Nowiny Lekarskie 2008, 77, 4, 299 304 JULIUSZ PRZYSŁAWSKI, MARTA STELMACH, BOGNA GRYGIEL-GÓRNIAK, ANNA DUBEC OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA GRUPY MŁODZIEŻY STUDIUJĄCEJ ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM POZIOMU SPOŻYCIA FITOSTEROLI BADANIA WSTĘPNE AN ASSESSMENT OF DIETARY HABITS IN THE GROUP OF STUDYING ADOLESCENTS ESPECIALLY TAKING INTO CONSIDERATION PLANT STEROLS INTAKE PILOT STUDY Katedra i Zakład Bromatologii Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik: prof. dr hab. n. farm. Juliusz Przysławski Streszczenie Wstęp. Prawidłowo zbilansowana dieta warunkuje optymalny wzrost i rozwój organizmu człowieka. Cel pracy. Ocena sposobu żywienia studentów ze szczególnym uwzględnieniem poziomu spożycia fitosteroli. Metodyka. Badaniami objęto grupę 200 studentów stosujących zwyczajowy model żywienia z poznańskich wyższych uczelni. Przeprowadzono analizę wybranych parametrów antropometrycznych oraz dokonano oceny sposobu żywienia badanych osób ze szczególnym uwzględnieniem zawartości fitosteroli. Wyniki. W analizie sposobu żywienia wykazano, że badane racje pokarmowe studentów nie były prawidłowo zbilansowane pod względem wartości energetycznej, poziomu spożycia białka, tłuszczu i węglowodanów oraz witamin antyoksydacyjnych. Odnotowano spożycie fitosteroli z dietą na poziomie 276 mg/d w grupie kobiet oraz 313 mg/d w grupie mężczyzn. Wnioski. Sposób żywienia młodzieży akademickiej odbiegał od zasad racjonalnego odżywiania. Poziom spożycia fitosteroli odpowiadał zawartości tych związków w racjach pokarmowych ludności innych krajów europejskich. Wymóg ten dotyczy wszystkich grup wiekowych w tym również młodzieży studiującej. SŁOWA KLUCZOWE: studenci, sposób żywienia, stan odżywienia, sterole roślinne. Summary Introduction. The well-balanced diet pre-conditions proper growth and development of human body. Aim. An assessment of dietary habits of students with special consideration of plant sterols intake. Methods. The study included the group of 200 students of Poznan Universities using the traditional model of nutrition. The analysis of selected anthropometric parameters and nutritional habits with special consideration of plant sterols amount were conducted. Results. The nutritional analysis revealed that the daily food rations were improperly balanced considering the energy value, protein, fat and carbohydrates intake as well as antioxidative vitamin amount. The plant sterols intake was about 276 mg/d in women group and 313 mg/d in a group of men. Conclusion. The nutritional habits of academic youth differ from nutritional recommendations. The plant sterols intake was similar to the intake of these components in food rations of other European populations. Such a requirement should be fulfilted in all agegroups also in the group of the youth of tertiary education. KEY WORDS: students, dietary habits, nutritional status, plant sterols. Wstęp Właściwy sposób żywienia jest jednym z prozdrowotnych zachowań każdego człowieka. Jego istotą jest dostarczenie organizmowi wszystkich niezbędnych składników odżywczych w odpowiednich ilościach i proporcjach. W szczególności dotyczy to energii, białka, tłuszczu, węglowodanów, witamin i składników mineralnych [1]. Źródłem tych składników w zwyczajowym żywieniu są produkty spożywcze, w których zawartość tych związków chemicznych decyduje o wartości