Bieg DZIEWIĘCIU GÓRNIKÓW
W katalogu wykorzystano fotografie ze zbiorów: Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności Społecznego Komitetu Pamięci Górników KWK Wujek w Katowicach Poległych 16 grudnia 1981 r. Zespołu Szkół Technicznych i Ogólnokształcących nr 2 w Katowicach Akademickiego Zespółu Szkół Ogólnokształcących w Chorzowie Gimnazjum nr 22 z Oddziałami Integracyjnymi im. Stanisława Staszica w Katowicach Centrum Edukacji w Zabrzu Gimnazjum nr 9 z Oddziałami Integracyjnymi im. Jana Pawła II w Rudzie Śląskiej Gimnazjum nr 16 im. Marii Konopnickiej w Sosnowcu Zespołu Szkół nr 5 w Rudzie Śląskiej Zespołu Szkół Technicznych im. Stanisława Staszica w Rybniku Liceum Ogólnokształcącego Mistrzostwa Sportowego w Katowicach Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych COGITO w Siemianowicach Śląskich Zespołu Szkół Zawodowych Specjalnych nr 6 w Katowicach Szkoły Podstawowej nr 65 im. Gustawa Morcinka w Katowicach Gimnazjum nr 11 im. Adama Mickiewicza w Katowicach Gimnazjum nr 5 im. Pawła Stellera w Katowicach Gimnazjum nr 6 z oddziałami sportowymi im. Miłośników Ziemi Śląskiej w Chorzowie Zespołu Szkół Gastronomiczno-Usługowych im. Marii Dąbrowskiej w Chorzowie IV Liceum Ogólnokształcącego im. Orląt Lwowskich i Gimnazjum nr 9 w Gliwicach Technikum nr 6 im. Jana III Sobieskiego w Jaworznie Gimnazjum nr 1 im. Wojciecha Korfantego w Katowicach Gimnazjum im. Noblistów Polskich w Ornontowicach Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 7 im. Stanisława Ligonia w Katowicach Gimnazjum nr 5 w Zespole Szkół nr 1 w Siemianowicach Śląskich Gimnazjum nr 23 z Oddziałami Integracyjnymi im. Ratowników Górskich w Katowicach Zespołu Szkół Technicznych i Ogólnokształcących nr 3 im. Edwarda Abramowskiego w Katowicach Zespołu Szkół Przemysłu Spożywczego im. Józefa Rymera w Katowicach Gimnazjum nr 2 z Oddziałami Dwujęzycznymi w Katowicach II Liceum Ogólnokształcącego im. rotmistrza Witolda Pileckiego w Mikołowie Gimnazjum nr 1 im. Powstańców Śląskich w Mikołowie Zespołu Szkół Technicznych i Ogólnokształcących nr 1 im. Wojciecha Korfantego w Chorzowie Gimnazjum im. Powstańców Śląskich w Strumieniu Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 1 im. Mikołaja Kopernika w Katowicach Zespołu Szkół Zawodowych nr 3 im. Adama Kocura w Katowicach Szkoły Podstawowej nr 5 w Katowicach Gimnazjum nr 1 im. Tadeusza Kościuszki w Zawierciu Projekt: Bogusław Nikonowicz / Drukpol sp. j. Druk i oprawa: Zakład Poligraficzny Mewa Druk Ruda Śląska Opracowanie: Iwona Bartyzel
Śląskie Centrum Wolności i Solidarności Bieg DZIEWIĘCIU GÓRNIKÓW Katowice 2016
W nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r. generał Wojciech Jaruzelski wprowadził w całym kraju stan wojenny. Zawieszono działalność NSZZ Solidarność oraz wszystkich stowarzyszeń i organizacji społecznych. Ograniczono wydawanie prasy, wprowadzono godzinę milicyjną, przejęto kontrolę nad urzędami pocztowymi oraz zablokowano główne drogi. Na ulicach pojawiły się czołgi i wozy opancerzone, przerwano połączenia telefoniczne, a w radiu i telewizji przez cały czas nadawano jedynie przemówienie generała Jaruzelskiego. Większość działaczy Solidarności zatrzymano i przewieziono do przygotowanych wcześniej ośrodków odosobnienia. W samym tylko woj. katowickim internowano ponad 1,9 tys. osób. Działania władz miały wywołać w społeczeństwie atmosferę strachu i niepewności, aby zniszczyć wiarę w zmianę rzeczywistości PRL-u. Istniały jednak zakłady pracy, w których mimo internowań głównych działaczy związkowych robotnicy zdecydowali się na ogłoszenie strajku okupacyjnego. Najwięcej protestów oraz prób ich zorganizowania odnotowano na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim ok. 50. Strajkujący robotnicy domagali się m.in. zniesienia stanu wojennego, uwolnienia osób internowanych, przywrócenia działalności NSZZ Solidarność oraz przestrzegania zawartych porozumień sierpniowo- -wrześniowych z 1980 r. Podczas pierwszych dni stanu wojennego siły milicyjne i wojskowe, używając armatek wodnych, środków chemicznych oraz ciężkiego sprzętu (czołgi, bojowe wozy piechoty) spacyfikowały 12 zakładów. Wkraczając na teren zakładu, oddziały milicji były przygotowane do użycia broni. Z ostrej amunicji strzelano m.in. w kopalni Manifest Lipcowy w Jastrzębiu Zdroju (15 grudnia). W wyniku ostrzału ranne zostały 4 osoby. 4
