ISSN 1232-8634 Kwartalnik Informacyjny i Popularno-Naukowy Najlepsza oferta na rynku GRUDZIEŃ Nr 4/2012 (82) 1 2 4 5 7 9 Prof. zw. tyt. med. J. Bożydar Latkowski Niedosłuch kiedy powiedzieć STOP intensywnemu leczeniu? Słuch jako jeden z podstawowych zmysłów niezbędnych w komunikacji między ludźmi (...) jest ustawicznie narażony na uszkodzenia wywołane czynnikami wewnętrznymi (...) i zewnętrznymi... Innowacje w produkcji aparatów słuchowych dyskusja Kinga Marszałek-Kaszak System zarządzania jakością ISO w firmie GEERS Od momentu rozpoczęcia swojej działalności w Polsce, celem firmy GEERS była i jest pomoc osobom niedosłyszącym w lepszym słyszeniu... Piotr Sznajder Nowe rozwiązania produkcji CAD/CAM zaprezentowane na targach EUHA 2012 we Frankfurcie W dobie cyfryzacji i różnego rodzaju elektronicznych rozwiązań pomagającym nam na co dzień, nowe technologie są coraz tańsze i wygodniejsze w użyciu... Ciekawe informacje Z historii Narodowego Testu Słuchu Polaków Ukończono Narodowy Test Słuchu 2012! Ołów szkodzi słuchowi młodzieży Paul Gilbert: W jaki sposób uniknąć niedosłuchu? ABC Audioprotetyka Potencjał Niedosłuch starczy Symptom i syndrom Prof. zw. tyt. med. J. Bożydar Latkowski Niedosłuch kiedy powiedzieć STOP intensywnemu leczeniu? Słuch jako jeden z podstawowych zmysłów niezbędnych w komunikacji między ludźmi, a jednocześnie ostrzegający przed sygnałami niebezpieczeństwa jest ustawicznie narażony na uszkodzenia wywołane czynnikami wewnętrznymi (starzenie się narządu słuchu) i zewnętrznymi (np. przed hałasem). Stąd też każdy niedosłuch wymaga właściwego postępowania, którego celem jest poprawa sprawności słyszenia albo przez właściwe leczenie, albo przez protezowanie. Na początek kilka zdań o przyczynach i zasadach leczenia niedosłuchów, które mogą być wrodzone lub nabyte, a także mogą mieć charakter przewodzeniowy lub odbiorczy. Niedosłuch przewodzeniowy dotyczy ucha zewnętrznego czyli przewodu słuchowego oraz ucha środkowego, na które składa się: jama bębenkowa z kosteczkami słuchowymi, trąbka słuchowa (kanał łączący jamę bębenkową i częścią
Warto słyszeć WYDAWCA: ROK ZAŁOŻENIA 1951 nosogardła) i komórki pneumatyczne wyrostka sutkowatego. Sprawność tych elementów gwarantuje właściwe, dobre przekazywanie sygnałów dźwiękowych do receptorów nerwu słuchowego mieszczących się w uchu wewnętrznym. Zakłócenia sprawności układu przewodzącego dźwięki, mogą w przewodzie słuchowym najczęściej wywoływać: ciała obce (wata, a u dzieci koralik lub pestka wiśni) albo gromadząca się w nadmiarze woszczyna, a w uchu środkowym zapalenia jamy bębenkowej lub trąbki słuchowej. Postępowanie w zapaleniach ostrych jest zachowawcze (leki przeciwbólowe oraz obkurczające ujście gardłowe trąbki słuchowej, nacięcie błony bębenkowej i często właściwe antybiotyki - zlecone przez laryngologa). Dłużej utrzymujące się zapalenie może przekształcić się w postać przewlekłą (co zależy od odporności chorego i złośliwości bakterii). Wówczas w przestrzeniach ucha środkowego, powstają zmiany przerostowe, pod postacią ziarniny lub perlaka, co stwarza niebezpieczeństwo groźnych powikłań mózgowych lub porażenia nerwu twarzowego. Stan taki wymaga leczenia operacyjnego z zastosowaniem techniki albo zachowawczej, mającej na celu utrzymanie słuchu, albo techniki radykalnej z utratą dotychczasowego słyszenia, ze względu na bezpieczeństwo chorego, wobec zagrażających powikłań. Utrzymujący się podczas długotrwałego leczenia niedosłuch, wymaga powiedzenia STOP dalszemu leczeniu i podjęciu rozsądnych, przemyślanych decyzji, dotyczących zastosowania odpowiedniego rodzaju protez słuchowych. Dążyć należy do tego aby taką decyzję podjęli zarówno laryngolog, jak i foniatra czy protetyk, zwłaszcza, że po operacjach radykalnych zachodzić może konieczność zastosowania szczególnego typu aparatów słuchowych w tym także tzw. aparatów zakotwiczonych w kości aby przekazywać sygnały mowy drogą przewodnictwa kostnego (co wymaga kolejnej operacji). W ograniczeniu ruchomości strzemiączka co ma miejsce w otosklerozie leczenie polega na założeniu maleńkiej protezki zamiast uszkodzonego strzemiączka. Bardzo dużym problemem, nadal nierozwiązanym przez medycynę są niedosłuchy odbiorcze, takie jak: fizjologiczne starzenie się narządu słuchu, występujące już od trzydziestego roku życia, zatrucia zewnątrzpochodne (leki, narażenie na hałas, używki) czy wewnątrzpochodne (cukrzyca, nadciśnienie, choroby wątroby, nerek). W niedosłuchach tych występuje uszkodzenie receptorów nerwu słuchowego, samego nerwu lub ośrodków słuchu znajdujących się w mózgu. Jeśli zatem po dłuższym, intensywnym leczeniu środkami wpływającymi na lepsze ukrwienie struktur ucha wewnętrznego (np. Cawinton, Sermion) czy też lekami mającymi wpływ na poprawę energetyki komórek nerwowych (np. Preductal, Neootropil) stan słuchu nie ulegnie poprawie, należy zdecydowanie powiedzieć STOP dalszemu leczeniu i zaproponować protezowanie odpowiednim typem aparatu słuchowego (patrz: wyżej). Można oczywiście, jeśli tak zadecyduje laryngolog bądź neurolog, nadal przyjmować te lub podobne leki o tym samym mechanizmie działania ale z nikłą nadzieją na poprawę słyszenia. Ponieważ, na ogół, niedosłuchy odbiorcze (a z tego rodzaju ubytkami słuchu najczęściej zgłaszają się pacjenci) dotyczą obu uszu, należy zawsze niezależnie od głębokości uszkodzenia, proponować