Zarząd Spółki Polskie Koleje Państwowe S.A.

NAJWYśSZA IZBA KONTROLI Warszawa, dnia 26 czerwca 2008 r. Departament Komunikacji i Systemów Transportowych KKT- 41001-8/07 P/07/070 Zarząd Spółki Polskie Koleje Państwowe S.A. WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o NajwyŜszej Izbie Kontroli 1, zwanej dalej ustawą o NIK, NajwyŜsza Izba Kontroli Departament Komunikacji i Systemów Transportowych, przeprowadziła w Polskich Kolejach Państwowych Spółce Akcyjnej 2, kontrolę stanu technicznego i przygotowania kolejowych obiektów dworcowych do obsługi pasaŝerów. Kontrolą objęto okres od dnia 1 stycznia 2001 r. do dnia 29 lutego 2008 r. W związku z kontrolą, której wyniki przedstawione zostały w protokole kontroli podpisanym w dniu 27 marca 2008 r., NajwyŜsza Izba Kontroli, na podstawie art. 60 ust. 1 ustawy o NIK, przekazuje Zarządowi Spółki niniejsze wystąpienie pokontrolne. NajwyŜsza Izba Kontroli negatywnie ocenia działalność Zarządu PKP S.A. w latach 2001-2007 w zakresie zapewnienia właściwego stanu technicznego i przygotowania obiektów dworcowych do obsługi pasaŝerów 3. Ocena ta wynika z ustaleń dokonanych w toku kontroli, w tym wymienionych poniŝej nieprawidłowości, polegających na: 1. NiewdroŜeniu kompleksowej strategii działania w zakresie utrzymania i funkcjonowania obiektów dworcowych na poziomie adekwatnym do potrzeb podróŝnych, odpowiadającym standardom Unii Europejskiej. 2. Niedostatecznych działaniach w zakresie remontów zarządzanych obiektów dworcowych, w tym przystosowania ich do potrzeb osób niepełnosprawnych. 3. Nieefektywnej współpracy z jednostkami samorządowymi oraz kolejowymi przewoźnikami pasaŝerskimi, w zakresie poprawy dostępności infrastruktury dworcowej dla podróŝnych. 4. Nieefektywnych działaniach w zakresie zagospodarowania dworców kolejowych oraz likwidacji obiektów zbędnych. 1 Tj. Dz. U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1701. 2 Zwanej dalej PKP S.A. lub Spółką. 3 PowyŜsza ocena NIK nie obejmuje działań Zarządu Spółki, podjętych w związku z przygotowaniem kolejowych obiektów dworcowych do obsługi podróŝnych podczas Mistrzostw Europy w Piłce NoŜnej EURO 2012. 1

5. Niedostatecznej realizacji wniosków NIK, skierowanych do Zarządu PKP S.A., po przeprowadzonej w 2006 r. kontroli zabezpieczenia porządku i bezpieczeństwa na obszarze kolejowym, w zakresie przeprowadzania przeglądów technicznych budynków oraz zapewnienia ochrony osób i mienia na dworcach kolejowych. 1. NIK negatywnie ocenia, pod względem rzetelności i celowości, niewdroŝenie przez Zarząd PKP S.A. do końca 2007 r. strategii, która w sposób jednoznaczny i kompleksowy określałaby kierunki działań w zakresie właściwego przystosowania obiektów dworcowych do przyjęcia pasaŝerów oraz bezpiecznej i sprawnej ich obsługi, a takŝe poprawy dostępności infrastruktury kolejowej dla podróŝnych z ograniczoną moŝliwością poruszania się. Z ustaleń kontroli wynika, Ŝe Zarząd Spółki, sporządził w styczniu 2004 r. opracowanie pn. Program dworców kolejowych PKP S.A. 4, zawierające analizę sytuacji w zakresie utrzymania i efektywności zagospodarowania nieruchomości dworcowych, według stanu na 2003 r. oraz propozycje w zakresie ich utrzymania. W następnych latach nie przeprowadzał udokumentowanych analiz o podobnym profilu. Dopiero w styczniu 2007 r. przyjął wstępnie Strategię zagospodarowania nieruchomości PKP S.A., odnoszącą się m.in. do dworców kolejowych oraz podjął prace nad opracowaniem Zasad administrowania obszarem stacji kolejowych kompleksów dworcowych słuŝących bezpośrednio obsłudze pasaŝera. Do dnia zakończenia niniejszej kontroli zasady te nie zostały jednak wdroŝone do stosowania. Negatywny wpływ na niewypracowanie przez Spółkę kompleksowej strategii działania w zakresie utrzymania i funkcjonowania obiektów dworcowych miał m.in. brak stabilnej polityki państwa w odniesieniu do zasadniczych kierunków restrukturyzacji kolei. I tak: - uchwalona w dniu 8 września 2000 r. ustawa o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego Polskie Koleje Państwowe 5 nie odnosiła się w sposób jednoznaczny do spraw związanych z zarządzaniem dworcami kolejowymi. Przewidywała ona jedynie, Ŝe PKP S.A. będzie gospodarowała mieniem, przejętym w drodze komercjalizacji p.p. PKP, a tworzona spółka Polskie Linie Kolejowe będzie zarządzała liniami kolejowymi. Dopiero wprowadzona, z dniem 25 maja 2003 r., zmiana ustawy restrukturyzacyjnej 6 ustaliła jednoznacznie, Ŝe PKP PLK S.A. zarządza liniami kolejowymi oraz pozostałą infrastrukturą kolejową z wyłączeniem budynków i budowli przeznaczonych do obsługi przewozu osób i rzeczy. Zdaniem NIK, powyŝsza zmiana nie przypisywała PKP S.A. docelowo roli zarządcy dworców kolejowych, wykluczała natomiast prowadzenie działalności w tym zakresie przez PKP PLK S.A. Wskazuje na to równieŝ treść Strategii restrukturyzacji i prywatyzacji Grupy PKP z 2005 r. 7, która przewidywała likwidację PKP S.A., utworzenie Funduszu Mienia Kolejowego i przekazanie PKP PLK S.A. funkcji spółki wiodącej w Grupie PKP. I tak: - według strategii, podstawowym zadaniem PKP S.A. miało być faktyczne wniesienie składników majątkowych do powstałych w ramach restrukturyzacji spółek, utworzenie odrębnej spółki Dworce kolejowe na bazie kilkudziesięciu strategicznych dworców oraz 4 program wprowadzony decyzją nr 5 Członka Zarządu PKP S.A. Dyrektora ds. Nadzoru Właścicielskiego i Nieruchomości z dnia 19 marca 2004 r. 5 Dz. U. Nr 84 poz.948 ze zm., zwana dalej ustawą restrukturyzacyjną. 6 ustawa 28 marca 2003 r. o zmianie ustawy o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego Polskie Koleje Państwowe oraz o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2003 r. Nr 80, poz. 720, art. 15 ust. 4 a). 7 Strategia przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 22 lutego 2005 r. 2

