Wykaz gatunków i odmian gospodarczych topól Obowiązujący zakres do sprawozdania pt. Charakterystyka topól [opis,rys] obowiązuje pełny opis z rysunkiem liści z krótkopędów i z długopedów [zn] obowiązuje nazwa, formuła i klon topoli oraz jej znaczenie gospodarcze Uwaga : na sprawdzianie ustnym obowiązuje umiejętność rozpoznawania topól oznaczonych [opis,rys] Sekcja I. Turanga (Topole różnolistne) 1. Populus euphratica [zn] Sekcja II. Leuce (Topole białe i osiki) Podsekcja Albidae (topole białe) 2. Populus alba [opis,rys] 2a. Populus alba 'Tryńcza III' [zn] 2b. Populus alba 'IBL 145' [zn] 3. Populus bolleana [zn] 4. Populus x canescens [opis,rys] 4a. Populus x canescens 'IBL 55' [zn] Podsekcja Trepidae (osiki) 5. Populus tremula [opis,rys] 6. Populus tremuloides [zn] 7. Populus grandidentata [zn] Sekcja III. Aigeiros (Topole czarne) Europejskie topole czarne 8. Populus nigra [opis,rys] 9. Populus nigra 'Italica' [opis,rys] 10. Populus uzbekistanica 'Afganica' [zn] 11. Populus nigra 'Plateriensis' [zn] Amerykańskie topole czarne 12. Populus deltoides [zn] 12a. Populus deltoides var.angulata [zn] 12b. Populus deltoides var.monilifera [zn] 12c. Populus deltoides var.missouriensis [zn] Mieszańce europejskich i amerykańskich topól czarnych 13. Populus x euramericana 'Serotina' [opis,rys] 14. Populus x euramericana 'Marilandica' [opis,rys] 15. Populus x euramericana 'Grandis' [opis,rys] 16. Populus x euramericana 'Robusta' [opis,rys] 16a. Populus 'Robusta Gostynin' [zn] 17. Populus x euramericana 'Gelrica' [opis,rys] 18. Populus x euramericana 'I214' [opis,rys] 19. Populus x euramericana 'I154' [zn] 20. Populus x euramericana 'Löns' [zn] 21. Populus x euramericana 'Flaschlanden' [zn] 22. Populus x euramericana 'Blanc du Poitou' [zn] Sekcja IV. Tacamahaca (Topole basamiczne) Azjatyckie topole basamiczne 23. Populus simonii var.pendula [opis,rys] 24. Populus simonii var.fastigiata [opis,rys] 25. Populus maximowiczii [zn]
Amerykańskie topole balsamiczne 26. Populus trichocarpa [opis,rys] 26a. Populus trichocarpa 'FritziPauley' [zn] 26b. Populus trichocarpa 'Brühl' [zn] 27. Populus candicans [opis,rys] Mieszańce międzysekcyjne i wewnątrz sekcji Tacamahaca Topole otrzymane w Europie 28. Populus x berolinensis [opis,rys] 39. Populus x 'Petrowskyana' [zn] 30. Populus x 'Razumovskyana' [zn] 31. Populus x 'generosa [zn] Topole otrzymane w USA [grupa topól selekcji Schreinera i Stouta ] 32. Populus 'Androscoggin' [opis,rys] 33. Populus 'Geneva' [zn] 34. Populus 'Oxford' [zn] 35. Populus 'Hybrida 194' [opis,rys] 36. Populus 'Hybrida 275' [opis,rys] 37. Populus 'Hybrida 277' [opis,rys] Sekcja V. Leucoides (Topole wielkolistne) 38. Populus wilsonii [zn, rys] 39. Populus lasioscarpa [zn]
Charakterystyka topól wiadomości uzupełniające I. Budowa kwiatów i owoców topól z sekcji Aigeiros Sekcja Aigeiros dzieli się na dwie podsekcje: Euroasiaticae oraz Americanae. Obie te podsekcje różnią się nie tylko pokrojem i kształtem liści oraz pędów ale także budową kwiatów. Podsekcja : Euroasiaticae Kotki (kwiatostany) krótsze niż u podsekcji Americanae: 36 cm długości z mniejszą liczbą kwiatów na kotce. Kwiat_meski osadzony jest na krótszej szypułce podpartej błonkowatą, zazwyczaj dłoniastą przysadką o ostro powcinanym strzępiastym brzegu. Przysadki są w dolnej części żółtozielone, a w górnej brązowawe i opadają wkrótce po rozwinięciu kotki. Na szerokolejkowatej tarczce znajduje się 1540 pręcików złożonych z cienkich nitek i ciemnopurpurowych pylników. Kwiaty_żeńskie osadzone są na wyraźnych szypułkach. Składają się z zielonkawego okwiatu (perianthium), który ma postać kubkowatą i obejmuje zalążnię. Okwiat ten u niektórych topoli sekcji Aigeiros obejmuje zalążnię do połowy jej wysokosci. Na brzegu jest on nieregularnie ząbkowany i trwale pozostaje aż do dojrzenia owoców. Zalążnia złożona jest z 2 owocolistków, co odpowiada 2 komorom w zalążni. Na każdym z owocolistków znajduje się 46 zalążków z których powstają nasiona. Dwa znamiona