Mauser 98 MICHAŁ STARĘGA Był to bez wątpienia jeden z najlepszych i najbardziej popularnych karabinów europejskich pierwszej połowy XX wieku. Konkurował z wszelkimi innymi konstrukcjami podczas II wojny światowej takimi jak np. rosyjski Mosin-Nagant czy aliancki Lee-Enfield. DWAJ BRACIA MAUSER Historia powstania karabinu powtarzalnego systemu Mauser wz.98k rozpoczyna się 23 grudnia 1872 roku, kiedy to dwaj bracia Mauser: Wilhelm (1834-1882) oraz Paul (1838-1914) zakładają w Oberndorfie nad rzeką Necker własną firmę. Byli oni, podobnie jak ich ojciec, rusznikarzami i konstruktorami broni palnej. Obaj doskonalili swoje umiejętności w Królewskiej Fabryce Broni w Oberndorfie. Ponadto w latach 1867-1870 Wilhelm pracował dla Samuela Noria reprezentującego firmę zbrojeniową Remington. Od samego początku istnienia firmy, Wilhelm aktywnie próbował wzbudzić zainteresowanie różnych armii karabinami własnej produkcji. Doprowadziło to w 1867roku do rozmów z Austriakami, następnie w 1869 z władzami pruskimi, aż wreszcie w 1870 roku z władzami wojskowymi Bawarii. Pierwszy sukces bracia odnieśli w 1971 roku dzięki uporowi Wilhelma. Po prezentacji w Szkole Strzeleckiej w Spandau, została podjęta decyzja o wprowadzeniu do ówczesnej armii niemieckiej jednostrzałowego, ładowanego odtylcowo karabinu, który po pewnych poprawkach uzyskał nazwę wz.1871. W przeciągu zaledwie kilku lat, z małej rodzinnej firmy powstała znana na całym świecie fabryka produkująca broń. W tym czasie Paul Mauser zajmował się głównie zarządzaniem fabryką oraz projektowaniem nowych modeli. Wilhelm natomiast podróżował po Europie zbierając zamówienia na dostawę karabinów oraz przyglądał się pracom nad innymi konstrukcjami z tego okresu. Między innymi przebywając w Jugosławii w latach 1879-81 otrzymał zamówienie na produkcję 120 000 karabinów. W 1882 roku umiera Wilhelm i całe przedsiębiorstwo przejmuje młodszy brat Paul. Projektuje on kilka nowych modeli, które z powodzeniem znajdują zastosowanie w wielu armiach na świecie. Pracował on także nad projektem broni samopowtarzalnej, co w 1896 roku doprowadziło do stworzenia pistoletu znanego później jako Mauser C 96, który szybko stał się bardzo popularną bronią w niemieckiej armii. Pistolet ten został opatentowany przez Paula Mausera w 1895 r. Egzemplarze tej broni były używane jeszcze podczas II wojny światowej. Opracowano także specjalne naboje 7,63x25 mm, choć w późniejszym okresie wiele egzemplarzy przerobiono na naboje 9 mm Parabellum. Istniały również wersje Mauserów przystosowane do ognia ciągłego. Drewniany futerał pistoletu mógł służyć jako dostawna kolba. W późniejszym okresie pojawiła się jego wersja rozwojowa znana jako Mauser C12. Paul pracował także nad projektami ZESTAWIENIE DAMYCH TECHNICZNYCH KARABINÓW Kaliber 7.92 x 57 Ładowanie karabinów maszynowych, dostosowanych głównie wrzesień 2005 07 zamek Pojemność magazynka 5 naboi Gewehr 98. Gew 98 1250 mm 740 mm 4200 g Karabin 98a Kar.98a 1100 mm 600 mm 3630 g Karabin 98b Kar.98b 1250 mm 740 mm 4010 g Karabin 98k Kar.98k 1110 mm 600 mm 3900 g