obuuszne protezowanie aby uzyskać najkorzystniejszy wynik poprawy słyszenia. Protezowanie winno być zaplanowane w sposób najbardziej właściwy i odpowiadający wymaganiom pacjenta. Innowacje w produkcji aparatów słuchowych dyskusja Rosnąca liczba osób posługujących się aparatami słuchowymi powoduje, że produkcją aparatów z dodatkowymi urządzeniami, czy też wprowadzanymi innowacjami, zaczynają się interesować firmy, korporacje, które przedtem nie miały wiele wspólnego z produkcją urządzeń dla osób niedosłyszących. Owe interesujące inicjatywy z całą pewnością wpływać będą na samą produkcję aparatów słuchowych, a także w konsekwencji zwiększać możliwości uczestniczenia w życiu zawodowym i społecznym osób z uszkodzonym słuchem. Poniżej przedstawiamy bardzo ciekawą, naszym zdaniem, dyskusję na ten temat, która ukazała się w Hörakustik w nr 10/2012. (Redakcja Słuchu) Od iphona do aparatu słuchowego? Amerykańska korporacja Apple prawdopodobnie bierze pod uwagę także aparaty słuchowe 2
Kwartalnik Informacyjny i Popularno-Naukowy Amerykański koncern Apple zamierza w przyszłości w swoich aparatach udostępnić różne dodatkowe funkcje przydatne osobom posługującym się aparatami słuchowymi. Mówi się o społeczności sieciowej, o funkcji rozpoznawania mowy oraz o systemie alarmowym. Jednak czy program rozpoznawania mowy w smartfonie będzie rzeczywiście pomocny? Horst Warncke jest w tym względzie sceptykiem. Jak podaje blog Engadet German megakorporacja Apple zgłosiła patent dotyczący społeczności sieciowej. Zgodnie z nim ma być możliwe wzajemne dopasowywanie parametrów akustycznych wielu użytkowników». To, że Apple złożył taki patent, potwierdzili w międzyczasie w odpowiedzi na pytanie Hörakustik także U.S. Patent oraz Trademark Office. Będzie to jednak jeszcze sprawdzone, a zgodnie ze stanem rzeczy z 28 sierpnia niczego nowego nie ma. Magazyn internetowy AppleInsider podał ponadto, że amerykański koncern ios 6 zmierza do tego, by aparaty słuchowe były kompatybilne z jego urządzeniami i niedawno zgłosił dwa kolejne patenty. W pierwszym chodzi o to by dzięki rozpoznawaniu mowy w głośnym otoczeniu wychwycić wypowiedź z pomocą IPhona lub ipada, przekształcić ją w tekst, ten zaś z kolei z pomocą smartfonu lub tabletu ponownie przekształcić w mowę dźwiękową i bezpośrednio przesłać do aparatu słuchowego. Ponadto, między innymi dla lepszego rozumienia, powinno być możliwe ustalanie indywidualnych przerw między pojedynczymi słowami czy dostosowanie odtwarzanego rytmu mowy. Drugi, zgłoszony przez Apple a patent opisuje, według internetowego magazynu, system alarmowy. Może on ostrzegać osoby z aparatami słuchowymi o dźwięku dzwonka do drzwi czy alarmu pożarowego za pośrednictwem zapalających się wyświetlaczy lub sygnałów akustycznych. Nie jest jasne, czy te innowacje będą zintegrowane z nowymi produktami, jednak Apple, jak się zdaje, pragnie przynajmniej sprawdzić, czy jest możliwość dokonania przez Iphon & Co. usprawnień dla aparatów słuchowych innych producentów. Te dwie idee nie zostały jednak jeszcze potwierdzone przez Urząd patentowy US. Birte Knäpper Komentarz specjalisty inż. dypl. Horsta Warncke, kierownika Audiologii w firmie Oticon, o możliwych planach Apple a: Po pierwsze zawsze jest dobrze, kiedy ludzie, także z poza naszej branży, zastanawiają się w jaki sposób uczynić życie łatwiejsze osobom z uszkodzonym słuchem. Jeżeli zatem Apple także odkrył tę grupę osób o specjalnych potrzebach możemy się z tego tylko cieszyć. Byłoby zatem pięknie, gdyby wykorzystywany czasem jako telefon iphone zawierał także zakres częstotliwości również w zakresie częstotliwości do 10.000 Hz. W tym zakresie częstotliwości możliwe jest przenoszenie w najnowocześniejszych aparatach słuchowych. Byłoby także pomocne, gdyby w otoczeniu przepełnionym hałasem, odbierany za pośrednictwem aparatu przekaz językowy został oczyszczony z hałasu utrudniającego rozumienie. Za pośrednictwem technologii bezprzewodowej komunikacji krótkiego zasięgu tj. Bluetooth połączonej z urządzeniem pośredniczącym np. Streamer, sygnały mowy mogą być przenoszone do nowoczesnych aparatów słuchowych. Jak zatem widzę wykorzystanie takich możliwości, jeżeli ja jako student siedzę w 57 rzędzie sali wykładowej? Czy iphone znajduje się przede mną na stole? Jeżeli tak, to w tej sytuacji informacje przekazywane przez profesora docierają do mnie z bardzo dużymi zakłóceniami ze względu na odległość. Z praktyki wiadomo, że układy uwydatniania mowy nie funkcjonują wówczas dobrze. Najprawdopodobniej głos profesora przenoszony bezpośrednio za pośrednictwem nadajnika systemu FM, nawet nie wyposażonego w funkcję tłumienia hałasu, będzie znacząco lepiej odbierany ze względu na lepszy stosunek sygnału do szumu. Jeżeli dla kogoś jest to zbyt kłopotliwe, to ma do dyspozycji mikrofony z Bluetooth, które również dokonują przekazu sygnału mowy za pośrednictwem Streamera. Jeżeli jednak ktoś stoi w bezpośredniej bliskości osoby mówiącej, może swój smartfon, analogicznie jak w przypadku mikrofonu reporterskiego, trzymać przed jej ustami. W tym przypadku może być pomocne wykorzystanie właśnie takiej aplikacji w smartfonie. Czy ta wytyczona droga jest właściwa? Innymi słowy, czy sygnał językowy najpierw należy przetworzyć w plik tekstowy by z kolei ponownie na wyjściu przekształcić go w słyszal- 3