zagospodarowanie pozostałych - ponad 1400 obiektów dworcowych, w ramach współpracy z jednostkami samorządu terytorialnego. Działanie te, w badanym obszarze, miały doprowadzić do samofinansowania największych dworców kolejowych oraz poprawy funkcjonowania i estetyki obiektów dworcowych zagospodarowanych przez samorządy. PowyŜsza strategia nie została jednak zrealizowana, a Zarząd PKP S.A. nie utworzył spółki do zarządzania najwaŝniejszymi dworcami kolejowymi. W 2007 r. nastąpiła zasadnicza zmiana dotychczasowych kierunków restrukturyzacji kolei w Polsce. Wyrazem tego jest przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 17 kwietnia 2007 r. Strategia dla transportu kolejowego do roku 2013, którą Zarząd PKP S.A. przyjął do realizacji. I tak: - strategia z 2007 r., w odróŝnieniu od poprzedniej, nie przewiduje likwidacji PKP S.A. Zakłada ona, Ŝe wyodrębniony pion organizacyjny Spółki będzie zarządzał kolejowymi obiektami dworcowymi. Wprowadza równieŝ nowy model finansowania obiektów dworcowych, zgodnie z którym PKP PLK S.A. w stawkach dostępu do infrastruktury kolejowej ma uwzględniać koszty utrzymania dworców w części związanej z obsługą podróŝnych, a następnie przekazywać gospodarzowi danego obiektu odpłatności, pozwalające na utrzymania części dworca przeznaczonej do obsługi podróŝnych. 2. NIK negatywnie ocenia, pod względem rzetelności i celowości, objęcie przez Zarząd PKP S.A. pracami remontowymi nieznacznej liczby zarządzanych dworców. Z ustaleń kontroli wynika, Ŝe Spółka w latach 2001-2003 objęła remontami głównymi jedynie niewielką część zasobów dworcowych, przejętych w wyniku komercjalizacji. I tak: - remontami głównymi objęto: w 2001 r. 22 obiekty, w 2002 r. - 18 obiektów, a w 2003 r. 48 obiektów, (tj. 3,2% dworców czynnych). Na powyŝszy stan istotny wpływ miały ograniczone moŝliwości finansowe PKP S.A., pozwalające w tych latach na prowadzenie prac remontowych, zapewniających co najwyŝej utrzymanie dworców w niepogorszonym stanie technicznym. Powodowało to, Ŝe infrastruktura dworcowa, w wyniku zaległości w remontach głównych, w przewaŝającej mierze nie była przystosowana do wykonywania bezpiecznej i sprawnej obsługi pasaŝerów, w tym osób niepełnosprawnych. W latach 2004-2006 nastąpił wzrost liczby remontów głównych dworców czynnych. UmoŜliwiła to m.in. restrukturyzacja finansowa PKP S.A., w wyniku której nastąpiła poprawa sytuacji finansowej Spółki 8. I tak: - remontami głównymi objęto: w 2004 r. 180 obiektów (tj. 12,1 % dworców czynnych), w 2005 r. - 189 obiektów (tj. 13,3% dworców czynnych), w 2006 r. 250 obiektów (tj. 18,9% dworców czynnych), a w 2007 r. - 137 obiektów (tj. 12% dworców czynnych), stanowiących 5% ogólnej liczby dworców kolejowych. Podkreślenia wymaga, Ŝe PKP S.A. nie przeprowadzała remontów głównych w kilkuset dworcach wyłączonych z eksploatacji, z przyczyn ekonomicznych lub technicznych, przy których zatrzymywały się pociągi pasaŝerskie 9. Tym samym nie obejmowała remontami głównymi duŝo większej liczby obiektów dworcowych, na których rejestrowano pobyt pasaŝerów. Przykładowo, w 2007 r. po uwzględnieniu liczby obiektów wyłączonych z eksploatacji, remontami głównymi objęto ogółem 7% dworców, przy których zatrzymywały się pociągi pasaŝerskie 10. 8 PKP S.A. w wyniku restrukturyzacji finansowej wykazywała w: 2004 r. zysk netto 179.497,5 tys. zł, 2005 r. zysk netto 109.915,7 tys. zł, 2006 r. zysk netto 194.422,5 tys. zł. 9 wg stanu na dzień 31 grudnia: 2003 r. 540 obiektów, 2004 r. 551 obiektów, 2005 r. 882 obiekty, 2006 r. 870 obiektów, 2007 r. 762 obiekty. 10 137 na 1896 dworców, przy których wg stanu na 31 grudnia 2007 r. zatrzymywały się pociągi pasaŝerskie. 3

Prowadzenie przez PKP S.A działalności w 1134 budynkach dworców czynnych 11, w przewaŝającej mierze wysoce wyeksploatowanych, przy ograniczonym ilościowo zakresie obiektów poddawanych remontom głównym, umoŝliwiały remonty bieŝące określonych ich części. I tak: - remontami bieŝącymi objęte było: w 2001 r. - 168 obiektów, w 2003 r.- 214 obiektów (stanowiących 10,4% dworców, przy których zatrzymywały się pociągi), w 2004 r. 273 obiekty (tj. 13,4% jw.), w 2005r. 316 obiektów (tj. 13,7% jw.), w 2006 r. 359 obiektów (tj. 16,4% jw.) a w 2007 r. - 217 obiektach (tj. 11,4% jw.). Zdaniem NIK na brak dostatecznych działań w zakresie poprawy stanu technicznego i funkcjonalnego dworców kolejowych, wpłyną sposób przeprowadzania restrukturyzacji PKP S.A., który ograniczał moŝliwości inwestycyjne Spółki. I tak: - pomimo pełnienia roli słuŝebnej przez dworce kolejowe m.in. funkcji publicznej związanej z wykonywaniem przewozów pasaŝerskich, koszty utrzymania tych obiektów ponosiła wyłącznie PKP S.A., która w ramach przeprowadzonej komercjalizacji, poza majątkiem trwałym przejęła całość zadłuŝenia p.p. PKP. WdroŜona restrukturyzacja generowała bardzo wysokie koszty, prowadzące do uzyskania przez Spółkę ujemnych wyników finansowych w latach 2001 2003 12. Ponadto wielkość ciąŝących na niej zobowiązań, ograniczała moŝliwości inwestowania ze środków własnych. 3. Podejmowane przez PKP S.A. działania w obszarze przygotowania kolejowych obiektów dworcowych do obsługi pasaŝerów, były zdaniem NIK niewystarczające i nieskuteczne. Z ustaleń kontroli wynika, Ŝe Zarząd PKP S.A. ograniczył zarządzanie dworcami kolejowymi do zadań związanych z utrzymywaniem stanu technicznego, estetycznego i sanitarno - porządkowego dworców w stanie niepogorszonym oraz do komercyjnego zagospodarowywania ich części. Działania te jednak były nieskuteczne, co potwierdzają m.in. wyniki badań biegłych NIK, przeprowadzone na obszarze 18 dworców kolejowych, które wykazały niedostateczne przygotowanie 14 z tych obiektów, pod względem sanitarnym lub technicznym (dworce: Otwock, Warszawa Gdańska, Warszawa Zachodnia, Warszawa Wschodnia, Warszawa Centralna, Nasielsk, Pilawa, Małkinia, Radom, Dęblin, Warszawa Wawer, Gdańsk Główny, Katowice, Wrocław Główny). Negatywny wpływ na poziom przygotowania obiektów dworcowych do obsługi pasaŝerów, miała równieŝ niepełna realizacja przez podległe Zarządowi Spółki jednostki organizacyjne Centrali PKP S.A., zadań określonych w decyzji nr 44 wydanej przez Prezesa Zarządu PKP S.A. 13, związanych z usprawnieniem i ujednoliceniem systemu zarządzania składnikami infrastruktury dworcowej, a takŝe nieopracowanie standardów 11 według stanu na dzień 31 grudnia 2007 r. 12 w latach 2001 2003 PKP S.A. uzyskała następujące wyniki finansowe: w 2001 r. strata netto 2.906.159,4 tys. zł, w 2002 r. strata netto 885.612,8 tys. zł, w 2003 r. strata netto 696.074,7 tys. zł. 13 decyzja nr 44 Prezesa Zarządu PKP S.A. Dyrektora Generalnego z dnia 27 października 2005 r. w sprawie powołania Zespołów ds. określenia terenów w obrębie dworców kolejowych, przeznaczonych do administrowania przez PKP S.A. Oddział Dworce Kolejowe w Warszawie. 4