dobrze wyszkolonego żołnierza i bardzo starannego obchodzenia się z nimi. Dopiero zastosowanie łuski mosiężnej z umieszczoną centralnie w dnie spłonką, spowodowało zmianę w sposobie budowy karabinów. Nie było już potrzeby uszczelniania zamka. Jedną z nowych konstrukcji był tłokowy zamek systemu Mausera 1871, który był później chętnie stosowany w innych karabinach na świecie. Po doświadczeniach wojny francusko-pruskiej, pruska armia poszukiwała broni lepszej od karado zadań piechoty, które nie odniosły jednak większego sukcesu. Zdaniem historyków nie można jednoznacznie przypisać poszczególnych osiągnięć któremuś z braci. Mimo że Paul pozostawał w firmie projektując nowe karabiny, w międzyczasie jego brat podróżując korespondował z nim, przesyłając swoje spostrzeżenia i pomysły dotyczące modyfikacji a także gotowe projekty, które w Oberndorfie mogły zostać wykonane i wprowadzone do produkowanej tam broni. Największe sukcesy bracia Mauser od- nieśli w latach 1879-1881, gdy karabiny ich pomysłu zdobywały znaczące nagrody na wystawach broni na całym świecie. ROZWÓJ KARABINÓW MAUSER Wprowadzenie w armii karabinów ładowanych odtylcowo spowodowało znaczną zmianę w sposobie zachowania żołnierza chcącego choćby przeładować broń. Nie musiał już wstawać narażając się na ogień nieprzyjaciela, aby przez lufę załadować karabin. Mógł już leżąc przeładować broń wykorzystując przeszkody terenowe jako osłonę. Jednym z pierwszych karabinów z zamkiem ślizgowo-obrotowym, który sprawdził się w warunkach bojowych podczas wojny francusko-pruskiej (1870-71) był francuski karabin Chassepota, kalibru 11 mm z komorą uszczelnianą za pomocą pierścienia-tłoka wykonanego z kauczuku. Karabiny te spisywały się znacznie lepiej od pruskich karabinów Dreysa, których zasięg był średnio o 400 m krótszy od francuskich. Kaliber karabinu projektu Dreysa wynosił 15,4 mm, przez co donośność pocisku była znacząco mniejsza od francuskich karabinów o mniejszym kalibrze, których donośność skuteczna osiągała 1000 m, w porównaniu z bronią pruską o zasięgu ok. 600 m. Ciekawostką jest, iż nie stosowano jeszcze łusek metalowych, jedynie papierowe. Wymagały one binów Dreysa i tu w 1871 roku pojawiają się dwaj bracia ze swoim projektem karabinu iglicowego, ładowanego odtylcowo z czterotaktowym zamkiem tłokowym, zaopatrzonym w bezpiecznik. Na trzonie zamka został natomiast umieszczony pazur wyciągu łuski. Karabin wz.71 nie miał wyrzutnika łuski a iglica napinana była podczas zamykania zamka. Zastosowano w nim celownik ramkowy z możliwością ustawienia odległości od 300 do 1600 m. Z bukowego i orzechowego drewna produkowano łoże i kolbę, która nie miała chwytu półpistoletowego 08 wrzesień 2005
ani nakładki. Sam karabin miał długość 1350 mm przy masie ok. 4,5 kg. Stosowano do niego długi bagnet sieczno-kłujący z pierścieniem w jelcu, nachodzącym na lufę po założeniu. Trzeba ponadto nadmienić, iż był to karabin jednostrzałowy, więc nie było konieczności stosowania wyrzutnika. Broń tego typu była także popularnie stosowana w latach późniejszych jako broń myśliwska. Wykorzystywano w nim nabój o długości 78 mm zawierający 5 g prochu czarnego. Pozwalało to wystrzelić pocisk ołowiany o masie 25 g na odległość nawet 3 km. Sukces modelu wz.71 doprowadził do stworzenia serbskiego odpowiednika Mausera-Milovanovicza wz.1881 o kalibrze 10,15 mm. Kolejnym krokiem ewolucyjnym okazały się doświadczenia wyniesione z wojny secesyjnej, kiedy to Amerykanie stwierdzili, iż można zastosować zasobnik z nabojami dla zwiększenia szybkostrzelności broni. Pierwszym karabinem, w którym wprowadzono takie rozwiązanie był Winchester ładowany ówczesnych wymagań. Karabin został skrócony do 1294 mm, jednak zastosowanie zasobnika zwiększyło jego wagę do 4,6 kg, natomiast jego donośność dochodziła do 3 km. Wykorzystano celownik