Warto słyszeć WYDAWCA: ROK ZAŁOŻENIA 1951 ną wypowiedź? To stoi pod znakiem zapytania. W przepełnionym hałasem otoczeniu rozpoznawanie mowy nie funkcjonuje zbyt dobrze szczególnie w przypadku nieznajomego rozmówcy. Może to sprawdzić każdy na swoim smartfonie. Jeżeli zaś do tego dochodzi duża odległość między osobą mówiącą a mikrofonem, to będzie jeszcze trudniej. I to również można sprawdzić z pomocą własnego smartfonu. Przesunięcie w czasie wypowiedzi językowej, ma jedynie wtedy sens, kiedy chodzi o bardzo krótki tekst. Skoro jednak będzie chodziło o dłuższą wypowiedź, zawiedzie synchronizacja, jaka normalnie zachodzi między układem artykulacyjnym ust a wypowiedzią dźwiękową. Będzie to odbierane jako czynnik bardzo zakłócający rozumienie przekazu językowego. Jest zatem kilka pytań, ale mimo to dobrze się stało, że zastanawiamy się nad tego rodzaju zastosowaniami. 4 Kinga Marszałek-Kaszak Kierownik ds. zarządzania jakością i audytu wewnętrznego firmy GEERS Akustyka Słuchu Sp. z o.o. System zarządzania jakością ISO w firmie GEERS Od momentu rozpoczęcia swojej działalności w Polsce, celem firmy GEERS była i jest pomoc osobom niedosłyszącym w lepszym słyszeniu, a co za tym idzie, w poprawie jakości ich życia. Chcielibyśmy, aby nasza firma w oczach naszych Klientów była odbierana jako miejsce, w którym czują się Oni dobrze i znajdują pomoc w problemach ze słyszeniem, przy jednoczesnym zapewnieniu Im wysokiej jakości świadczonych w GEERS usług. Na dowód tego, w 2007 roku zarząd firmy zdecydował o rozpoczęciu prac, mających na celu wdrożenie systemu zarządzania jakością ISO, zbudowanego na podstawie procesów faktycznie istniejących oraz normy EN ISO 13485:2003. Efektem prac było przyznanie przez TÜVRheinland w 2008 roku Certyfikatu ISO. System głównie ma zastosowanie do produkcji, montażu i serwisu wkładek wewnątrzusznych, aparatów słuchowych oraz urządzeń wspomagających słyszenie, jednak dobre wzorce przenoszone są na wszystkie aspekty naszej pracy. W ramach systemu opracowana została Polityka Jakości, określająca cele i sposoby utrzymania jakości w firmie, a co za tym idzie zapewnienia najwyższej jakości świadczonych przez nas usług na rzecz osób niedosłyszących. Zasady Polityki Jakości przenosimy również na inne elementy naszej pracy poprzez działanie w zgodzie z przepisami prawa, zachowaniem fair play w stosunku do współpracujących firm czy instytucji państwowych. Wierzymy, że jest to sposób na długotrwałe funkcjonowanie firmy oraz jej ciągły rozwój, a przede wszystkim zapewnienie bezpieczeństwa naszym Klientom. Dlatego zamierzamy kontynuować działania w kierunku utrzymania wysokiej jakości świadczonych przez GEERS usług, a potwierdzeniem na to jest uzyskany i corocznie prolongowany Certyfikat Jakości przyznany nam przez firmę TÜVRheinland.
Kwartalnik Informacyjny i Popularno-Naukowy Piotr Sznajder kierownik działu produkcji i serwisu w firmie GEERS Nowe rozwiązania produkcji CAD/CAM zaprezentowane na targach EUHA 2012 we Frankfurcie W dobie cyfryzacji i różnego rodzaju elektronicznych rozwiązań pomagającym nam na co dzień, nowe technologie są coraz tańsze i wygodniejsze w użyciu. W związku z tym w każdej organizacji poszukuje się optymalizacji oraz zmniejszania kosztów produkcji. Dodatkowo wymiana elektroniczna danych stała się tak popularna, iż każdy ma dostęp do internetu jak i e-maila. Wykorzystywanie nowych systemów zdecydowanie skraca czas oczekiwania Klienta na produkt, jak i zwiększa paletę możliwości dla protetyków. Dzisiejszy proces przekazu informacji bardzo często jest obarczony koniecznością przesyłania zamówień i ich form metodą tradycyjną (poczta, kurier). Powoduje to, że średnio ulegają wydłużeniu o 3, 4 dni procesy produkcyjne, jak i związany z tym odbiór zamówienia przez Klienta. Elektroniczna wymiana danych pozwala za zoptymalizowanie tych procesów i skrócenie czasu wykonania zamówienia. Poniżej opis rozwiązań, które oferuje system 3D. System 3D ma szerokie pole zastosowania Dotyczy on: Produkcji obudów aparatów słuchowych o wysokim stopniu dokładności, przy czasie cyklu wsadowego skróconym do nawet 45 minut na jedną pełną platformę w przypadku aparatu ITE/ITC. Wysoka dokładność w osiach x/y/z spełnia standardy wyznaczane przez wielkich, światowych producentów aparatów słuchowych. Wkładek wewnątrzusznych oraz ochronników słuchu przy czasie cyklu wsadowego skróconym do 60 minut na pełną platformę. Można wykorzystać materiały przezroczyste lub kolorowe, a zmiana koloru możliwa jest w każdej chwili, dzięki łatwości wymiany zbiornika. Najważniejsze informacje i cechy systemu produkcji CAD/CAM: Szybkość i dokładność: jest on wielokrotnie szybszy niż tradycyjne systemy (szybkość budowania wynosząca nawet 6 mm na 10 minut), urządzenia do produkcji przeszły sprawdziany dokładności producentów aparatów słuchowych. Otwarty system i elastyczność: brak zablokowanych komponentów (otwarta architektura systemu), współpraca z narzędziami CAD współpraca z programami generacyjnymi. Funkcjonalne materiały: otwarta biblioteka materiałów łatwa aktualizacja, stałe opracowywanie i dostosowywanie materiałów w otwartym systemie. Obsługa i jakość: dostępne usługi instalacyjne i szkoleniowe, łatwe w obsłudze komponenty wysokiej jakości, o długim cyklu życia. Do wykonania elektronicznego obrazu CAD, formy ucha używa się skanerów. Schemat obrazujący proces produkcji w systemie 3D 5
