WYROK Z DNIA 15 MARCA 2011R. II AKa 14/11

WYROK Z DNIA 15 MARCA 2011R. II AKa 14/11 Odnosząc się do podniesionej przez obrońcę skazanego zasady niepogarszania sytuacji skazanego w wyroku łącznym wskazać należy, iż zasada ta nie znajduje oparcia w żadnym z przepisów zamieszczonych w rozdziale IX k.k. ani też w przepisach rozdziału 60 k.p.k. Trudno także uznać za uzasadnione wywodzenie tej zasady z zakazu reformatonis in peius, który z oczywistych powodów nie obowiązuje w procesie wymiary kary łącznej w ramach wyroku łącznego. W konsekwencji stwierdzić należy, że wprowadzenie tej pozaustawowej zasady do kręgu dyrektyw ograniczających swobodę sądu w procesie wymiaru kary łącznej, nie znajduje ustawowego oparcia, zaś jej konsekwencją jest naruszenie zasad wymiaru kary łącznej określonych w art. 85 k.k. art. 85 k.k. Sędzia SA Zbigniew Różański (przewodniczący) Sędzia SA Stanisław Urban ( sprawozdawca) Sędzia SA Ryszard Kot przy udziale Prokuratora Prokuratury Apelacyjnej w Rzeszowie Grażyny Zięba Białowąs Sąd Apelacyjny, po rozpoznaniu w dniu 15 marca 2011 r. sprawy T.S. o wydanie wyroku łącznego, na skutek apelacji wniesionej przez obrońcę skazanego od wyroku Sądu Okręgowego w Rzeszowie z dnia 15 grudnia 2010 r., sygn. akt II K ( ), z m i e n i ł zaskarżony wyrok w ten sposób, że na podstawie art. 85 k.k. i art. 86 1 k.k. w miejsce orzeczonej wobec T.S. kary łącznej 4 lat i 2 miesięcy pozbawienia wolności wymierzył skazanemu karę łączną 3 lat i 10 miesięcy pozbawienia wolności, na podstawie art. 63 l k.k. w zw. z art. 577 k.p.k. zaliczył skazanemu T.S. na poczet orzeczonej kary łącznej okresy kary dotychczas odbytej z wyroków podlegających łączeniu, a to: 22 kwietnia 2008 r., od dnia 29 stycznia 2010 r. do dnia 17 lutego 2010 r. i od dnia 28 października 2010 r. do dnia 15 grudnia 2010 r., wynikające z wykonania kary 6 miesięcy pozbawienia wolności określonej wyrokiem Sądu Rejonowego w Rzeszowie z dnia 4 sierpnia 2008 r., sygn. akt X K (...) (pkt l), od dnia 26 grudnia 2007 r. do dnia 28 grudnia 2007 r., od dnia 4 czerwca 2009 r. do dnia 5 czerwca 2009 r., od dnia 16 grudnia 2009 r. do dnia 29 stycznia 2010 r. i od dnia 17 lutego 2010 r. do dnia 28 października 2010 r., wynikające z wykonania kary 3 lat i 8 miesięcy pozbawienia wolności określonej wyrokiem Sądu Okręgowego w Rzeszowie z dnia 5 czerwca 2009 r., sygn. akt II K (...) (pkt 2), w pozostałej części zaskarżony wyrok utrzymał w mocy, zwolnił skazanego T.S. od kosztów sądowych za postępowanie odwoławcze, a wydatkami obciążył Skarb Państwa, zasądził od Skarbu Państwa na rzecz adw. L.S. Kancelaria Adwokacka w Rz. kwotę 147, 60 zł tytułem 1