ramkowy ze skalą do 1,6 km. Kolejną modyfikację karabin wz.71/84 przeszedł pojedynczo lub z zasobnika. W Europie pojawiła się idea skonstruowania broni o zasobniku rurowym. Rozwiązanie takie jako pierwsza wykorzystała armia szwajcarska, zakupując dla swoich żołnierzy karabin Vetterliego (wz.1869). Doświadczenia wojny rosyjsko-tureckiej wskazują, że kiedy Turcja zaopatrzyła walczących w dwa typy karabinów (pierwszy jednostrzałowy stosowany był do walki na dużą odległość, drugim były amerykańskie Winchestery, które zostały wykorzystane do prowadzenia ognia na mniejszym dystansie) spowodowało to znaczące straty w rosyjskich szeregach. Doprowadziło również do większego zainteresowania karabinami powtarzalnymi. Powstało wiele nowych konstrukcji z rurowym zasobnikiem umieszczonym pod lufą, między innymi karabin wz.1871/84 zaprojektowany przez Paula Mausera. Przełomowym odkryciem tego czasu stał się jednak karabin wz.1886 francuskiego projektanta broni Lebela. Model wz.1871/84 był to przerobiony jednostrzałowy karabin Mausera model wz.71. Zastosowano w nim jednak rurowy zasobnik nabojowy umieszczony pod lufą, zdolny pomieścić do ośmiu sztuk nabojów. Zmieniono również łoże, kolbę z okuciami, jak i układy celownicze. Pozwoliło to z powodzeniem dostosować ponad dziesięcioletni projekt do w roku 1887, kiedy to armia turecka wprowadziła do wyposażenia model oznaczany jako wz.1887. Pod względem konstrukcyjnym podobny do poprzednika, również z zasobnikiem rurowym umieszczonym pod lufą, tym razem jednak zmniejszono kaliber do 9,5 mm, długość znów zmalała do 1250 mm, dzięki czemu waga karabinu spadła do 4,27 kg. NITROCELULOZA Problemem, z jakim borykali się w tamtym czasie konstruktorzy broni był zasięg strzału. Aby go zwiększyć należało albo zwiększyć ilość prochu, albo zmniejszyć kaliber. Pierwsze rozwiązanie nie wchodziło w rachubę, gdyż wiązałoby się ze zwiększeniem masy karabinu oraz wzrósłby jego odrzut, powodując tym samym pogorszenie jego celności zamiast poprawy. Z pomocą przyszedł francuski chemik Paul Vieille, który w 1886 roku wynalazł bezpieczną metodę produkcji prochu bezdymnego, znanego także pod nazwami prochu szarego, prochu białego, prochu nitrocelulozowego (szerzej na ten temat PS Arsenał 6/17). Ilość gazów wytworzonych podczas jego spalania była niemalże trzy razy większa od wydzielanych podczas spalania prochu czarnego, jednak pozostawiał znacznie mniej osadów w lufie, co wykluczało tak częste czyszczenie broni, jak przy użyciu prochu wrzesień 2005 09
czarnego. Spalał się znacznie wolniej, co z kolei owocowało mniejszym ciśnieniem w lufie. Duże znaczenie miał także fakt, iż jego zapłon był znacznie trudniejszy, czyli jego produkcja była bardziej bezpieczna. Pierwszym karabinem, w którym zasto- sowano nowy proch był francuski Lebel wz.1886 o kalibrze zaledwie 8 mm. Był to kolejny karabin, w którym zastosowano magazynek rurowy umieszczony pod lufą. Rozwiązanie to jednak nie było najlepsze, gdyż podczas strzelania zmieniał się środek ciężkości broni. Zaowocowało to szukaniem nowych lepszych rozwiązań, aby zamocować pudełko nabojowe w po- bliżu środka ciężkości. Już w 1885 roku powstał projekt austriackiego konstruk- tora Ferdynanda Mannlichera. Poddany następnie modyfikacjom w 1886 roku. Wz.1886 był karabinem na czarnopro- chowe naboje kalibru 11 mm, w którym zasobnik nabojowy został umieszczony przed kabłąkiem spustowym, co za- owocowało względnie stałym środkiem