Warto słyszeć WYDAWCA: ROK ZAŁOŻENIA 1951 Drukarka 3D w technologii DLP Rapidshape GmbH jest tu na najwyższym poziomie, podobnie jak precyzja w wytwarzaniu powierzchni. Seria HA 60 to bardzo efektywne urządzenia. Oprogramowanie Wraz z systemami drukarek 3D w procesie produkcji wykorzystywane jest oprogramowanie do elektronicznego modelowania skanów. Cyfex AG Secret Ear Designer to oprogramowanie modelujące do produkcji stereolitograficznej wkładek wewnątrzusznych i obudów aparatów słuchowych. Jest to oprogramowanie nieskomplikowane, intuicyjne w użyciu, w znacznym stopniu zautomatyzowane. Źródła: Rapidshape GmbH, Cyfex AG Drukarka model: HA 60 uv / HA 60 uv LED Jest to system do produkcji obudów aparatów wewnątrzusznych (ITE) wewnątrzkanałowych (ITC) wewnątrzkanałowych o wysokim stopniu miniaturyzacji (CIC) wkładek wewnątrzusznych, ochronników słuchu, i innych elementów aparatów słuchowych z materiałów przezroczystych i nieprzezroczystych. Otwarta architektura systemu umożliwia wykorzystanie szerokiego wachlarza materiałów. Zalety systemu: niezwykle wydajny system produkcji o bardzo wysokiej rozdzielczości, szybkość budowania wielokrotnie wyższa niż w tradycyjnych systemach, rozdzielczość natywna wynosi +/-25 μm w osi x/y. Oznacza to, że można przyjąć standardową w branży tolerancję na poziomie poniżej +/-100μm. System 3D zapewnia wielokrotnie większą szybkość budowania (nawet 6 mm na 10 minut przy wysokości warstwy wynoszącej 100 μm) niż tradycyjne systemy produkcja ręczna. Jest to możliwe dzięki opatentowanemu systemowi wysokiej mocy technologii DLP. HA60 uv LED znacznie ułatwia kalibrację, a także eliminuje potrzebę wymiany lampy. Zgodność kolorów Najważniejsze cechy Secret Ear Designer wsparcie modelowania wkładek/aparatów wewnątrzusznych z indywidualnie opracowywanymi parametrami, płaszczyzna przycinania do pracy wewnątrz ograniczonej przestrzeni, optymalne dopasowanie ułożenia oraz rozmiaru otworu wentylacyjnego dla standardowych wkładek, dokładniejsze modelowanie wkładek, nowe parametry opracowania powierzchni i kształtu wkładki i obudowy, automatyczny podgląd zmian w projekcie, zaktualizowane matryce dla indywidualnie opracowywanych aparatów wewnątrzusznych, monitorów wewnątrzkanałowych, ochronników słuchu, możliwość szybkiego eksportowania STL oraz historii modelowania, automatyczne ustawianie właściwości wkładki, możliwy zapis przebiegu modelowania na wypadek reklamacji, otwór wentylacyjny D-vent o dowolnej grubości ścianki oraz formowanie indywidualnie planowanych kanałów wentylacyjnych, optymalny model lepsze dopasowanie, poszerzona funkcja matrycy, zawiera pełną specyfikację dla wkładki i może być rozszerzana przez użytkownika, możliwość przygotowania własnych matryc konstrukcyjnych, dopasowywanie matryc: automatyczne dostosowanie geometrii wkładki do konkretnego wycisku (formy ucha), zabezpieczenie: matryce są automatycznie szyfrowane, shape designer: możliwość generowania własnych danych konstrukcyjnych CAD w celu uzyskania rotacyjnie symetrycznych uchwytów i filtrów, oprogramowanie do rekonstrukcji: możliwość optymalizacji poprawnych anatomicznie wadliwych skanów nawet w przypadku zbyt krótkich wycisków, oryginalne dane konstrukcyjne producentów aparatów słuchowych, Logo Designer: do wykonywania własnych logotypów. 6
Kwartalnik Informacyjny i Popularno-Naukowy CIEKAWE INFORMACJE Polska, 3 lipca 2011 Z historii Narodowego Testu Słuchu Polaków W Polsce żyje ok. 50 tys. osób z głębokim uszkodzeniem słuchu a ok. 20% cierpi na jego zaburzenia. Chorobami słuchu może być zagrożone nawet 4 mln Polaków. W Łodzi rozpoczęła się ogólnopolska akcja sprawdzania słuchu pod hasłem Narodowy Test Słuchu. Polska, 1 października 2012 Ukończono Narodowy Test Słuchu 2012! Wykonano testy słuchu kilkunastu tysięcy Polaków, odwiedzono 78 polskich miast, w okresie bez mała 4 miesięcy. Organizatorzy testu bardzo dziękują wszystkim, którzy wzięli udział w akcji, a także wszystkim Klientom W ramach tej akcji w niedzielę w Łodzi pojawił się tzw. słuchobus, czyli specjalny pojazd, w którym każdy mógł bezpłatnie przejść testy słuchu wykonywane przez specjalistów audiologów. Zainteresowani mogli otrzymać informację, jak można poprawić swój słuch. Celem akcji jest przetestowanie słuchu jak największej liczby Polaków. Jak powiedział protetyk słuchu mgr Jacek Latanowicz szacuje się, że w Polsce do 20% ludzi ma różnorodne problemy ze słuchem, z czego 10-12% wymaga interwencji w postaci leczenia, czy protezowania. W Polsce badania słuchu przeprowadzane są wśród dzieci tuż po urodzeniu i wśród osób zawodowo narażonych na hałas. Osoby dorosłe z poza tych dwu grup nie są badani i bardzo wiele z nich może nawet nie mieć świadomości, że ma problemy ze słuchem. Reakcje takich osób są dość typowe, mianowicie niektóre z nich izolują się np. przebywając głównie w domu, inni próbują ukrywać fakt, że niedosłyszą. Najbardziej dokuczliwy jest hałas uliczny. Badania CBOS wykazały, że ponad 70% Polaków odczuwa uciążliwy, męczący hałas, z tego co trzeci często. Ruch uliczny generuje hałas na poziomie 80-90 decybeli. Specjaliści przestrzegają, że długotrwałe narażenie na taki hałas może powodować czasowe lub trwałe pogorszenie słyszenia. Wielu Polaków pracuje także w miejscach, w których narażeni są na negatywne działanie hałasu, a 17% chorób zawodowych