Skrypty Becka. Alicja Grześkowiak (red.) Prawo karne. 4. wydanie

Skrypty Becka Alicja Grześkowiak (red.) Prawo karne 4. wydanie

SKRYPTY BECKA Prawo karne

W sprzedaży: A. Marek PRAWO KARNE, wyd. 10 Studia Prawnicze L. Gardocki PRAWO KARNE, wyd. 17 Podręczniki Prawnicze J. Grajewski, S. Steinborn PRZEBIEG PROCESU KARNEGO, wyd. 5 Podręczniki Prawnicze A. Marek PRAWO WYKROCZEŃ (MATERIALNE I PROCESOWE), wyd. 7 Edycja Sądowa F. Prusak PRAWO KARNE SKARBOWE Podręczniki Prawnicze M. Gałązka, R. G. Hałas, S. Hypś, D. Szeleszczuk, K. Wiak KODEKS KARNY CZĘŚĆ SZCZEGÓLNA, wyd. 3 Repetytorium Becka KK, KPK, KKW, KSKU, wyd. 18 Edycja Sądowa www.ksiegarnia.beck.pl

Prawo karne Redaktor prof. dr hab. Alicja Grześkowiak prof. KPSW, wieloletni Kierownik Katedry Prawa Karnego KUL Autorzy dr hab. Alicja Grześkowiak, prof. KPSW dr hab. Krzysztof Wiak, prof. KUL dr Filip Ciepły dr Małgorzata Gałązka dr Radosław G. Hałas dr Sławomir Hypś dr Damian Szeleszczuk 4. wydanie poprawione i uzupełnione WYDAWNICTWO C. H. BECK WARSZAWA 2012

Poszczególne części opracowali: Dr hab. Alicja Grześkowiak: Cz. I Rozdz. I, Cz. II Rozdz. I, Cz. III Rozdz. I. Dr hab. Krzysztof Wiak: Cz. I Rozdz. II, Cz. II Rozdz. VI, Cz. IV Rozdz. III, Rozdz. XI. Dr Filip Ciepły: Cz. II Rozdz. IV, Cz. III Rozdz. V. Dr Małgorzata Gałązka: Cz. II Rozdz. III 26 27, 31 32, Rozdz. VII, Rozdz. VIII, Cz. III Rozdz. VII, Cz. IV Rozdz. XIII, Rozdz. XIV. Dr Radosław G. Hałas: Cz. II Rozdz. II 18 21, Rozdz. III 23 25, 28 30, 33 35, Cz. III Rozdz. VI, Cz. IV Rozdz. IV, Rozdz. VIII, Rozdz. IX, Rozdz. XII. Dr Sławomir Hypś: Cz. II Rozdz. II 22, Cz. III Rozdz. IV, Rozdz. VIII, Cz. IV Rozdz. V, Rozdz. VI, Rozdz. VII. Dr Damian Szeleszczuk: Cz. II Rozdz. V, Cz. III Rozdz. II, Rozdz. III, Cz. IV Rozdz. I, Rozdz. II, Rozdz. X, Rozdz. XV. Wydawca: Aneta Flisek Wydawnictwo C.H. Beck 2012 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C.H. Beck Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN 978-83-255-3904-7 ISBN e-book 978-83-255-3905-4