O wprowadzeniu stanu wojennego górnicy z kopalni Wujek dowiedzieli się w nocy z 12 na 13 grudnia. Około godz. 23.30 drzwi do mieszkania przewodniczącego Komisji Zakładowej NSZZ Solidarność Jana Ludwiczaka zostały wyrąbane przez milicjantów. Przewodniczący przed aresztowaniem, dzięki wewnątrzkopalnianej linii telefonicznej, zdołał zaalarmować kolegów. Przybyli z pomocą zostali dotkliwie pobici przez milicję. Przewodniczącego wyprowadzono z domu w kajdankach, a następnie przewieziono do aresztu KM MO w Katowicach przy ulicy Kilińskiego 9. O godz. 1.00 informacje na temat aresztowania Ludwiczaka dotarły na kopalnię. Górnicy przerwali pracę i zebrali się w łaźni łańcuszkowej. O godz. 6.00 przez radiowęzeł kopalniany odtworzono przemówienie radiowe gen. Jaruzelskiego o wprowadzeniu stanu wojennego i zmilitaryzowaniu kopalni. Wzburzenie załogi ostudził dopiero przybyły na teren kopalni ksiądz Henryk Bolczyk, proboszcz parafii św. Michała Archanioła, który odprawił mszę świętą. W niedzielę górnicy i członkowie Komisji Zakładowej trwali w pogotowiu strajkowym. 14 grudnia w łaźni łańcuszkowej zebrała się większość załogi kopalni. Podczas głosowania podjęto decyzję o kontynuacji strajku do czasu powrotu zatrzymanego przewodniczącego. Rozmowy z dyrekcją kopalni utknęły w martwym punkcie. Na kolejne spotkanie w budynku dyrekcji udała się delegacja górników. Podczas spotkania komisarz wojskowy pułkownik Wacław Rymkiewicz, zgodził się na przekazanie górnikom informacji o miejscu pobytu przewodniczącego, żądając wznowienia pracy w kopalni. Brak jednoznacznych deklaracji odnośnie uwolnienia Jana Ludwiczaka zradykalizował nastroje załogi. Górnicy postanowili kontynuować strajk, wysuwając kolejne postulaty m.in. zniesienia stanu wojennego, uwolnienia internowanych i przestrzegania porozumień jastrzębskich. W kolejnych dniach strajku okupacyjnego mieszkańcy pobliskiego osiedla dostarczali do kopalni żywność. Górnicy na terenie kopalni tworzyli barykady z załadowanych węglarek, a w kuźni szykowano uzbrojenie z kawałków płaskowników, prętów i kabli. 16 grudnia przed kopalnią Wujek oddziały wojska, MO i ZOMO, pod dowództwem pułkownika Wilczyńskiego, przygotowywały się do wkroczenia na teren zakładu. Atak poprzedzono użyciem armatek wodnych oraz wyrzutni gazu, skierowanych do tłumu zgromadzonego przed kopalnią i górników stojących przy ogrodzeniu zakładu. W wyniku pacyfikacji Kopalni Wujek od kul Plutonu Specjalnego ZOMO życie straciło 9 górników, a 23 zostało rannych. 5
GÓRNICY POLEGLI 16 GRUDNIA 1981 R. Chłopcy z kopalni Wujek Mroczny czas rozświetla nam wieść, Że na Śląsku kopalnia strajkuje. Że bezprawiu powiedzieli nie Dzielni chłopcy z kopalni Wujek Chcą być wolni i nie wiedzą wcale Jak okrutny im los się szykuje. Jakiś wyrok wydał generale Na tych chłopaków z kopalni Wujek Już ruszyły czołgi na kopalnię I już wojsko siły swe grupuje, Ale dalej stoją solidarnie Nasi chłopcy z kopalni Wujek Już w ruch poszły armatki i pały A milicja broń swą repetuje, Żeby szybko oddać celne strzały W serca chłopców z kopalni Wujek Maria Szcześniak 6
Józef CZEKALSKI Urodził się 28 listopada 1933 r. w Orszewicach koło Łęczycy w domu Jana i Władysławy Czekalskich, wychowywał się z trojgiem rodzeństwa. Do 1958 r. pracował w rodzinnym gospodarstwie. Za namową brata Henryka 3 września 1958 r. rozpoczął pracę w KWK Wujek, początkowo na stanowisku ładowacza dołowego, kolejno młodszego górnika aż wreszcie górnika. W 1971 r. został odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi, zaś w 1977 r. Złotym Krzyżem Zasługi. Do 14 grudnia 1981 r. przebywał na urlopie. Zachowane dokumenty źródłowe nie pozwalają stwierdzić czy Józef Czekalski był członkiem powstałego we wrześniu 1980 r. Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Solidarność. Jego córka twierdzi, że nie. Z pewnością brał on jednak udział w proteście w dniu 16 grudnia 1981 r. W czasie pacyfikacji strajku przez siły milicyjno-wojskowe Józef Czekalski otrzymał postrzał w klatkę piersiową i stopę. Zginął na miejscu. Pozostawił żonę Różę i osierocił córkę Alinę. Pogrzeb odbył się 21 grudnia 1981 r. w Katowicach-Ligocie. Stale chodzimy pod naszą ścianę śmierci pod pamiątkową płytę w murze kopalni. Chodzimy i płaczemy. Tych ran nie wyleczy czas Alina, córka 7
