków na przedmiotowe zagadnienia. W podsumowaniu autor zawarł własną opinię na ten temat. Słowa kluczowe: postępowaniekarne, konfrontacja, biegły, kurator, specjalista, tłuma cz, przesłuchan ie. Summary The article touches upan significant issues related to legał admissibility oj conducting conjrontations oj expert witnesses, curators, speciuiists and translators. The issues remain the object ojdispute andvarious authors present distinct diversity ojstands. Aditionally, the article presenis resuits oj survey presenting the views oj practitioners on the problems in question. In the summnry, theauthor presents his own views on the subject. Keywords: criminal proceedings, confrontation, expert witness, curator, specialist, translator, interview. PROBLEMY KRYMINALISTYKI 269 (Hp iee-wrzes ień) 2010 43