są zielonkawe, siedzące. Owocem jest torebka otwierająca się po dojrzeniu 2 częściami (klapami). Torebki są kuliste lub jajowate, gładkie. Liczba klap ściśle odpowiada liczbie znamion i komór w zalążni. Podsekcja : Americanae Kwiat męski dłuższy niż u poprzedniej podsekcji. Zbudowany jest podobnie, jednakże liczniejsze są pręciki (4060). Pylniki pręcików są znacznie większe i ciemnopurpurowe. Podobnie większe i ciemniejsze pylniki mają męskie mieszańce euroamerykańskie (np. P.'Serotina' i P.'Robusta'). Kwiaty żeńskie posiadają zalążnię 24 komorową, znamiona 24. Liczba zalążków wynosi 12 16, a więc jest znacznie większa niż u podsekcji Euroasiaticae. Również mieszańce euroamerykańskie mają po 1216 zalążków. Owocem jest torebka otwierająca się po dojrzeniu 24 częściami (klapami). Owoce u topoli sekcji Aigeiros dojrzewają w naszych warunkach w drugiej połowie maja lub pierwszej połowie czerwca. Torebki zawierają liczne drobne nasiona barwy białej lub żółtawobiałej. Każde nasienie opatrzone jest pęczkiem białego puchu. Szczególnie duże ilości puchu zawierają torebki z podsekcji Americanae oraz mieszańców euroamerykańskich, np. P.'Marilandica' (ilość puchu jest proporcjonalna do liczby zalążków i nasion w torebce),co decyduje o ich uciążliwości, głównie w miastach.
II. Opisy uzupełniające wybranych odmian gospodarczych topól I.Sekcja LEUCE Populus alba 'Tryńcza III' oraz Populus alba 'IBL145' Kultywary rodzimej topoli białej, wyhodowane w latach 50tych przez Zakład Dendrologii i Arboretum PAN w Kórniku oraz Zakład Nasiennictwa i Selekcji IBL w Warszawie. Osiągają duże rozmiary (3040 m wysokości). Zalecane do wprowadzania na plantacjach w latach 197386. W nowym Krajowym Doborze Topól (1986) nie uwzględnione ze względu na podatność na niektóre choroby grzybowe. Populus x canescens 'IBL 55' Mieszaniec z lat pięćdziesiatych XX wieku, wyróżniający się z pośród grupy topoli szarych dobrym przyrostem tak na wysokość jak i na grubość. Topola szara IBL55 charakteryzuje się idealnym pokrojem oraz wysoką odpornością na silne zwarcie. Ma w przeciwieństwie do pozostałych topól z doboru krajowego drewno beztwardzielowe. Przy uprawie w gęstej więźbie 3x34x4m daje przyrosty ponad 15 m 3 /ha/rok. Jest także odporna na większość chorób. Jedyną jej wadą jest wytwarzanie odrośli korzeniowych, gęsto porastających dno platacji. Według KDT z 1986 roku dopuszczona jest do stosowania na plantacjach na podstawie indywidualnych ekspertyz sporządzonych przez IBL. Według materiałów IBL z 1999 roku proponowana jest do zastosowania na plantacjach. II.Sekcja AIGEIROS Populus nigra 'Italica' Występuje wyłącznie jako klon męski. Spotykane w literaturze wzmianki o żeńskich okazach topoli włoskiej dotyczą zazwyczaj jej mieszańców z innymi topolami, najczęściej topolą czarną (P.nigra). Włoska topola piramidalna P.nigra 'Italica' jest napewno pochodzenia europejskiego. Najprawdopodobniej pojawiła się ona po raz pierwszy (przypuszczalnie jako mutant) w północnych Włoszech (Lombardia) u schyłku XVII lub na początku XVIII wieku. We Francji i Anglii notowano ją już w latach 173060, a do Polski dotarła w drugiej połowie XVIII wieku (w dobrach Jabłonowskich i Czartoryskich istniał obowiązek jej rozmnażania). Według Niwińskiego topola włoska znana była już w X wieku, sadzono ją przy klasztorach i zamkach. Do rozpowszechnienia topoli włoskiej przyczynił się między innymi rozkaz Napoleona o sadzeniu jej np. w Nadrenii. Drewno topoli włoskiej zawiera dużo celulozy, lecz jest mało wartościowe, gdyż pień tej topoli zawsze rozgałezia się bardzo nisko i nigdy nie jest oczyszczony. Omawiany kultywar żyje 6080 (110) lat. Objawami przedwczesnego obumierania topoli wloskiej jest usychanie wierzchołkowych gałęzi a potem całych drzew. Początkowo przypuszczano, że jest to wynik płytszego sadzenia i degeneracji na skutek rozmnażania wegetatywnego. Dzisiaj wiadomo, że zadecydowały o tym surowe zimy oraz wtórne porażenie przez choroby (Dothichiza populea).