SPIS TREŚCI Przedmowa... XV Wykaz skrótów... XVII Literatura... XXIII CZĘŚĆ I. Wprowadzenie do nauki prawa karnego Rozdział I. Zagadnienia ogólne... 3 1. Pojęcie prawa karnego... 4 I. Definicja prawa karnego... 4 II. Cechy prawa karnego... 5 2. Rodzaje prawa karnego... 9 3. Funkcje prawa karnego... 11 I. Funkcja ochronna prawa karnego... 12 II. Funkcja kompensacyjna prawa karnego... 18 III. Funkcja gwarancyjna prawa karnego... 18 4. Zasady prawa karnego... 19 I. Zasady ogólnoprawne... 19 II. Kodeksowe zasady prawa karnego... 25 5. Prawo karne a moralność... 26 6. Prawo karne i polityka. Problem przestępstw politycznych... 33 7. Nauki pokrewne i pomocnicze dla prawa karnego... 38 8. Nauka prawa karnego... 39 9. Nauka polskiego prawa karnego... 48 Rozdział II. Ustawa karna i jej obowiązywanie... 57 10. Źródła prawa karnego... 58 11. Przepisy prawa karnego... 61 12. Wykładnia przepisów prawa karnego... 64 13. Obowiązywanie ustawy karnej pod względem czasu... 66 14. Obowiązywanie ustawy karnej w przestrzeni... 69 15. Znaczenie wyroków obcych... 73 16. Ekstradycja i azyl... 74 17. Immunitety i abolicja... 76

VI Spis treści CZĘŚĆ II. Nauka o przestępstwie Rozdział I. Definicja przestępstwa... 81 18. Definicja przestępstwa... 82 19. Elementy przestępstwa... 86 I. Określoność jako element przestępstwa... 86 II. Bezprawność czynu jako element przestępstwa (nullum crimen sine iniuria)... 88 III. Karalność jako element przestępstwa... 90 IV. Wina jako element przestępstwa (nullum crimen sine culpa)... 90 1. Zasada winy... 90 2. Koncepcje winy... 92 3. Wina na tle polskiej doktryny prawa karnego... 96 V. Społeczna szkodliwość czynu jako element przestępstwa. Karygodność czynu (nullum crimen sine damno sociali magis quam minimo)... 97 Rozdział II. Struktura przestępstwa... 101 20. Dobro chronione (przedmiot przestępstwa)... 101 21. Podmiot przestępstwa... 102 22. Strona przedmiotowa przestępstwa... 105 I. Czyn... 105 II. Skutek i związek przyczynowy... 107 III. Okoliczności modalne i przedmiot wykonawczy... 109 23. Strona podmiotowa... 109 I. Wina umyślna (umyślność)... 110 II. Wina nieumyślna (nieumyślność)... 111 III. Wina mieszana... 112 24. Klasyfikacja (podział) przestępstw... 113 I. Zbrodnie i występki... 114 II. Przestępstwa z działania i z zaniechania... 115 III. Przestępstwa materialne (skutkowe) i formalne (bezskutkowe)... 115 IV. Przestępstwa powszechne i indywidualne... 116 V. Przestępstwa umyślne i nieumyślne... 117 VI. Przestępstwa z naruszenia i narażenia na niebezpieczeństwo dobra chronionego... 117 VII. Przestępstwa trwałe i jednochwilowe... 118 VIII. Przestępstwa przechodnie i nieprzechodnie... 119 IX. Przestępstwa w typie podstawowym, kwalifikowanym i uprzywilejowanym... 119 X. Przestępstwa publicznoskargowe i prywatnoskargowe... 120 Rozdział III. Okoliczności wyłączające bezprawność (kontratypy)... 123 25. Pojęcie kontratypu i rodzaje kontratypów... 123 26. Obrona konieczna... 124 27. Stan wyższej konieczności... 127 28. Ryzyko nowatorstwa... 129 29. Eksperyment medyczny... 130