ciężkości broni. Magazynek zaprojekto- wano na pięć naboi, które umieszczane były od góry w specjalnej metalowej, niesymetrycznej ramce łódce. Po włożeniu łódki z nabojami do karabi- nu, pozostawały one w magazynku a ramka swobodnie wypadała dołem po wystrzeleniu ostatniego pocisku. Takie rozwiązanie znacząco wpływało na szybkość przeładowania karabinu i w rezultacie na jego szybkostrzelność oraz w oczywisty sposób likwidowało wszelkie wady zasobnika umieszczo- nego pod lufą. KALIBER 7.92 mm Rozwiązaniem pośrednim między Mannlicherem a Lebelem okazał się karabin z roku 1888 znany jako Mannlicher-Mauser wz.88 lub także Mannlicher II wprowadzony dość szybko w armii niemieckiej. Zastosowano w nim naboje mniejszego kalibru z pro- chem nitrocelulozowym oraz pudełko nabojowe projektu Mannlichera, z łód- ką symetryczną. Innowacją był ulepszony, w porównaniu z wz.71, czterotaktowy zamek tłokowy systemu Mausera. Lufa uzyskała kaliber 7,92 mm oraz została osłonięta stalową rurą spełniającą rolę chłodnicy. Za- montowano na niej również układy celownicze. Z prak- tyki wiadomo jednak, że trwałość takiego rozwiązania pozostawia- ła wiele do życzenia. Zastosowano nowe naboje w łusce mosiężnej z owalnym pociskiem. Kryza łuski nie wystawała już jednak poza jej obręb, jak w wersjach poprzednio produkowanych. Naboje te z powodzeniem były stosowane później w modelu wz.98. Pierwszą całkowicie samodzielną konstrukcją produkowaną w fabryce Mausera był model wz.89, kalibru 7,65 mm, produkowany na zamówienie armii belgijskiej. Zastosowano w nim czterotaktowy ślizgowo-obrotowy zamek ryglowany symetrycznie oraz pudełko z szeregowym umieszczeniem nabojów, wystające z łoża tuż przed kabłąkiem osłaniającym spust. Analogicznie, jak w modelu wz.88, wykorzystano cienkościenną metalową rurę osłaniającą lufę. Istotnej zmianie poddano również łódkę z nabojami, która obejmowała tym razem jedynie same dna łusek i była odrzucana przez żołnierza po załadowaniu magazynka. Od tego czasu stosowano już tylko łódki tego typu zwane taśmowymi. Dalsze prace pozwoliły opracować turecki model wz.1890, jak i kolejny argentyński wz.1891. Najbardziej istotną zmianą było zamienienie stalowej rury na drewnianą nakładkę na lufę i przeniesienie układów celowniczych wprost na lufę. Do roku 1893 wyprodukowano 280 000 karabinów wz.90 dla Turcji. Zachęcona sukcesami Mausera, Hiszpania zamawia w 1891roku dla swojej armii 1840 karabinów kalibru 7,65 mm, aby je odpowiednio przetestować. Następnie składa kolejne zamówienie na 400 sztuk dla hiszpańskiej marynarki. Na jej potrzeby opracowano model wz.1892/93 kalibru zaledwie 7 mm, a jedyną znaczącą innowacją było zastosowanie pazura wyciągu umieszczonego za pomocą pierścienia na trzonie zamkowym. W tym samym czasie Włochy uzbrajały się w konkurencyjne modele projektu Mannlichera, popularnie zwane wersją Caracano. Owocem dalszych prac był model wz.1893, w którym zastosowano wiele nowinek technicznych, szeroko stosowany podczas hiszpańskiej wojny domowej. Pierwszą znaczącą różnicą było zastosowanie magazynka z naprzemiennym umieszczeniem nabojów, dzięki czemu cały magazynek zmieścił się w łożu. Innowacją był również mechanizm spustu uniemożliwiający jego naciśnięcie przy otwartym lub niedomkniętym zamku. Zastosowano czterotaktowy zamek ślizgowo-obrotowy z pazurem wyciągu umieszczonym na trzonie za pomocą specjalnego pierścienia zwanego potocznie omegą ze względu na jego charakterystyczny