WYROK Z DNIA 30 WRZEŚNIA 2010 R., I ACa 251/10 Po nowelizacji ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. nr 175, poz. 1440 ze zm.) dokonanej ustawą z dnia 7 września 2007 r. (Dz. U. nr 191, poz. 1370) nadal aktualna pozostaje teza, iż art. 8a ust. 2 kreuje obowiązek zawarcia umowy, jeżeli spełnione są przesłanki z art. 8a ust. 4 pkt 1 i 2, zaś pkt 3 powinien być traktowany nie jako kolejna przesłanka kreująca obowiązek przekazywania dopłat, ale jako sposób realizacji tego obowiązku. art. 8a ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego Sędzia SA Andrzej Palacz (przewodniczący) Sędzia SA Marek Klimczak (sprawozdawca) Sędzia SA Anna Gawełko Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w sprawie z powództwa MZK Spółki z o.o. w J. przeciwko Województwu P. o złożenie oświadczenia woli, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 30 września 2010 r. apelacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w Rzeszowie z dnia 31 marca 2010 r. o d d a l i ł apelację i zasądził od pozwanego na rzecz powoda koszty postępowania apelacyjnego. U z a s a d n i e n i e Powód MZK Sp. z o.o. w J. domagał się w pozwie zobowiązania pozwanego Województwa P. do złożenia oświadczenia woli odnośnie zawarcia umowy dotyczącej przekazywania powodowi dopłat do ulgowych pasażerskich przewozów autobusowych, zgodnie z przedstawioną w pozwie propozycją umowy oraz zasądzenia kosztów procesu. W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że zwracał się do pozwanego o zawarcie umowy, na podstawie której nastąpiłaby refundacja kosztów ulg ustawowych zgodnie z art. 8a ust. 2 i 4 ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów. Województwo P. w odpowiedzi na pozew wnosiło o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu. W uzasadnieniu swojego stanowiska pozwany wskazywał, iż zawarcie umowy o dopłaty z tytułu ulg ustawowych nie jest możliwe, albowiem wykonywane przez powoda przewozy są przewozami w ramach komunikacji miejskiej, zgodnie z definicją tej komunikacji zawartą w art. 4 pkt 7a ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym. Twierdził ponadto, że żądanie powoda zmierza do przerzucenia skutków 1
finansowych funkcjonowania lokalnego transportu zbiorowego na terenie Gminy J. na Województwo P. Sąd Okręgowy w Rzeszowie wyrokiem z dnia 31 marca 2010 r. uwzględnił powództwo w całości, przyjmując za podstawę swojego rozstrzygnięcia następujące ustalenia faktyczne i wnioski prawne. Powód posiada licencję nr ( ) Starosty J. z dnia 2 stycznia 2008 r. na wykonywanie krajowego transportu drogowego osób ważną do dnia 1 stycznia 2038 r. Ma również zezwolenie Starosty J. na wykonywanie przewozów regularnych osób w krajowym transporcie drogowym nr ( ) z dnia 13 lipca 2009 r. w ramach linii regularnej J. M. W.O. (linia nr 12) z ważnością do dnia 12 lipca 2014 r. oraz nr ( ) z dnia 27 sierpnia 2009 r. w ramach linii regularnej J. P. W. P. (linia nr 2) z ważnością do dnia 12 lutego 2013 r. Powód stosuje kasy rejestrujące posiadające pozytywną opinię Ministra Finansów z dnia 6 grudnia 2007 r. Powód prowadzi działalność gospodarczą dotyczącą komunikacji miejskiej na terenie Gminy Miejskiej J. i Gminy W. oraz komunikacji regularnej wynikającej z uzyskanej licencji i zezwoleń. Koszty i wpływy z obu rodzajów działalności zostały wydzielone. W autobusach linii regularnych są kasy fiskalne a biletem jest wydruk z kasy fiskalnej. W autobusach komunikacji miejskiej są kasowniki i obowiązują bilety drukowane typowy druczek kasowany w kasowniku. Różne są także stosowane ulgi w liniach regularnych ustawowe a w komunikacji miejskiej ulgi tej komunikacji. Przystanki linii nr 12 usytuowane są na terenie Gmin: Miejskiej J., L. i J., natomiast przystanki linii nr 2 usytuowane są na terenie Gminy Miejskiej J. i Gminy J. W 2007 r. Gmina J. wypowiedziała porozumienie międzygminne zawarte między gminami: Miejską J., J., P., W. w sprawie realizacji zadań z zakresu lokalnego transportu zbiorowego. W 2009 r. z porozumienia zrezygnowała także Gmina P.. Gmina L. nie jest i nie była członkiem takiego porozumienia. W świetle przytoczonego wyżej i niespornego stanu faktycznego powództwo zostało uznane za uzasadnione. Sąd Okręgowy stwierdził w pierwszej kolejności, że w sytuacji, gdy przewozy linii nr 12 odbywają się po terenie trzech gmin (J., L., Miejska J.), a przewozy linii nr 2 po terenie dwóch gmin (J. i Miejskiej J.) i brak jest porozumienia w sprawie wspólnej realizacji komunikacji na tym obszarze, to przewozy te nie mają charakteru komunikacji miejskiej w rozumieniu art. 4 pkt 7a ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 125, poz. 874 ze zm.). Nie zachodzi więc wyłączenie z art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (jedn. tekst Dz. U. z 2002 r. Nr 175, poz. 1440 ze zm.), który stanowi, iż przepisów ustawy nie stosuje się do komunikacji miejskiej. Argumentował dalej Sąd Okręgowy, iż powód spełnia przesłanki z art. 8a ust. 4 pkt 1 i 2 ustawy o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego. Posiada bowiem zezwolenia na wykonywanie przewozów regularnych osób w krajowym transporcie drogowym, wydane zgodnie z przepisami ustawy o transporcie drogowym, jak też stosuje kasy rejestrujące posiadające pozytywną opinię ministra właściwego do spraw finansów publicznych (Ministra Finansów), które umożliwiają określenie kwoty dopłat do przewozów w podziale na poszczególne kategorie ulg 2
ustawowych. Do uzyskania dopłat z tytułu stosowanych ulg ustawowych brakuje mu tylko umowy z pozwanym i właściwie to jest przedmiotem sporu pomiędzy stronami. Przesądzając o przysługiwaniu powodowi powództwa o zobowiązanie pozwanego do złożenia oświadczenia woli określonej treści, pozwalającej zawrzeć umowę, o której mowa w art. 8a ust. 4 pkt 3 ustawy, Sąd Okręgowy odwołał się do poglądu wypowiedzianego przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 maja 2008 r., II CSK 28/08, według którego art. 8a ust. 1, 2 i 4 z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów ( ) kreuje obowiązek zawarcia przez samorząd województwa umowy o przekazaniu dopłat. Zdaniem Sądu Okręgowego, uwzględnieniu powództwa nie stoi na przeszkodzie fakt, iż pozwany posługuje się własnymi standardowymi wzorami dla umów, które zawiera z przewoźnikami na stosowanie dopłat do przewozów z tytułu stosowanie ulg ustawowych. W proponowanej w pozwie treści umowy zawarte są bowiem istotne postanowienia regulujące sposób i zasady przekazywania dopłat, terminy w których przekazanie ma nastąpić, obowiązki przewoźnika i pozwanego, skutki opóźnień co wystarcza do realizacji obowiązku wynikającego z art. 8a ust. 2 ustawy. Według Sądu Okręgowego zarzut, iż umowa nie może być zawarta na okres wsteczny a jedynie na przyszłość nie jest trafny, gdyż pozew został złożony 30 listopada 2009 r. i doręczony w grudniu 2009 r. Nie obejmuje więc okresu wstecznego, zaś umowa dotyczy okresu 1 stycznia 2010 r. 31 grudnia 2010 r. W apelacji od powyższego wyroku pozwany podniósł zarzuty: 1. naruszenia przepisów prawa materialnego, tj. art. 8a ust. 4 pkt 3 ustawy o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego i art. 64 k.c. poprzez błędną ich wykładnię i niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że pozwany jest zobowiązany do zawarcia z powodem umowy określającej zasady przekazywania dopłat, 2. naruszenia przepisów prawa procesowego tj. art. 233 1 k.p.c. poprzez nie ustalenie pełnego stanu faktycznego i niewłaściwą ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego. Wskazując na powyższe zarzuty pozwany domagał się zmiany zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości, ewentualnie uchylenia tego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji. Skarżący wnosił ponadto o zasądzenie na swoją rzecz od powoda