Spis treści VII 30. Dozwolona krytyka (wyłączenie bezprawności pomówienia)... 131 31. Ostateczna potrzeba... 132 32. Działanie w granicach uprawnień i obowiązków służbowych... 133 33. Zgoda dysponenta dobra prawnego (zgoda pokrzywdzonego)... 134 34. Zabiegi lecznicze i kosmetyczne... 135 35. Karcenie małoletniego... 136 36. Ryzyko w sporcie... 137 37. Zwyczaj jako kontratyp... 138 Rozdział IV. Okoliczności wyłączające winę... 139 38. Uwagi wprowadzające... 139 39. Nieletniość... 140 40. Niepoczytalność... 141 I. Niepoczytalność w Kodeksie karnym... 141 II. Poczytalność ograniczona... 143 III. Wprawienie się w stan nietrzeźwości lub odurzenia... 143 41. Błąd... 144 I. Pojęcie błędu... 144 II. Błąd co do faktu... 145 III. Błąd co do kontratypu i okoliczności wyłączającej winę... 147 IV. Błąd co do prawa... 147 42. Stan wyższej konieczności jako okoliczność wyłączająca winę... 148 43. Rozkaz... 149 Rozdział V. Formy stadialne przestępstwa... 153 44. Formy stadialne... 153 45. Przygotowanie... 154 46. Usiłowanie... 155 47. Usiłowanie nieudolne... 157 48. Czynny żal... 159 49. Dokonanie... 160 Rozdział VI. Formy współdziałania przestępnego... 161 50. Formy zjawiskowe... 162 51. Sprawstwo i jego postacie... 163 52. Podżeganie... 165 53. Pomocnictwo... 166 54. Zasady odpowiedzialności za współdziałanie przestępne... 167 Rozdział VII. Zbieg przestępstw... 171 55. Pojęcie i rodzaje zbiegu przestępstw... 171 56. Pozorny zbieg przestępstw... 172 57. Realny zbieg przestępstw... 176 58. Czyn ciągły a ciąg przestępstw porównanie... 177 Rozdział VIII. Zbieg przepisów... 179 59. Pojęcie zbiegu przepisów... 179

VIII Spis treści 60. Pozorny zbieg przepisów... 180 61. Rzeczywisty zbieg przepisów... 182 CZĘŚĆ III. Środki penalne Rozdział I. Pojęcie i teorie kary... 187 62. Definicja kary... 187 63. Cechy kary... 189 64. Cele kary... 193 65. Zasady gwarancyjne dotyczące kary... 194 66. Racjonalizacja kary i teorie kary... 195 I. Racjonalizacja kary... 195 II. Teorie kary... 195 Rozdział II. Kary... 201 67. Katalog kar... 201 68. Kara grzywny... 203 69. Kara ograniczenia wolności... 205 70. Kara pozbawienia wolności... 207 71. Kara 25 lat pozbawienia wolności... 209 72. Kara dożywotniego pozbawienia wolności... 210 73. Problem kary śmierci... 210 Rozdział III. Środki karne... 213 74. Katalog środków karnych... 213 75. Pozbawienie praw publicznych... 215 76. Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności... 216 77. Zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi... 217 78. Obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami, zakaz zbliżania się do określonych osób lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu... 218 79. Nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym... 219 80. Zakaz wstępu na imprezę masową... 219 81. Zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych... 220 82. Zakaz prowadzenia pojazdów... 221 83. Przepadek... 224 84. Obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienie za doznaną krzywdę.. 227 85. Nawiązka... 227 86. Świadczenie pieniężne... 229 87. Podanie wyroku do publicznej wiadomości... 230 Rozdział IV. Środki probacyjne... 231 88. Istota środków probacyjnych... 231 89. Warunkowe umorzenie postępowania... 232 I. Pojęcie... 232