zarządzania dworcami. Zdaniem NIK, pełna i skuteczna realizacja powyŝszych działań jest niezbędna ze względu na funkcjonowanie na obszarze dworców 14 wielu podmiotów gospodarczych, w tym: - PKP S.A. która zarządzała budynkami dworcowymi, PKP PLK S.A. która zarządzała torami, peronami i posadowionymi na nich wiatami, kładkami i przejściami podziemnymi dla pasaŝerów, - PKP Energetyka Sp. z o.o. która zarządzała m.in. oświetleniem terenów okołodworcowych, - PKP Telekomunikacja Kolejowa Sp. z o.o. która zarządzała urządzeniami nagłaśniającymi i słuŝącymi do prezentowania informacji świetlnej. 3.1. Negatywnej ocenie NIK, pod względem rzetelności i celowości, podlegają równieŝ działania Zarządu PKP S.A., związane z dostosowywaniem zarządzanych obiektów dworcowych do potrzeb osób niepełnosprawnych. Ustalenia kontroli wskazują, Ŝe Zarząd Spółki nie podejmował usystematyzowanych działań, które zapewniałyby likwidację barier architektonicznych, uniemoŝliwiających swobodny dostęp osób niepełnosprawnych do kolejowej infrastruktury dworcowej. Nie kontynuował realizacji zadań, określonych w Programie działań na rzecz osób niepełnosprawnych i ich integracji ze społeczeństwem 15. Nie dokonywał równieŝ regularnych, zaplanowanych przeglądów obiektów dworcowych w zakresie ich organizacji i funkcjonowania pod względem obsługi pasaŝerów, w tym dostępności dla osób niepełnosprawnych. Przeglądami takimi objęto, w latach 2001 2007, łącznie 57 obiektów, na przeszło 1100 czynnych dworców, tj. ok. 6% ich stanu. Przeprowadzane przez Spółkę w latach 2001 2007 prace remontowo modernizacyjne dworców, obejmowały swoim zakresem zazwyczaj jedynie adaptację określonych składników infrastruktury dworcowej, np. toalet lub pochylni. Prace te nie poprawiały sytuacji w zakresie dostosowani dworców do potrzeb osób niepełnosprawnych, bowiem na obszarze tych dworców nadal istnieją bariery architektoniczne, istotne dla osób niepełnosprawnych. I tak: - w ramach remontów i modernizacji, przeprowadzonych w latach 2001-2007, dostosowano do potrzeb osób niepełnosprawnych toalety na jedynie 5 dworcach. Szczególnym przypadkiem są tu jednak dworce: Warszawa Śródmieście i Warszawa Wileńska, gdzie toalety w pełni dostosowano dla potrzeb osób niepełnosprawnych, jednak nie stworzono warunków umoŝliwiających samodzielne dotarcie do nich tej grupie pasaŝerów. W rezultacie, według stanu na dzień 31 grudnia 2007 r.: - na 1134 czynne dworce kolejowe, jedynie 26, tj. 2%, było dostosowanych do obsługi osób niepełnosprawnych, w tym 5 z 15 dworców kategorii A, obsługujących rocznie ponad 2 mln pasaŝerów kaŝdy; jeden z 29 dworców kategorii B, obsługujących rocznie od 1 do 2 mln pasaŝerów; 12 ze 140 dworców kategorii C (obsługujących rocznie od 300 tys. do 1 mln pasaŝerów kaŝdy) oraz 8 z 950 czynnych dworców kategorii D (obsługujących rocznie poniŝej 300 tys. pasaŝerów). NaleŜy przy tym podkreślić, Ŝe zarówno pasaŝerowie pełnosprawni, jak i z ograniczoną moŝliwością poruszania się, nie mogli korzystać z kilkuset dworców wyłączonych z eksploatacji z przyczyn ekonomicznych i technicznych (o których mowa w pkt 2 i 7 wystąpienia). Nieskuteczne były równieŝ działania Zarządu PKP S.A. w zakresie zagospodarowania dworców kolejowych przy współpracy z samorządami. Z ustaleń kontroli wynika, Ŝe jednostki samorządowe, zainteresowane były 14 w wyniku przeprowadzonej komercjalizacji p.p. Polskie Koleje Państwowe na dworcach funkcjonowało przewaŝnie 4 zarządców określonych składników infrastruktury, a takŝe 2-3 przewoźników, dzierŝawiących kasy i inne punkty odpraw podróŝnych. 15 program zatwierdzony do realizacji przez Radę Ministrów w dniu 5 października 1993 r. 5

przejęciem tylko 112 obiektów dworcowych oraz Ŝe w latach 2001 2007 zagospodarowały łącznie 13 takich obiektów (tj. ok. 1 % dworców czynnych). Ponadto do dnia 29 lutego 2008 r. PKP S.A. podpisała umowy ramowe związane z zagospodarowaniem obiektów dworcowych, jedynie z samorządami 11 miast. 4. Zarząd PKP S.A. nie podejmował skutecznych działań w zakresie zagospodarowania kolejowych obiektów dworcowych, w tym szczególnie dworców wyłączonych z eksploatacji. Z ustaleń kontroli wynika, Ŝe do końca 2007 r. Zarząd Spółki nie zagospodarował komercyjnie, nie przekazał samorządom i innym jednostkom przewidzianym w ustawie restrukturyzacyjnej oraz nie zlikwidował, w uzasadnionych przypadkach, łącznie ok. 1600 nieczynnych obiektów dworcowych. Spółka ponosiła w związku z tym koszty, związane z ich utrzymaniem i opłatami z tytułu podatku od nieruchomości. Podkreślenia wymaga, Ŝe Zarząd Spółki nie przeprowadzał analiz skutków ekonomicznych wynikających z powyŝszej sytuacji. Wyniki kontroli wskazują, Ŝe na nieefektywne działania w zakresie zagospodarowania obiektów dworcowych wpływał, obok braku środków finansowych w Spółce, równieŝ brak systemu informatycznego zawierającego kompletną bazę danych o nieruchomościach 16 oraz brak regulacji stanów prawnych nieruchomości. Do 2004 r. ponad 1000 dworców nieczynnych (ok. 60%), zarządzanych przez PKP S.A. nie miało uregulowanego stanu prawnego, umoŝliwiającego prawidłowe gospodarowanie ich majątkiem bądź ich likwidację. Spowodowało to przykładowo, Ŝe w 2003 r. z planów zagospodarowania 358 dworców oraz 194 obiektów dworcowych, wytypowanych do likwidacji, nie zrealizowano Ŝadnego przedsięwzięcia. I tak: - w 2007 r. PKP S.A. nie miała udokumentowanego prawa własności do ponad 38 % nieruchomości kolejowych, a złoŝone do Urzędów Wojewódzkich wnioski w tych sprawach, obejmowały jedynie ok. 27% ich powierzchni. Utrudnieniem w uzyskaniu pisemnego potwierdzenia praw własności do zarządzanych przez Spółkę nieruchomości były skomplikowane i długotrwałe procedury. Uporządkowanie stanu prawnego wymagało m.in. realizacji prac geodezyjnych na terenach zamkniętych (do których naleŝy ok. 90% nieruchomości kolejowych), na co wymagana była zgoda ministra właściwego ds. transportu oraz wydzielenia z terenów zamkniętych nieruchomości przeznaczonych do obrotu i uzgodnienia tych działań z PKP PLK S.A. Brak środków finansowych na przygotowanie nieruchomości do optymalnego sposobu zagospodarowania spowodował m.in., Ŝe przeprowadzanie likwidacji ok. 3 tys. obiektów zbędnych, PKP S.A. załoŝyła do roku 2011. Na trudności związane z zagospodarowaniem dworców wpływało teŝ połoŝenie znacznej ich liczby w mało atrakcyjnych gospodarczo lub turystycznie miejscowościach, zlokalizowanie w nich ok. 5 tys. lokali mieszkalnych oraz wpisanie 98 obiektów do rejestru zabytków. W wyniku tych utrudnień Spółka na dzień 31 grudnia 2007 r. wynajmowała lub dzierŝawiła na zasadach komercyjnych 17 ok. 23 % całkowitej powierzchni uŝytkowej obiektów dworcowych. 5. W wyniku kontroli stwierdzono, Ŝe podjęte przez Zarząd Spółki działania w zakresie realizacji wniosków, sformułowanych po kontroli przeprowadzonej w Spółce w zakresie zabezpieczenia porządku i bezpieczeństwa na obszarze kolejowym w okresie 2005 r. i I kwartale 2006 r. 18, były niewystarczające. 16 na dzień zakończenia niniejszej kontroli, Spółka posiadała jedynie bazę stanów prawnych działek, a inne bazy danych były niekompletne. 17 podmiotom spoza Grupy PKP. 18 wnioski zostały zawarte w wystąpieniu pokontrolnym nr KKT-41002-4/06 z dnia 4 grudnia 2006 r. 6