kosztów postępowania sądowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje według norm przepisanych. Powód w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie i zasądzenie na swoją rzecz od pozwanego kosztów procesu za drugą instancję według norm przepisanych. Sąd Apelacyjny zważył, co następuje: Jeśli idzie o zarzut naruszenia przepisu art. 233 1 k.p.c., jego rozwinięcie w uzasadnieniu apelacji pokazuje, że przedmiotem tego zarzutu nie jest krytyka oceny dowodów i w konsekwencji podważanie stanu faktycznego przyjętego przez Sąd I instancji za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia, lecz kwestie prawne dotyczące wykładni i zastosowania prawa materialnego. W szczególności, skarżący nie zgadza się z interpretacją przepisu art. 8a ust. 4 ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych 3
przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. nr 175, poz. 1440 ze zm.), dokonaną przez Sąd I instancji, jak też kwestionuje prawidłowość aktu subsumcji, tj. przyporządkowania przez ten Sąd ustalonego w sprawie stanu faktycznego normie prawnej tkwiącej w wymienionym przepisie ustawy. Zarzut ten, utożsamić zatem trzeba z wymienionym w apelacji na miejscu pierwszym zarzutem naruszenia przepisów prawa materialnego, tj. art. 8a ust. 4 pkt 3 ustawy o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego oraz art. 64 k.c. poprzez błędną ich wykładnię i niewłaściwe zastosowanie i w konsekwencji przyjęcie, że pozwany jest zobowiązany do zawarcia z powodem umowy określającej zasady przekazywania dopłat. W ocenie Sądu Apelacyjnego argumenty, którymi posłużył się skarżący, nie prowadzą do skutecznego podważenia stanowiska zajętego przez Sąd Okręgowy. I tak, jeśli idzie o przepis art. 64 k.c. przypomnienia wymaga, iż jego treść normatywna polega na ustanowieniu fikcji prawnej, że w razie wydania przez sąd orzeczenia, stwierdzającego obowiązek danej osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia woli, uważa się, że osoba ta oświadczenie takie złożyła. Powszechnie przyjmuje się również, że żądanie konstruowane w oparciu o w/w przepis może być dochodzone zarówno wtedy, gdy obowiązek złożenia uznanego oświadczenia woli wynika z zobowiązania, jak też z przepisu ustawy. Powyższe oznacza, że przepis art. 64 k.c. tworzy tylko ogólne instrumentarium prawne dla roszczenia, które powinno być wywiedzione z konkretnego zobowiązania bądź z konkretnego przepisu ustawy. W rozpoznawanej sprawie Sąd Okręgowy taki przepis wskazał, gdyż posiłkując się zapatrywaniem wyrażonym przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 maja 2008 r., II CSK 28/08 uznał, że obowiązek pozwanego do zawarcia z powodem umowy, odnośnie zasad przekazywania dopłat do ulgowych pasażerskich przewozów autobusowych w okresie od 1 stycznia 2010 r. do 31 grudnia 2010 r. wypływa z przepisów art. 8a ust. 1, 2 i 4 ustawy o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego i dlatego powództwo uwzględnił. Zdaniem Sądu Apelacyjnego postąpienie Sądu Okręgowego, co do zasady, zasługuje na akceptację, aczkolwiek wymaga kilku dodatkowych uwag odnośnie wykładni wspomnianych przepisów ustawy. Zauważenia wymaga przede wszystkim, że wspomniane orzeczenie Sądu Najwyższego zapadło na tle stanu prawnego sprzed nowelizacji, wywołanej wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 25 lipca 2006 r., K 30/04, uznającym niekonstytucyjność przepisu art. 8a ust. 1 ustawy o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. nr 175, poz. 1440). W aktualnym stanie prawnym koszty związane z finansowaniem ustawowych uprawnień do bezpłatnych lub ulgowych przejazdów są pokrywane z budżetu państwa (por. art. 8a ust. 1a w/w ustawy w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 2008 r.), podczas gdy uprzednio finansowanie tych uprawnień należało do zadań własnych samorządu województwa (por. art. 8a ust. 1 przed utratą mocy obowiązującej przez ten przepis, z dniem 9 lutego 2008 r.). Nowelizacja o której mowa powyżej, nie zmieniła jednak zasady, iż obowiązek przekazywania przewoźnikom dopłat spoczywa na samorządach województw i to one są nadal stroną umowy, na podstawie której owo przekazywanie dopłat się odbywa (por. art. 8a ust. 2 i 4 pkt 3 ustawy). Nadal aktualna pozostaje teza, iż art. 8a ust. 2 kreuje obowiązek 4