kształt. Dla poprawy bezpieczeństwa dodano bezpiecznik skrzydełkowy na łączniku zamka. W latach 1894-96 pojawiły się także szwedzkie karabiny produkowane na licencji Mausera, między innymi wz.94 kalibru 6,5 mm oraz późniejszy wz.96 produkowane w fabryce Carl Gustaw Stads Gewarsfaktori KLUCZOWY MODEL wz.98 Kolejną modyfikacją bazującą na doświadczeniach poprzednich konstrukcji okazał się być model wz.1898 kalibru 7,92 mm, który w niedługim czasie zastąpił model wz.1888 w armii niemieckiej. Wykorzystano kolbę z chwytem półpistoletowym, nakładkę na lufę sięgającą od przedniego bączka aż do celownika. wynosiła 740 mm, a całego karabinu 1250 mm, jak to miało miejsce w modelu wz.87. Jego waga została ustalona na poziomie 4,1 kg. Zamek również czterotaktowy ślizgowo-obrotowy z symetrycznymi ryglami został wzbogacony o trzeci rygiel blisko rączki zamkowej, znacznie poprawiający bezpieczeństwo. Umieszczono w nim także dwa otwory dla ochrony przed 10 wrzesień 2005
gazami w razie przebicia spłonki łuski. Mechanizm spustu działał identycznie, jak w modelu wz.93. Do karabinu wz.98 stosowano kilka rodzajów bagnetów, takich jak: wz.1884/98 krótki o kształcie noża, wz.98 długi i stosunkowo wąski, wz.1898/02 model saperski długi a zarazem szeroki wyposażony w piłkę, wz.1898/05 z głownią w kształcie liścia. Główną ujawnioną wadą karabinu wz.8 były zbyt małe luzy między częściami, przez co zacinał się i bywał zawodny. Rozpowszechnił się jednak na świecie, dzięki czemu powstało wiele różnych jego modyfikacji i odmian. KOLEJNE MODYFIKACJE I POWSTANIE MODELU 98k W latach 1904 1908 w fabryce Mausera zostaje opracowany model wz.98a (nazwę tę nadano dopiero w 1920 roku) ze skróconą do 600 mm lufą. Projektowany był z myślą o kawalerii i innych służbach. Długość całkowita bez bagnetu wynosiła 1100 mm a jego waga mieściła się w granicach 3,5 kg. Łoże sięgało prawie do wylotu lufy, podobnie jak nakładka. Rączka zamka, w przeciwieństwie do poprzednich modeli, została zagięta o 90 stopni w dół, dzięki czemu przeładowanie stawało się łatwiejsze. Ponadto szerokość karabinu nieznacznie się zmniejszyła. Od tamtego czasu Mausery ze zgiętą rączką nazywane były kawaleryjskimi. Karabin nie miał wycioru, a jedynie koźlik pod przednim bączkiem. Zastosowano celownik krzywiznowy z krzywizną w podstawie oraz osłonę na muszkę. Wz.98a był pierwszym karabinem, w którym zastosowano nowe pociski w kształcie ostrołuku, o oznaczeniu S (Spitzgeschoss), jednak nie przyjęły się ze względu na zbyt mały zasięg. Zastąpiono je podczas I wojny światowej cięższymi pociskami oznaczanymi ss (schwerer Spitzgeschoss). Warunki bojowe podczas pierwszej wojny światowej ujawniły zarówno zalety, jak i wady wz.98. Stosunkowo duża skuteczność i niezawodność, szybkość ładowania i niewielki odrzut były niewątpliwymi zaletami tego karabinu. Wykryte wady dotyczyły zbytniego dopasowania części, częstych uszkodzeń układu celowniczego, małej podatności na zanieczyszczenia, czy chociażby na zbyt słabe mocowanie bagnetu. Pod koniec pierwszej wojny światowej pojawił się projekt modelu wz.1918, w którym usunięto większość wad ujawnionych w wz.98. Miał to być karabin z dołączanym magazynkiem mogącym pomieścić od 5 do 25 nabojów. Produkcja tego karabinu nigdy jednak nie została rozpoczęta. Po wojnie do uzbrojenia kawalerii weimarskiej trafił karabin wz.98b. Zasadniczo był to model wz.98 z elementami zastosowanymi we wz.98a, takimi jak: rączka