Spis treści IX II. Przesłanki stosowania... 233 III. Obowiązki próby... 236 IV. Skutki przebiegu próby... 238 90. Warunkowe zawieszenie wykonania kary... 240 I. Pojęcie... 240 II. Przesłanki stosowania... 240 III. Grzywna przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary... 241 IV. Obowiązki próby... 242 V. Skutki przebiegu okresu próby... 244 91. Warunkowe zwolnienie z odbycia reszty kary pozbawienia wolności... 246 I. Pojęcie... 246 II. Przesłanki... 246 III. Obowiązki okresu próby... 249 IV. Skutki przebiegu okresu próby... 249 V. Zwolnienie od reszty kary ograniczenia wolności oraz środków karnych... 250 Rozdział V. Środki zabezpieczające... 253 92. Uwagi wprowadzające... 253 93. Środki lecznicze... 254 I. Przesłanki stosowania środków leczniczych... 254 II. Umieszczenie sprawcy niepoczytalnego w zakładzie psychiatrycznym... 255 III. Umieszczenie sprawcy o poczytalności w znacznym stopniu ograniczonej w zakładzie karnym, w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne... 256 IV. Umieszczenie w zakładzie zamkniętym lub skierowanie na leczenie ambulatoryjne sprawcy przestępstwa przeciwko wolności seksualnej, popełnionego w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych, stosowane po odbyciu kary... 257 V. Umieszczenie sprawcy uzależnionego w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego i skierowanie na leczenie ambulatoryjne lub rehabilitację... 258 94. Środki nielecznicze... 259 Rozdział VI. Zasady wymiaru kary i środków karnych... 261 95. Ustawowy wymiar kary i środków karnych... 261 96. Sądowy wymiar kary... 266 I. Zasady sądowego wymiaru kary... 266 II. Dyrektywy wymiaru kary... 267 1. Dyrektywy ogólne... 268 1.1. Dyrektywa sprawiedliwościowa... 268 1.2. Prewencja ogólna... 268 1.3. Prewencja szczególna... 269 1.4. Problem dyrektywy wiodącej... 269 2. Dyrektywy szczegółowe... 270 2.1. Dyrektywa wymiaru kary wobec nieletnich i młodocianych... 270 2.2. Dyrektywy wymiaru poszczególnych rodzajów kar... 271 III. Okoliczności wpływające na sądowy wymiar kary... 272

X Spis treści Rozdział VII. Kara łączna... 275 97. Pojęcie i przesłanki orzekania kary łącznej... 275 98. Sposób łączenia kar... 276 99. Dyrektywy wymiaru kary łącznej... 279 Rozdział VIII. Wyłączenie karalności sprawcy, zatarcie skazania... 281 100. Istota okoliczności wyłączających karalność za przestępstwo... 281 101. Okoliczności uchylające karalność z mocy prawa... 281 I. Przedawnienie... 281 II. Śmierć sprawcy... 284 III. Immunitet materialny... 284 IV. Ustawowe klauzule niekaralności... 284 102. Okoliczności polegające na darowaniu kary... 285 I. Ułaskawienie przez Prezydenta RP... 285 II. Amnestia i abolicja... 286 III. Odstąpienie od wymierzenia kary (łaska sędziowska)... 286 103. Zatarcie skazania... 287 CZĘŚĆ IV. Część szczególna Rozdział I. Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa wojenne... 291 104. Uwagi ogólne... 291 105. Wojna napastnicza (art. 117 KK)... 293 106. Ludobójstwo (art. 118 KK)... 294 107. Zamach przeciwko grupie ludności (art. 118a KK)... 295 108. Dyskryminacja (art. 119 KK)... 296 109. Przestępstwa wojenne... 296 Rozdział II. Przestępstwa przeciwko rzeczypospolitej polskiej... 299 110. Uwagi ogólne... 299 111. Zamach stanu (art. 127 KK)... 300 112. Zamach na konstytucyjny organ państwa (art. 128 KK)... 301 113. Zdrada dyplomatyczna (art. 129 KK)... 301 114. Szpiegostwo (art. 130 KK)... 302 115. Znieważenie Narodu lub RP (art. 133 KK)... 303 116. Prawnokarna ochrona Prezydenta RP... 304 Rozdział III. Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu... 307 117. Rodzajowe dobro chronione... 308 118. Zabójstwo w typie podstawowym (art. 148 1 KK)... 309 119. Typy kwalifikowane zabójstwa (art. 148 2 3 KK)... 309 120. Zabójstwo z afektu (art. 148 4 KK)... 312 121. Dzieciobójstwo (art. 149 KK)... 312 122. Eutanazja (art. 150 KK)... 313 123. Doprowadzenie człowieka do targnięcia się na własne życie (art. 151 KK)... 314 124. Ochrona życia dziecka poczętego (art. 152 154 KK)... 314 125. Nieumyślne spowodowanie śmierci (art. 155 KK)... 318