Józef Krzysztof GIZA Urodził się 13 marca 1957 r. w Tarnogrodzie, dziś województwo lubelskie, jako syn Jana i Romany. Miał dwie siostry (Janina, Małgorzata) i trzech braci (Wiktor, Andrzej, Adam). Był najmłodszym z rodzeństwa. Na pierwsze imię tak naprawdę miał Józef, jednakże rodzice nie potrafili się w tym względzie zgodzić, więc dla ojca był Józefem, dla matki natomiast Krzysztofem. Był dobrym szachistą, grał w piłkę nożną w III lidze i jako samouk grał na skrzypcach. W 1975 r. ukończył szkołę zawodową w zawodzie piekarz. Dwa lata później przyjechał na Śląsk i od 10 kwietnia 1978 r. najął się do pracy w kop. Wujek. Mieszkał w hotelu robotniczym DG-1 (Dom Górnika), gdzie recepcjonistką była Czesława Makarewicz. Kiedy w dniu pacyfikacji spotkali się po raz ostatni przy bramie wąskotorówki, Giza pocałował kobietę w lewy policzek i powiedział: jakby mnie zabili, to ten pocałunek odda pani mojej mamie. Podczas pacyfikacji kopalni otrzymał boczny postrzał w szyję. Pochowany w rodzinnej miejscowości 20 grudnia 1981 r. Ja też jestem dumna ze swojego brata. Bardzo dumna, tylko stale płaczę Małgorzata, siostra 8
Joachim GNIDA Urodził się 5 stycznia 1953 r. w Mikołowie w domu Eryka i Heleny Gnidów, wychowywał się z trojgiem rodzeństwa. Po zakończeniu edukacji w Szkole Podstawowej w Tychach (1968 r.) zaczął uczęszczać do Zespołu Szkół Zawodowych dla Pracujących Piotrowickiej Fabryki Maszyn w Katowicach-Piotrowicach, które ukończył w 1971 r. z tytułem zawodowym tokarza, następnie podjął pracę w tym zakładzie. Od 14 września 1972 r. rozpoczął pracę w KWK Wujek, początkowo na stanowisku ładowacza, później młodszego cieśli aż wreszcie jako górnik. Był członkiem PZPR do 1976 r. Członek NSZZ Solidarność. 16 grudnia 1981 r. w czasie pacyfikacji strajku przez siły milicyjno-wojskowe Joachim Gnida otrzymał postrzał w głowę. Ciężko ranny został przewieziony do Centralnego Szpitala Górniczego w Katowicach Ochojcu. Nie odzyskawszy przytomności zmarł dwa tygodnie później. Pozostawił żonę Renatę oraz osierocił córkę Aleksandrę (ur. 1979 r.). Jego pogrzeb odbył się 7 stycznia 1982 r., został pochowany na cmentarzu ewangelickim w Mikołowie. Zamiast uroczystości urodzinowych, 5 stycznia złożyliśmy go do grobu na wieczny spoczynek. Dwie daty, jakże bliskie w rachunku, a jakże dalekie w treści! Eryk, ojciec 9
Ryszard GZIK Urodził się 19 marca 1946 r.w Radomsku, w 1960 r. ukończył Szkołę Podstawową w Widzowie, natomiast pięć lat później Technikum Przemysłu Drzewnego w Radomsku. W latach 1966 1967 odbywał zasadniczą służbę wojskową w Drawsku Pomorskim, którą skończył ze stopniem kaprala. Należał do Związku Młodzieży Wiejskiej, Związku Młodzieży Socjalistycznej i Związku Zawodowego Pracowników Leśnych i Przemysłu Drzewnego. Pracował w kilku miejscach: w Zakładach Mebli Giętych w Radomsku (1965 1969), w Dąbrowskiej Fabryce Obrabiarek DEFO w Dąbrowie Górniczej (1969 1970), w Ośrodku Przemysłu Meblowego w Bytomiu (1970), w Spółdzielni Pracy Branży Drzewnej Jawor w Katowicach (1971 1972), w Katowickich Fabrykach Mebli (1972 1978). W KWK Wujek od 6 marca 1978 pracował w charakterze ładowacza. Był członkiem NSZZ Solidarność. 16 grudnia 1981 r. w czasie pacyfikacji strajku przez siły milicyjno-wojskowe. Ryszard Gzik został postrzelony w głowę, kula przeszła na wylot powodując spustoszenia w mózgu, zginął na miejscu. Pozostawił żonę Krystynę (z domu Ścińska) oraz osierocił córkę Agnieszkę (ur. 1970 r.). Został pochowany 21 grudnia 1981 r. na cmentarzu w Katowicach-Piotrowicach. zwłoki były przykryte białym prześcieradłem, na którym leżały żółte frezje. Były to kwiaty od pracowników służby zdrowia Do tej pory najczęściej te właśnie kwiaty składam na grobie męża Krystyna, żona 10