zamka zagięta o 90 stopni w dół, wycięcie w kolbie pozwalające zamocować pas nośny a także zmienione bączki. W dwudziestoleciu międzywojennym pojawiły się nowe modyfikacje wz.98, między innymi czeski karabin wz.24 o całkowitej długości 1100 mm, który zastąpił wcześniej produkowany wz.1898/22. Warto także wspomnieć o modelach wz. 2/33 kalibru 7 mm i długości 1066 mm; wz.16/33 kalibru 7,92 i długości 995 mm oraz bardzo ciekawy model K33/40 kalibru 7,92 mm o długości całkowitej jedynie 967 mm! W jugosłowiańskich zakładach Kragujevac rozpoczyna się produkcja modelu wz.24. Pojawia się także późniejsza wersja wz.24b produkowanego przez austriackie zakłady Steyr, będącego modyfikacją meksykańskiej wersji wz.1912. W Polsce produkuje się wz.98 od 1922 roku, a w 1929 r. pojawia się polska wersja karabinu, podobna do niemieckiego 98a, jednak oznaczona symbolem wz.29. W roku 1936 ponownie rozpoczyna się produkcja długiego Mausera 98 oznaczonego 98a (proszę zauważyć, że od 1920 roku taką nazwę nosił niemiecki skrócony Mauser), ze zmienionym celownikiem. Karabiny te produkowane były od 1930 roku w Państwowej Fabryce Broni w Radomiu (F.B. RADOM), gdzie do początku II wojny światowej wyprodukowano 264 300 tych karabinów. W tym samym czasie w warszawskiej fabryce broni przerabiano wz.98, tak aby upodobnić go do wz.29. Był to starannie wykonany oraz poręczny karabin. Jednak, jak większość Mauserowskich konstrukcji, był podatny na zanieczyszczenie w warunkach bojowych, przez co równie często, jak wz.98 zacinał się. Zastosowano babkę w środkowej części kolby, służącą do rozbierania zamka. Wprowadzono także nowe okucia pozwalające na zamocowanie pasa nośnego, w sposób umożliwiający utrzymywanie broni blisko ciała. Zastosowano ponadto nowy bagnet kłujno-sieczny wz.29. Bagnet miał pierścień na jelcu, który nachodził na lufę przy jego założeniu. Od roku 1936 ponownie rozpoczyna się produkcja modelu wz.98a, co było spowodowane zmianami sposobu prowadzenia walki. Konieczność prowadzenia skutecznego ognia na większe odległości (ponad 1km) wykluczało wz.29 z użycia. Odpowiednim karabinem na takie odległości okazał się być wysłu- wrzesień 2005 11
żony model 98. Nowy karabinek różnił się jedynie celownikiem, w którym krzywizna znajdowała się w podstawie, a nie jak w modelu 98 w ramieniu. Produkcja odbywała się tak jak wz.29 w Fabryce Broni w Radomiu dostosowując je do używania amunicji typu ss. Jako podstawową broń hitlerowskiego Wermachtu przyjęto w 1935 roku udoskonalony model Mauser 98a, nazywany od tej pory modelem 98k kurz, czyli po prostu zwany krótkim wz.98. Projekt karabinka wz.98k bazował na czeskim wz.24 oraz polskim wz.29. Wykorzystano najlepsze rozwiązania do stworzenia najbardziej uniwersalnego karabinu, zdolnego konkurować z każdym innym w tamtych czasach. Kolba 98k miała tłoczony z grubej blachy tylec nachodzący na kolbę. Wykonywana była ze sklejki drewna bukowego, a nie jak wcześniej z jednego kawałka drewna np. orzechowego. Zapewniło to większą wytrzymałość mechaniczną, co było szczególnie istotne w trudnych warunkach terenowych, zapewniało także spore oszczędności użytego do jej budowy materiału. Ciekawostką był zastosowany w magazynku podajnik, który blokował zamek w pozycji otwartej po wystrzeleniu ostatniego naboju. Zastosowano niezawodny zamek Mausera z systemem trzech rygli: dwóch z przodu zamykających się w gnieździe ryglowym przed komorą nabojową i jednym z tyłu włazu