odżywczej żywności [2]. Oprócz wymienionych wyżej składników odżywczych żywność jest także źródłem związków chemicznych, które według klasycznego kanonu żywieniowego nie są par excellence składnikami odżywczymi, jednakże z uwagi na ich pozytywny wpływ na organizm człowieka są przedmiotem zainteresowania bromatologów, lekarzy klinicystów, dietetyków [1, 2]. Jedną z grup tych związków są sterole pochodzenia roślinnego nazywane w piśmiennictwie fachowym fitosterolami [3]. Według definicji International Life Sciences Institute (ILSI) fitosterole można zakwalifikować do grupy żywności funkcjonalnej. Wykazują pozytywny wpływ na zdrowie człowieka, chociaż w zwyczajowej diecie nie zawsze znajdują się w ilości wystarczającej do wywołania efektu terapeutycznego [3, 4]. Jak wynika z licznych badań, ten korzystny efekt fizjologiczny wiąże się głównie z ich wpływem na stężenie cholesterolu w surowicy krwi [13]. W modelu żywienia osób mieszkających w wysoko rozwiniętych państwach zachodnich spożycie fitosteroli szacuje się na poziomie 150 400 mg, a ich głównym źródłem w diecie przeciętnego Europejczyka są
300 Juliusz Przysławski i inni zboża i produkty zbożowe [5, 6]. Fakt ten potwierdzają zarówno badania fińskie, jak i holenderskie, w których oszacowano spożycie fitosteroli wśród mężczyzn na poziomie 300 mg/dobę i przekraczającym 230 mg/dobę w przypadku kobiet [7]. Nawet w diecie wegetariańskiej, której podstawę stanowią produkty zbożowe, oleje, owoce czy warzywa, spożycie fitosteroli określono na poziomie 400 750 mg/dobę [8]. Należy również podkreślić, że analiza spożycia fitosteroli w kontekście poziomu wykształcenia wykazuje, że całodzienne racje pokarmowe osób z wyższym wykształceniem charakteryzują się z reguły wyższą zawartością tego składnika [9]. Badania epidemiologiczne poparte eksperymentami klinicznymi sugerują, że spożycie fitosteroli powinno wynosić 2 3 g/dobę, które warunkuje ich korzystne oddziaływanie na profil lipidowy krwi [10, 11]. Pojawia się zatem pytanie, jaki jest szacunkowy poziom spożycia fitosteroli w populacji polskiej. Nieliczne prace z tego zakresu mają charakter przyczynkowy, co związane jest przede wszystkim z brakiem odpowiednich bazy te zostały uzupełnione na podstawie danych z piśmiennictwa danymi dotyczącymi zawartości fitosteroli w wybranych produktach spożywczych, które są głównym źródłem tych związków w przeciętnej diecie [7, 9]. Pytania dotyczące wartości odżywczej racji pokarmowych oraz zawartości fitosteroli formułowano wykorzystując interface języka SQL. Ocenę zgodności spożycia z zalecanymi normami przeprowadzono na podstawie nowych norm żywienia człowieka z 2008 roku [14]. Dla badanej grupy kobiet i mężczyzn założono umiarkowaną aktywność fizyczną. Badania oceny sposobu żywienia uzupełniono wybranymi parametrami antropometrycznymi oceny stanu odżywienia. Analizę statystyczną wybranych wyników badań przeprowadzono z wykorzystaniem pakietu procedur statystycznych STATISTICA 6.0 PL. Wyniki i dyskusja Jak wynika z danych zawartych w tabeli 1. zarówno w grupie kobiet, jak i mężczyzn wartości wskaźnika Tab. 1. Charakterystyka antropometryczna badanej populacji Table 1. Anthropometric characteristic of study population Analizowane parametry X SD V [%] Płeć K M K M K M Masa ciała [kg] 58,9 80,4 5,69 8,09 9,66 10,1 Wysokość ciała [cm] 168 187 4,21 5,67 2,51 3,03 BMI [kg/m 2 ] 20,7 23,1 1,51 2,11 7,29 