Populus uzbekistanica 'Afganica' (synonim. P.thevestina) W Azji Środkowej, w Małej Azji, w północnej Afryce oraz krajach Europy południowowschodniej uprawiana jest topola o stożkowatym (piramidalnym) kształcie korony. Topola ta pokrojem przypomina P.nigra 'Italica'. Jest to jednak topola występująca tylko jako okaz żeński. Nie spotyka się jej w Polsce, gdyż przemarza. Drzewo wysokosci 2030 m, w sprzyjających warunkach nawet do 40 m. Korona wąska, wrzecionowata, zbudowana z cienkich gałęzi przylegających do prostego pnia, pokrytego gładką, białoszarą lub nawet białą korą. W odróżnieniu od topoli włoskiej kora na pniu i gałęziach stale utrzymuje się gładka, tylko u starych drzew u podstawy pnia pęka i ciemnieje, ale bruzdy nigdy nie są tak głębokie jak u topoli włoskiej. Ogonki liśiowe o czerwonawym zabarwieniu. III. Mieszańce europejskich i amerykańskich topól czarnych Populus x euramericana 'Flaschlanden' (syn.'ipsheim) Klon żeński pochodzący prawdopodobnie z Francji, choć najstarszy jej egzemplarz znaleziono w Bawarii. Z topoli tej pochodziły zrzezy, które wprowadzono do hodowli nie tylko w Bawarii ale także w innych okręgach. W Niemczech na szeroką skalę uprawiana była w latach 195770. Korona i forma ugałęzienia podobna do topoli 'Robusta'. Liście długopędów średniej wielkości, trójkątne z podstawą blaszki liściowej najczęściej sercowatą. Ogonek liściowy oraz nerw główny o zabarwieniu czerwonym do silnie czerwonego. Kultywar bujnie rosnący, odporny na raka, pomór i rdzę, mocniej zagrożony przez Marsonina brunnea. W Polsce na szerszą skalę był stosowany w latach 197386. Według propozycji IBL z 1999 roku proponowany na plantacje. Populus x euramericana 'Löns' Klon męski pochodzący z Westfalii. Na terenie RFN udział tej odmiany w uprawie sięgał w latach 196366 do 20% etykietowanych i rozprowadzanych tam topól. Pień posiada prosty lub nieznacznie pochyły. Korona jest nieco szersza niż u topoli 'Robusta'. Liście długopędów trójkątne, ciemnozielone, małe z lekko zaczerwienionym nerwem głównym oraz prostą podstawą. Rozwijają się one późno w związku z czym P.'Löns' jest stosunkowo odporna na spóźnione przymrozki. Topola o niewielkiej odporności na rdzę, ale o dużych możliwościach przyrostowych. Znajduje się zarówno w ostatnim doborze (z 1986 roku ) jak i propozycji IBL z 1999 roku z zastosowaniem wyłacznie do zadrzewień. Populus x euramericana 'I154' Mieszaniec pochodzący ze skrzyżowania P.deltoides ssp. molinifera i P.nigra. Klon męski. Liście podobne w kształcie do I214 jednak sercowate u podstawy, rozwija wcześnie i późno je zrzuca ale mimo to nie zaobserwowano u niej szkód mrozowych. Wykazuje wysoką odporność na rdzę i brunatną plamistość kory, jednak podatna na raka i marsoninę. Znajduje się w krajowym doborze topól z przeznaczeniem do hodowli na plantacjach w zachodniej części kraju. Uzyskiwane dotychczas efekty produkcyjne nie są zbyt obiecujące, ze względu na jej duże wymagania termiczne. Według IBL (1999) proponowana do usunięcia z doboru krajowego
Populus x euramericana 'Blanc du Poitou' Drzewa kultywaru Blanc du Poitou osiągają przyrost większy niż 20 m3/ha, a 25 letnie drzewa tej odmiany osiągają miąższość ponad 2 m3. Odmiana ta charakteryzuje się grubym pniem z lekką wielostronną krzywizną, dzięki rozmiarom nadaje się nawet na drewno łuszczarskie. Proponowana przez IBL w 1999 roku do zastosowania zarówno do plantacji jak i zadrzewień. IV. Sekcja Tacamahaca Populus trichocarpa 'FritziPauley' (syn.'sp126','mmb') Klon żeński wyselekcjonowany w Belgii z topoli kalifornijskiej sprowadzonej w 1948 roku przez Instytut Topolowy w Grammont z kolekcji Scott Pauleya w Bostonie (USA). Szeroko rozpowszechniona w Francji, Holandii, Niemczech i Wielkiej Brytanii. W Polsce zainteresowanie tą topolą datuje się od 1966 roku. Pień posiada prosty, koronę wąską, zbudowaną z cienkich gałęzi. Kształt liści jak u