SPISTREŚCI Wstęp... 5.,Ekspedycja naukowa" floty hiszpańskiej do Peru... 7 Krótka historia Peru... 14 Wojna o wyspy Chincha 1865-1866... 120 Dos de Mayo... 159 Zakończenie..................................... 196 Załącznik... 201 Bibliografia... 207 Wykaz map... 209 Wykaz ilustracji... 210
WST~P Wojna narzucona przez Hiszpanię Peru i jego sąsiadom w 1865 r. nie była dziełem przypadku. Podczas walk o niepodległość państw Ameryki Łacińskiej (1810-1825) ta najbogatsza ze wszystkich kolonii hiszpańskich do końca pozostała bastionem rojalistów w Ameryce, Madryt zaś nie chciał stracić jej legendarnych bogactw. Próba oswobodzenia Peru podjęta przez argentyńskiego wyzwoliciela generała Jose de San Martina w 1820 r. nie przyniosła trwałych rezultatów. a rządy hiszpańskie zostały obalone dopiero w 1824 r. Decydujące zwycięstwo nad siłami rojalistycznymi odnieśli jednak 9 grudnia 1824 r. na wysokogórskiej równinie Ayacucho nie Peruwiańczycy, lecz przybyła z północy armia kolumbijska generała Jose Antonio de Sucre. Sucre wyzwolił również tzw. Górne Peru, gdzie w 1825 r. ogłoszono republikę Boliwii. Jeszcze wcześniej zostało wyzwolone Chile przez ochotników argentyńskich pod wodzą San Martina, którzy w 1817 r. przekroczyli Andy i rozbili wojska hiszpańskie pod Chacabuco (1817) i Maipu (1818). Ludność Chile pod kierunkiem generała Bernardo O'Higginsa 12 lutego 1818 r., w pierwszą rocznicę bitwy pod Chacabuco, także proklamowała niezależną republikę. Bitwa pod Ayacucho zadecydowała nie tylko o niepodległości Peru, lecz przypieczętowała także rozpad systemu kolonialnego Hiszpanii w Ameryce. W akcie kapitulacji
6 ( Capitulación de Ayacucho ), podpisanym przez ostatniego wicekróla Peru generała Jose de la Sernę, wyzwoliciele Peru zobowiązali się jednak do spłacenia Hiszpanii pewnych długów, związanych z konfiskatą majątków jej obywateli, i opuszczeniem Peru przez wojska królewskie. Roszczenia te nigdy nie zostały zaspokojone. co było jednym z powodów tego, że Hiszpania nie uznała niepodległości Peru, chociaż z biegiem lat zaakceptowała suwerenność wszystkich swoich byłych kolonii. Przez parę dziesięcioleci niepodległe państwo peruwiańskie okrzepło i nabrało siły. ale Hiszpania nadal traktowała Peru inaczej niż pozostałe państwa powstałe na gruzach jej imperium kolonialnego i żadną miarą nie chciała się wyrzec jego licznych bogactw naturalnych: srebra, miedzi, a od 1840 r. także saletry i guana. Za panowania królowej Izabeli II Hiszpania znacznie rozbudowała siły morskie i stała się czwartą potęgą morską świata. Wykorzystując wojnę secesyjną w Stanach Zjednoczonych, Hiszpania odzyskała Santo Domingo. które w 1861 r. stało się ponownie kolonią hiszpańską. Rozpoczęta na początku 1862 r. interwencja francuska w Meksyku zachęciła władze hiszpańskie do dalszych działań. toteż podjęły one próbę odzyskania dawnych kolonii amerykańskich w sojuszu z siłami monarchistycznymi w Meksyku. Ekwadorze i Boliwii.
