ZESPÓŁ DS. CMENTARZY I. Aktualna sytuacja w Archidiecezji Poznańskiej 1. Na terenie Archidiecezji Poznańskiej znajdują się zarówno cmentarze naleŝące do parafii rzymskokatolickich, jak równieŝ cmentarze komunalne szczególnie w większych miastach. Wypada takŝe wspomnieć niewielkie cmentarze zakonne, jak np. cmentarz oo. Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej w Obrze, ss. Urszulanek Serca Jezusa Konającego w Pniewach czy ss. Urszulanek Unii Rzymskiej w Pokrzywnie. 2. Na cmentarzach leŝących na terenie Archidiecezji Poznańskiej moŝna napotkać groby Ŝołnierzy poległych podczas ostatnich wojen, powstańców wielkopolskich, jak równieŝ mogiły zbiorowe lub indywidualne ofiar eksterminacji hitlerowskiej oraz stalinowskiej, a takŝe innych form przemocy. Znajdują się równieŝ kwatery dziecięce, kwatery zmarłych na skutek epidemii oraz groby innowierców. 3. Na terenie Archidiecezji Poznańskiej istnieją kaplice poświęcone świętym lub błogosławionym, gdzie znajdują się sarkofagi z ich doczesnymi szczątkami, św. Urszuli Ledóchowskiej w Pniewach, bł. Sancji Szymkowiak w kościele św. Rocha w Poznaniu oraz bł. Edmunda Bojanowskiego w Luboniu. W katedrze poznańskiej, znajdują się groby pierwszych władców Polski, a jej podziemia kryją trumny z ciałami biskupów poznańskich. RównieŜ w podziemiach innych kościołów lub kaplic, czy w ich bezpośredniej bliskości, znajdują się złoŝone ciała ludzi w róŝnoraki sposób zasłuŝonych dla kraju lub społeczności lokalnej, np. krypta zasłuŝonych na Wzgórzu św. Wojciecha. 4. W Archidiecezji Poznańskiej 296 parafii posiada własny cmentarz parafialny. Większość z nich jest aktualnie otwarta dla pochówków, niemniej jednak są równieŝ takie, które są juŝ zamknięte. Niektóre z nich ze względu na swą bogatą historię, mają wartość zabytkową. Wszystkie te okoliczności warunkują w jakiejś mierze ich wykorzystanie. 5. Parafie Archidiecezji Poznańskiej posiadające własny cmentarz zasadniczo dbają o ich wygląd i właściwą infrastrukturę. W ostatnich latach powstało wiele kaplic cmentarnych i kostnic posiadających agregaty chłodnicze, co w znacznym stopniu przyczyniło się do bezpiecznego dla otoczenia przechowywania zwłok. Poza tym zasadniczo zrezygnowano z prowadzenia konduktów pogrzebowych ulicami z kościołów na cmentarze, co w związku z nasilającym się ruchem drogowym wiązało się z naraŝaniem uczestników uroczystości pogrzebowych na niebezpieczeństwo wypadków drogowych. 6. Cmentarze i groby swoim wyglądem świadczą o stopniu zainteresowania nimi osób Ŝyjących. Czasami spotyka się zaniedbane groby osób, o których rodzina nie pamięta lub juŝ wymarła. Zdarzają się niestety przypadki profanacji grobów, niszczenia lub oszpecania nagrobków, kradzieŝy ozdób i kwiatów a takŝe wyposaŝenia cmentarnego. 7. Za właściwy zarząd cmentarzem parafialnym odpowiedzialny jest proboszcz parafii, do której ów cmentarz naleŝy. On równieŝ jest odpowiedzialny za przebieg ceremonii pogrzebowych. 1