Bogusław KOPCZAK Urodził się 7 października 1953 r. w Katowicach w domu Tadeusza i Genowefy Kopczaków. Ukończył Szkołę Podstawową nr 10 im. Marii Curie Skłodowskiej w Katowicach, a następnie Zasadniczą Szkołę Zawodową również w Katowicach (zawód wyuczony: malarz tapeciarz). W okresie od 4 października 1979 r. do 14 lutego 1981 r. pracował jako malarz w Rejonowym Przedsiębiorstwie Remontowo-Budowlanym w Katowicach-Ochojcu. 23 lutego 1981 r. zatrudnił się w KWK Wujek w Katowicach w charakterze pracownika dołowego. Był członkiem NSZZ Solidarność. Bogusław Kopczak brał udział w proteście górników w KWK Wujek w dniach od 13 do 16 grudnia 1981 r. 16 grudnia w czasie akcji pacyfikacji strajku przez siły milicyjno-wojskowe otrzymał postrzał w brzuch. Zginął na miejscu. Z wykonanej w grudniu 1981 r. sekcji zwłok wynika, że kula przeszyła ciało na wylot uszkadzając organy wewnętrzne, bezpośrednią przyczyną śmierci był krwotok wewnętrzny. Bogusław Kopczak został pochowany 19 grudnia 1981 r. w Katowicach. Pozostawił żonę Teresę z domu Lampka oraz osierocił córkę Katarzynę (ur. 1979 r.). Ja wiedziałam, że jak światło w naszym pokoju jest włączone, to znaczy, że mąż jest [ ] wiesz co, Tereska, ale nie świeci się Teresa, żona 11
Andrzej PEŁKA Urodził się 18 lutego 1962 r. w Niedośpielinie k. Radomska w domu Antoniego i Henryki Pełków. W 1979 r. ukończył Zasadniczą Szkołę Budowlaną dla Pracujących przy Częstochowskim Przedsiębiorstwie Budownictwa Przemysłowego w Częstochowie. W okresie od 1 września 1977 r. do 27 czerwca 1979 r. pracował jako cieśla w Częstochowskim Przedsiębiorstwie Budownictwa Przemysłowego, natomiast od 12 listopada 1979 r. na tym samym stanowisku w KWK Wujek w Katowicach. W czerwcu 1981 r. złożył wymówienie z pracy, które następnie w lipcu 1981 r. wycofał. 16 grudnia 1981 r. w czasie pacyfikacji strajku przez siły milicyjno-wojskowe Andrzej Pełka otrzymał postrzał w głowę. Ciężko ranny został przewieziony do szpitala w Katowicach-Ligocie, w którym po kilku godzinach zmarł. Jego pogrzeb odbył się 20 grudnia 1981 r. w rodzinnej miejscowości, był najmłodszym z poległych podczas pacyfikacji kopalni Wujek. Mama [ ] sprawdzała mu plecy, jakie miał sine od pobicia, gdzie kule dostał i ubrała go w jego garnitur Bogdan, brat 12
Jan STAWISIŃSKI Urodził się 29 czerwca 1960 r. w Sławnie w domu Alojzego i Janiny. W 1961 r. rodzina przeprowadziła się do Koszalina. Tam w 1975 r. Jan ukończył Szkołę Podstawową nr 8, następnie uczęszczał do Zasadniczej Szkoły Zawodowej (1975 1978 r.). W 1979 r. rozpoczął naukę w Technikum Elektryczno-Elektronicznym, jednak postanowił zrezygnować z tej formy edukacji i wyjechać na Śląsk, zamierzał zostać górnikiem. W 1980 r. zaczął uczęszczać do Technikum Górniczego dla Dorosłych w Katowicach. W okresach wakacyjnych pracował jako ratownik WOPR. 25 września 1979 r. został zatrudniony w KWK Wujek na stanowisku mł. górnika, pracownika dołowego. W czasie pacyfikacji strajku przez siły milicyjno-wojskowe otrzymał postrzał w głowę. Został przewieziony do szpitala w Katowicach-Szopienicach. 19 grudnia, po interwencji matki Janiny Stawisińskiej, przewieziono go do Centralnego Szpitala Górniczego w Katowicach-Ochojcu, w którym Janina Stawisińska zatrudniła się jako salowa, aby móc pełnić opiekę nad synem. Jan Stawisiński nie odzyskał przytomności, zmarł 25 stycznia 1982 r. Bezpośrednią przyczyną śmierci było nieodwracalne uszkodzenie mózgu i związane z nim liczne komplikacje. Jan Stawisiński był kawalerem. Cztery dni później został pochowany na cmentarzu w Koszalinie, pogrzeb odbył się przy obstawie SB i MO. przyjechałam do Katowic. Tu dowiedziałam się od znajomych, że Janek został postrzelony w głowę, bestialsko pobity i wrzucony do karetki. Walka o życie Janka trwała do 25 stycznia 1982 r. Janina, matka 13
Zbigniew WILK Urodził się 22 lipca 1951 r. w Dzierdziówce k. Stalowej Woli w domu Władysława i Stanisławy Wilków, miał troje rodzeństwa (Jan, Ewa, Magdalena). Ukończył Szkołę Podstawową w Zbydniowie, Zasadniczą Szkołę Górniczą w Katowicach, natomiast w 1971 r. został absolwentem Technikum Górniczego Ministerstwa Górnictwa i Energetyki w Katowicach. W latach 1972 1979 był zawodnikiem drużyny piłkarskiej Klubu Sportowego Rozwój Katowice przy KWK Wujek w Katowicach. W okresie od 1 lipca 1971 r. do 31 grudnia 1973 r. pracował jako górnik w KWK Wujek, następnie przeniósł się do KWK Śląsk (1 stycznia 11 lutego 1974 r.), szybko jednak wrócił do poprzedniego miejsca pracy (od 12 lutego 1974 r.). 