Spis treści XI 126. Spowodowanie uszczerbku na zdrowiu (art. 156 157a KK)... 318 127. Udział w bójce lub pobiciu (art. 158 159 KK)... 320 128. Narażenie człowieka na niebezpieczeństwo (art. 160 161 KK)... 322 129. Nieudzielenie pomocy (art. 162 KK)... 322 Rozdział IV. Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu i bezpieczeństwu w komunikacji... 325 130. Rodzajowe dobro chronione... 325 131. Sprowadzenie zdarzenia powszechnie niebezpiecznego (art. 163 KK)... 326 132. Porwanie statku (art. 166 KK)... 327 133. Przygotowanie do piractwa morskiego (art. 170 KK)... 328 134. Sprowadzenie katastrofy komunikacyjnej (art. 173 KK)... 328 135. Wypadek komunikacyjny (art. 177 KK)... 329 136. Prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości (art. 178a KK)... 330 Rozdział V. Przestępstwa przeciwko wolności, wolności sumienia i wyznania... 331 137. Rodzajowe dobro chronione... 331 138. Pozbawienie wolności (art. 189 KK)... 331 139. Handel ludźmi (art. 189a KK)... 332 140. Groźba karalna (art. 190 1 KK)... 334 141. Nękanie (art. 190a KK)... 335 142. Zmuszanie (art. 191 KK)... 336 143. Utrwalanie wizerunku nagiej osoby bez jej zgody (art. 191a KK)... 337 144. Wykonanie zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta (art. 192 KK)... 338 145. Naruszenie miru domowego (art. 193 KK)... 339 146. Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania (art. 194 196 KK)... 340 ROZDZIAŁ VI. Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajowości.. 343 147. Rodzajowe dobro chronione... 343 148. Zgwałcenie (art. 197 KK)... 343 149. Wykorzystanie seksualne osoby niepoczytalnej lub bezradnej (art. 198 KK). 345 150. Nadużycie stosunku zależności lub krytycznego położenia (art. 199 KK)... 346 151. Czyn lubieżny (art. 200 KK)... 347 152. Nawiązywanie kontaktu z małoletnim w celu wykorzystania seksualnego (art. 200a KK)... 348 153. Propagowanie lub pochwalanie zachowań pedofilskich (art. 200b KK)... 349 154. Przestępstwo kazirodztwa (art. 201 KK)... 350 155. Pornografia (art. 202 KK)... 351 156. Zmuszanie do prostytucji (art. 203 KK)... 353 157. Przestępstwa związane ze zjawiskiem prostytucji (art. 204 KK)... 354 Rozdział VII. Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece... 355 158. Rodzajowe dobro chronione... 355 159. Bigamia (art. 206 KK)... 355 160. Znęcanie się (art. 207 KK)... 356 161. Rozpijanie małoletniego (art. 208 KK)... 358 162. Niealimentacja (art. 209 KK)... 359 163. Porzucenie dziecka lub osoby nieporadnej (art. 210 KK)... 360