8. Na cmentarzach komunalnych posługę duszpasterską związaną z prowadzeniem ceremonii pogrzebowych osób naleŝących do Kościoła katolickiego pełnią kapelani cmentarni. W Poznaniu funkcję tę zasadniczo spełniają kapłani z tzw. parafii dyŝurnych, wyznaczonych przez Kurię Metropolitalną na czas określony, bądź duszpasterze parafii zamieszkania osoby zmarłej. 9. W uroczystość Wszystkich Świętych, w Dzień Zaduszny, w czasie wizytacji kanonicznych, a takŝe w niektórych parafiach z okazji odpustu parafialnego, duszpasterze organizują na cmentarzach naboŝeństwa za zmarłych. II. Nauczanie Kościoła 10. Kościół pamiętając o tym, Ŝe sam Chrystus trzy dni spoczywał w grobie, Ŝe śmierć wprowadza do nowego Ŝycia (KKK 1680) oraz wierząc w ciała zmartwychwstanie (Symbol Apostolski) a takŝe pragnąc oddać cześć ciałom zmarłych, które były świątynią Ducha Świętego (OPg 3), przykłada wielką troskę do miejsc, gdzie zmarli będą oczekiwać, aŝ Chrystus uwolni ich z więzów śmierci i przyjmie do społeczności zbawionych (Mszał Rzymski, Msza za zmarłych). Troska ta przejawia się między innymi w zaliczaniu cmentarzy do miejsc świętych i w stosownej opiece nad nimi. Cmentarze powinny być świadectwem chrześcijańskiej wiary w zmartwychwstanie (KEP Instrukcja liturgiczno-duszpasterska o pogrzebie i modlitwach za zmarłych z dn. 5 maja 1978 r.). 11. Szacunek, z jakim Kościół odnosi się do całego człowieka, ma swój wyraz takŝe w trosce o godne miejsce pogrzebu dla ludzkiego ciała. Prawo kanoniczne podkreśla, iŝ gdzie to tylko moŝliwe, Kościół powinien mieć własne cmentarze, albo przynajmniej kwatery na cmentarzach świeckich, przeznaczone dla swoich wiernych. Cmentarze lub przynajmniej poszczególne groby winny być pobłogosławione (zob. KPK, kan. 1240-1241). Nie naleŝy grzebać zmarłych w świątyniach, chyba Ŝe chodzi o Biskupa Rzymskiego, kardynałów lub biskupów diecezjalnych, którzy powinni być pochowani we własnych kościołach (zob. KPK, kan. 1042). 12. Instrukcja Konferencji Episkopatu Polski o pogrzebie i modlitwach za zmarłych z 5 maja 1978 r. zaleca, by napisy nagrobne wyraŝały nadprzyrodzoną wiarę w zmartwychwstanie i Ŝycie wieczne. Zwraca uwagę takŝe na potrzebę troski o groby zaniedbane, szczególnie w okresie przed dniem Wspomnienia Wszystkich Wiernych Zmarłych. Podkreśla konieczność otoczenia szczególną troską grobów kapłanów, wskazując proboszczów jako tych, którzy przede wszystkim winni podjąć się tego zadania. III. Zadania stojące przed Archidiecezją Poznańską 13. Wskazane jest, aby proboszczowie parafii, które nie posiadają cmentarzy, a dysponują odpowiednimi moŝliwościami, starali się o ich załoŝenie. Istniejące cmentarze parafialne winny być urządzone i zarządzane zgodnie z prawem Kościoła powszechnego i partykularnego oraz według norm zawartych w obowiązujących ustawach państwowych. 2
Zarząd cmentarzem 14. Właścicielem cmentarza jest parafia reprezentowana przez proboszcza, który zarządza nim osobiście lub przez administratora. 15. Prawo zatrudniania pracowników naleŝy więc do proboszcza lub - za jego zgodą - do administratora cmentarza parafialnego. Prace związane z pochówkiem i utrzymaniem cmentarza mogą być wykonywane równieŝ przez wolontariuszy, zgodnie z obowiązującym prawem. 16. Duchowni katoliccy są osobami prowadzącymi ceremonie pogrzebowe na cmentarzu. Obsługę ceremonii pogrzebowej zapewniają osoby zaakceptowane przez proboszcza lub administratora cmentarza. Powinny one uprzednio odbyć formację teologiczną, liturgiczną i duchową. Wymaga się od nich znajomości liturgii pogrzebowej, zachowania postawy skupienia, włączenia się w modlitwy, a takŝe przywdziania schludnego stroju Ŝałobnego. 