Zarząd PKP S.A. nie doprowadził do objęcia przeglądami okresowymi, wymaganymi przez ustawę z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane 19, wszystkich obiektów dworcowych. Stwierdzono w tym zakresie, Ŝe: - Spółka nie przeprowadzała obowiązujących przeglądów technicznych w znacznej części dworców kolejowych, co stanowiło naruszenie postanowień art. 62 ust. 1, pkt 1 i 2 Prawa budowlanego. Jednorocznymi przeglądami nie było objętych w: 2001 r. - 47%, 2002 r. - 57%, 2003 r. - 30%, 2004 r. - 25%, 2005 r. - 25%, 2006 r. - 19% i 2007 r. - 22% obiektów dworcowych. W latach 2001-2005 nie przeprowadzono równieŝ pięcioletnich przeglądów technicznych w ok. 34 % ogólnej liczby zarządzanych dworców. W ocenie NIK, niewykonywanie obligatoryjnych przeglądów technicznych budynków dworcowych, stwarzało zagroŝenie dla bezpieczeństwa korzystających z nich podróŝnych. Pozbawiało równieŝ jednostki organizacyjne, bezpośrednio zarządzające dworcami, bieŝącego rozeznania ich stanu technicznego. Z ustaleń kontroli wynika równieŝ, Ŝe PKP S.A., pomimo uznania monitoringu wizyjnego za jedno z najbardziej skutecznych narządzi w ochronie porządku i bezpieczeństwa na obszarze kolejowym, w tym dworców kolejowych, nie realizowała w szerszym zakresie prac, obejmujących instalację systemów monitoringu na dworcach bądź modernizację systemów juŝ istniejących. I tak na przykład: - w latach 2005-2007 prowadzono je odpowiednio w 3, 9 i 8 obiektach dworcowych, stanowiących od 1,6% do 4,9% ogółu dworców o znacznym natęŝeniu ruchu pasaŝerskiego 20. W ocenie NIK, nie został równieŝ zrealizowany w pełni wniosek, odnoszący się do kompleksowego rozwiązania problemu ochrony wszystkich zarządzanych dworców kolejowych. Nie uległa bowiem istotnej poprawie, poza wymienionym juŝ objęciem dworców monitoringiem wizyjnym, sytuacja w zakresie stosowania ochrony bezpośredniej dworców kolejowych. Zorganizowaną ochroną, świadczoną przez StraŜ Ochrony Kolei oraz wyspecjalizowane firmy ochroniarskie, objęto wprawdzie, według stanu na koniec 2007 r., ogółem 165 dworców kolejowych, tj. większą o 4,6% liczbę dworców czynnych, w porównaniu do stanu na koniec 2005 r. Stanowiło to jednak nadal jedynie niespełna 15% dworców czynnych (bez uwzględniania obiektów wyłączonych z eksploatacji, przy których zatrzymywały się pociągi pasaŝerskie). 6. NiezaleŜnie od wymienionych wyŝej nieprawidłowości, NajwyŜsza Izba Kontroli stwierdziła równieŝ pozytywne działania w zakresie poprawy stanu technicznego i funkcjonalnego obiektów dworcowych, podejmowane od 2004 r. przez Zarząd PKP S.A. do których naleŝały: 1) Przeprowadzenie analizy stanu nieruchomości dworcowych do 2003 r. i opracowanie na tej podstawie dokumentu pn. Program dworców kolejowych, zawierającego propozycje przedsięwzięć niezbędnych dla przygotowania bazy informacyjnej, umoŝliwiającej przyjęcie strategii działania w zakresie poprawy funkcjonowania kolejowych obiektów dworcowych. 2) Przyjęcie do realizacji w planie działalności Spółki na 2006 r. zasad działania określonych w: Programie budowy parkingów, Programie estetyzacji oraz Programie likwidacji zbędnych 19 tj. Dz. U. 2003 r. Nr 207, poz. 2016 ze zm. zwana dalej Prawem budowlanym. 20 tj. 184 dworców kategorii A, B i C. 7

obiektów, w zakresie odnoszącym się do kolejowych obiektów dworcowych oraz realizacja tych programów. 3) Opracowanie i wstępne przyjcie w 2007 r. Strategii zagospodarowania nieruchomości PKP S.A., odnoszącej się m.in. do obiektów dworcowych oraz podjęcie działań w celu wdroŝenia Zasad administrowania obszarem stacji kolejowych - kompleksów dworcowych - słuŝących bezpośrednio obsłudze pasaŝera. 4) Podjęcie działań w celu przygotowania wybranych dworców kolejowych do zapewnienia właściwej obsługi pasaŝerów podczas Mistrzostw Europy w Piłce NoŜnej EURO 2012. 7. NIK zauwaŝa, Ŝe jedną z przyczyn opisanego wyŝej stanu przygotowania dworców kolejowych do obsługi pasaŝerów, w tym osób niepełnosprawnych, jest całkowite wyłączenie z uŝytkowania, w latach 2001 2007, 298 dworców 21 oraz częściowe wyłączenie z uŝytkowania 1599 innych obiektów 22. Wśród nich 837 stanowiły dworce połoŝone przy liniach, na których przewoźnicy kolejowi zaprzestali prowadzenia komunikacji pasaŝerskiej 23. Pozostałe 762 dworce zostały wyłączone z eksploatacji z przyczyn ekonomicznych, po rezygnacji przewoźników z prowadzenia na ich obszarze kas biletowych. W obrębie 721 z nich (94,6%) zatrzymywały się jednak nadal pociągi pasaŝerskie. Wyłączenie z eksploatacji budynków na dworcach, przy których zatrzymywały się pociągi powodowało, Ŝe warunki pobytu pasaŝerów na tych dworcach były znacznie pogorszone. I tak: - pasaŝerom nie zapewniano w obrębie tych obiektów odpowiedniego schronienia przed opadami atmosferycznymi, a w warunkach zimowych równieŝ przed chłodem. Obszary tych dworców były gorzej oświetlone. Przede wszystkim zaś uniemoŝliwione było korzystanie z toalet (często wolnostojących). Na znacznie niŝszym poziomie utrzymywana była równieŝ na ich obszarze czystość i porządek. Obiekty te nie były przy tym objęte zorganizowaną formą ochrony, przez co bezpieczeństwo pasaŝerów i mienia nie było na ich obszarze chronione 24. Przedstawiając powyŝsze oceny i uwagi wynikające z ustaleń kontroli, NajwyŜsza Izba Kontroli stosownie do art. 60 ust. 2 ustawy o NIK, wnosi o: 1. Podjęcie działań mających na celu wdroŝenie kompleksowej strategii w zakresie utrzymania i funkcjonowania obiektów dworcowych z uwzględnieniem standardów unijnych. 2. Podjęcie kompleksowych, systematycznych działań w celu dostosowania stanu technicznego i funkcjonalnego czynnych obiektów dworcowych do potrzeb pasaŝerów, w tym osób niepełnosprawnych, przy uwzględnieniu postanowień Rozporządzenia (WE) Nr 1371/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. dotyczącego praw i obowiązków pasaŝerów w ruchu kolejowym 25. 3. Podjęcie działań zapewniających pełną realizację wniosków sformułowanych po kontroli NIK przeprowadzonej w Spółce w połowie 2006 r., w zakresie przeprowadzania przeglądów technicznych budynków oraz zapewnienia ochrony osób i mienia na dworcach kolejowych. 21 tj. ok. 10% ogólnej liczby zarządzanych obiektów dworcowych, według stanu na dzień 31 grudnia 2007 r. 22 tj. 58,5% ogółu zarządzanych dworców. Obiekty te nazywane są dworcami nieczynnymi. 23 dworce te znajdowały się przy liniach kolejowych: o zawieszonym ruchu, posiadających decyzję o likwidacji, zlikwidowanych, wąskotorowych oraz przekazanych samorządom. 24 PKP S.A. nie obejmowała dworców nieczynnych umowami o ochronę zawartymi z PKP PLK S.A. StraŜą Ochrony Kolei lub innymi firmami, świadczącymi usługi w zakresie ochrony porządku. 25 Dz. U. L Nr 315/14 z dnia 3 grudnia 2007 r. 8