nabojowego. Był to typowy zamek ślizgowo-obrotowy czterotaktowy, rozwiązanie naśladowane potem przez wielu konstruktorów broni. System ten był jednak niewygodny też mającą boczne osłony, jak to było w przypadku polskiej odmiany karabinu. W tylnej części lufy umieszczono celownik z krzywizną w ramieniu, ze skalą od 300 do 2000 m. Na lufie znajdował się gwint prawoskrętny służący do wkręcenia jej w komorę zamkową oraz wejście komory nabojowej. Na grzbiecie komory zamkowej znajdowały się najczęściej oznaczenia producenta wraz z rokiem produkcji. Na boku często spotykanym napisem był Mod98, ale występowały także i inne (w większości nabita nazwa fabryki) lub też nie było żadnego z tych oznaczeń. W tylnej części komory umieszczono bruzdę pozwalającą zaczepić w niej łódkę ułatwiając tym samym ładowanie. W wybranych modelach obok komory lub bezpośrednio na niej montowano uchwyty mocujące lunetę, były to wyjątkowe sztuki dla strzelców wyborowych. Dostępnych było kilka różnych celowników optycznych o powiększeniu najczęściej 4x zwanych pod nazwami: Ajack, ZF 4x, Dialytan, ZF 41 oraz inne. Zamek czterotaktowy ślizgowo-obrotowy miał 3 rygle (dwa przy czole zamka zaryglowane w pozycji pionowej oraz jeden rygiel przy łączniku zamka, blokujący go z tyłu zaryglowany w pozycji pionowej na dole). Zamek miał szeroki pazur wyciągu zamocowany przy pomocy pierścienia, popularnie nazywanego omegą. W trzonie zamka zastosowano 2 otwory odprowadzające nadmiar gazów w przypadku rozerwania łuski. Rączka była zagięta pod kątem 90 stopni, występowały też zamki z prostą rączką zakończoną kulistą gałką. dla strzelającego, który musiał wykonywać ruch całym ramieniem. Zapewne lepsze rozwiązanie zastosowane zostało w karabinie Lee-Enfield, gdzie do otwierania zamka strzelec wykorzystywał jedynie nadgarstek. Dlatego też karabiny Mausera nigdy nie osiągnęły takiej szybkostrzelności, jak karabiny Lee-Enfield, co miało oczywiste rezultaty na polu walki. Do końca wojny zostało wyprodukowanych ok. 11 milionów egzemplarzy 98k. Tak pokrótce przedstawia się historia najpopularniejszego niemieckiego karabinka II wojny światowej. Do dziś można spotkać go jako cenny eksponat w rękach kolekcjonerów na całym świecie. Jest także częstym łupem poszukiwaczy skarbów. BUDOWA KARABINKA k Karabin Mauser wz.98 kurz ważył zaledwie 3,9 kg, miał długość 1100 mm bez bagnetu oraz 1420 mm z zamontowanym standardowym bagnetem. Lufa kalibru 7,92 mm miała długość 600 mm oraz cztery bruzdy prawoskrętne. Każda lufa po wykonaniu była testowana poprzez oddanie z niej kilku strzałów. Egzemplarze o wyjątkowej celności, które się trafiały (1 na 1000) były odkładane do produkcji specjalnych modeli snajperskich dla strzelców wyborowych. U wylotu lufy zamontowano muszkę pryzmatyczną. Spotykane były również wersje z muszką osłoniętą specjalnym metalowym płaszczem lub W polskich modelach gałka rączki była ścięta od wewnątrz (dla ułatwienia jej uchwycenia) oraz moletowana (radełkowana nacinana w charakterystyczną siateczkę, dzięki czemu nie było mowy o wyśliźnięciu się rączki zamka z ręki, nawet gdyby zamoczyć ją w oleju). W tylnej części zamka zamocowano bezpiecznik pozwalający zablokować zamek w komorze, zablokować zamek przed oddaniem strzału, ale z możliwością jego wysunięcia oraz w pozycji standardowej gotowości do strzału. Z prawej strony zamka zastosowano dodatkowo automatyczny bezpiecznik, który musi zostać wciśnięty, aby udało się obrócić