17. W mniejszych miejscowościach sąsiedzi lub znajomi rodziny zmarłego, którzy uczestniczą w ceremonii pogrzebowej często niosą trumnę ze zwłokami oraz sztandary grup modlitewnych istniejących w parafii. W miastach korzysta się najczęściej z usług firm pogrzebowych. Wszyscy uczestnicy ceremonii pogrzebowych są zobowiązani do podporządkowania się regulaminowi cmentarza i rozporządzeniom jego zarządcy. 18. Funkcję organisty podczas pogrzebu pełni osoba zaakceptowana przez proboszcza, zobowiązana do formacji zgodnej z normami wydanymi w tej sprawie przez Arcybiskupa Metropolitę Poznańskiego. 19. Zarząd cmentarza jest obowiązany roztoczyć nad terenem cmentarza odpowiednią pieczę. Odpowiedzialność za szkody powstałe na terenie cmentarza, osobowe lub rzeczowe, uzaleŝniona jest od tego, czy zarząd cmentarza ponosi za to winę. NaleŜy dokonać ubezpieczenia cmentarza, przynajmniej od odpowiedzialności cywilnej. Umowy ubezpieczeniowe poszczególnych obiektów cmentarnych oraz grobowców czy pomników od aktów wandalizmu, przypadkowego uszkodzenia lub zniszczenia mogą dokonywać indywidualnie osoby mające nad nimi pieczę. 20. Zarządzając cmentarzem naleŝy stosować się zarówno do przepisów prawa kościelnego jak i aktualnych przepisów prawa cywilnego regulujących tę działalność. Księgi 21. Zarządca cmentarza - w myśl Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 1 sierpnia 2001 r. w sprawie sposobu prowadzenia ewidencji grobów, (ze zmianami w prowadzonymi rozporządzeniem tegoŝ Ministra z dnia 21 lipca 2003 r.) jest zobowiązany do prowadzenia następującej dokumentacji: a) księgi osób pochowanych na cmentarzu, prowadzonej według numeracji narastającej lub w układzie rocznikowym; b) księgi grobów; c) księgi cmentarnej zawierającej alfabetyczny spis osób pochowanych na cmentarzu. Ich układ i sposób dokonywania wszelkich zapisów ściśle określa wspomniane Rozporządzenie. 3
22. Księga grobów winna zawierać dane (imię, nazwisko, adres) osoby, która uiściła opłatę za pokładne i przyjęła opiekę nad grobem, a jednocześnie ma prawo decydowania o tym, jakie będzie przeznaczenie danego miejsca po upływie 20 lat od dnia pochówku. 23. Wpisów do ksiąg cmentarnych dokonuje osoba upowaŝniona do tego przez zarządzającego cmentarzem. 24. Istnieje moŝliwość prowadzenia księgi cmentarnej w systemie informatycznym. W takim wypadku naleŝy stosować się do przepisów obowiązujących w tym względzie, określonych we wspomnianym Rozporządzeniu. 25. Osoby odpowiedzialne za utrzymanie i zarządzanie cmentarzem przechowują księgi cmentarne bezterminowo. Księgi cmentarne powinny być przechowywane w pomieszczeniu zapewniającym naleŝyte ich zabezpieczenie przed uszkodzeniem, zniszczeniem, kradzieŝą oraz w sposób uniemoŝliwiający zmiany danych przez osoby nieupowaŝnione. 26. NaleŜy sporządzić plan cmentarza, zawierający podział na pola grzebalne (kwatery), rzędy i miejsca. 27. Kartę zgonu naleŝy przechowywać przez okres co najmniej 30 lat (Rozporządzenie Ministrów Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska oraz Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 20.10.1972 r. w sprawie urządzenia cmentarzy, prowadzeniu ksiąg cmentarnych oraz chowaniu zmarłych). Wygląd cmentarza 28. W centralnym miejscu cmentarza naleŝy ustawić krzyŝ. Na cmentarzu parafialnym powinna znajdować się kaplica cmentarna, albo przynajmniej kostnica, słuŝąca do przechowywanie zwłok i odprawiania liturgii pogrzebu. Powinna ona posiadać zaplecze dla celebransa i osób z obsługi pogrzebu. JeŜeli warunki na to pozwalają, wskazane jest, by w kaplicy cmentarnej lub kostnicy znajdowała się chłodnia do przechowywanie zwłok. 