9,13 Obwód talii [cm] 73,1 86,1 5,19 8,08 7,19 9,38 WHR 0,79 0,96 0,05 0,04 6,33 4,17 *K kobiety, M mężczyźni danych dotyczących zawartości fitosteroli w produktach spożywczych [7, 9]. Powyższe przesłanki stały się punktem wyjścia do podjęcia badań o charakterze populacyjnym dotyczącym oszacowania poziomu spożycia fitosteroli przez różne grupy ludności Polski. Przedstawione w poniższej pracy wyniki badań mają charakter pilotażowy i dotyczą poziomu spożycia fitosteroli wśród studentów poznańskich wyższych uczelni. Metodyka Badaniami objęto 200-osobową grupę studentów kobiet i mężczyzn w wieku 19 29 lat. Oceny sposobu żywienia dokonano metodą wywiadu 24-godzinnego, przeprowadzając z każdą z badanych osób indywidualny wywiad żywieniowy o spożyciu z ostatnich 24 godzin poprzedzających badanie, zgodnie z wytycznymi Instytutu Żywności i Żywienia [12]. Ilościową ocenę spożycia produktów przeprowadzono posługując się Albumem fotografii produktów i potraw [13]. Zawartość składników odżywczych w całodziennych racjach pokarmowych obliczono wykorzystując komputerowe bazy danych przygotowane w programie MS Access 7.0 na podstawie tabel składu i wartości odżywczej produktów i potraw. Z uwagi na charakter prowadzonych badań BMI (masa ciała/(wysokość ciała)² [kg/m²]) mieści się w zakresie wartości pożądanych 18,5 24,9, co wskazuje na prawidłową zawartość tkanki tłuszczowej w badanej grupie. Równie korzystnie przedstawia się interpretacja wskaźnika WHR będącego ilorazem obwodu talii do obwodu bioder, która w przypadku kobiet wynosiła 0,75 ± 0,05 a u mężczyzn 0,94 ± 0,04. Wskaźnik ten w epidemiologii żywieniowej jest powszechnie wykorzystywany do oceny rozmieszczenia tkanki tłuszczowej w organizmie człowieka. Wiąże się to ze stwierdzonym doświadczalnie faktem, że wisceralne rozmieszczenie tkanki tłuszczowej sprzyja rozwojowi szeregu chorób metabolicznych, natomiast prawdopodobieństwo ujawnienia się tych chorób w przypadku gynoidalnego rozmieszczenia tkanki tłuszczowej jest generalnie niższe [2]. Średnie wartości tego wskaźnika w badanej grupie kobiet i mężczyzn wskazują na brak takiego zagrożenia. W badaniach epidemiologicznych coraz większym zainteresowaniem cieszy się również interpretacja obwodu talii, która w odniesieniu do wartości wskaźnika talia/biodro jest pozbawiona wpływu zmiennej obwodu bioder. W wielu przypadkach wartości te (obwód pasa) zdecydowanie lepiej wskazują na zagrożenia związane z występowaniem niektórych chorób cywilizacyjnych [4]. Przyjmuje się, że wartości
Ocena sposobu żywienia grupy młodzieży studiującej ze szczególnym uwzględnieniem poziomu spożycia fitosteroli 301 te powinny być poniżej 80 cm w przypadku kobiet i 94 cm w przypadku mężczyzn [15]. Z analizy wyników tej zmiennej wynika więc, że zarówno kobiety, jak i mężczyźni nie są w grupie ryzyka tych chorób. Analizując pozostałe wskaźniki antropometryczne zamieszczone w tabeli należy zwrócić uwagę na wysokość ciała w badanej grupie mężczyzn, która jest wyższa od wartości przeciętnych absorbowanych dla populacji polskich mężczyzn. Wynika to z faktu, że badania dotyczące poziomu spożycia wybranych składników pokarmowych prowadzone były wśród studentów poznańskich uczelni wyższych o wysokości ciała powyżej 180 cm. Ocenę poziomu spożycia energii oraz wybranych składników pokarmowych przedstawiono w tabeli 2. Do interpretacji uzyskanych danych żywieniowych wykorzystano