XII Spis treści 164. Uprowadzenie dziecka lub osoby nieporadnej (art. 211 KK)... 361 165. Nielegalna adopcja (art. 211a KK)... 362 Rozdział VIII. Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej... 365 166. Rodzajowe dobro chronione... 365 167. Przestępstwo zniesławienia (art. 212 KK)... 366 168. Przestępstwo zniewagi (art. 216 KK)... 366 169. Przestępstwo naruszenia nietykalności cielesnej (art. 217 i 217a KK)... 367 Rozdział IX. Przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego... 369 170. Rodzajowe dobro chronione... 369 171. Naruszenie nietykalności (art. 222 KK) i czynna napaść (art. 223 KK) na funkcjonariusza publicznego... 370 172. Przestępstwo łapownictwa biernego (art. 228 KK)... 372 173. Przestępstwo łapownictwa czynnego (art. 229 KK)... 373 174. Płatna protekcja (art. 230 KK) i handel wpływami (art. 230a KK)... 374 175. Przestępstwo nadużycia władzy (art. 231 KK)... 374 176. Inne przestępstwa mające zapobiegać zjawisku korupcji... 375 Rozdział X. Przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości... 377 177. Fałszywe zeznania (art. 233 KK)... 377 178. Fałszywe oskarżenie (art. 234 KK)... 379 179. Zatajanie dowodów niewinności (art. 236 KK)... 379 180. Poplecznictwo (art. 239 KK)... 380 181. Zaniechanie powiadomienia o popełnionym przestępstwie (art. 240 KK)... 381 182. Niestosowanie się do orzeczeń sądu (art. 244 KK)... 382 183. Samouwolnienie (art. 242 KK)... 383 184. Uwolnienie osoby pozbawionej wolności (art. 243 KK)... 384 185. Rozpowszechnianie wiadomości z postępowania karnego (art. 241 KK)... 385 Rozdział XI. Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu... 387 186. Wzięcie zakładnika (art. 252 KK)... 388 187. Czynny udział w zbiegowisku (art. 254 KK)... 389 188. Nawoływanie do popełnienia przestępstwa (art. 255 255a KK)... 389 189. Propagowanie totalitaryzmu oraz nawoływanie do nienawiści (art. 256 257 KK)... 390 190. Branie udziału w zorganizowanej grupie lub związku mającym na celu popełnienie przestępstwa (art. 258 259 KK)... 391 191. Przestępstwa związane z wytwarzaniem, posiadaniem i obrotem bronią palną oraz amunicją (art. 263 KK)... 393 192. Pozostałe typy przestępstw przeciwko porządkowi publicznemu... 394 Rozdział XII. Przestępstwa przeciwko ochronie informacji... 397 193. Rodzajowe dobro chronione... 397 194. Przestępstwo ujawnienia lub bezprawnego wykorzystania informacji niejawnych... 398 195. Przestępstwo naruszenia tajemnicy korespondencji... 399

Spis treści XIII Rozdział XIII. Przestępstwa przeciwko mieniu i obrotowi gospodarczemu... 401 196. Charakterystyka ogólna... 402 197. Kradzież zwykła (art. 278 KK)... 403 198. Kradzież z włamaniem (art. 279 KK)... 404 199. Przestępstwa rozbójnicze... 405 I. Charakterystyka ogólna... 405 II. Rozbój typ podstawowy (art. 280 1 KK)... 405 III. Kwalifikowany typ rozboju (art. 280 2 KK)... 407 IV. Kradzież rozbójnicza (art. 281 KK)... 408 V. Wymuszenie rozbójnicze (art. 282 KK)... 409 200. Kradzież leśna (art. 290 KK)... 410 201. Zabór pojazdu mechanicznego (art. 289 KK)... 410 202. Przywłaszczenie (art. 284 KK)... 411 203. Oszustwo (art. 286 1 KK)... 412 204. Przestępstwo tzw. oszustwa pokradzieżowego (art. 286 2 KK)... 413 205. Kradzież impulsów telefonicznych (art. 285 KK)... 413 206. Paserstwo (art. 291 292 KK)... 414 207. Zamachy na nienaruszalność cudzej rzeczy (art. 288 KK)... 414 208. Komputerowe przestępstwa przeciwko mieniu... 415 209. Uprzywilejowane i kwalifikowane typy przestępstw przeciwko mieniu... 416 210. Pranie brudnych pieniędzy (art. 299 KK)... 416 211. Nadużycie zaufania (art. 296 KK)... 417 212. Oszustwo gospodarcze i ubezpieczeniowe... 417 Rozdział XIV. Przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów oraz obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi... 419 213. Charakterystyka ogólna... 419 214. Fałsz materialny dokumentu (art. 270 1 KK)... 420 215. Fałsz intelektualny dokumentu i wyłudzenie poświadczenia nieprawdy... 421 216. Przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentu stwierdzającego tożsamość... 422 217. Fałszerstwa z rozdziału chroniącego obrót pieniędzmi i papierami wartościowymi... 422 Rozdział XV. Przestępstwa przeciwko obronności i obowiązkowi pełnienia służby wojskowej... 425 218. Gwałtowny zamach na jednostkę Sił Zbrojnych (art. 140 KK)... 425 219. Służba w obcym wojsku (art. 141 KK)... 426 220. Samowolne oddalenie (art. 338 KK)... 428 221. Dezercja (art. 339 KK)... 429 Indeks rzeczowy... 431