29. Cmentarze powinny znajdować się na ogrodzonym terenie, odpowiednim pod względem sanitarnym. Przy wejściu na cmentarz, w widocznym miejscu winien być umieszczony regulamin cmentarza. 30. Cmentarz parafialny winien być tak zaplanowany, by zapewnić łatwe dojście do kaŝdego grobu. NaleŜy zaplanować aleje główne, będące zasadniczymi ciągami komunikacji oraz mniejsze, boczne, które prowadzą do poszczególnych kwater. Aleje te winny być wyłoŝone właściwie dobranymi rodzajami nawierzchni. 31. Na cmentarzu niezbędne są punkty czerpania wody. NaleŜy wyznaczyć wystarczającą ilość miejsc składowania odpadów, biorąc pod uwagę wielkość cmentarza i liczbę grobów. 32. Jeśli warunki terenowe na to pozwalają, przy cmentarzu powinien znajdować się parking. 4
33. Biuro cmentarne moŝe znajdować się na cmentarzu. Jeśli jest w innym miejscu, wtedy na cmentarzu powinna znajdować się informacja wskazująca jego lokalizację, jak równieŝ adres biura parafialnego. Pochówek 34. Do ludzkich zwłok naleŝy podchodzić z szacunkiem. Wyrazem tego jest troska o nienaruszalność i zachowanie zwłok w dobrym stanie aŝ do czasu pochówku lub kremacji. W tym celu, niezwłocznie po zgonie naleŝy je umieścić w miejscu chłodnym. Składanie zwłok w kościołach znajdujących się poza cmentarzem jest dozwolone tylko w czasie Mszy św. pogrzebowej, bezpośrednio poprzedzającej pogrzeb. 35. Cmentarz parafialny słuŝy jako miejsce pochówków parafian. Jest on uprzywilejowanym miejscem pochówku proboszczów. Pochowanie na cmentarzu parafialnym osoby, która mieszkała poza parafią wymaga zgody proboszcza zarządzającego cmentarzem. W miejscowościach, które posiadają tylko cmentarz parafii rzymskokatolickiej, zarządzający cmentarzem - w myśl obowiązującej Ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych - jest zobowiązany umoŝliwić pochowanie tam zmarłych innego wyznania lub niewierzących. Nie naleŝy tworzyć wydzielonych kwater dla pochówków osób zmarłych w szczególnych okolicznościach (np. samobójcy), innowierców lub osób niewierzących. W związku z tym nie naleŝy utrzymywać na cmentarzu parafialnym wydzielonej, nie poświęconej kwatery. 36. Przyjęcie zwłok do pochowania na cmentarzu następuje po przedstawieniu karty zgonu zawierającej adnotację urzędu stanu cywilnego o zarejestrowaniu zgonu. W przypadkach, w których zachodzi uzasadnione podejrzenie, Ŝe przyczyną zgonu było przestępstwo, na pochowanie zwłok, prócz karty zgonu, wymagane jest zezwolenie prokuratora. Jeśli w danej miejscowości jest cmentarz komunalny, prócz powyŝszych dokumentów zarządca cmentarza parafialnego ma prawo Ŝądać dodatkowych zaświadczeń stwierdzających przynaleŝność do miejscowej parafii lub potwierdzających przynaleŝność do Kościoła katolickiego. 37. Zarząd cmentarza wyznaniowego nie moŝe odmówić pochowania zwłok osób, które posiadają nabyte prawo do pochówku w określonym miejscu tego cmentarza. Dotyczy to równieŝ ich bliskich, tzn.: małŝonków, wstępnych, zstępnych, rodzeństwa i przysposobionych. 