nowe normy żywienia człowieka opracowane przez Jarosza i wsp. [14] w 2008 roku, natomiast w przypadku tych, które nie są objęte normami, punktem odniesienia stały się zalecenia żywieniowe opracowane przez ekspertów FAO i WHO [2]. Wartość energetyczna całodziennej racji pokarmowej (CRP) badanej grupy kobiet i mężczyzn była poniżej wartości objętych normą średniego zapotrzebowania grupy (EAR), która jak wynika z definicji pokrywa zapotrzebowanie ok. 50% zdrowych prawidłowo odżywionych osób wchodzących w skład grup, a zatem nie jest to zalecane spożycie, które w myśl obowiązujących definicji obejmuje ok. 97,5% prawidłowo odżywionych osób w badanej populacji. Przedstawione wartości mogą więc budzić pewien niepokój, przy uwzględnieniu faktu, że jest to grupa kobiet i mężczyzn uczących się, o stosunkowo dużej aktywności fizycznej. Konsekwencją źle zbilansowanych diet o utrzymującym się przez długi okres ujemnym bilansie energetycznym może być występowanie niedoboru wielu składników odżywczych [4]. Tezę tę potwierdza analiza dotycząca zawartości kolejnych składników pokarmowych występujących w całodziennych racjach pokarmowych badanej grupy kobiet i mężczyzn. Co prawda realizacja średniego zapotrzebowania grupy na białko w przypadku kobiet wynosiła ok. 95%, a w przypadku mężczyzn była o ponad 30% wyższa od sugerowanej wartości EAR, jednakże trzeba mieć na uwadze fakt, że wartości te mogą dotyczyć zgodnie z interpretacją nowej normy tylko 50% badanej populacji, a zatem dla znacznego odsetka zgodnie z ideą nowych norm podaż białka może być niewystarczająca. Nieco lepiej przedstawia się analiza spożycia tłuszczu występującego w całodziennych racjach pokarmowych badanych osób. Z wyników zawartych w tabeli 2. wynika, że w przypadku kobiet średnie spożycie tłuszczu wynosiło 70 g, a w przypadku mężczyzn 109 g i oscylowało wokół średniego zapotrzebowania grupy (procent realizacji EAR w przypadku kobiet 96,7 % a w przypadku mężczyzn 97,3%). Niestety, ten pozornie prawidłowy obraz zawartości tłuszczu w racjach pokarmowych kobiet i mężczyzn zmienia analiza udziału energii z tego składnika, która w CRP obu grup wynosi ok. 40%. Jak wiadomo, w profilaktyce chorób dietozależnych, a zwłaszcza dotyczących chorób układu krążenia postuluje się, aby składnik ten był źródłem co najwyżej 30% energii w diecie, a w przypadku grup zwiększonego ryzyka wartości te powinny wynosić 25% lub nawet mniej [16]. Ten niekorzystny obraz pogłębia dodatkowo analiza procentu energii pochodzącej z kwasów tłuszczowych nasyconych, jednonienasyconych i wielonienasyconych. W przypadku kwasów nasyconych procent energii wahał się w granicach 13 16%, a kwasów jednonienasyconych wynosił 16%, natomiast procent energii z kwasów wielonienasyconych był 2 3 razy niższy w odniesieniu do kwasów nasyconych. Przyjmując założenia diety śródziemnomorskiej, w której wartości udziału energii z kwasów nasyconych, jednonienasyconych i wielonienasyconych oscylują wokół wartości 8%, 14 % i 8%, wydaje się, że procent energii z kwasów nasyconych wykazujących właściwości hiperlipemizujące był dwukrotnie wyższy, natomiast z kwasów wielonienasyconych (wykazujących właściwości hipolipemizujące) był poniżej zaleceń żywieniowych wynikających z założeń diety śródziemnomorskiej [16]. Analiza procentowego udziału kwasów jednonienasyconych, które zgodnie z powszechnie przyjętą opinią wykazują wiele