PRZEDMOWA Przedkładamy czwarte wydanie skryptu Prawo karne, poprawione i uzupełnione. Skrypt opracowano z myślą o studentach i absolwentach wydziałów prawa oraz administracji, a także innych studiów, które przewidują wykłady z tego przedmiotu. Służyć może pomocą także doktorantom i prawnikom praktykom. W skrypcie omówione zostały z odpowiednim pogłębieniem doktrynalnym podstawowe i najbardziej istotne problemy wchodzące w skład wykładu z prawa karnego, obejmujące część ogólną i szczególną tego prawa, którym podstawę dały rozwiązania polskiego prawa karnego. Znajduje się w nim także wiele odniesień do orzecznictwa sądowego. Skrypt zawiera wiadomości z zakresu prawa karnego systematycznie ułożone według układu przedmiotowego, zgodnie z którym odbywają się wykłady uniwersyteckie. Jednak w niektórych miejscach nieco odbiega on od schematów współcześnie stosowanych w polskiej dydaktyce tego przedmiotu, co podyktowane zostało chęcią nawiązania do ujęć tradycyjnie przyjmowanych w nauce prawa karnego, ale też koniecznością dostosowania skryptu do wymogów odpowiadających współczesnym potrzebom znajomości różnorodnych rozwiązań prawa karnego. Autorzy włączyli do treści skryptu również przykłady, które ilustrują omawiane zagadnienia, co ułatwić ma ich zrozumienie, a także służyć jako materiał ćwiczeniowy. Sposób ujęcia omawianych najważniejszych zagadnień z prawa karnego gwarantować powinien efektywną naukę tego przedmiotu i zrozumienie jego kluczowych problemów. Wskazana na początku skryptu literatura obejmuje jedynie najważniejsze pozycje podręcznikowe i komentarze z prawa karnego. Każdy rozdział jest natomiast poprzedzony bibliografią odnoszącą się do przedstawianych w nim problemów. Zawarte w niej wykazy piśmiennictwa obejmują nie tylko najbardziej istotne dla danego tematu polskie monografie oraz artykuły, ale znajdują się w nich także odniesienia do piśmiennictwa obcego, co nie tylko wzbogaca analizy teoretyczne, ale wydaje się również niezbędne przy otwarciu studiów uniwersyteckich i znajomości języków obcych. Autorzy skryptu z wdzięcznością przyjmą wszystkie uwagi mogące służyć udoskonaleniu tekstu. Alicja Grześkowiak Lublin, maj 2012 r.

WYKAZ SKRÓTÓW 1. Źródła A. Źródła prawa ABWiAWU... ustawa z 24.5.2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 29, poz. 154 ze zm.) AlkU... ustawa z 26.10.1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473 ze zm.) BrońU... ustawa z 21.5.1999 r. o broni i amunicji (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 52, poz. 525 ze zm.) CudzU... ustawa z 13.6.2003 r. o cudzoziemcach (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 264, poz. 1573 ze zm.) EKPC... Konwencja z 4.11.1950 r. o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) DozElektrU... ustawa z 7.9.2007 r. o wykonywaniu kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 142, poz. 960 ze zm.) GranicaU... ustawa z 12.10.1990 r. o ochronie granicy państwowej (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 12, poz. 67 ze zm.) GwarSumWyznU... ustawa z 17.5.1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 231, poz. 1965 ze zm.) IPNU... ustawa z 18.12.1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 63, poz. 424 ze zm.) KC... Kodeks cywilny KK... Kodeks karny KK z 1932 r.... Kodeks karny z 1932 r. KK z 1969 r.... Kodeks karny z 1969 r. KKS... Kodeks karny skarbowy KKW... Kodeks karny wykonawczy Konstytucja RP... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm. i ze sprost.) KPK... Kodeks postępowania karnego