NajwyŜsza Izba Kontroli Departament Komunikacji i Systemów Transportowych, na podstawie art. 62 ust. 1 ustawy o NIK, oczekuje przedstawienia przez Zarządu Spółki w terminie 14 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego, informacji o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków bądź o działaniach podjętych w celu realizacji wniosków lub o przyczynach niepodjęcia takich działań. Zgodnie z treścią art. 61 ust. 1 ustawy o NIK, w terminie 7 dni od dnia otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego Zarządowi Spółki przysługuje prawo zgłoszenia na piśmie do Dyrektora Departament Komunikacji i Systemów Transportowych NajwyŜszej Izby Kontroli umotywowanych zastrzeŝeń w sprawie ocen, uwag i wniosków zawartych w tym wystąpieniu. W razie zgłoszenia zastrzeŝeń, zgodnie z art. 62 ust. 2 ustawy o NIK, termin nadesłania informacji, o której mowa wyŝej, liczy się od dnia otrzymania ostatecznej uchwały komisji odwoławczej NIK. tekst ujednolicony NAJWYśSZA IZBA KONTROLI Warszawa, dnia 26 czerwca 2008 r. Departament Komunikacji i Systemów Transportowych KKT- 41001-8/07 P/07/070 Zarząd Spółki Polskie Koleje Państwowe S.A. WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o NajwyŜszej Izbie Kontroli 26, zwanej dalej ustawą o NIK, NajwyŜsza Izba Kontroli Departament Komunikacji i Systemów Transportowych, przeprowadziła w Polskich Kolejach Państwowych Spółce Akcyjnej 27, kontrolę stanu technicznego i przygotowania kolejowych obiektów dworcowych do obsługi pasaŝerów. Kontrolą objęto okres od dnia 1 stycznia 2001 r. do dnia 29 lutego 2008 r. W związku z kontrolą, której wyniki przedstawione zostały w protokole kontroli podpisanym w dniu 27 marca 2008 r., NajwyŜsza Izba Kontroli, na podstawie art. 60 ust. 1 ustawy o NIK, przekazuje Zarządowi Spółki niniejsze wystąpienie pokontrolne. 26 27 Tj. Dz. U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1701. Zwanej dalej PKP S.A. lub Spółką. 9

NajwyŜsza Izba Kontroli negatywnie ocenia stan techniczny i przygotowanie obiektów dworcowych do obsługi pasaŝerów w latach 2001-2007 28. 1. Z ustaleń kontroli wynika, Ŝe Zarząd Spółki, sporządził w styczniu 2004 r. opracowanie pn. Program dworców kolejowych PKP S.A. 29, zawierające analizę sytuacji w zakresie utrzymania i efektywności zagospodarowania nieruchomości dworcowych, według stanu na 2003 r. oraz propozycje w zakresie ich utrzymania. W następnych latach nie przeprowadzał udokumentowanych analiz o podobnym profilu. Dopiero w styczniu 2007 r. przyjął wstępnie Strategię zagospodarowania nieruchomości PKP S.A., odnoszącą się m.in. do dworców kolejowych oraz podjął prace nad opracowaniem Zasad administrowania obszarem stacji kolejowych kompleksów dworcowych słuŝących bezpośrednio obsłudze pasaŝera. Do dnia zakończenia niniejszej kontroli zasady te nie zostały jednak wdroŝone do stosowania. Negatywny wpływ na niewypracowanie przez Spółkę kompleksowej strategii działania w zakresie utrzymania i funkcjonowania obiektów dworcowych miał m.in. brak stabilnej polityki państwa w odniesieniu do zasadniczych kierunków restrukturyzacji kolei. I tak: - uchwalona w dniu 8 września 2000 r. ustawa o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego Polskie Koleje Państwowe 30 nie odnosiła się w sposób jednoznaczny do spraw związanych z zarządzaniem dworcami kolejowymi. Przewidywała ona jedynie, Ŝe PKP S.A. będzie gospodarowała mieniem, przejętym w drodze komercjalizacji p.p. PKP, a tworzona spółka Polskie Linie Kolejowe będzie zarządzała liniami kolejowymi. Dopiero wprowadzona, z dniem 25 maja 2003 r., zmiana ustawy restrukturyzacyjnej 31 ustaliła jednoznacznie, Ŝe PKP PLK S.A. zarządza liniami kolejowymi oraz pozostałą infrastrukturą kolejową z wyłączeniem budynków i budowli przeznaczonych do obsługi przewozu osób i rzeczy. Zdaniem NIK, powyŝsza zmiana nie przypisywała PKP S.A. docelowo roli zarządcy dworców kolejowych, wykluczała natomiast prowadzenie działalności w tym zakresie przez PKP PLK S.A. Wskazuje na to równieŝ treść Strategii restrukturyzacji i prywatyzacji Grupy PKP z 2005 r. 32, która przewidywała likwidację PKP S.A., utworzenie Funduszu Mienia Kolejowego i przekazanie PKP PLK S.A. funkcji spółki wiodącej w Grupie PKP. I tak: - według strategii, podstawowym zadaniem PKP S.A. miało być faktyczne wniesienie składników majątkowych do powstałych w ramach restrukturyzacji spółek, utworzenie odrębnej spółki Dworce kolejowe na bazie kilkudziesięciu strategicznych dworców oraz zagospodarowanie pozostałych - ponad 1400 obiektów dworcowych, w ramach współpracy z jednostkami samorządu terytorialnego. Działanie te, w badanym obszarze, miały doprowadzić do samofinansowania największych dworców kolejowych oraz poprawy funkcjonowania i estetyki obiektów dworcowych zagospodarowanych przez samorządy. 28 PowyŜsza ocena NIK nie obejmuje działań Zarządu Spółki, podjętych w związku z przygotowaniem kolejowych obiektów dworcowych do obsługi podróŝnych podczas Mistrzostw Europy w Piłce NoŜnej EURO 2012. 29 program wprowadzony decyzją nr 5 Członka Zarządu PKP S.A. Dyrektora ds. Nadzoru Właścicielskiego i Nieruchomości z dnia 19 marca 2004 r. 30 Dz. U. Nr 84 poz.948 ze zm., zwana dalej ustawą restrukturyzacyjną. 31 ustawa 28 marca 2003 r. o zmianie ustawy o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego Polskie Koleje Państwowe oraz o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2003 r. Nr 80, poz. 720, art. 15 ust. 4 a). 32 Strategia przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 22 lutego 2005 r. 10