38. Zwłoki osób zmarłych nie mogą być chowane przed upływem 24 godzin od chwili zgonu, chyba Ŝe osoby te zmarły na skutek choroby zakaźnej. Groby 39. Zgodnie z prawem polskim, groby ludzi mogą być usytuowane jedynie na cmentarzach. Nie dopuszcza się grzebania zmarłych na terenie prywatnych posesji. 40. Na cmentarzu znajdują się groby ziemne (zwykłe lub głębinowe), murowane, rodzinne, katakumby i pola urnowe. BliŜsza charakterystyka dotycząca rozmiarów grobów oraz ich połoŝenia względem ujęć wody pitnej została zawarta w Rozporządzeniu Ministrów Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska oraz Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 5
20.10.1972 r. w sprawie urządzenia cmentarzy, prowadzeniu ksiąg cmentarnych oraz chowaniu zmarłych. 41. Na grobach moŝna ustawić nagrobki o wymiarach nie przekraczających granic powierzchni grobu. Ustawienie nagrobka nie zmienia faktu, Ŝe w dalszym ciągu pozostaje to grób ziemny. 42. NaleŜy uzyskać zgodę administratora cmentarza na postawienie kaŝdego nagrobka, wjazd pojazdów mechanicznych na cmentarz, montowanie ławek, sadzenie krzewów przy grobach i układanie chodników wokół grobów. 43. Treść napisów na nagrobkach powinna odzwierciedlać prawdy chrześcijańskiej wiary i czerpać inspirację z Pisma Świętego. 44. Nie naleŝy budować grobowców w formie naziemnych kapliczek, które z czasem mogłyby sprzyjać bezczeszczeniu szczątków złoŝonych tam ciał. Na cmentarzach parafialnych zabrania się wydzielania pól przeznaczonych do rozsypywania prochów zmarłych. 45. Grób nie moŝe być uŝyty do ponownego chowania przed upływem 20 lat. Ponowne uŝycie grobu, po upływie tego okresu nie moŝe nastąpić, jeŝeli uprawniona osoba zgłosi zastrzeŝenie przeciw temu i uiści opłatę, przewidzianą za pochowanie zwłok. ZastrzeŜenie to ma skutek na dalszych 20 lat i moŝe być odnowione. Prawo to przysługuje przede wszystkim osobie, która zajęła się przygotowaniem do pogrzebu i zadeklarowała opiekę nad grobem. 46. Upływ okresu 20 lat nie powoduje automatycznie wygaśnięcia dotychczasowego prawa do grobu, ale z tą chwilą grób moŝe być przeznaczony do ponownego pochówku, tzn. zarząd cmentarza moŝe przekazać to miejsce innej osobie, celem pochowania tam innego zmarłego. Wskazane jest, w miarę moŝliwości, powiadomienie osoby opiekującej się grobem o takim zamiarze. 47. Dotychczasowe prawo do grobu wygasa od momentu i na skutek zaistnienia prawa innej osoby do pochowania zwłok w tym grobie. Jednak dopóki zarząd cmentarza nie rozporządził miejscem i inna osoba nie nabyła prawa do grobu w tym miejscu, moŝna skutecznie zgłosić zastrzeŝenie i uiścić opłatę przedłuŝając prawo do grobu na następne 20 lat. 48. Osobie która mimo upływu terminu nie dokonała przedłuŝenia zgodnie z wymienionymi wyŝej warunkami, nie przysługuje roszczenie o przywrócenie posiadania miejsca oddanego przez zarząd cmentarza innej osobie z przeznaczeniem na grób, chociaŝby nadal stale odwiedzała grób i utrzymywała go w naleŝytym stanie. 49. Inaczej przedstawia się sprawa, jeŝeli chodzi o groby murowane przeznaczone do pochowania zwłok więcej niŝ jednej osoby. W tym wypadku osoby uprawnione do grobu nie potrzebują po upływie 20 lat składać zastrzeŝenia i dokonywać opłat celem przedłuŝenia posiadanego prawa. W grobie murowanym nie mogą być pochowane zwłoki osób nie mających do tego grobu uprawnienia. Tym samym zarządowi cmentarza nie przysługuje prawo dysponowania miejscami w grobie murowanym ani przed, ani po upływie 20 lat. 6