cech wspólnych z kwasami wielonienasyconymi, jeśli chodzi o profilaktykę chorób układu krążenia wskazuje na prawidłową zawartość tych kwasów tłuszczowych w diecie [17]. Charakterystyka żywieniowa tłuszczu pokarmowego byłaby niepełna bez podania poziomu spożycia cholesterolu, dla którego ten składnik żywności jest nośnikiem [18]. O ile w przypadku całodziennych racji pokarmowych kobiet poziom spożycia cholesterolu był prawidłowy, biorąc pod uwagę zalecenia żywieniowe, o tyle w przypadku CRP mężczyzn zawartość cholesterolu była dwa razy wyższa aniżeli w racjach pokarmowych kobiet. Może to wskazywać na wyższą zawartość tłuszczu pochodzenia zwierzęcego w dietach mężczyzn i jednocześne preferowanie tłuszczu roślinnego w przypadku racji pokarmowych kobiet. Fakt ten potwierdza stwierdzona wcześniej, wyższa zawartość i procent energii z kwasów nasyconych w CRP mężczyzn, które są charakterystyczne dla tłuszczu pochodzenia zwierzęcego. Składnikiem podstawowym, który może budzić największe trudności interpretacyjne, jest poziom spożycia węglowodanów przez badaną grupę kobiet i mężczyzn. Zgodnie z założeniami nowych norm żywienia człowieka średnie zapotrzebowanie grupy na węglowodany określono na podstawie zapotrzebowania mózgu na glukozę, który zwiększono o dwukrotność współczynnika zmienności wewnątrzgrupowej. Przy tak przyjętych założeniach wartość ta wynosi 130 g/dobę. Nie oznacza to jednak, że jest to norma zalecanego spożycia, węglowodany bowiem powinny być tym składnikiem energetycznym, który uzupełnia wartość energetyczną diety do wartości średniego zapotrzebowania na energię. Tym samym pomimo przekroczenia wartości EAR zarówno w przypadku racji pokarmowych kobiet o ok. 50%, jak i 90% w przypadku mężczyzn, bezwzględna zawartość węglowodanów w CRP była zdecydowanie za niska. Wskazuje na to udział energii z węglowodanów poniżej 50%, zwłaszcza w przypadku racji pokarmowych mężczyzn. Zgodnie z obowiązującymi zaleceniami żywieniowymi wartości te powinny oscylować w granicach
302 Juliusz Przysławski i inni 55 60%. Za korzystny można jedynie uznać procent energii z sacharozy (10% CRP kobiet i mężczyzn), natomiast poziom spożycia błonnika pokarmowego był zdecydowanie za niski [14]. Interesujących informacji dostarcza również analiza danych dotycząca witamin, którym przypisuje się właściwości antyoksydacyjne. Uzyskane wyniki uwzględniają współczynniki korekcyjne związane ze stratami powstającymi podczas procesów technologiczno-przetwórczych. Dla witaminy A przyjęto straty w wysokości 25%, witaminy E 30%, a witaminy C 55%. W przypadku witamin A i E zaobserwowano realizację bądź przekroczenie normy średniego zapotrzebowania grupy, natomiast w przypadku witaminy C zarówno racje pokarmowe kobiet, jak i mężczyzn charakteryzowały się wyraźnymi niedoborami tego składnika (procent realizacji EAR w przypadku kobiet 72,7%, w przypadku mężczyzn 47,5%). Właściwości antyoksydacyjne żywności zależą nie tylko od wymienionych wyżej witamin A, E i C (przy czym istotne znaczenie ma witamina A i C oraz β-karoten), lecz także od zawartości związków, które do niedawna uważane były za składniki nieodżywcze występujące w produktach spożywczych. Jedną z tych grup związków są występujące w produktach pochodzenia roślinnego sterole, których właściwości fizjologiczne są inne aniżeli steroli pochodzenia zwierzęcego (cholesterol) [18, 19]. Kierując się powyższym