zawarcia umowy, jeżeli spełnione są przesłanki z art. 8a ust. 4 pkt 1 i 2, zaś pkt 3 powinien być traktowany nie jako kolejna przesłanka kreująca obowiązek przekazywania dopłat, ale jako sposób realizacji tego obowiązku. Pomimo zmiany źródła finansowania dopłat, nie może być tak, aby samorządy województw w sposób arbitralny decydowały, z którym przewoźnikiem należy zawrzeć umowę zwłaszcza, że ustawa nie wskazuje żadnych kryteriów takiego wyboru, zaś każdy z przewoźników jest zobligowany ustawą do stosowania ulg. Jeżeli zatem, określony przewoźnik spełnia przesłanki z art. 8a ust. 4 pkt 1 i 2 ustawy, staje się uprawniony do otrzymywania dopłat, zaś właściwy miejscowo samorząd województwa, zobowiązany do zawarcia umowy, o której mowa w art. 8a ust. 4 pkt 3 ustawy. Warunkiem zawarcia takiej umowy nie jest nawet uprzednie wykonywanie przewozów osób w krajowym transporcie drogowym w ramach linii regularnych, podstawą przekazania środków z tytułu dopłat jest bowiem zawsze, uprzednie rozliczenie się przewoźnika ze zrealizowanych w danym okresie przewozów autobusowych na rzecz osób uprawnionych do ulg. W tym stanie rzeczy, obowiązkiem budżetu państwa jest takie zaplanowanie środków na poczet dopłat z tytułu stosowania obowiązkowych ustawowych ulg w przewozach pasażerskich, aby żaden uprawniony przewoźnik nie odczuwał strat spowodowanych korzystaniem przez osoby uprawnione z przejazdów ulgowych a jednocześnie, by finansowanie tych dopłat nie odbywało się kosztem samorządów województw, obowiązanych do ich przekazywania. Podkreślić należy, że tak właśnie argumentował Trybunał Konstytucyjny, stwierdzając niezgodność art. 8a ust. 1 ustawy z artykułem 167 ust. 1 i 4 Konstytucji RP a zatem, w tym duchu przepisy te powinny być interpretowane również po ich nowelizacji. W świetle przedstawionej wyżej interpretacji art. 8a ustawy o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego nie może być wątpliwości, co do tego, że powodowi przysługuje roszczenie o zobowiązanie pozwanego do złożenia oświadczenia woli o treści oznaczonej w pozwie, zaś pozwany jest w tym wypadku podmiotem zobowiązanym. Zaproponowana przez powoda treść umowy, zawiera wszystkie istotne elementy wymagane dla tego typu umów. Uwzględnia również uwarunkowania wynikające z faktu limitowania w danym okresie rozliczeniowym kwot przekazywanych pozwanemu z budżetu państwa na dopłaty do ulgowych pasażerskich przewozów autobusowych. W tych okolicznościach nie było żadnych przeszkód, aby powództwo zostało uwzględnione w formule zaproponowanej przez powoda. Pozostając w ramach logiki zaprezentowanej w uzasadnieniu apelacji, pozwany samorząd województwa wdając się w spór z przewoźnikiem uprawnionym do otrzymania dopłat miałby zawsze możliwość doprowadzić do unicestwienia, przynajmniej za pewien okres, słusznych żądań takiego przewoźnika. Jeżeli więc powód spełnił warunki do zawarcia z nim umowy, określającej zasady przekazywania dopłat począwszy od dnia 1 stycznia 2010 r. i jednocześnie pozew w tej sprawie został wniesiony i doręczony przed tą datą, konstytutywne skutki orzeczenia uwzględniającego powództwo pojawią się wprawdzie z chwilą jego uprawomocnienia, niemniej jednak obejmą swoim zakresem przedział czasowy wskazany w treści uwzględnionego żądania. Z tych przyczyn, działając na podstawie art. 385 k.p.c., apelację pozwanego oddalono jako bezzasadną. 5
O kosztach postępowania apelacyjnego rozstrzygnięto w myśl przepisu art. 98 1 k.p.c. w związku z art. 108 1 k.p.c. 6