PowyŜsza strategia nie została jednak zrealizowana, a Zarząd PKP S.A. nie utworzył spółki do zarządzania najwaŝniejszymi dworcami kolejowymi. W 2007 r. nastąpiła zasadnicza zmiana dotychczasowych kierunków restrukturyzacji kolei w Polsce. Wyrazem tego jest przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 17 kwietnia 2007 r. Strategia dla transportu kolejowego do roku 2013, którą Zarząd PKP S.A. przyjął do realizacji. I tak: - strategia z 2007 r., w odróŝnieniu od poprzedniej, nie przewiduje likwidacji PKP S.A. Zakłada ona, Ŝe wyodrębniony pion organizacyjny Spółki będzie zarządzał kolejowymi obiektami dworcowymi. Wprowadza równieŝ nowy model finansowania obiektów dworcowych, zgodnie z którym PKP PLK S.A. w stawkach dostępu do infrastruktury kolejowej ma uwzględniać koszty utrzymania dworców w części związanej z obsługą podróŝnych, a następnie przekazywać gospodarzowi danego obiektu odpłatności, pozwalające na utrzymania części dworca przeznaczonej do obsługi podróŝnych. 2. Z ustaleń kontroli wynika, Ŝe Spółka w latach 2001-2003 objęła remontami głównymi jedynie niewielką część zasobów dworcowych, przejętych w wyniku komercjalizacji. I tak: - remontami głównymi objęto: w 2001 r. 22 obiekty, w 2002 r. - 18 obiektów, a w 2003 r. 48 obiektów, (tj. 3,2% dworców czynnych). Na powyŝszy stan istotny wpływ miały ograniczone moŝliwości finansowe PKP S.A., pozwalające w tych latach na prowadzenie prac remontowych, zapewniających co najwyŝej utrzymanie dworców w niepogorszonym stanie technicznym. Powodowało to, Ŝe infrastruktura dworcowa, w wyniku zaległości w remontach głównych, w przewaŝającej mierze nie była przystosowana do wykonywania bezpiecznej i sprawnej obsługi pasaŝerów, w tym osób niepełnosprawnych. W latach 2004-2006 nastąpił wzrost liczby remontów głównych dworców czynnych. UmoŜliwiła to m.in. restrukturyzacja finansowa PKP S.A., w wyniku której nastąpiła poprawa sytuacji finansowej Spółki 33. I tak: - remontami głównymi objęto: w 2004 r. 180 obiektów (tj. 12,1 % dworców czynnych), w 2005 r. - 189 obiektów (tj. 13,3% dworców czynnych), w 2006 r. 250 obiektów (tj. 18,9% dworców czynnych), a w 2007 r. - 137 obiektów (tj. 12% dworców czynnych), stanowiących 5% ogólnej liczby dworców kolejowych. Podkreślenia wymaga, Ŝe PKP S.A. nie przeprowadzała remontów głównych w kilkuset dworcach wyłączonych z eksploatacji, z przyczyn ekonomicznych lub technicznych, przy których zatrzymywały się pociągi pasaŝerskie 34. Tym samym nie obejmowała remontami głównymi duŝo większej liczby obiektów dworcowych, na których rejestrowano pobyt pasaŝerów. Przykładowo, w 2007 r. po uwzględnieniu liczby obiektów wyłączonych z eksploatacji, remontami głównymi objęto ogółem 7% dworców, przy których zatrzymywały się pociągi pasaŝerskie 35. Prowadzenie przez PKP S.A działalności w 1134 budynkach dworców czynnych 36, w przewaŝającej mierze wysoce wyeksploatowanych, przy ograniczonym ilościowo zakresie obiektów poddawanych remontom głównym, umoŝliwiały remonty bieŝące określonych ich części. I tak: - remontami bieŝącymi objęte było: w 2001 r. - 168 obiektów, w 2003 r.- 214 obiektów (stanowiących 10,4% dworców, przy których zatrzymywały się pociągi), w 2004 r. 273 obiekty (tj. 13,4% jw.), w 2005r. 316 obiektów (tj. 13,7% jw.), w 2006 r. 359 obiektów (tj. 16,4% jw.) a w 2007 r. - 217 obiektach (tj. 11,4% jw.). 33 PKP S.A. w wyniku restrukturyzacji finansowej wykazywała w: 2004 r. zysk netto 179.497,5 tys. zł, 2005 r. zysk netto 109.915,7 tys. zł, 2006 r. zysk netto 194.422,5 tys. zł. 34 wg stanu na dzień 31 grudnia: 2003 r. 540 obiektów, 2004 r. 551 obiektów, 2005 r. 882 obiekty, 2006 r. 870 obiektów, 2007 r. 762 obiekty. 35 137 na 1896 dworców, przy których wg stanu na 31 grudnia 2007 r. zatrzymywały się pociągi pasaŝerskie. 36 według stanu na dzień 31 grudnia 2007 r. 11

Zdaniem NIK na brak dostatecznych działań w zakresie poprawy stanu technicznego i funkcjonalnego dworców kolejowych, wpłyną sposób przeprowadzania restrukturyzacji PKP S.A., który ograniczał moŝliwości inwestycyjne Spółki. I tak: - pomimo pełnienia roli słuŝebnej przez dworce kolejowe m.in. funkcji publicznej związanej z wykonywaniem przewozów pasaŝerskich, koszty utrzymania tych obiektów ponosiła wyłącznie PKP S.A., która w ramach przeprowadzonej komercjalizacji, poza majątkiem trwałym przejęła całość zadłuŝenia p.p. PKP. WdroŜona restrukturyzacja generowała bardzo wysokie koszty, prowadzące do uzyskania przez Spółkę ujemnych wyników finansowych w latach 2001 2003 37. Ponadto wielkość ciąŝących na niej zobowiązań, ograniczała moŝliwości inwestowania ze środków własnych. 3. Z ustaleń kontroli wynika, Ŝe Zarząd PKP S.A. ograniczył zarządzanie dworcami kolejowymi do zadań związanych z utrzymywaniem stanu technicznego, estetycznego i sanitarno - porządkowego dworców w stanie niepogorszonym oraz do komercyjnego zagospodarowywania ich części. Działania te jednak były nieskuteczne, co potwierdzają m.in. wyniki badań biegłych NIK, przeprowadzone na obszarze 18 dworców kolejowych, które wykazały niedostateczne przygotowanie 14 z tych obiektów, pod względem sanitarnym lub technicznym (dworce: Otwock, Warszawa Gdańska, Warszawa Zachodnia, Warszawa Wschodnia, Warszawa Centralna, Nasielsk, Pilawa, Małkinia, Radom, Dęblin, Warszawa Wawer, Gdańsk Główny, Katowice, Wrocław Główny). Negatywny wpływ na poziom przygotowania obiektów dworcowych do obsługi pasaŝerów, miała równieŝ niepełna realizacja przez podległe Zarządowi Spółki jednostki organizacyjne Centrali PKP S.A., zadań określonych w decyzji nr 44 wydanej przez Prezesa Zarządu PKP S.A. 38, związanych z usprawnieniem i ujednoliceniem systemu zarządzania składnikami infrastruktury dworcowej, a takŝe nieopracowanie standardów zarządzania dworcami. Zdaniem NIK, pełna i skuteczna realizacja powyŝszych działań jest niezbędna ze względu na funkcjonowanie na obszarze dworców 39 wielu podmiotów gospodarczych, w tym: - PKP S.A. która zarządzała budynkami dworcowymi, PKP PLK S.A. która zarządzała torami, peronami i posadowionymi na nich wiatami, kładkami i przejściami podziemnymi dla pasaŝerów, - PKP Energetyka Sp. z o.o. która zarządzała m.in. oświetleniem terenów okołodworcowych, - PKP Telekomunikacja Kolejowa Sp. z o.o. która zarządzała urządzeniami nagłaśniającymi i słuŝącymi do prezentowania informacji świetlnej. 3.1. Ustalenia kontroli wskazują, Ŝe Zarząd Spółki nie podejmował usystematyzowanych działań, które zapewniałyby likwidację barier architektonicznych, uniemoŝliwiających swobodny dostęp osób niepełnosprawnych do kolejowej infrastruktury dworcowej. Nie kontynuował realizacji zadań, określonych w Programie działań na rzecz osób niepełnosprawnych i ich integracji ze społeczeństwem 40. Nie dokonywał równieŝ 37 w latach 2001 2003 PKP S.A. uzyskała następujące wyniki finansowe: w 2001 r. strata netto 2.906.159,4 tys. zł, w 2002 r. strata netto 885.612,8 tys. zł, w 2003 r. strata netto 696.074,7 tys. zł. 38 decyzja nr 44 Prezesa Zarządu PKP S.A. Dyrektora Generalnego z dnia 27 października 2005 r. w sprawie powołania Zespołów ds. określenia terenów w obrębie dworców kolejowych, przeznaczonych do administrowania przez PKP S.A. Oddział Dworce Kolejowe w Warszawie. 39 w wyniku przeprowadzonej komercjalizacji p.p. Polskie Koleje Państwowe na dworcach funkcjonowało przewaŝnie 4 zarządców określonych składników infrastruktury, a takŝe 2-3 przewoźników, dzierŝawiących kasy i inne punkty odpraw podróŝnych. 40 program zatwierdzony do realizacji przez Radę Ministrów w dniu 5 października 1993 r. 12