50. Zabrania się uŝycia do ponownych pochówków tych grobów, które mają wartość historyczną albo artystyczną. Ekshumacja 51. Ekshumacja zwłok i szczątków moŝe być dokonana: a) na umotywowaną prośbę osób uprawnionych do pochowania zwłok za zezwoleniem właściwego inspektora sanitarnego; b) na zarządzenie prokuratora lub sądu; c) na podstawie decyzji właściwego inspektora sanitarnego w razie przeznaczenia terenu cmentarnego na inny cel, z zachowaniem stosownych przepisów. 52. Ekshumacja zwłok i szczątków jest dopuszczalna zasadniczo w okresie od 16 października do 15 kwietnia. Przeprowadza się ją we wczesnych godzinach rannych. Nie moŝe się ona odbyć bez wiedzy zarządzającego cmentarzem, który otrzymał stosowną decyzję organu kompetentnego na piśmie. 53. Wraz z dokonaniem ekshumacji następuje utrata prawa do miejsca pochówku, bez zwrotu ze strony parafii pokładnego za okres, który jeszcze nie upłynął od dnia dokonania wpłaty. Opłaty 54. Wpływy z pokładnego z prawem na ustawienie nagrobków, prolongat i rezerwacji miejsc są przeznaczone na inwestycje cmentarne i parafialne, a w szczególności na koszty wywozu i składowania śmieci, opłat za wodę, energię elektryczną, ubezpieczenie cmentarza, wynagrodzenia pracowników cmentarnych, utrzymania porządku na cmentarzu. a) Opłaty za wykopanie i zakopanie grobu oraz usługę pogrzebową 55. Rodzina zmarłego zleca pracownikowi parafii lub wybranej firmie, która posiada umowę z parafią, wykopanie i zakopanie grobu, jak równieŝ wykonanie usługi pogrzebowej. Zleceniodawca ponosi wszystkie koszty z tym związane. Wysokość opłaty za wykonaną usługę przez pracownika parafii jest skalkulowana indywidualnie dla kaŝdego cmentarza przez jego zarząd. Opłaty pobiera Zarządca cmentarza. 56. Firmy pogrzebowe wykonujące usługi pogrzebowe na cmentarzach parafialnych winny ustalić zasady swego funkcjonowania podpisując odrębną umowę z właścicielem kaŝdego z tych cmentarzy, zobowiązując się do przestrzegania regulaminu cmentarza. b) Opłaty cmentarne 57. Określenie wysokości opłat cmentarnych naleŝy do osoby prawnej, która jest właścicielem cmentarza. W Archidiecezji Poznańskiej określa się w sposób ramowy poszczególne opłaty, zostawiając moŝliwość dokonania określonych uszczegółowień proboszczom po konsultacji z Parafialną Radą Ekonomiczną - stojącym na czele parafii będących właścicielami cmentarzy. 7
c) Pokładne 58. Pokładne, to opłata składana właścicielowi cmentarza w chwili powstania nowego grobu lub uŝycia miejsca w grobie głębinowym, przyznająca prawo do uŝytkowania tego miejsca przez okres 20 lat, w tym takŝe do stawiania nagrobków za zgodą proboszcza. Wysokość pokładnego powinna wynosić 20% zasiłku pogrzebowego wypłacanego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Ostateczna decyzja, co do wysokości opłaty naleŝy do proboszcza parafii będącej właścicielem cmentarza, który podejmuje ją po wcześniejszej konsultacji z Parafialną Radą Ekonomiczną. 