Populus trichocarpa. Nadaje się na różne gleby, zarówno lekkie z niskim poziomem wody gruntowej, jak również ciężkie i silnie uwilgocone. Kwasowość gleb może się wachać w granicach od 5.0 do 8.0 ph. Najlepiej rośnie w uprawach ekstensywnych. Wykazuje dużą odporność na Marsonina brunnea i Dothichiza populea. Charakteryzuje się szybkim i bujnym przyrostem w okresie całego życia. Populus trichocarpa Brühl Klon syntetyczny, na który składa się kilka klonów Populus trichocarpa, wyselekcjonowany w Brühl koło Kolonii. Odmiana topoli kalifornijskiej stosowana w Polsce od lat 70tych XX wieku. Ze względu na słabą odporność na choroby proponuje się usunięcie tego kultywaru z krajowego doboru topól (wg IBL z 1999 roku). Populus x (maximowiczii x berolinensis) Geneva i Oxford Topola Geneva charakteryzuje się przyrostami miąższości przy więźbie 6x5m około 16 m 3 /ha, a topola Oxford około 14 m 3 /ha. W 25 letnich plantacjach osiągają one miąższość ponad 1 m 3. Odporne na choroby. Proponowane przez IBL (1999 rok) do zastosowania na plantacje.
Krajowy dobór topól Jednym z podstawowych problemów wymagających rozwiązania przy zakładaniu plantacji topolowych oraz wprowadzaniu topól do rożnego rodzaju zarzewień jest odpowiedni dobór gatunków i kultywarów, uwzględniający wszelkie istotne czynniki decydujące o przydatności danej topoli w konkretnych warunkach klimatycznych, glebowych i ekonomicznogospodarczych. Powyższym zagadnieniem zajmuje się Instytut Badawczy Leśnictwa (IBL) we współpracy z Instytutem Dendrologii i Arboretum PAN oraz Naczelnym Zarządem Lasów Państwowych. Pierwszy "Krajowy dobór topól" obowiązywał w latach 1954 1964, drugi w latach 196472 (brak rejonizacji), trzeci w latach 197385. W 1986 roku zostały zatwierdzone nowe "Wytyczne plantacyjnej uprawy topoli" opracowane przez IBL i LP, które zawierają obowiązujący "Krajowy dobór topól do plantacji i zadrzewien". Wprowadzono w nim zasadę rejonizacji, wyróżniając III rejony) [patrz załączona mapka, według starego podziału na województwa]: Rejon I białostockie, bielsko podlaskie, bydgoskie, chełmskie, ciechanowskie, częstochowskie, kaliskie, kieleckie, konińskie, leszczyńskie, lubelskie, łomżyńskie, łódzkie, ostrołęckie, pilskie, piotrkowskie, łóckie, poznańskie, radomskie, siedleckie, sieradzkie, skierniewickie, tarnobrzeskie, toruńskie, warszawskie, włocławskie, zamojskie Rejon II elbląskie, gdańskie, gorzowskie, koszalińskie, olsztyńskie, szczecińskie, zielonogórskie Rejon III bielskie, jeleniogórskie, katowickie, krakowskie, krośnieńskie, legnickie, nowosądeckie, opolskie, przemyskie, rzeszowskie, tarnowskie, wałbrzyskie, wrocławskie W ramach wydzielonych rejonów wprowadzono ograniczenie w uprawie topoli i wyłączono niektóre obszary kraju spod plantacyjnej lub zadrzewieniowej formy uprawy topoli : ze względów klimatycznych a/ w rejonie I północną część woj. białostockiego i łomżyńskiego oraz pnzach. część woj. bydgoskiego b/ w rejonie II woj. suwalskie, woj. słupskie oraz zach. część woj. gdańskiego c/ na pozostałym obszarze wszystkie tereny powyżej 300 m.n.p.m. ze względów krajobrazowych a/ Góry Świętokrzyskie b/ Bieszczady i przedgórze bieszczadzkie Wyróżnione ograniczenia odnoszą się do mieszańców topól balsamicznych i euramerykańskich, i nie dotyczą kultywarów topoli białej, szarej i osiki, które mogą być wprowadzane na odpowiednich siedliskach na terenach wskazanych przez IBL. Wynika to z wytycznych zatwierdzonych w 1990 roku ( Wytyczne produkcji sadzonek i plantacyjnej uprawy kultywarów osiki i jej mieszańców ), które przewidują obecnie plantacyjną uprawę następujących kultywarów: kultywary mieszańców Populus tremula x P. tremuloides; IBL 236, IBL 264/2/2 kultywary doborowej osiki (mieszanka klonów) z Gołdapii i Białowieży kultywary topoli szarej; IBL 91/7, IBL 91/2. Mapa 1 Rejony uprawy topoli w Polsce (obszar zakreskowany jest wyłączony z uprawy).