regularnych, zaplanowanych przeglądów obiektów dworcowych w zakresie ich organizacji i funkcjonowania pod względem obsługi pasaŝerów, w tym dostępności dla osób niepełnosprawnych. Przeglądami takimi objęto, w latach 2001 2007, łącznie 57 obiektów, na przeszło 1100 czynnych dworców, tj. ok. 6% ich stanu. Przeprowadzane przez Spółkę w latach 2001 2007 prace remontowo modernizacyjne dworców, obejmowały swoim zakresem zazwyczaj jedynie adaptację określonych składników infrastruktury dworcowej, np. toalet lub pochylni. Prace te nie poprawiały sytuacji w zakresie dostosowani dworców do potrzeb osób niepełnosprawnych, bowiem na obszarze tych dworców nadal istnieją bariery architektoniczne, istotne dla osób niepełnosprawnych. I tak: - w ramach remontów i modernizacji, przeprowadzonych w latach 2001-2007, dostosowano do potrzeb osób niepełnosprawnych toalety na jedynie 5 dworcach. Szczególnym przypadkiem są tu jednak dworce: Warszawa Śródmieście i Warszawa Wileńska, gdzie toalety w pełni dostosowano dla potrzeb osób niepełnosprawnych, jednak nie stworzono warunków umoŝliwiających samodzielne dotarcie do nich tej grupie pasaŝerów. W rezultacie, według stanu na dzień 31 grudnia 2007 r.: - na 1134 czynne dworce kolejowe, jedynie 26, tj. 2%, było dostosowanych do obsługi osób niepełnosprawnych, w tym 5 z 15 dworców kategorii A, obsługujących rocznie ponad 2 mln pasaŝerów kaŝdy; jeden z 29 dworców kategorii B, obsługujących rocznie od 1 do 2 mln pasaŝerów; 12 ze 140 dworców kategorii C (obsługujących rocznie od 300 tys. do 1 mln pasaŝerów kaŝdy) oraz 8 z 950 czynnych dworców kategorii D (obsługujących rocznie poniŝej 300 tys. pasaŝerów). NaleŜy przy tym podkreślić, Ŝe zarówno pasaŝerowie pełnosprawni, jak i z ograniczoną moŝliwością poruszania się, nie mogli korzystać z kilkuset dworców wyłączonych z eksploatacji z przyczyn ekonomicznych i technicznych (o których mowa w pkt 2 i 7 wystąpienia). Nieskuteczne były równieŝ działania Zarządu PKP S.A. w zakresie zagospodarowania dworców kolejowych przy współpracy z samorządami. Z ustaleń kontroli wynika, Ŝe jednostki samorządowe, zainteresowane były przejęciem tylko 112 obiektów dworcowych oraz Ŝe w latach 2001 2007 zagospodarowały łącznie 13 takich obiektów (tj. ok. 1 % dworców czynnych). Ponadto do dnia 29 lutego 2008 r. PKP S.A. podpisała umowy ramowe związane z zagospodarowaniem obiektów dworcowych, jedynie z samorządami 11 miast. 4. Z ustaleń kontroli wynika, Ŝe do końca 2007 r. Zarząd Spółki nie zagospodarował komercyjnie, nie przekazał samorządom i innym jednostkom przewidzianym w ustawie restrukturyzacyjnej oraz nie zlikwidował, w uzasadnionych przypadkach, łącznie ok. 1600 nieczynnych obiektów dworcowych. Spółka ponosiła w związku z tym koszty, związane z ich utrzymaniem i opłatami z tytułu podatku od nieruchomości. Podkreślenia wymaga, Ŝe Zarząd Spółki nie przeprowadzał analiz skutków ekonomicznych wynikających z powyŝszej sytuacji. Wyniki kontroli wskazują, Ŝe na nieefektywne działania w zakresie zagospodarowania obiektów dworcowych wpływał, obok braku środków finansowych w Spółce, równieŝ brak systemu informatycznego zawierającego kompletną bazę danych o nieruchomościach 41 oraz 41 na dzień zakończenia niniejszej kontroli, Spółka posiadała jedynie bazę stanów prawnych działek, a inne bazy danych były niekompletne. 13

brak regulacji stanów prawnych nieruchomości. Do 2004 r. ponad 1000 dworców nieczynnych (ok. 60%), zarządzanych przez PKP S.A. nie miało uregulowanego stanu prawnego, umoŝliwiającego prawidłowe gospodarowanie ich majątkiem bądź ich likwidację. Spowodowało to przykładowo, Ŝe w 2003 r. z planów zagospodarowania 358 dworców oraz 194 obiektów dworcowych, wytypowanych do likwidacji, nie zrealizowano Ŝadnego przedsięwzięcia. I tak: - w 2007 r. PKP S.A. nie miała udokumentowanego prawa własności do ponad 38 % nieruchomości kolejowych, a złoŝone do Urzędów Wojewódzkich wnioski w tych sprawach, obejmowały jedynie ok. 27% ich powierzchni. Utrudnieniem w uzyskaniu pisemnego potwierdzenia praw własności do zarządzanych przez Spółkę nieruchomości były skomplikowane i długotrwałe procedury. Uporządkowanie stanu prawnego wymagało m.in. realizacji prac geodezyjnych na terenach zamkniętych (do których naleŝy ok. 90% nieruchomości kolejowych), na co wymagana była zgoda ministra właściwego ds. transportu oraz wydzielenia z terenów zamkniętych nieruchomości przeznaczonych do obrotu i uzgodnienia tych działań z PKP PLK S.A. Brak środków finansowych na przygotowanie nieruchomości do optymalnego sposobu zagospodarowania spowodował m.in., Ŝe przeprowadzanie likwidacji ok. 3 tys. obiektów zbędnych, PKP S.A. załoŝyła do roku 2011. Na trudności związane z zagospodarowaniem dworców wpływało teŝ połoŝenie znacznej ich liczby w mało atrakcyjnych gospodarczo lub turystycznie miejscowościach, zlokalizowanie w nich ok. 5 tys. lokali mieszkalnych oraz wpisanie 98 obiektów do rejestru zabytków. W wyniku tych utrudnień Spółka na dzień 31 grudnia 2007 r. wynajmowała lub dzierŝawiła na zasadach komercyjnych 42 ok. 23 % całkowitej powierzchni uŝytkowej obiektów dworcowych. 5. W wyniku kontroli stwierdzono, Ŝe podjęte przez Zarząd Spółki działania w zakresie realizacji wniosków, sformułowanych po kontroli przeprowadzonej w Spółce w zakresie zabezpieczenia porządku i bezpieczeństwa na obszarze kolejowym w okresie 2005 r. i I kwartale 2006 r. 43, były niewystarczające. Zarząd PKP S.A. nie doprowadził do objęcia przeglądami okresowymi, wymaganymi przez ustawę z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane 44, wszystkich obiektów dworcowych. Stwierdzono w tym zakresie, Ŝe: - Spółka nie przeprowadzała obowiązujących przeglądów technicznych w znacznej części dworców kolejowych, co stanowiło naruszenie postanowień art. 62 ust. 1, pkt 1 i 2 Prawa budowlanego. Jednorocznymi przeglądami nie było objętych w: 2001 r. - 47%, 2002 r. - 57%, 2003 r. - 30%, 2004 r. - 25%, 2005 r. - 25%, 2006 r. - 19% i 2007 r. - 22% obiektów dworcowych. W latach 2001-2005 nie przeprowadzono równieŝ pięcioletnich przeglądów technicznych w ok. 34 % ogólnej liczby zarządzanych dworców. W ocenie NIK, niewykonywanie obligatoryjnych przeglądów technicznych budynków dworcowych, stwarzało zagroŝenie dla bezpieczeństwa korzystających z nich podróŝnych. Pozbawiało równieŝ jednostki organizacyjne, bezpośrednio zarządzające dworcami, bieŝącego rozeznania ich stanu technicznego. Z ustaleń kontroli wynika równieŝ, Ŝe PKP S.A., pomimo uznania monitoringu wizyjnego za jedno z najbardziej skutecznych narządzi w ochronie porządku i bezpieczeństwa na obszarze kolejowym, w tym dworców kolejowych, nie realizowała w szerszym zakresie prac, obejmujących instalację systemów monitoringu na dworcach bądź modernizację 42 podmiotom spoza Grupy PKP. 43 wnioski zostały zawarte w wystąpieniu pokontrolnym nr KKT-41002-4/06 z dnia 4 grudnia 2006 r. 44 tj. Dz. U. 2003 r. Nr 207, poz. 2016 ze zm. zwana dalej Prawem budowlanym. 14