59. Opłata za miejsce na grób o mniejszych wymiarach przeznaczony dla dziecka do lat 6 lub dla pochówku urnowego wynosi 50% kwoty pokładnego. d) Prolongata 60. Prolongata, to ponowna opłata za prawo do uŝytkowania miejsca na cmentarzu, składana właścicielowi cmentarza po upływie 20 lat od dnia ostatniego pochówku w danym miejscu. Istnieje moŝliwość odnowienia pokładnego na kolejnych 20 lat lub inny krótszy, uzgodniony z zarządem cmentarza, okres. Wysokość składanej opłaty jest taka sama, jak wysokość pokładnego pobieranego aktualnie za 20 lat, lub proporcjonalnie umniejszona, w zaleŝności od uzgodnionego, krótszego terminu. 61. Osoba Ŝyjąca ma moŝliwość rezerwacji miejsca na cmentarzu. Wysokość opłaty za to miejsce jest równa wysokości pokładnego. W momencie śmierci osoby, która posiadała miejsce zarezerwowane, pobiera się pokładne za 20 lat, wliczając w to okres rezerwacji miejsca. 62. Na cmentarzach parafialnych leŝących na terenie Archidiecezji Poznańskiej nie stawia się grobowców naziemnych. 63. Wysokość opłaty za miejsce na którym będzie stawiany grobowiec ziemny naleŝy do kompetencji proboszcza parafii będącej właścicielem cmentarza. Nie powinna ona jednak przekraczać pięciokrotności sumy pokładnego dla grobu ziemnego na danym cmentarzu. Prolongata uŝytkowania grobowca powinna być dokonana po 99 latach od jego powstania. Jej wysokość jest równa aktualnej opłacie za miejsce na grobowiec. 64. Koszt ekshumacji skalkulowany jest indywidualnie dla kaŝdego cmentarza przez jego zarząd. Wybór dokumentów: GS Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, W: Sobór Watykański II Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznań 1968 KKK Katechizm Kościoła Katolickiego. Pallottinum Poznań 1994 8
KL Sobór Watykański II, Konstytucja o liturgii świętej, Sacrosanctum Concilium W: Sobór Watykański II. Konstytucje, dekrety, deklaracje. Poznań 1968. Konferencja Episkopatu Polski Instrukcja liturgiczno-duszpasterska o pogrzebie i modlitwach za zmarłych z dn. 5 maja 1978, w: L. Adamowicz, Cz. Krakowiak (red.) Dokumenty duszpastersko-liturgiczne Episkopatu Polski 1966-1998, Lublin 1999 KPK Kodeks Prawa Kanonicznego, Pallottinum 1984. OPg Obrzędy Pogrzebu dostosowane do zwyczajów diecezji polskich, Katowice 1977 PAS Archidiecezjalny Synod Poznański 1968. Statuty. Poznań 1968 PSA Poznański Synod Archidiecezjalny 1992-1993. Dokumenty. Poznań 1993. Deklaracja Rządu Rzeczypospolitej Polskiej w celu zapewnienia jasnej wykładni przepisów Konkordatu między Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską z dnia 15 kwietnia 1997 r., nr 4 poz. 51 (M.P.1998.4.51.). Konkordat między Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską z dnia 28 lipca 1993 r., art. 8 i 24 (Dz.U.1998.51.318); Rozporządzenie Ministrów Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska oraz Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 20.10.1972 r. w sprawie urządzenia cmentarzy, prowadzeniu ksiąg cmentarnych oraz chowaniu zmarłych (Dz.U.1972.47.299); Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 1 sierpnia 2001 r. w sprawie sposobu prowadzenia ewidencji grobów (ze zmianami wprowadzonymi rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 lipca 2003 r.); (Dz.U.2002.113.984; Dz.U.2003.80.717); Ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz.U.00.23.295; Dz.U.00.120.1268); Literatura pomocnicza: Buxakowski J. Wieczność i człowiek, Pelplin 2001 r.; Sobczak A. Poradnik cmentarny, Gniezno 2003 r.; Sobczak A. (red.) Cmentarz w prawie i praktyce, Warszawa 2005 r. Zuccaro C. Teologia śmierci, Kraków 2004 r. 9