w Polsce to przypadki trwałego ubytku słuchu. Uszkodzenie słuchu to najczęściej proces długotrwały, a przez to natychmiast niezauważalny. Natężenie hałasu może być stosunkowo niewielkie, ale stałe, długotrwałe wystawienie na jego działanie może być równie szkodliwe jak trwające krótko, nagłe głośne dźwięki. Powszechnie uważa się, że tylko jakiś wybuch, detonacja, czy bardzo głośny dźwięk mogą uszkodzić słuch, jeżeli jednak będziemy narażeni na hałas o niedużym natężeniu np. w nocy podczas snu, to z czasem również mogą się pojawiać początkowo szumy uszne, a później jego uszkodzenia. Duża część uszkodzeń słuchu powstaje jakby na własne życzenie i wiąże się ze zbyt głośnym słuchaniem muzyki przez słuchawki, czy brakiem zabezpieczenia uszu podczas koncertów. Sama świadomość tego, że słuch nigdy się nie poprawia tylko raczej się będzie pogarszał, może wpłynąć na postępowanie ludzi. W związku z tym uczestnicząc w jakimś koncercie warto zaopatrzyć się w zatyczki słuchowe czy filtry i je zakładać, aby obniżyć natężenie dźwięku. Przyczyni się to do ochrony słuchu. W ramach akcji, która ma zachęcić Polaków do okresowego badania słuchu, słuchobus pojawi się w co najmniej 30 miejscowościach w Polsce, a badaniu ma być poddanych co najmniej 10 tys. osób. Zebrane podczas kampanii dane na temat stanu słuchu Polaków, zostaną przedstawione za dwa miesiące w Poznaniu. Źródła: http://wiadomosci.wp.pl/kat,1342,title,narodowy-test-sluchu-polakow, wid,13562207,wiadomosc.html?ticaid=1f524 http://www.bb365.info/dlaczego-polacy-coraz-gorzej-slysza,newsy,akcje,2531,0 i współorganizatorom tegorocznego testu dzięki nim słuchobus mógł odwiedzić tyle wspaniałych miejsc. Wszędzie starano się przekonywać, że nie można lekceważyć wad słuchu, że jest to choroba podstępna i cicha i dlatego warto raz w roku przeprowadzać profilaktyczne, profesjonalne testy zanim będzie za późno. Teraz pozostaje ogromna praca analityczna. Organizatorzy w październiku pragną ogłosić pełne, zbiorcze wyniki testów, a także w specjalnym rankingu pokazać, jak słyszą poszczególne miasta i regiony Polski. Źródło: http://sluchobus.pl/ Przyp. Red.: Podobną inicjatywę prowadzi co roku w Polsce firma GEERS. W roku 2012 nasz GEERS Bus odwiedził 46 miejscowości na terenie całego kraju. 7
Warto słyszeć WYDAWCA: ROK ZAŁOŻENIA 1951 USA, kwiecień 2012 Ołów szkodzi słuchowi młodzieży Dzieci i młodzież, które są eksponowane na kontakt z ołowiem ryzykują pogorszeniem słuchu już w młodym wieku. Eksperci sugerują obniżenie dopuszczalnej granicy obciążenia ołowiem. Amerykańskie Centrum Kontroli i Prewencji Chorób [Centre for Disease Control and Prevention (CDC)] dopuszcza aktualnie maksymalne obciążenie ołowiem 10 mikrogray, że owa maksymalna wartość jest zbyt wysoka. U wielu młodych ludzi, u których wykazano występowanie ołowiu we krwi, uzyskiwało niekorzystne wyniki w testach słuchowych. mów na decylitr. Badania jednak wykazały, Także wtedy, kiedy maksymalna granica a obciążenia w ujęciu longitudalnym stale jest kowana, ołów wykrywany jest jeszcze ciągle w wielu redu- starych budynkach, w ziemi a czasem w wodzie w wodo- o- ciągach. Zgodnie z opinią naukowców, ołów znajduje się wśród przyczyn niedosłyszenia w młodym wieku. Niedosłyszenie wśród dzieci i młodzieży stanowi szczególny problem, gdyż słuch odgrywa decydującą rolę w kontaktach z rówieśnikami. Ponadto obniżone możliwości słuchowe mogą u dzieci i młodzieży prowadzić do stresu i problemów z nauką. Im mniejsze obciążenie tym sprawniejszy słuch Dr Josef Shargorodsky z Massachusetts Eye and Ear Infirmary w USA badał zawartość ołowiu we krwi i moczu u 2.500 nastolatków. Uzyskane wyniki zostały opublikowane w Archives of Otolaryngology-Head and Neck Surgery. Wy- kazał on, że dopuszczalne obciążenie nie było przekroczone, co już uznano za postęp. Niemniej 31% w obrębie 12- do 19-latków, których krew zawierała więcej niż dwa mikro- gramy ołowiu, nie zdało testu słuchowego. Jednak jedynie 17% młodzieży z pozio- mem ołowiu z tylko 1 mikrogramem oło- wiu lub mniejszym, poniosło fiasko w te- ście słuchowym. Wcześniejsze badania wykazały, że ołów zaburza przenoszenie dźwięków i ich obróbkę w mózgu. W związku z tym dr Shargorodsky radzi rodzicom, aby chronić swoje dzieci przed ołowiem i innymi metalami ciężkimi, także i w tedy, kiedy ogólnie dopuszczalne obciążenie uznawane jest za nieszkodliwe. Źródła: www.reuters.com i www.ncbi.nih.gov http://www.german.hear-it.org/blei-schadigt-horvermogen-bei-jugendlichen USA, wrzesień 2012 Paul Gilbert: W jaki sposób uniknąć niedosłuchu? 8 Gitarzysta Paul Gilbert ma dobre rady dla wszystkich muzyków oraz miłośników muzyki, aby uchronili się przed niedosłuchem. Wżyciorysie wirtuoza gry na gitarze Paula Gilberta jest mnóstwo przykładów dotyczących tego, czego nie należy czynić, jeżeli chce się zachować dobry słuch. Dziś muzyk ten cierpi na niedosłuch i szumy w uszach. Foto: Wikimedia Commons za Flickr.com, autor: Vinod Sankar Niedosłuch spowodowany wykonywana pracą Praca Paula Gilberta jako członka grupy muzycznej Racer X oraz Mr. Big, jak też indywidualna, solowa kariera dowodzi, że musiał godzinami ćwiczyć i pracować z gitarą. I to każdego dnia. Dał on setki koncertów oraz nagrał ponad 30 albumów z muzyką. W tym czasie nie przedsięwziął żadnych niezbędnych środków zaradczych, które chroniłyby jego słuch. Wręcz przeciwnie.