systemów juŝ istniejących. I tak na przykład: - w latach 2005-2007 prowadzono je odpowiednio w 3, 9 i 8 obiektach dworcowych, stanowiących od 1,6% do 4,9% ogółu dworców o znacznym natęŝeniu ruchu pasaŝerskiego 45. W ocenie NIK, nie został równieŝ zrealizowany w pełni wniosek, odnoszący się do kompleksowego rozwiązania problemu ochrony wszystkich zarządzanych dworców kolejowych. Nie uległa bowiem istotnej poprawie, poza wymienionym juŝ objęciem dworców monitoringiem wizyjnym, sytuacja w zakresie stosowania ochrony bezpośredniej dworców kolejowych. Zorganizowaną ochroną, świadczoną przez StraŜ Ochrony Kolei oraz wyspecjalizowane firmy ochroniarskie, objęto wprawdzie, według stanu na koniec 2007 r., ogółem 165 dworców kolejowych, tj. większą o 4,6% liczbę dworców czynnych, w porównaniu do stanu na koniec 2005 r. Stanowiło to jednak nadal jedynie niespełna 15% dworców czynnych (bez uwzględniania obiektów wyłączonych z eksploatacji, przy których zatrzymywały się pociągi pasaŝerskie). 6. NiezaleŜnie od wymienionych wyŝej nieprawidłowości, NajwyŜsza Izba Kontroli stwierdziła równieŝ pozytywne działania w zakresie poprawy stanu technicznego i funkcjonalnego obiektów dworcowych, podejmowane od 2004 r. przez Zarząd PKP S.A. do których naleŝały: 1) Przeprowadzenie analizy stanu nieruchomości dworcowych do 2003 r. i opracowanie na tej podstawie dokumentu pn. Program dworców kolejowych, zawierającego propozycje przedsięwzięć niezbędnych dla przygotowania bazy informacyjnej, umoŝliwiającej przyjęcie strategii działania w zakresie poprawy funkcjonowania kolejowych obiektów dworcowych. 2) Przyjęcie do realizacji w planie działalności Spółki na 2006 r. zasad działania określonych w: Programie budowy parkingów, Programie estetyzacji oraz Programie likwidacji zbędnych obiektów, w zakresie odnoszącym się do kolejowych obiektów dworcowych oraz realizacja tych programów. 3) Opracowanie i wstępne przyjcie w 2007 r. Strategii zagospodarowania nieruchomości PKP S.A., odnoszącej się m.in. do obiektów dworcowych oraz podjęcie działań w celu wdroŝenia Zasad administrowania obszarem stacji kolejowych - kompleksów dworcowych - słuŝących bezpośrednio obsłudze pasaŝera. 4) Podjęcie działań w celu przygotowania wybranych dworców kolejowych do zapewnienia właściwej obsługi pasaŝerów podczas Mistrzostw Europy w Piłce NoŜnej EURO 2012. 7. NIK zauwaŝa, Ŝe jedną z przyczyn opisanego wyŝej stanu przygotowania dworców kolejowych do obsługi pasaŝerów, w tym osób niepełnosprawnych, jest całkowite wyłączenie z uŝytkowania, w latach 2001 2007, 298 dworców 46 oraz częściowe wyłączenie z uŝytkowania 1599 innych obiektów 47. Wśród nich 837 stanowiły dworce połoŝone przy liniach, na których przewoźnicy kolejowi zaprzestali prowadzenia komunikacji pasaŝerskiej 48. 45 tj. 184 dworców kategorii A, B i C. 46 tj. ok. 10% ogólnej liczby zarządzanych obiektów dworcowych, według stanu na dzień 31 grudnia 2007 r. 47 tj. 58,5% ogółu zarządzanych dworców. Obiekty te nazywane są dworcami nieczynnymi. 48 dworce te znajdowały się przy liniach kolejowych: o zawieszonym ruchu, posiadających decyzję o likwidacji, zlikwidowanych, wąskotorowych oraz przekazanych samorządom. 15

Pozostałe 762 dworce zostały wyłączone z eksploatacji z przyczyn ekonomicznych, po rezygnacji przewoźników z prowadzenia na ich obszarze kas biletowych. W obrębie 721 z nich (94,6%) zatrzymywały się jednak nadal pociągi pasaŝerskie. Wyłączenie z eksploatacji budynków na dworcach, przy których zatrzymywały się pociągi powodowało, Ŝe warunki pobytu pasaŝerów na tych dworcach były znacznie pogorszone. I tak: - pasaŝerom nie zapewniano w obrębie tych obiektów odpowiedniego schronienia przed opadami atmosferycznymi, a w warunkach zimowych równieŝ przed chłodem. Obszary tych dworców były gorzej oświetlone. Przede wszystkim zaś uniemoŝliwione było korzystanie z toalet (często wolnostojących). Na znacznie niŝszym poziomie utrzymywana była równieŝ na ich obszarze czystość i porządek. Obiekty te nie były przy tym objęte zorganizowaną formą ochrony, przez co bezpieczeństwo pasaŝerów i mienia nie było na ich obszarze chronione 49. Przedstawiając powyŝsze oceny i uwagi wynikające z ustaleń kontroli, NajwyŜsza Izba Kontroli stosownie do art. 60 ust. 2 ustawy o NIK, wnosi o: 1. Podjęcie działań mających na celu wdroŝenie kompleksowej strategii w zakresie utrzymania i funkcjonowania obiektów dworcowych z uwzględnieniem standardów unijnych. 2. Podjęcie kompleksowych, systematycznych działań w celu dostosowania stanu technicznego i funkcjonalnego czynnych obiektów dworcowych do potrzeb pasaŝerów, w tym osób niepełnosprawnych, przy uwzględnieniu postanowień Rozporządzenia (WE) Nr 1371/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. dotyczącego praw i obowiązków pasaŝerów w ruchu kolejowym 50. 3. Podjęcie działań zapewniających pełną realizację wniosków sformułowanych po kontroli NIK przeprowadzonej w Spółce w połowie 2006 r., w zakresie przeprowadzania przeglądów technicznych budynków oraz zapewnienia ochrony osób i mienia na dworcach kolejowych. NajwyŜsza Izba Kontroli Departament Komunikacji i Systemów Transportowych, na podstawie art. 62 ust. 1 ustawy o NIK, oczekuje przedstawienia przez Zarządu Spółki w terminie 14 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego, informacji o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków bądź o działaniach podjętych w celu realizacji wniosków lub o przyczynach niepodjęcia takich działań. Zgodnie z treścią art. 61 ust. 1 ustawy o NIK, w terminie 7 dni od dnia otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego Zarządowi Spółki przysługuje prawo zgłoszenia na piśmie do Dyrektora Departament Komunikacji i Systemów Transportowych NajwyŜszej Izby Kontroli umotywowanych zastrzeŝeń w sprawie ocen, uwag i wniosków zawartych w tym wystąpieniu. W razie zgłoszenia zastrzeŝeń, zgodnie z art. 62 ust. 2 ustawy o NIK, termin nadesłania informacji, o której mowa wyŝej, liczy się od dnia otrzymania ostatecznej uchwały komisji odwoławczej NIK. 49 PKP S.A. nie obejmowała dworców nieczynnych umowami o ochronę zawartymi z PKP PLK S.A. StraŜą Ochrony Kolei lub innymi firmami, świadczącymi usługi w zakresie ochrony porządku. 50 Dz. U. L Nr 315/14 z dnia 3 grudnia 2007 r. 16