założeniem, w badanych ra- Tab. 2. Spożycie składników pokarmowych z dietą badanych osób Table 2. The intake of nutrients in the diet of study subjects Analizowany składnik X ± SD PARAMETRY OCENY KOBIETY V % EAR/ZAL [%] EAR X ± SD MĘŻCZYŹNI V [%] EAR/ZAL Energia [kcal] 1621 ± 63,5 28,6 2400 67,5 2315 ± 774 33,4 3350 69,0 Białko [g] * 55,3 ± 20,6 37,3 58 95,3 90,6 ± 34,8 38,4 66 137,3 % energii 13,7 ± 3,77 27,5 12 14-15,7 ± 4,13 26,2 12 14 - Tłuszcz [g] 70,6 ± 29,0 41,0 73 96,7 109 ± 46,8 43,1 112 97,3 % energii 38,8 ± 11,3 29,0 30-41,8 ± 11,4 27,2 30 - S % energii ** 13,3 ± 4,88 36,7 8-16,0 ± 5,64 35,2 8 - M % energii 16,3 ± 6,53 49,0 14-16,8 ± 5,80 49,6 14 - P % energii 6,20 ± 3,66 59,0 8-5,53 ± 3,00 54,2 8 - Cholesterol [mg] 270 ± 180 66,8 300-529 ± 365 69,0 300 - Węglowodany [g] *** 191,1 ± 68,1 35,6 130 147,0 242,9 ± 107 44,1 130 186,8 % energii 47,2 ± 11,0 23,3 55 60-42,0 ± 11,7 27,8 55 60 - Sacharoza % energii 10,3 ± 6,22 60,4 10-6,74 ± 5,97 88,6 10 - Błonnik [g] 15,4 ± 6,87 44,6 30-17,9 ± 11,5 64,2 30 - Witamina A [ug] 814 ± 1085 133 500 162,8 1034 ± 1554 150 630 164,1 Witamina E [mg] 8,52 ± 5,48 64,3 8 106,5 9,05 ± 6,33 70,0 10 90,5 Witamina C [mg] 43,6 ± 36,0 82,5 60 72,7 35,6 ± 35,5 99,6 75 47,5 * górny zakres, ** przyjmując założenia diety śródziemnomorskiej, *** ilość zapobiegająca występowaniu ketozy, EAR średnie zapotrzebowanie grupy, ZAL zalecenia żywieniowe Tab. 3. Spożycie fitosteroli z dietą badanych osób Table 3. The intake of plant sterols in the diet of study subjects Analizowany składnik Kampesterol [mg] Stigmasterol [mg] Sitosterol [mg] Stanole [mg] *K kobiety, M mężczyźni Fitosterole ogółem [mg] PŁEĆ X SD V [%] K 81,6 72,9 89,4 M 85,7 86,2 101 K 5,52 3,89 70,4 M 5,76 4,01 69,7 K 151 109 72,0 M 171 119 69,9 K 10,5 7,43 70,5 M 17,7 8,68 49,1 K 276 223 80,5 M 313 240 76,6 % EAR
Ocena sposobu żywienia grupy młodzieży studiującej ze szczególnym uwzględnieniem poziomu spożycia fitosteroli 303 cjach pokarmowych kobiet i mężczyzn dokonano szacunkowej oceny poziomu spożycia fitosteroli, które w wielu przypadkach charakteryzują się silniejszymi właściwościami antyoksydacyjnymi aniżeli klasyczne antyoksydanty występujące w żywności [20]. Ocenę poziomu spożycia tych składników przeprowadzono na podstawie przygotowanych dla potrzeb niniejszej pracy komputerowych baz danych dotyczących zawartości kampesterolu, stigmasterolu, sitosterolu oraz fitosteroli ogółem. Po uwzględnieniu dostępnych danych z piśmiennictwa przygotowano bazę danych zawierającą zawartość wyżej wymienionych związków chemicznych w ponad 100 produktach pochodzenia roślinnego, które są najlepszym źródłem tych składników w przeciętnej racji pokarmowej. Jak wynika z wyników zawartych w tabeli 3., zawartość fitosteroli ogółem wyrażona w mg wynosi ok. 313 mg w przypadku całodziennych racji pokarmowych mężczyzn i 276 mg, jeśli chodzi o racje pokarmowe kobiet. Dominującym składnikiem był sitosterol, natomiast poziom spożycia pozostałych steroli był zdecydowanie niższy. Uwagę zwracają wysokie wartości współczynnika zmienności, które wskazują na bardzo duże zróżnicowanie wewnątrzgrupowe tego składnika. Podobnych danych dostarczają badania populacji europejskich, które wykazują porównywalną podaż fitosteroli z dietą [7, 9, 12]. Badania holenderskie przeprowadzone przez Normen i wsp. [7] wykazały spożycie fitosteroli na poziomie 263 mg w grupie kobiet oraz 307 