Kwartalnik Informacyjny i Popularno-Naukowy Paul Gilbert lubił muzykę i nastawiał ją zawsze na pełny regulator. Dziś cierpi na niedosłuch w zakresie wysokich częstotliwości i stały szum w uszach. Z tego też powodu ma kłopoty z porozumiewaniem się, kiedy w otoczeniu mówi wiele osób. Dobre rady Paul Gilbert, jeżeli by to było możliwe, chciałby aby kilka spraw w jego życiu przebiegło inaczej. Pragnąłby, aby we wcześniejszym, młodszym wieku uwzględniał kilka prostych rad, które zapobiegłyby wystąpieniu jego obecnych problemów w porozumiewaniu się. Z tego względu zestawił w postaci listy kilka następujących rad, które powinny pomóc muzykom i miłośnikom muzyki w chronieniu słuchu i wystąpieniu szumu w uszach. Są to: Nie siadaj bezpośrednio w pobliżu głośnika przy słuchaniu muzyki, bez względu na to, jak bardzo by ta muzyka się podobała. Nie nastawiaj pokrętła na głośniej, jeżeli na przykład słuchasz swego ulubionego utworu. Nie nastawiaj pokrętła do oporu kiedy jedziesz samochodem. Jeżeli jesteś muzykiem i nagrywasz płytę, nie powinieneś przez 14 godzin pracować nad utworem w studio muzycznym i nastawiać słuchawek na pełną moc. Nie próbuj opracowywać muzyki, jeżeli warunki akustyczne nie są odpowiednie. Będzie cię to denerwowało i będziesz nastawiał muzykę na głośniej by uzyskać lepsze brzmienie poszczególnych instrumentów muzycznych. Nie stój spokojnie, jeżeli muzyka jest zbyt głośna. Zatkaj sobie uszy albo opuść pomieszczenie. Źródła: www.premierguitar.com, www.paulgilbert.com oraz www.wikipedia.org http://www.german.hear-it.org/paul-gilbert-wie-man- Schwerhorigkeit-vermeidet ABC Audioprotetyka* Potencjał (łac. potens = potężny silny) W fizyce to wielkość opisująca pewne rodzaje pól, np. pole elektryczne czy grawitacyjne (przyp. red.). W fizjologii określa wielkość pól bioelektrycznych, jest to często także synonim zmian biopotencjałów, jak np. wywołane przez bodziec zmiany napięcia w nerwie oraz w jego naturalnym, neutralnym stanie (potencjał spoczynkowy). Wywołane przez dany bodziec potencjały we włóknie nerwowym są, za pośrednictwem przekaźników biochemicznych, przekazywane dalej do innych włókien nerwowych, komórek nerwowych i do synaps. Rozwój synaps a także włókien nerwowych i komórek nerwowych ma miejsce w nerwie słuchowym i w dalszej części drogi słuchowej i dokonuje się już we wczesnym dzieciństwie. Dalsze przekazywanie i obróbka potencjałów w drogach słuchowych zależne jest od tego jak przebiegał rozwój dróg słuchowych: u normalnie słyszących dzieci odbywa się to normalnie, u dzieci niedosłyszących z ograniczeniami, u dzieci niesłyszących na wyższych piętrach drogi słuchowej jedynie w niewielkiej mierze bądź wcale. Przy nieprawidłowym funkcjonowaniu narządu słuchu (patrz narząd Cortiego) tworzenie się potencjałów nerwu słuchowego osiągane jest za pomocą operacyjnie wprowadzanych implantów, i tą drogą osiągamy ponownie, mimo brakującego narządu zmysłu, możliwość częściowej zdolności słyszenia. (P) Potencjometr w aparacie słuchowym patrz potencjometr Presbyakusis patrz niedosłuch starczy Niedosłuch starczy (Presbyakusis; w j. ang. także presbycusis). Wraz z wiekiem pogarsza się także słuch, przy czym pogorszenie słuchu dotyczy przeważnie wysokich tonów. Starsze osoby z tego względu nie mogą już słyszeć śpiewu wszystkich ptaków albo też nie postrzegają ćwierkania świerszczy. Zakres naturalnego starczego niedosłuchu, który często określany jest także jako fizjologiczny jest jednak zwykle tak niewielki, że początkowo na co dzień nie stanowi poważnego problemu, szczególnie w słyszeniu mowy lub jej rozumieniu. Jeżeli osoby starsze w sposób widoczny źle słyszą, to może to mieć podłoże chorobowe i nie można tego sprowadzać jedynie do problemów starości. Niedosłuch w wieku starczym jest zawsze symptomem choroby. (P) Symptom i syndrom Symptom = objaw chorobowy. Wiele chorób wywołuje symptomy, które są dla nich typowe i według nich można rozpoznać chorobę. Niedosłuch jest zawsze symptomem choroby! Typowe dla całości obrazu chorobowego symptomy określa się jako syndrom. Znaczy to, że syndrom, czyli pewien określony zbiór symptomów, może być jednak także typowy dla wielu chorób. Np. gorączka, ból głowy i osłabienie są symptomem, który występuje w wielu infekcjach i chorobach zakaźnych. Typowym syndromem, który także występuje w przypadku niedosłyszenia jest choroba Menièra, która może być powodowana przez wiele przyczyn, ale zawsze cechuje się bardzo charakterystycznym obrazem objawów. (P) *Lexikon der Hörschäden, Peter Plath (red.) przy współpracy: Herbert Bonsel, Claus Harmsen, Werner Saltz, Wyd. 2 poprawione, Gustav Fischer Verlag, Stuttgart Jena New York 1995 9