16 grudnia 1981 r. uczestniczył w strajku w KWK Wujek, w czasie pacyfikacji kopalni przez siły milicyjno-wojskowe został dwukrotnie postrzelony. Zginął na miejscu. Z przeprowadzonej w grudniu 1981 r. sekcji zwłok wynika, że Zbigniew Wilk otrzymał dwa strzały w okolicy krzyżowo-lędźwiowej. Bezpośrednią przyczyną śmierci był postrzał brzucha z masywnym krwotokiem. Strzały zostały oddane z oddali. Pozostawił żonę Elżbietę z domu Kulczyk oraz osierocił dwójkę dzieci: Magdalenę (ur. 1976 r.) i Marcina (ur. 1978 r.). Pogrzeb Zbigniewa Wilka odbył się 21 grudnia 1981 r. w Katowicach-Piotrowicach. czasem wydaje się nam, że w ciszy szemrzących liści odpowiada na nasze pytania. Radzi nam: bądźcie ufni, ufne serca biją dłużej. Ten aforyzm szedł z nim przez życie, nam pozostał po jego śmierci Magdalena, córka 14
Zenon ZAJĄC Urodził się 12 listopada 1959 r. w Wolsztynie (ówczesne województwo poznańskie) w domu Czesława i Heleny Zając. Był najmłodszym spośród pięciorga dzieci. W 1973 r. ukończył Szkołę Podstawową im. Żegockiego w Rostarzewie. Z przyczyn ekonomicznych postanowił wyjechać na Śląsk i tam szukać pracy. W 1977 r. ukończył Zasadniczą Szkołę Górniczą KWK Wujek w Katowicach. 3 stycznia 1978 r. został zatrudniony w KWK Wujek na stanowisku młodszego ślusarza. Od 17 maja pracował w kopalni jako sortowniczy. W czasie akcji pacyfikacji strajku przez siły milicyjno-wojskowe otrzymał postrzał w klatkę piersiową. Zginął na miejscu. Z wykonanej w grudniu 1981 r. sekcji zwłok wynika, że wlot rany postrzałowej znajdował się z przodu klatki piersiowej po lewej stronie, pocisk przeszedł na wylot poniżej prawej łopatki uszkadzając organy wewnętrzne. Strzał został oddany z większej odległości. Zenon Zając został pochowany 22 grudnia 1981 r. w Rostarzewie. Był kawalerem, pozostawił narzeczoną Annę, z którą planował wziąć ślub. Czas zagoił rany, już nie płaczę za nim, jak dawniej, bo pewnej nocy przyśnił mi się i powiedział: Mi tu dobrze, mamo Helena, matka 15
1 2 3 4 5 6 MIEJSCA PAMIĘCI GÓRNIKÓW POLEGŁYCH 16 XII 1981 R. 7 8 9 10 11 16 1. Skwer 9 Górników, Biała Piska 2. Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego, Katowice-Brynów 3. Tablica pamiątkowa, Zaleszany 4. Kaplica 9 Górników w Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej Pani Świętokrzyskiej, Kałków-Godów 5. Tablica pamiątkowa Andrzej Pełka, Zespół Szkół Technicznych, Częstochowa 6. Izba Pamięci, Zespół Przedszkolno-Szkolno-Gimnazjalny, Rostarzewo 7. Tablica pamiątkowa Jan Stawisiński, Koszalin 8. Tablica pamiątkowa Jan Stawisiński, kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, Koszalin 9. Tablica pamiątkowa, Niedośpielin 10. Kaplica św. Barbary w Katedrze Chrystusa Króla, Katowice 11. Tablica pamiątkowa Joachim Gnida, cmentarz komunalny, Ruda Śląska
1 2 3 MIEJSCA POCHÓWKU 9-CIU Z WUJKA 4 5 6 7 8 9 1. Mikołów, cmentarz ewangelicki przy pl. ks. Jana Karpeckiego 2. Katowice, cmentarz przy ul. Francuskiej 3. Katowice-Piotrowice, cmentarz przy ul. Armii Krajowej 4. Tarnogród, cmentarz przy ul. 22 lipca 5. Katowice-Panewniki, cmentarz przy ul. Panewnickiej 6. Koszalin, cmentarz przy ul. Gnieźnieńskiej 7. Niedośpielin, cmentarz 8. Rostarzewo, cmentarz przy ul. Rakoniewickiej 9. Katowice-Piotrowice, cmentarz przy ul. Armii Krajowej 17
BIEG DZIEWIĘCIU GÓRNIKÓW 16 GRUDNIA Głównym celem biegu jest upamiętnienie wydarzeń z 16 grudnia i oddanie hołdu górnikom zastrzelonym podczas pacyfikacji Kopalni Wujek. Chcemy wzbudzić zainteresowanie uczniów historią regionu i aktywnie włączyć ich w upamiętnianie ważnych wydarzeń historycznych. Nauka poprzez poznanie faktów, wydarzeń i zjawisk, a także zrozumienie ich przyczyn, skutków i znaczenia oraz umacnianie i rozwijanie postawy patriotycznej oraz kształtowanie szacunku dla dziedzictwa kultury duchowej i materialnej ludzkości, to również ważne zadania, jakie stawiamy sobie organizując ten bieg. Forma, jaka została wybrana do uczczenia tego wydarzenia, to popularyzacja biegania, jako najprostszej formy rekreacji fizycznej oraz propagowanie zdrowego trybu życia wśród młodzieży naszego regionu. Bieg przeprowadzany jest w dniu 16 grudnia w kolejną rocznicę pacyfikacji Kopalni Wujek. Ma on charakter otwarty i skierowany jest do uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych województwa śląskiego. Każda ze szkół reprezentowana jest przez dziewięciu uczniów oraz opiekuna. Szkoła obiera sobie patrona biegu, jednego z zabitych górników i w koszulkach z jego wizerunkiem (ufundowane przez ŚCWiS) uczniowie zmierzają pod Pomnik Krzyż Zastrzelonych Górników z Kopalni Wujek. Początkiem biegu jest dowolnie wybrana przez szkołę lokalizacja. Uczniowie wraz z opiekunem poruszają się wyłącznie w miejscach przeznaczonych dla ruchu pieszych. Wszyscy biegacze spotykają się u zbiegu ulicy Wincentego Pola i Mikołowskiej, skąd cała grupa, zamkniętą dla ruchu ulicą, udaje się pod Krzyż Pomnik Zastrzelonych Górników z Kopalni Wujek. 18
MIEJSCE PAMIĘCI POMNIK KRZYŻ Po zakończeniu pacyfikacji 16 grudnia 1981, w tym samym dniu, przy murze kopalni ustawiono pierwszy krzyż. Miejsce to stało się terenem organizacji obchodów rocznicowych pacyfikacji KWK Wujek. W 1987 r. Kazimierz Świtoń utworzył Społeczny Komitet Budowy Pomnika Górników Kopalni Wujek. Komitet 28 marca 1988 r. złożył wniosek o swoją rejestrację. Władze go odrzuciły. 7 października 1989 r. zarejestrowano Społeczny Komitet Budowy Pomnika Ku Czci Górników Kopalni Węgla Kamiennego Wujek w Katowicach Poległych 16.12.1981 r., a 28 stycznia 1990 r. odbyło się jego pierwsze walne posiedzenie. Krzyż 1981 r. Krzyż 1990 r. Krzyż 1991 r. Konkurs na projekt monumentu rozstrzygnięto 15 listopada 1990 r., a budowę rozpoczęto 23 czerwca 1991 r. Ostatecznie Pomnik Ku Czci Poległych Górników odsłonięto 15 grudnia 1991 r., w dzień przed dziesiątą rocznicą strzałów na Wujku. Dokonał go ówczesny prezydent Polski Lech Wałęsa z Janiną Stawisińską. Monument poświęcił ówczesny nuncjusz apostolski abp Józef Kowalczyk. 19
Scenariusz zajęć edukacyjnych Przygotowanie do świadomego udziału w Biegu Dziewięciu Górników OPRACOWANIE: Krystian Kazimierczuk Akademicki Zespół Szkół Ogólnokształcących Chorzów I Założenia zajęć edukacyjnych (lekcji: historii, wos, historia i społeczeństwo, lekcja wychowawcza) 1. Przygotowanie uczniów do świadomego i godnego uczestnictwa w projekcie edukacyjnym Bieg Dziewięciu Górników. 2. Nauka o wydarzeniach historycznych związanych z wprowadzeniem stanu wojennego w Polsce. 3. Nauczanie z wykorzystaniem materiałów źródłowych poprzez fotografie o wartości historycznej, w obszarze przeszłości osobistej i rodzinnej. 4. Budowanie umiejętności bycia strażnikiem pamięci bohaterów KWK WUJEK. 5. Pokazanie górników nie tylko, jako ofiar ale również postaci żywej pamięci. 6. Przygotowanie do wizyty w miejscu pamięci ŚCWiS w Katowicach. II Cele lekcji i ich operacjonalizacja A: Cele wychowawcze: 1. Wytworzenie poczucia empatii u młodego człowieka. 2. Budowanie sfery emocjonalności uczniów. 3. Budowanie poczucia i rozumienia, prawa godności ludzkiej jako naturalnego prawa człowieka. 4. Budowanie umiejętności bycia. solidarnym, we współczesnym świecie. 5. Zbudowanie stosownej wrażliwości oraz potrzeby rozumienia, młodego człowieka o ważności bycia i obcowania, w środowisku miejsca pamięci. Ważne aby tu być! B: Cele poznawcze: 1. Zaznajomienie społeczności uczniowskiej z historią stanu wojennego w Polsce w 1981 r. 2. Zapoznanie uczniów z historią pacyfikacji KWK Wujek. 3. Poznanie biografii poległych dziewięciu górników KWK Wujek. 4. Prezentacja miejsca pamięci Śląskie Centrum Wolności i Solidarności. Pomnik Krzyż. C: Kształcące: 1. Umiejętność analizy źródeł historycznych. 2. Umiejętność dostrzegania potrzeby archiwizowania dokumentów historii osobistej i rodzinnej. 3. Umiejętność analizowania albumu zdjęć Fotografia jako ważny rodzaj źródła historycznego. 4. Wykonywania analiz porównawczych życiorysów, dokumentacji fotograficznej, refleksji słownych. 5. Umiejętność wykonania poleceń karty pracy ucznia. III Tok lekcji 1. Nauczyciel wprowadza uczniów, w tematykę zajęć przedstawiając literaturę przedmiotu, w tym książki zalecane jako obowiązkowe oraz Regulamin Biegu Dziewięciu Górników. 2. Nauczyciel przedstawia uczniom Album Śląskiego Centrum Wolności i Solidarności Bieg Dziewięciu Górników Katowice 2015. 20