mg w przypadku mężczyzn. Źródłem fitosteroli w diecie Holendrów były przede wszystkim produkty zbożowe i margaryny, jednocześnie zaobserwowano niskie spożycie olejów roślinnych. Warto jednak podkreślić, że mimo iż głównym źródłem fitosteroli w diecie populacji holenderskiej były produkty zbożowe, to wysokie wartości współczynnika zmienności wskazują na zróżnicowaną dietę badanych osób. Niższe wartości spożycia fitosteroli w przypadku kobiet (237 mg) odnotowano w badaniach przeprowadzonych wśród populacji fińskiej, a najwyższe przekraczające 300 mg stwierdzono w Wielkiej Brytanii [9, 12]. Ciekawych danych dostarczają również badania określające spożycie fitosteroli w czasie stosowania diety śródziemnomorskiej, obejmującej trzy warianty: zwiększone spożycie olejów roślinnych, orzechów oraz z obniżeniem zawartości tłuszczów w diecie [21]. Niezależnie od źródła tłuszczu i jego ilości spożycie steroli roślinnych w trzech omawianych grupach kształtowało się na niskim poziomie i wynosiło 342 373 mg/dobę. Przedstawione badania pozwalają na wyciągnięcie wniosku, że zarówno w diecie śródziemnomorskiej, jak i diecie zwyczajowej podaż fitosteroli jest niższa w porównaniu do tej, którą zaleca się na podstawie przeprowadzonych badań klinicznych [2]. W badaniach Anderssona i wsp. [22] zauważono również, że wyższa podaż fitosteroli wiąże się z wyższą wartością energetyczną diety oraz większą podażą tłuszczów. W naszych badaniach nie odnotowano jednak korelacji pomiędzy spożyciem fitosteroli a wartością energetyczną diety (r = 0,23; p < 0,05), przy czym należy podkreślić, że podaż energii w analizowanych całodziennych racjach pokarmowych była niższa od zalecanych norm [23]. W przeprowadzonych badaniach wykazano natomiast dodatnią korelację pomiędzy spożyciem fitosteroli a podażą witaminy E (r = 0,65; p < 0,05) w diecie, co ilustruje rycina 1b. Można przypuszczać, że zależność pomiędzy spożyciem fitosteroli a witaminą E prawdopodobnie wynika ze wspólnych źródeł pokarmowych tych składników w diecie. Z kolei mniej zaznaczona zależność pomiędzy podażą fitosteroli a tłuszczów w diecie prawdopodobnie jest spowodowana dużym zróżnicowaniem źródeł tłuszczów pokarmowych, wśród których przeważały produkty pochodzenia zwierzęcego (ryc. 1a). A. B. Ryc. 1. Zależność pomiędzy spożyciem wybranych składników pokarmowych w diecie a podażą fitosteroli ogółem. Fig. 1. Relation of nutrients and total plant sterols intake with a diet. Wnioski 1. Badane racje pokarmowe były źle zbilansowane pod względem wartości energetycznej, poziomu spożycia białka, tłuszczu i węglowodanów oraz witamin antyoksydacyjnych.
304 Juliusz Przysławski i inni 2. Spożycie fitosteroli z dietą było niskie i kształtowało się na poziomie 276 mg/d w grupie kobiet oraz 313 mg/d w grupie mężczyzn. Piśmiennictwo 1. Centers for Disease Control and Prevention [online database]: NHANES Surveys (1976-1980 and 2003-2006). Atlanta, USA, Centers for Disease Control and Prevention. http://cdc.gov/obesity/prevalence.html 2. WHO Global NCD InfoBase [online database]: WHO global comparable estimates. Geneva, World Health Organization, 2005. http://www.who.int/ncd 3. FUFOSE: Scientific Concepts of Functional Foods in Europe Consensus Document. Br. J. Nutr., 1999, 81, 1-27. 4. Kasper H.: Ernährungsmedizin und Dietätik, Urban & Fischer, München, 2004. 