Warto słyszeć WYDAWCA: ROK ZAŁOŻENIA 1951 Promocja na urządzenie do osuszania aparatów do 31.12.2012! Aparat słuchowy wchłania wilgoć ze skóry, oraz z otoczenia. Regularne osuszanie aparatu słuchowego w urządzeniu dry box najlepiej zabezpiecza aparat przed wilgocią. 10
ADRESY ODDZIAŁÓW ZAJMUJĄCYCH SIĘ DOPASOWYWANIEM I SPRZEDAŻĄ APARATÓW SŁUCHOWYCH Bełchatów ul. 9 Maja 1/3 /44/ 632 81 63 Biłgoraj ul. Kościuszki 2 /84/ 627 46 42 Biała Podlaska Plac Rubina 1 /83/ 343 69 17 Białystok ul. Stołeczna 25 /85/ 742 43 57 Bielsko-Biała pl. Wolności 1 /33/ 822 06 45 Bielsko-Biała pl. Żwirki i Wigury 9 /33/ 814 08 55 Bochnia ul. Kazimierza Wielkiego 13 /14/ 612 35 40 Brzeg ul. Mleczna 3 /77/ 416 45 03 Brzesko ul. Zielona 4 /14/ 663 20 23 Bydgoszcz ul. Gimnazjalna 8 /52/ 321 47 80 Bytom ul. Chrobrego 5 /32/ 282 65 19 Chełm ul. Pijarska 3 /82/ 565 67 64 Chojnice pl. Niepodległości 1-2, lok. nr 1 /52/ 397 01 98 Cieszyn ul. Bielska 37 /33/ 858 23 34 Częstochowa al. Kościuszki 14a /34/ 368 10 98 Chełmno ul. Grudziądzka 25 /56/ 686 39 96 Chorzów ul. Dąbrowskiego 52 /32/ 241 30 35 Chorzów ul. Żeromskiego 2 /32/ 345 01 30 Chrzanów ul. Sokoła 19 /32/ 623 00 38 Dąbrowa Górnicza ul. Bandrowskiego 3a /32/ 261 40 30 Dąbrowa Górnicza ul. Królowej Jadwigi 23 /32/ 262 85 23 Dębica ul. Rynek 50 /14/ 670 30 07 Elbląg ul. Stary Rynek 48a /55/ 232 41 21 Ełk ul. Chopina 4/1 /87/ 610 13 06 Gdańsk ul. Bora Komorowskiego 43 /58/ 346 11 44 Gdańsk ul. Stągiewna 1 /58/ 305 41 40 Gdynia ul. Kartuska 14a /58/ 663 00 09 Gdynia ul. Zygmunta Augusta 6/50 /58/ 620 98 09 Gliwice ul. Dubois 2 /32/ 230 84 29 Gliwice ul. Grodowa 2 /32/ 331 60 17 Gniezno ul. Mieszka I 12 /61/ 415 41 22 Gorlice ul. Stróżowska 55 /18/ 353 53 61 Gorzów Wielkopolski ul. Wł. Łokietka 31 /95/ 720 32 62 Gostynin ul. Wojska Polskiego 35 /24/ 235 05 23 Grodzisk Maz. ul. Kościelna 9 /22/ 724 28 35 Grudziądz ul. Wybickiego 5 /56/ 462 18 29 Inowrocław ul. Św. Ducha 2 /52/ 352 26 25 Jarosław ul. Słowackiego 26a /16/ 623 00 03 Jastrzębie Zdrój ul. Wielkopolska 1Ł /32/ 476 40 85 Jaworzno Rynek Główny 10 /32/ 222 05 24 Jelenia Góra ul. Długa 18 /75/ 752 20 58 Jelenia Góra ul. Groszowa 1 /75/ 752 49 92 Kalisz ul. Złota 1 /62/ 766 44 21 Katowice ul. Słowackiego 22 /32/ 206 80 03 Katowice ul. Wojewódzka 50 /32/ 255 50 12 Kędzierzyn-Koźle al. Jana Pawła II 36 E /77/ 483 50 11 Kępno ul. Kilińskiego 8 /62/ 782 11 04 Kętrzyn ul. Daszyńskiego 31 /89/ 751 07 25 Kielce ul. Paderewskiego 33 /41/ 345 43 02 Kluczbork ul. Podwale 12 /77/ 418 24 19 Kłodzko ul. Łąkowa 5 /74/ 867 23 06 Koło ul. Toruńska 46 /63/ 272 40 45 Kołobrzeg ul. Dubois 27/1 /94/ 355 44 55 Konin al. 1 Maja 11 /63/ 242 33 41 Koszalin ul. Dworcowa 12 /94/ 342 32 55 Kozienice ul. Sienkiewicza 28 /48/ 614 52 10 Kraków al. Słowackiego 58 /12/ 633 09 39 Kraków os. Handlowe 8 /12/ 643 78 24 Kraków ul. Dietla 46 /12/ 429 14 20 Kraków ul. Długa 34 /12/ 631 79 75 Kraków ul. Limanowskiego 12 /12/ 260 12 26 Kraków os. Szklane Domy 1 /12/ 680 50 90 Kraków ul. Św. Marka 11 /12/ 423 12 65 Kraków os. Bohaterów Września 1b /12/ 645 70 12 Kraków ul. Kalwaryjska 60 /12/ 656 71 61 Krosno ul. Pawła z Krosna 2 /13/ 431 25 60 Krotoszyn ul. Zdunowska 9 /62/ 722 63 52 Kutno ul. Barlickiego 28 /24/ 254 15 05 Kwidzyn ul. Piłsudskiego 48 /55/ 279 50 71 Legnica ul. Chojnowska 7 /76/ 852 30 79 Leszno al. Krasińskiego 8 /65/ 529 56 36 Leżajsk ul. Leśna 22 /17/ 242 67 89 Lębork ul. Staromiejska 1B /59/ 841 42 85 Lidzbark Warmiński ul. 11 listopada 15 (przychodnia) /89/ 767 00 07 Limanowa ul. Kościuszki 19 /18/ 337 10 10 Lubin ul. Armii Krajowej 32a /76/ 844 19 70 Lublin ul. Narutowicza 83 /81/ 538 24 35 Lublin ul. Kowalska 4 /81/ 532 26 54 Łańcut ul. Rynek 32 /17/ 22 55 414 Łomża al. Legionów 27 /86/ 215 00 19 Łowicz ul. Stanisławskiego 25B /46/ 830 03 62 Łódź ul. Piotrkowska 289 /42/ 682 81 92 Łódź ul. Więckowskiego 6 /42/ 630 32 44 Łódź ul. Narutowicza 84 /42/ 213 42 27 Malbork ul. Kotarbińskiego 10 /55/ 272 45 25 Mielec ul. Rynek 8 /17/ 586 23 22 Mrągowo ul. Królewiecka 58 /89/ 741 36 76 Myślenice ul. Słowackiego 37e /12/ 272 19 19 Nowy Sącz ul. Hoffmanowej 3 /18/ 443 54 74 Nowy Targ ul. Długa 84 /18/ 266 44 50 Olkusz ul. Króla K. Wielkiego 48 /32/ 641 16 96 Olsztyn ul. Kościuszki 13 /89/ 534 56 45 Opole ul. Koraszewskiego 17 /77/ 454 23 42 Ostrołęka ul. Goworowska 2A /29/ 764 20 46 Ostrowiec Świętokrzyski ul. Okólna 1 /41/ 265 16 06 Ostrów Wielkopolski ul. Kolejowa 26 /62/ 736 14 89 Ostrzeszów ul. Piekary 9 /62/ 730 09 62 Oświęcim ul. Dąbrowskiego 13a /33/ 842 38 67 Oświęcim ul. Wysokie Brzegi 4 /33/ 844 83 79 Pabianice ul. Reymonta 2 /42/ 212 11 99 c.d.