3. Zastosowanie nauczania polimetodycznego: Metodą wykładu nauczyciel opowiada w krótkich słowach o czasach stanu wojennego 1981 r. Nauczyciel dzieli społeczność uczniowską na dziewięć grup eksperckich. Każda grupa otrzymuje materiał źródłowy poświęcony pomordowanym górnikom KWK Wujek Skserowane karty albumu str. 7-15. Uczniowie dokonują analizy materiałów źródłowych. Uczniowie wspólnie wypełniają karty pracy nr 1,2,3. Po wykonaniu wszystkich poleceń, reprezentant każdej grupy przedstawia na forum efekt pracy zespołowej tak, by każda z grup mogła zapoznać się z postaciami wszystkich bohaterów. Nauczyciel rozpoczyna dyskusję na temat elementów porównawczych, w historiach Dziewięciu Górników. Na tablicy uczniowie zapisują elementy porównawcze, w osobistych biografiach górników. Zadanie domowe. 4. Nauczyciel przedstawia aksjologiczne powody udziału w projekcie edukacyjnym Bieg Dziewięciu Górników. Karta pracy nr 1 Udziel odpowiedzi na następujące pytania, dotyczące materiału historycznego związanego, z dokumentacją fotograficzną życia górników. Pytanie nr 1 Jakie informacje możemy uzyskać z fotografii zamieszczonych w albumie okolicznościowym ŚCWiS Bieg Dziewięciu Górników? Pytanie nr 2 Jakie informacje możemy uzyskać ze zdjęć o bohaterskich górnikach? Pytanie nr 3 Jakie fakty historyczne dotyczące osobistego życia górników można odczytać z ikonografii zdjęć? Pytanie nr 4 Co mówią nam zdjęcia o ówczesnych zwyczajach, obyczajach, stylizacji itp.? Karta pracy nr 2 Dokonaj odpowiedzi na następujące pytania dotyczące materiału źródłowego związanego z dokumentacją tekstową. Pytanie nr 1 Jaka była droga kariery zawodowej górnika? Pytanie nr 2 Jakie obowiązki wykonywał górnik w KWK Wujek? Pytanie nr 3 Jak zginął górnik w czasie pacyfikacji kopalni? Karta pracy nr 3 Udziel odpowiedzi na pytania dotyczące cytatów, z wypowiedzi członków rodzin pomordowanych górników. Pytanie nr 1 W jaki sposób relacje rodzin uzupełniają to, co możemy zobaczyć na zdjęciach rodzinnych? Pytanie nr 2 Jakie jest główne uczucie ludzi, wypowiadających te słowa? Zadanie domowe Zapoznaj się z treścią wiersza autorstwa Marii Szcześniak Chłopcy z kopalni Wujek i odpowiedz na pytanie: Co dla Ciebie znaczy być wolnym człowiekiem? Scenariusz do pobrania na stronie www.scwis.org.pl w zakładce: 2016 ROK PAMIĘCI OFIAR PACYFIKACJI KWK WUJEK 21
W 2015 roku w BIEGU DZIEWIĘCIU GÓRNIKÓW brały udział następujące szkoły z województwa śląskiego: 1. Zespół Szkół Technicznych i Ogólnokształcących nr 2 w Katowicach 2. Akademicki Zespół Szkół Ogólnokształcących w Chorzowie 3. Gimnazjum nr 22 z Oddziałami Integracyjnymi im. Stanisława Staszica w Katowicach 4. Centrum Edukacji w Zabrzu 5. Gimnazjum nr 9 z Oddziałami Integracyjnymi im. Jana Pawła II w Rudzie Śląskiej 6. Gimnazjum nr 16 im. Marii Konopnickiej w Sosnowcu 7. Zespół Szkół nr 5 w Rudzie Śląskiej 8. Zespół Szkół Technicznych im. Stanisława Staszica w Rybniku 9. Liceum Ogólnokształcące Mistrzostwa Sportowego w Katowicach 10. Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych COGITO w Siemianowicach Śląskich 11. Zespół Szkół Zawodowych Specjalnych nr 6 w Katowicach 12. Szkoła Podstawowa nr 65 im. Gustawa Morcinka w Katowicach 13. Gimnazjum nr 11 im. Adama Mickiewicza w Katowicach 14. Gimnazjum nr 5 im. Pawła Stellera w Katowicach 15. Gimnazjum nr 6 z oddziałami sportowymi im. Miłośników Ziemi Śląskiej w Chorzowie 16. Zespół Szkół Gastronomiczno-Usługowych im. Marii Dąbrowskiej w Chorzowie 17. IV Liceum Ogólnokształcące im. Orląt Lwowskich i Gimnazjum nr 9 w Gliwicach 18. Technikum nr 6 im. Jana III Sobieskiego w Jaworznie 19. Gimnazjum nr 1 im. Wojciecha Korfantego w Katowicach 20. Gimnazjum im. Noblistów Polskich w Ornontowicach 21. Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 7 im. Stanisława Ligonia w Katowicach 22. Gimnazjum nr 5 w Zespole Szkół nr 1 w Siemianowicach Śląskich 23. Gimnazjum nr 23 z Oddziałami Integracyjnymi im. Ratowników Górskich w Katowicach 24. Zespół Szkół Technicznych i Ogólnokształcących nr 3 im. Edwarda Abramowskiego w Katowicach 25. Zespół Szkół Przemysłu Spożywczego im. Józefa Rymera w Katowicach 26. Gimnazjum nr 2 z Oddziałami Dwujęzycznymi w Katowicach 27. II Liceum Ogólnokształcące im. rotmistrza Witolda Pileckiego w Mikołowie 28. Gimnazjum nr 1 im. Powstańców Śląskich w Mikołowie 29. Zespół Szkół Technicznych i Ogólnokształcących nr 1 im. Wojciecha Korfantego w Chorzowie 30. Gimnazjum im. Powstańców Śląskich w Strumieniu 31. Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 1 im. Mikołaja Kopernika w Katowicach 32. Zespół Szkół Zawodowych nr 3 im. Adama Kocura w Katowicach 33. Szkoła Podstawowa nr 5 w Katowicach 34. Gimnazjum nr 1 im. Tadeusza Kościuszki w Zawierciu 22