"EKSPEDVCJA NAUKOWA" FLOTY HISZPAŃSKIEJ DO PERU Jak:.e ró:ne są intencje, które w Peru przypisuje się Hiszpanii, ta wyprawa tchnie braterską miłością, a my wierzyliśmy, :.e jesteście egoistami i ciemiężycielami.!dr Buenaventura Sroane, wysłannik rządu peruwiańskiego i minister pełnomocny w Urugwaju. po spotkaniu z kontradmirałem Pinzonem w Montevideo. listopad 1862 r.) W 1859 r. rząd peruwiańslci marszałka Ramona de Castilli wydał zgodę bogatym posiadaczom ziemskim (hacjenderom), Ramonowi Azcarate i Manuelowi de Salcedo, na sprowadzenie tysiąca kolonistów hiszpańskich do pracy w rolnictwie i na plantacjach bawełny na wybrzeżu Peru. Pierwsza grupa imigrantów, która pochodziła z prowincji baslcijskich, składała się z sześćdziesięciu rodzin, liczących łącznie 95 mężczyzn, 49 kobiet i 125 dzieci obojga płci. Zgodnie z zawartym kontraktem, ludzie ci mieli obowiązek świadczenia przez osiem lat pracy w należącej do Salceda hacjendzie Talambo w Lambayeque, w północnej prowincji Chepen, w departamencie La Libertad. Rząd hiszpański odniósł się do tego projektu z rezerwą i zaczął mnożyć trudności, motywując to względami bezpieczeństwa swoich obywateli, ale oficjalnie mu się nie sprzeciwiał. Aby ominąć hiszpańskie przepisy emigracyjne, baskijscy koloniści
8 opuścili kraj i odpłynęli do Peru z francuskiego portu Bordeaux. Kiedy 19lipca 1860 r. koloniści przybyli do Callao. pojawiły się problemy na tle wynagrodzenia (Salcedo bez uzgodnienia obniżył płacę dzieciom poniżej jedenastego roku życia). Niektóre rodziny uciekły z otrzymaną zaliczką. gdy tylko zeszły na ląd, i wkrótce z blisko 300 Basków zakontraktowanych do pracy w Talambo pozostało zaledwie 175. W ciągu następnych trzech lat koloniści hiszpańscy zajmowali się uprawą warzyw i bawełny. Tymczasem żądny zysku właściciel hacjendy wciąż powiększał areał plantacji i zmuszał ich do coraz cięższej pracy bez podnoszenia im wynagrodzenia, toteż między nim a Baskarni zaczęło dochodzić do kłótni. a nawet zdarzały się rękoczyny. 4 sierpnia 1863 r. kolonista Marciał Miner wdał się przypadkiem w ostrą sprzeczkę z przejeżdżającym konno Salcedo, starając się wyjaśnić istniejące między nimi nieporozumienia. Arogancki właściciel plantacji ani myślał wysłuchać wyjaśnień Minera i zanim ten zdołał przedstawić swoje żądania, w złości wychłostał go biczem. Kolonista zareagował groźbami i rzucił w swego pana kamieniem. Rozwścieczony Salcedo, wróciwszy do domu. polecił swemu zarządcy schwytać Minera, aby go przykładnie ukarać i w ten sposób spacyfikować buntownicze nastroje Basków. Kiedy zarządca z grupą uzbrojonej służby przybył po Minera, w jego obronie solidamie stanęli inni koloniści. oburzeni na Salcedo za ich złe traktowanie. W rezultacie doszło do ogólnej bijatyki, w trakcie której śmierć poniósł jeden z Basków. nazwiskiem Juan Miguel Ormazabal, a dwóch innych. Juan Ignacio Sorazu i Julian Fano, odniosło rany. W bójce zginął także jeden Peruwiańczy k. a drugi został ranny. Sędzia z Chepen, powiadomiony o incydencie w Talanlbo, polecił umieścić rannych w szpitalu, a pozostałych kolonistów kazał zamknąć w areszcie i postawić przed sądem. Sąd pierwszej instancji w Chepen uznał dwóch Basków za winnych przestępstwa i skazał na karę więzienia. Następnie
jednak regionalny sąd drugiej instancji departamentu La Libertad w Trujillo (Corte Superior de La Libertad) wyrok anulował, wydając w zamian nakaz aresztowania i ukarania Salcedo. Zapowiedział także wyciągnięcie sankcji dyscyplinarnych wobec sprzyjającego mu sędziego z Chepen. W wyniku apelacji, złożonej tym razem przez Salcedo do Sądu Najwyższego w Limie, wyrok sądu w Trujillo został anulowany i przywrócono poprzedni, niekorzystny dla kolonistów. Sądowe rozstrzygnięcie w sprawie incydentu w Talambo zbiegło się z pojawieniem na wodach peruwiańskich eskadry okrętów hiszpańskich. Rok przed wydarzeniami w Talambo, l O sierpnia 1862 r., liberalny rząd hiszpański generała Leopoldo O'Donnella, księcia Tetuan, wysłał pod pretekstem wyprawy naukowej do zachodnich brzegów Ameryki Porudniowej małą eskadrę okrętów wojennych. Jej dowódcą był kontradmirał Luis Hemandez de Pinzon y Alvarez, w prostej linii potomek braci Martina i Vicente Pinzonów, którzy towarzyszyli Kolumbowi w pierwszej wyprawie do Ameryki w 1492 r. Wysłana za zgodą królowej Izabeli II z Kadyksu eskadra hiszpańska składała się z nowoczesnych drewnianych fregat parowych (zbudowanych w 1861 r.), flagowej "Resolución, pod dowództwem komandora Manuela de la Rigady y Leala, i "Nuestra Seiiora del Triunfo" dowodzonej przez komandora Enrique Cróquera y Pavfę. Trzecim okrętem przeznaczonym do udziału w ekspedycji był uzbrojony szkuner "Virjen de Covadonga" pod komendą kapitana marynarki Evaristo Cesariego y Garcfi, który miał do niej dołączyć u wschodnich brzegów Ameryki Południowej. Chociaż dla pozoru na pokładzie"resolución" było kilku członków tzw. Komisji Naukowej Pacyfiku (Comisión Cientffica del Pacffico), celem wyprawy było w istocie zademonstrowanie siły Królestwa Hiszpanii oraz wsparcie finansowych i prawnych roszczeń obywateli hiszpańskich zamieszkałych w Ameryce Łacińskiej. 9