XVIII Wykaz skrótów KRKU... ustawa z 24.5.2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 292 ze zm.) KRO... Kodeks rodzinny i opiekuńczy KSH... Kodeks spółek handlowych KW... Kodeks wykroczeń MandU... ustawa z 9.5.1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 7, poz. 29 ze zm.) MPPOiP... Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 19.12.1966 r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167) NarkU... ustawa z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 124 ze zm.) NielU... ustawa z 26.10.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178 ze zm.) ObrRPU... ustawa z 21.11.1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416 ze zm.) ObszarMorskiU... ustawa z 21.3.1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1502 ze zm.) OchrCudzU... ustawa z 13.6.2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 189, poz. 1472 ze zm.) OchrInfNiejawU... ustawa z 5.8.2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. Nr 182, poz. 1228) PlanRodzU... ustawa z 7.1.1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz.U. Nr 17, poz. 78 ze zm.) PodmZbiorU... ustawa z 28.10.2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz.U. Nr 197, poz. 1661 ze zm.) PolU... ustawa z 6.4.1990 r. o Policji (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 287, poz. 1687 ze zm.) PrAdw... ustawa z 26.5.1982 r. Prawo o adwokaturze (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188 ze zm.) PrBank... ustawa z 29.8.1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) PrDrog... ustawa z 20.6.1997 r. Prawo o ruchu drogowym (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 ze zm.) PrFarm... ustawa z 6.9.2001 r. Prawo farmaceutyczne (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271 ze zm.) ProkU... ustawa z 20.6.1985 r. o prokuraturze (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 270, poz. 1599 ze zm.) PrSzkol... ustawa z 27.7.2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365 ze zm.) PrUSP... ustawa z 27.7.2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.)

Wykaz skrótów XIX PWKK... ustawa z 6.6.1997 r. Przepisy wprowadzające Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 554 ze zm.) RadPrU... ustawa z 6.7.1982 r. o radcach prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65 ze zm.) RPDU... ustawa z 6.1.2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka (Dz.U. Nr 6, poz. 69 ze zm.) SMTK... Rzymski Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego z 17.7.1998 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 708) SwobGospU... ustawa z 2.7.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 ze zm.) TkanU... ustawa z 1.7.2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (Dz.U. Nr 169, poz. 1411 ze zm.) TKU... ustawa z 1.8.1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643 ze zm.) UjawDokU... ustawa z 18.10.2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944 1990 oraz treści tych dokumentów (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 63, poz. 425 ze zm.) WybuchU... ustawa z 21.6.2002 r. o materiałach wybuchowych przeznaczonych do użytku cywilnego (Dz.U. Nr 117, poz. 1007 ze zm.) ZawLekU... ustawa z 5.12.1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 277, poz. 1634 ze zm.) ZbrodD... dekret z 31.8.1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego (tekst jedn. Dz.U. z 1946 r. Nr 69, poz. 377 ze zm.) B. Inne EV... Jan Paweł II, Evangelium Vitae, encyklika o wartości i nienaruszalności życia ludzkiego, 25.3.1995 r. Uzasadnienie... Uzasadnienie rządowego projektu nowego kodeksu karnego, [w:] Nowe kodeksy karne z 1997 r. z uzasadnieniami, Warszawa 1997 2. Organy orzekające SA... Sąd Apelacyjny SN... Sąd Najwyższy SN (7)... Sąd Najwyższy w składzie 7 sędziów TK... Trybunał Konstytucyjny 3. Czasopisma An. UMCS... Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Biul. PK... Biuletyn Prawa Karnego CzPKiNP... Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych GSP... Gdańskie Studia Prawnicze