ADRESY ODDZIAŁÓW ZAJMUJĄCYCH SIĘ DOPASOWYWANIEM I SPRZEDAŻĄ APARATÓW SŁUCHOWYCH c.d. Piła ul. Bydgoska 34E /67/ 212 47 38 Pionki ul. Legionistów 38 /48/ 612 51 76 Piotrków Trybunalski ul. Kościelna 5 /44/ 646 00 27 Płock ul. Nowy Rynek 11 /24/ 264 45 46 Police ul. Wróblewskiego 1 /91/ 317 72 21 Poznań os. Marysieńki 25 /61/ 823 42 11 Poznań os. Rzeczypospolitej 6 /61/ 877 10 26 Poznań ul. Głogowska 87 /61/ 866 59 28 Poznań ul. Półwiejska 30 /61/ 853 48 68 Poznań ul. Prusa 1 /61/ 843 50 93 Przemyśl ul. Plac na Bramie 10 /16/ 675 11 24 Pszczyna ul. Piastowska 3 /32/ 447 01 53 Puławy ul. Centralna 18B /81/ 888 32 85 Pyskowice ul. Wojska Polskiego 10 /32/ 230 12 47 Racibórz ul. Browarna 16/2 /32/ 418 15 44 Radom ul. Wyszyńskiego 15 /48/ 363 30 62 Radomsko ul. Żeromskiego 9 /44/ 683 50 97 Ruda Śląska ul. Piotra Niedurnego 39 /32/ 244 20 14 Rybnik ul. Staszica 1a /32/ 423 30 30 Rzeszów ul. 3 Maja 20 /17/ 853 88 48 Rzeszów ul. Batorego 18/9 /17/ 862 00 53 Sandomierz ul. Schinzla 13 /15/ 833 30 25 Sanok ul. Kościuszki 31 /13/ 463 04 20 Siedlce ul. 3 Maja 28 /25/ 632 21 79 Sieradz ul. Sarańska 6f /43/ 822 30 58 Skawina ul. 29 Listopada 9 /12/ 276 01 12 Skierniewice ul. Batorego 9 /46/ 832 60 26 Słupsk ul. Filmowa 4 /59/ 843 24 50 Sosnowiec ul. Warszawska 1 /32/ 292 10 32 Stalowa Wola ul. Komisji Edukacji Narodowej 13 /15/ 842 71 37 Stargard Szczeciński ul. Słowackiego 2 /91/ 578 08 98 Starogard Gdański ul. Kościuszki 27 /58/ 563 30 95 Strzelce Opolskie ul. Dąbrowskiego 12 /77/ 451 01 13 Strzyżów ul. Słowackiego 26a /17/ 276 50 05 Suwałki ul. Noniewicza 93 /87/ 565 00 37 Swarzędz ul. Cieszkowskiego 100/102 /61/ 817 41 59 Szczecin al. Wyzwolenia 5 /91/ 433 93 47 Szczecin ul. Bolesława Śmiałego 22 /91/ 484 11 89 Szczecin ul. Leszczynowa 18-19 /91/ 461 31 40 REDAKCJA Świnoujście ul. Dąbrowskiego 1d /91/ 321 27 76 Tarnobrzeg ul. Mickiewicza 4/1 /15/ 823 50 10 Tarnowskie Góry ul. Piastowska 13 /32/ 380 50 52 Tarnów ul. Goldhammera 7/2 /14/ 621 75 98 Tczew ul. Jana III Sobieskiego 40 /58/ 532 08 09 Tomaszów Mazowiecki ul. Jana Pawła II 6 /44/ 724 34 56 Toruń ul. Szczytna 8 /56/ 621 08 62 Turek ul. Łąkowa 4a /63/ 278 00 01 Tychy ul. Czarnieckiego 6 /32/ 217 66 08 Tychy ul. Edukacji 5 /32/ 227 97 78 Wadowice ul. Zatorska 33 /33/ 874 09 43 Wałbrzych ul. Słowackiego 13 /74/ 842 58 04 Warszawa Samodzielny Publiczny Centralny Szpital Kliniczny, ul. Banacha 1a, /22/ 599 23 47 blok A, gab. 140 Warszawa al. KEN 96 /22/ 644 31 37 Warszawa al. Niepodległości 54 /22/ 854 00 69 Warszawa al. Stanów Zjednoczonych 72 /22/ 740 90 62 Warszawa ul. Hoża 40 /22/ 629 18 24 Warszawa ul. Senatorska 22 /22/ 826 12 03 Warszawa ul. Targowa 37 /22/ 619 39 90 Warszawa ul. Warecka 11 /22/ 890 98 70 Wieluń Plac Legionów 5 /43/ 843 34 02 Włocławek ul. Polskiej Organizacji Wojskowej 22a /54/ 232 32 76 Wodzisław Śląski ul. Powstańców Śląskich 1 /32/ 455 65 17 Wrocław pl. Powstańców Śl. 11/1 (rondo) /71/ 338 03 93 Wrocław ul. Piłsudskiego 66 /71/ 781 54 10 Wrocław ul. Piotra Skargi 21 /71/ 344 45 27 Wrocław ul. Sienkiewicza 42 /71/ 321 01 88 Wrocław ul. Strzegomska 3 abc /71/ 346 98 20 Wrocław ul. Św. Antoniego 21 /71/ 343 31 69 Września ul. Fabryczna 11 /61/ 436 51 79 Zabrze ul. Goethego 30 /32/ 370 16 51 Zabrze ul. Woloności 270 /32/ 376 32 75 Zamość ul. Staszica 35 /84/ 638 45 68 Zduńska Wola ul. Łaska 43 /43/ 824 79 05 Zgierz ul. Narutowicza 21 /42/ 715 12 67 Żory ul. Moniuszki 28c/16 /32/ 469 63 10 Żywiec ul. Dworcowa 36 /33/ 867 46 08 Redaktorzy: dr Bogdan Hoffmann, mgr Grzegorz Lorens, mgr inż. Tomasz Poremski Konsultant medyczny: prof. zw. dr hab. n. med. J. Bożydar Latkowski Sekretarz redakcji: mgr Magdalena Lasota Siedziba: 90-146 Łódź, ul. Narutowicza 130 tel. 42 616 26 70, fax. 42 616 26 51 e-mail: Magdalena.Lasota@geers.pl www.geers.pl Nakład: 8000 egz. DTP i druk: 101 studio DTP T. Tęgi, www.101studio.com.pl Redakcja pozwala na przedruki materiałów pod warunkiem podania źródła