II Liceum Ogólnokształcące im. rotmistrza Witolda Pileckiego w Mikołowie ul. Pokoju 4 43-190 Mikołów Gimnazjum nr 1 im. Powstańców Śląskich w Mikołowie ul. Konstytucji 3 Maja 20 43-190 Mikołów 23
IV Liceum Ogólnokształcące im. Orląt Lwowskich i Gimnazjum nr 9 w Gliwicach ul. Kozielska 1a 44-100 Gliwice Akademicki Zespół Szkół Ogólnokształcących w Chorzowie ul. Dąbrowskiego 36 41-500 Chorzów 24
Centrum Edukacji w Zabrzu ul. 1-go Maja 12 41-800 Zabrze Gimnazjum im. Noblistów Polskich w Ornontowicach ul. Zwycięstwa 7c 43-178 Ornontowice 25
Gimnazjum im. Powstańców Śląskich w Strumieniu ul. 1 Maja 38 43-246 Strumień Gimnazjum nr 1 im. Tadeusza Kościuszki w Zawierciu ul. 11 Listopada 22 42-400 Zawiercie 26
Gimnazjum nr 1 im. Wojciecha Korfantego w Katowicach ul. M. Grażyńskiego 17 40-126 Katowice Gimnazjum nr 2 z Oddziałami Dwujęzycznymi w Katowicach ul. Bartosza Głowackiego 4 40-052 Katowice 27
Gimnazjum nr 5 im. Pawła Stellera w Katowicach ul. Graniczna 27 40-017 Katowice Gimnazjum nr 5 w Zespole Szkół nr 1 w Siemianowicach Śląskich ul. Szymanowskiego 11 41-103 Siemianowice Śląskie 28
Gimnazjum nr 6 z oddziałami sportowymi im. Miłośników Ziemi Śląskiej w Chorzowie ul. Harcerska 2 41-503 Chorzów Gimnazjum nr 9 z Oddziałami Integracyjnymi im. Jana Pawła II w Rudzie Śląskiej ul. Zamenhofa 12 41-706 Ruda Śląska 29
Gimnazjum nr 11 im. Adama Mickiewicza w Katowicach ul. Deszczowa 14 40-318 Katowice Gimnazjum nr 16 im. Marii Konopnickiej w Sosnowcu ul. Legionów 21 41-200 Sosnowiec 30
Gimnazjum nr 22 z Oddziałami Integracyjnymi im. Stanisława Staszica w Katowicach ul. Hetmańska 8 40-560 Katowice Gimnazjum nr 23 z Oddziałami Integracyjnymi im. Ratowników Górskich w Katowicach ul. Medyków 27 40-751 Katowice 31
Liceum Ogólnokształcące Mistrzostwa Sportowego w Katowicach ul. Techników 7 40-326 Katowice Szkoła Podstawowa nr 5 w Katowicach ul. Gallusa 5 40-594 Katowice 32
Szkoła Podstawowa nr 65 im. Gustawa Morcinka w Katowicach ul. Kukułek 2a 40-533 Katowice Technikum nr 6 im. Jana III Sobieskiego w Jaworznie ul. Promienna 65 43-603 Jaworzno 33
Zespół Szkół Gastronomiczno-Usługowych im. Marii Dąbrowskiej w Chorzowie ul. Katowicka 64 41-500 Chorzów Zespół Szkół nr 5 w Rudzie Śląskiej ul. Alojzego Jankowskiego 2 41-710 Ruda Śląska 34
Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 1 im. Mikołaja Kopernika w Katowicach ul. Sienkiewicza 74 40-039 Katowice Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 7 im. Stanisława Ligonia w Katowicach ul. Witosa 23 40-832 Katowice 35
Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych COGITO w Siemianowicach Śląskich ul. Matejki 5 41-100 Siemianowice Śląskie Zespół Szkół Przemysłu Spożywczego im. Józefa Rymera w Katowicach ul. Ks. b-pa Herberta Bednorza 15 40-384 Katowice 36
Zespół Szkół Technicznych i Ogólnokształcących nr 1 im. Wojciecha Korfantego w Chorzowie ul. Sportowa 23 41-506 Chorzów Zespół Szkół Technicznych i Ogólnokształcących nr 2 w Katowicach ul. Mikołowska 131 40-592 Katowice 37
Zespół Szkół Technicznych i Ogólnokształcących nr 3 im. Edwarda Abramowskiego w Katowicach ul. Harcerzy Września 1939 r. Nr 2 40-659 Katowice Zespół Szkół Technicznych im. Stanisława Staszica w Rybniku ul. T. Kościuszki 5 44-200 Rybnik 38
Zespół Szkół Zawodowych nr 3 im. Adama Kocura w Katowicach ul. Szopienicka 66 40-395 Katowice Zespół Szkół Zawodowych Specjalnych nr 6 w Katowicach ul. Rolna 22 40-555 Katowice 39
MUZEUM IZBA PAMIĘCI KOPALNI WUJEK W KATOWICACH ul. Wincentego Pola 65 Zwiedzanie Muzeum oraz udział w lekcjach muzealnych jest bezpłatny Godziny otwarcia: Wtorek, czwartek: 9.00 17.00 Środa, piątek, sobota: 9.00 15.00 Rezerwacje: tel. 32 208 55 33, 32 601 21 08 OGÓLNOPOLSKA ODZNAKA KRAJOZNAWCZA PTTK SZLAKIEM DZIEWIĘCIU Z WUJKA Szczegóły na: http://www.ow_chelm.pttk.pl/index/odznaki/od35.htm www.scwis.org.pl www.facebook.com/scwis www.prlopozycja.pl Stopień brązowy Stopień srebrny Stopień złoty