5. Grundy S.M.: Stanol esters as a component of maximal dietary therapy in the National Cholesterol Education Program Adult Treatment Panel III Report. Am. J. Cardiol., 2005, 96, 47 50. 6. Normén L., Bryngelsson S., Johnsson M., et al.: The phytosterol content of some cereal foods commonly consumed in Sweden and in the Netherlands. J. Food Compost. Anal., 2002, 15, 693-704. 7. Normen A.L., Brants H.A., Voorrips L.E. et al.: Plant sterol intakes and colorectal cancer risk in the Netherlands Cohort Study on diet and cancer. Am. J. Clin. Nutr., 2001, 74, 141-148. 8. Davidson M.H., Maki K.C., Umporowicz D.M. et al.: Safety and tolerability of esterified phytosterols administered in reduced-fat spread and salad dressing to healthy adult men and women. J. Am. Coll. Nutr., 2001, 20, 307-319. 9. Valsta L.M., Lemstrom A., Ovaskainen M.L. et al.: Estimation of plant sterol and cholesterol intake in Finland: quality of new values and their effect on intake. Br. J. Nutr., 2004, 92, 671-678. 10. National Heart Foundation of Australia. Position statement on phytosterol/stanol enriched foods, NHFA 2003. 11. Ostlund R.E., Jr, Racette S.B., Stenson W.F.: Inhibition of cholesterol absorption by phytosterol-replete wheat germ compared with phytosterol-depleted wheat germ. Am. J. Clin. Nutr., 2003, 77, 1385-1389. 12. Charzewska J., Chwojnowska Z.: Zalety i wady wybranych metod oceny spożycia żywności ze szczególnym uwzględnieniem metody wywiadu. Żyw. Człow. Metab., 1998, 15, 1, 65-73. 13. Szponar L., Wolnicka K., Rychlik E: Album fotografii produktów i potraw. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa, 2000. 14. Jarosz M., Bułhak-Jachymczyk B.: Normy żywienia człowieka. Podstawy prewencji otyłości i chorób niezakaźnych. PZWL, Warszawa, 2008. 15. International Diabetes Federation [online database]: http://www.idf.org/ 16. Contaldo E., Pasanisi E., Mancini M.: Beyond the traditional interpretation of Mediterranean diet. Nutr Metab Cardiovasc Dis., 2003, 13, 117-119. 17. Simopoulos A.P.: Importance of the ratio of omega- 6/omega-3 essential fatty acids: evolutionary aspects. World Rev Nutr Diet., 2003, 92,1-22, 18. Hu F.B., Stampfer M.J., Manson J.E. et al.: Dietary fat intake and the risk of coronary heart disease in women. N. Engl. J. Med., 1997, 337, 1491-1499. 19. Quílez J., García-Lorda P., Salas-Salvado J.: Potential uses and benefits of phytosterols in diet: present situation y future direction. Clin. Nutr., 2003, 22 (4), 343 351. 20. Shailendra B. Patel, Plant Sterols and Stanols: Their Role in Health and Disease. J Clin Lipidol., 2008, 2(2), 11-19. 21. Escurriol V., Cofan M., Serra M. et al.: Serum sterol responses to increasing plant sterol intake from natural foods in the Mediterranean diet. Eur. J. Nutr., 2009, 54, 306-313. 22. Anderson S.W., Skinner J., Ellegard L. et al.: Intake of dietary plant sterols is inversely related to serum cholesterol concentration in men and women in the EPIC Norfolk population: a cross-sectional study. Eur. J. Clin. Nutr., 2004, 58, 1378-1385. 23. SCF: General view of the Scientific Committee on Food on the long-term effects of the intake of elevated levels of phytosterols from multiple dietary sources, with particular attention to the effects on β-carotene, 2002. Adres do korespondencji: prof. dr hab. n. farm. Juliusz Przysławski Katedra i Zakład Bromatologii Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu ul. Marcelińska 42 60-354 Poznań