rączkę zamka do pozycji strzeleckiej. Prędkość początkowa pocisku wynosiła od 755 do 845 m/s. Szybkostrzelność praktyczna wahała się na poziomie ok. 10 strzałów na minutę. Donośność maksymalna wynosiła ok. 4000 m. W łożu, tuż pod zamkiem, znajdował się magazynek pudełkowy przykręcony dwoma śrubami do komory zamkowej. Śruby były dodatkowo zabezpieczone małymi śrubkami kontrującymi. Całość pudełka została schowana w łożu i jedynie klapka była widoczna na zewnątrz. Można było załadować do niego maksymalnie 5 naboi, z czego ostatni załadowany nabój trafiał od razu przy zamknięciu zamka do komory nabojowej. W magazynku zastosowano podajnik, dzięki któremu naboje układały się naprzemiennie (dwurzędowo), spełniał on jeszcze funkcję blokady 12 wrzesień 2005
zamka w przypadku braku naboi w magazynku. Urządzenie spustowe z językiem było osłonięte na zewnątrz kabłąkiem będącym fragmentem magazynka. Spust był skonstruowany w taki sposób, aby uniemożliwić strzał przy niedomkniętym zamku, jeśli nawet bezpiecznik był ustawiony w pozycji strzeleckiej. W tylnej bocznej części komory zamkowej znajdował się zatrzask zamka będący zarazem częścią wyrzutnika łusek, który w praktyce był jedynie blaszką wystającą w komorze zamkowej. Zatrzask blokował zamek przed wypadnięciem, ale w razie potrzeby pozwalał na szybkie i łatwe usunięcie zamka z komory. Kolba i łoże wykonane były z drewna bukowego lub orzechowego. Łoże zakończono z przodu obsadą bagnetu tuż pod wylotem lufy, którą przymocowano dwoma bączkami, z czego pierwszy nachodził na mocowanie bagnetu. Drugi natomiast oddalony o kilka cm, przytrzymywał nakładkę na lufę oraz miał mocowanie przystosowane do pasa nośnego. Tuż pod obsadą bagnetu znajdowało się wydrążone w kolbie miejsce na wycior, służący do czyszczenia lufy. Łączyło się go ze specjalnym łańcuchem oraz innymi przyrządami do czyszczenia, jakie umieszczano w przyborniku dołączanym do każdego Mausera. Łoże w środkowej części na bokach miało wyżłobienia pozwalające na pewny chwyt karabinu. Kolba z szyjką i chwytem półpistoletowym miała w centralnej części zamontowaną babkę pozwalającą bez narzędzi rozebrać zamek w celu jego wyczyszczenia czy wymiany iglicy. Stopka kolby w modelu niemieckim miała okucie nachodzące na tylec kolby. W modelu polskim zazwyczaj była okuta trzewikiem stopką, która jednak nie nachodziła na kolbę. Nakładka na lufę wykonywana była również z drewna. Była zamocowana pomiędzy celownikiem krzywiznowym a drugim bączkiem. W polskim lub czeskim modelu nakładka kończyła się tuż przy samym początku komory zamkowej. Przez to miała specjalne wycięcie dla celownika. Warto na koniec dodać, iż karabin wykonywano najczęściej ze stali oksydowanej na kolor czarny w celu zakonserwowania. KILKA SŁÓW NA ZAKOŃCZENIE Jak na czasy II wojny światowej minimalnie poprawiona konstrukcja z 1898 roku sprawdziła się bardzo dobrze. Solidne niemieckie wykonanie okazało się czasem zawodne lub aż nazbyt dokładne. Trzeba jednak przyznać, że w dzisiejszych czasach bardzo wielu ludzi interesuje się karabinem 98k. Problem może stanowić literatura, której w Polsce bardzo brakuje. Zdobycie pewnych informacji o tym karabinku jest niemalże niemożliwe. Trzeba wziąć jeszcze pod uwagę fakt, iż większość dokumentacji niemieckiej najprawdopodobniej została zniszczona. Należałoby zadać pytanie: na czym polega wielka popularność tego karabinu? Myślę, że na uniwersalności jego rozwiązań. wrzesień 2005 13