W obecnie obowiązującym doborze wprowadzono dla każdego rejonu zróżnicowany procentowy udział topól euramerykańskich i balsamicznych : Tab.1. Procentowy udział topól euramerykanskich i balsamicznych na plantacjach w zależnosci od rejonu uprawy. REJON UPRAWY TOPOLI TOPOLE EURAMERYKAŃSKIE UDZIAŁ TOPOLE BALAMICZNE PROCENTOWY UWAGI I 50 % 50 % wyłącza się II 20 % 80 % z uprawy topole III 30 % 70 % I214 i I154 Udział poszczególnych odmian gospodarczych w zakładanych plantacjach określa nadleśnictwo odpowiednio do lokalnych warunków glebowych i klimatycznych, zgodnie z doborem przedstawionym w poniższej tabeli : Tab. 2. Krajowy dobór topól do plantacji i zadrzewien. Nazwa odmiany topoli Plantacje Zadrzewienia I. Topole euramerykańskie 1. P. x euramericana Gelrica (m) 2. P. x euramericana Grandis (ż) 3. P. x euramericana I 214 (ż) 4. P. x euramericana I154 (m) 5. P. x euramericana Lons (m) 6. P. x euramericana Robusta Gostynin (m) II. Topole balsamiczne 7. P. maximowiczii x trichocarpa Androscoggin (m) 8. P. Italica x laurifolia Berolinensis (m) 9. P. trichocarpa Bruhl (ż) 10. P. trichocarpa Fritzi Pauley (ż) 11. P. maximowiczii x trichocarpa Hybrida 275 (m) Propozycja zmian w krajowym doborze topól W Polsce ostatnią nowelizację doboru topól przeprowadzono w 1986 roku. Jednocześnie zaprzestano testowania nowych odmian. Doprowadziło to do powstania dużej luki w wiedzy o przydatności (w przyrodniczogospodarczych warunkach Polski) wielu nowych odmian, stosowanych obecnie w gospodarce plantacyjnej krajów europejskich. O skali zapóźnienia naszego kraju w selekcji topól świadczy to, że spośród 130 klonów uwzględnionych w doborach państw Unii Europejskiej, tylko około 30 wzrasta na plantacjach krajowych objętych obserwacjami IBL. Z przeprowadzonych w ostatnich latach badań wynika, że z liczącego obecnie 8 odmian doboru topól do uprawy plantacyjnej, co najmniej 5 z powodu pogorszenia stanu zdrowotnego nie powinno być zalecane do stosowania na plantacjach ( Brühl, Gelrica, I 154, I214, Robusta Gostynin ). Tab.3 Propozycja nowego krajowego doboru topól do uprawy plantacyjnej i zadrzewień (wg.materiałow IBL z 1999 roku) Proponowane odmiany topoli Plantacje Zadrzewienia I. Topole euramerykańskie 1. P. x euramericana Blanc du Poitou 2. P. x euramericana Gelrica 3. P. x euramericana Flaschlanden 4. P. x euramericana Lons 5. P. x euramericana Robusta Gostynin I. Topole balsamiczne 6. P. maximowiczii x trichocarpa Androscoggin 7. P. maximowiczii x trichocarpa Hybrida 275 8. P. Geneva 9. P. Oxford 10. P. Italica x laurifolia Berolinensis 11. P. trichocarpa Fritzi Pauley III. Topole szare 12. P. x canescens IBL55