Cezary Dąbrowski Gimnazjum Publiczne w Mircu kl.iiid Z dziejów Ostrożanki Mapa zachodniej Galicji Mayera z 1804r. zamieszczona poniżej (rys.1) nie uwzględnia miejscowości Ostrożanka ani kopalni Dziewiętniki. Rys.1. Mapa zachodniej Galicji Mayera z 1804r. (wycinek okolic Ostrożanki) Rudę żelaza eksploatowano w tym terenie zapewne już w II V wieku naszej ery. Świadczą o tym liczne żużle dymarskie występujące licznie w okolicy. Potwierdza to także notatka prof. Stefana Krukowskiego, który od jednego z mieszkańców Małyszyna uzyskał relację, iż górnicy kopiąc rudę na starych zrobach w 1904r. znaleźli w jednej z kopalń (być może chodziło o Dziewiętniki) monetę rzymską, dużą, srebrną z rydwanem (rys.2), którą następnie sprzedał proboszczowi z Mirca ks.ćwiklińskiemu. Z innej relacji prof. Romana Jakimowicza wynika, że w jednej z kopalń zakładów starachowickich na przełomie wieków XIX i XX znaleziono na starych zrobach kilka denarów rzymskich wetkniętych za starożytną obudowę. Czyżby chodziło o to samo znalezisko? Jest to bardzo prawdopodobne. Faktem jest, iż na wyposażeniu Kościoła Parafialnego pod wezwaniem Św. Leonarda w Mircu znajduje się monstrancja ufundowana w 1904r. przez górników kopalń
Dziewiętniki i Czerwona. Być może zakup monstrancji w tym samym roku kiedy znaleziono monetę z rydwanem (lub monety) należy połączyć i wyprowadzić wniosek, że ubodzy górnicy spożytkowali monety na zakup monstrancji. Rys.2. Moneta rzymska z rydwanem IIIw. n.e. Rys.3. Mapa województwa sandomierskiego 1827r. Na mapie województwa sandomierskiego z 1827r. (rys.3) nie występuje nazwa miejscowości a Tychów od Małyszyna oddziela wąski przesmyk lasu. Tymczasem już 2 lata później na mapie opracowanej przez geometrę
Koprowskiego (rys.4) można już znaleźć nazwę Dziewiętniki. Pojawienie się tej nazwy należy moim zdaniem wiązać z powstaniem kopalni rudy żelaza o tej nazwie, która mogła zaopatrywać wielki piec opata wąchockiego Rupkiewicza działający od 1789r. na terenie Starachowic. Z czasem wokół kopalni Dziewiętniki zaczęło powstawać osiedle, którego na tej mapie jeszcze nie ma. Rys.4. Mapa geometry Koprowskiego z 1829r. Według opublikowanych w Przeglądzie Technicznym z 1879r. wyników badań Władysława Wielickiego dotyczących składu rud używanych w hucie w Starachowicach z kopalni Dziewiętniki dostarczano rudę o zawartości żelaza przekraczającej 39%. Nazwa Ostrożenka (właściwie w j. rosyjskim zapisano: Остоженка) pojawia się po raz pierwszy w publikacji Памятная книжка радомской губерни wydanej przez zaborcę na rok 1871 (rys.5). Sądzić należy, iż nazwa miejscowości ma swój rodowód w języku rosyjskim. Być może z uwagi na drogi przebiegające po skraju głębokich wykopów kopalń rudy żelaza nazywano je ostruganymi a miejsce ostruganką, co fonetycznie w języku rosyjskim oddaje słowo oстpyжaнка. Można także przyjąć, iż nazwa wiąże się z zagrożeniami związanymi z budową szybów na terenie starych kopalń. Takie wydobycie wymagało ostrożności czyli w języku rosyjskim oстopожнocти.
Rys. 5. Fragment wydawnictwa Памятная книжка na 1871r. Dziewiętniki wieś rządowa w powiecie iłżeckim, gmina i parafia Mirzec. Złączona z przyległą wsią Ostrożenki, liczy 22 domy, 109 mieszkańców i 165 mórg ziemi włościańskiej (Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1881r.) Rys.6 zawiera plan kopalń z tego okresu. Rys.6. Plan kopalń Dziewiętniki i Samuel XIXw.
Plan kopalń Dziewiętniki i Samuel z 1902r. (rys.7) zawiera określenie stare zroby (górnicze). Dziś trudno ustalić jak stare one były ale niewykluczone, iż ich powstanie może sięgać pierwszych wieków naszej ery. Warto odnotować, iż na planie tym uwidocznione są nazwiska właścicieli pól: Jan Wójcicki, Bobkiewicz, Marian Kurek, Klimkowski, Szczepan Seweryn, Antoni Sobczyk, Jan Rokita, Józef Grudzień, Wincenty Głowacki, Grzegorz Kiełek, Józef Chojnacki, Leon Chojnacki, Stanisław Chojnacki, Sylwester Kozłowski, Józef Chmielowski, Jan Korjat, Adam Ziewiecki, Wojciech Jędras, Bartłomiej Jankowski, Jakub Marlica. Rys.7. Plan sytuacyjny kopalń Dziewiętniki i Samuel 1902r. Jak widać na planie tylko Jan Wójcicki oraz zarządzający gruntem będącym w używalności górników posadowione są jakieś zabudowania. Na tym tle wyraźnie wyróżnia się jakiś większy obiekt przy kopalni rudy żelaza. Kopalnie dziewiętnastowieczne rudy żelaza w tej okolicy to głównie kopalnie odkrywkowe. W kopalni Dziewiętniki część starych kopalń przerobiono szybami. Zupełnie nieznana i tajemnicza pozostaje kopalnia Samuel. Jej ślady są do dziś czytelne w terenie.
Ciekawostką jest fakt istnienia już wówczas linii kolei wąskotorowej do kopalni Dziewiętniki Zachodnie położonej dziś na skraju miejscowości Tychów Stary i widocznej już na planie kopalni Elżbieta pod Tychowem z roku 1865. Rys.8. Fragment mapy poglądowej lasów starachowickich z 1938r. Mapa lasów starachowickich (rys.8) pokazuje jak nieliczne były zabudowania Dziewiętników - Ostrożanki w 1938r. Na mapie opisano kopalnię Dziewiętniki oraz uwidoczniono m.in. jej oddział zwany Dziewiętniki Zachodnie oraz kopalnię Samuel.