wynagrodzenia za obronę z urzędu skazanego w postępowaniu przed Sądem Apelacyjnym. U z a s a d n i e n i e T.S został skazany prawomocnymi wyrokami: 1. Sądu Rejonowego w Rz. z dnia 4 sierpnia 2008 r. sygn. akt X K (...), za przestępstwo z art. 270 l k.k., popełnione w dniu 15 listopada 2007 r., na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby lat 2 oraz na podstawie art. 71 l k.k. na karę grzywny w wysokości 50 stawek dziennych, określając wysokość jednej stawki dziennej na kwotę 10 złotych, natomiast postanowieniem Sądu Rejonowego w Rz. z dnia 7 września 2010 r., sygn. akt X K (...), VI Ko (...), VI Wzaw (...) zarządzono wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności, na poczet której zaliczono okres zatrzymania w dniu 22 kwietnia 2008 r. oraz okres odbycia zastępczej kary pozbawienia wolności za niewykonaną grzywnę od dnia 29 stycznia 2010 r. do dnia 17 lutego 2010 r., nadto na podstawie art. 71 2 k.k. skrócono karę pozbawienia wolności o 10 dni; wyrok uprawomocnił się w dniu 12 sierpnia 2008 r., 2. Sądu Okręgowego w Rz. z dnia 5 czerwca 2009 r. - sygn. akt II K (...), za przestępstwo z art. 280 2 k.k. i art. 157 2 k.k. w zw. z art. 11 2 k.k. i w zw. z art. 64 2 k.k., popełnione w dniu 24 grudnia 2007 r., na karę 3 lat i 8 miesięcy pozbawienia wolności, na poczet której zaliczono okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie, tj. od dnia 26 grudnia 2007 r. do dnia 28 grudnia 2007 r. i od dnia 4 czerwca 2009 r. do dnia 5 czerwca 2009 r.; wyrok uprawomocnił się w dniu 13 czerwca 2009 r., 3. Sądu Rejonowego w Rz. z dnia 4 marca 2010 r. - sygn. akt II K (...), za przestępstwo: a) z art. 278 1 k.k. w zw. z art. 64 1 k.k., popełnione w dniu 28 września 2009 r., na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności, b) z art. 13 1 k.k. w zw. z art. 278 1 k.k. w zw. z art. 64 1 k.k., popełnione w dniu 1 października 2009 r., na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności, przy czym na podstawie art. 85 i art. 86 1 k.k. Sąd wymierzył karę łączną 6 miesięcy pozbawienia wolności, na poczet której zaliczono okres zatrzymania od dnia 1 października 2009 r. godz. 11.30 do dnia 2 października 2009 r. godz. 13.40; wyrok uprawomocnił się w dniu 12 marca 2009 r. Sąd Okręgowy w Rz. wyrokiem łącznym z dnia 15 grudnia 2010 r., sygn. akt II K (...): I. na podstawie art. 85 k.k. i art. 86 l k.k. wymierzył T.S. w miejsce kar pozbawienia wolności orzeczonych w wyrokach pod sygn. X K (...) (pkt l) i II K (...) (pkt 2) karę łączną w wymiarze 4 lat i 2 miesięcy pozbawienia wolności, II. na podstawie art. 63 l k.k. w zw. z art. 577 k.p.k. zaliczył skazanemu T. S. na poczet orzeczonej kary łącznej okresy kary dotychczas odbytej z wyroków podlegających łączeniu, a to; 22 kwietnia 2008 r., od dnia 29 stycznia 2010 r. do dnia 17 lutego 2010 r. i od dnia 28 października 2010 r. do dnia 15 grudnia 2010 r., wynikające z wykonania kary 2

6 miesięcy pozbawienia wolności, określonej wyrokiem Sądu Rejonowego w Rz. z dnia 4 sierpnia 2008 r., sygn. akt X K (...) (pkt l), od dnia 26 grudnia 2007 r. do dnia 28 grudnia 2007 r., od dnia 4 czerwca 2009 r. do dnia 5 czerwca 2009 r., od dnia 16 grudnia 2009 r. do dnia 29 stycznia 2010 r. i od dnia 17 lutego 2010 r. do dnia 28 października 2010 r., wynikające z wykonania kary 3 lat i 8 miesięcy pozbawienia wolności, określonej wyrokiem Sądu Okręgowego w Rz. z dnia 5 czerwca 2009 r., sygn. akt II K (...) (pkt 2) III. w pozostałym zakresie wyroki podlegające łączeniu podlegają odrębnemu wykonaniu, IV. na podstawie art. 572 k.p.k. umorzył postępowanie o wydanie wyroku łącznego w pozostałym zakresie, a to dotyczącym wyroku Sądu Rejonowego w Rz. z dnia 4 marca 2010 r., sygn. akt II K (...) (pkt 3), V. na podstawie art. 624 l k.p.k. zwolnił skazanego T.S. od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych, VI. na podstawie art. 29 ust. l ustawy z dnia 26 maja 1982 r. (tj. Dz. U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188 ze zm.) Prawo o adwokaturze zasądził od Skarbu Państwa na rzecz adw. L.S. Kancelaria Adwokacka w Rz. kwotę 146,40 zł tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej skazanemu z urzędu. Apelację od wyroku wniósł obrońca skazanego T.S. Na podstawie art. 438 pkt 4 k.p.k. zaskarżonemu wyrokowi zarzucił rażącą surowość wymierzonej wobec T.S. kary łącznej pozbawienia wolności, tj. 4 lat i 2 miesięcy pozbawienia wolności w miejsce kar jednostkowych orzeczonych wyrokami Sądu Rejonowego w Rz. z dnia 5.06.2009 r., sygn. akt II K (...) (pkt 2 wyroku), która to kara łączna została ukształtowana na zasadzie kumulacji i jako taka nie odpowiada dyrektywom wymiaru kary łącznej oraz nie uwzględnia w należytym stopniu okoliczności dotyczących osoby skazanego, a mających wpływ na ograniczenie wysokości przedmiotowej kary łącznej. Wskazując na ten zarzut wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku łącznego i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, względnie o jego zmianę poprzez wymierzenie skazanemu T.S. kary łącznej w dolnych granicach ustawowego zagrożenia, tj. zastosowanie zasady absorpcji. Sąd Apelacyjny zważył, co następuje: Apelacja obrońcy skazanego w części zasługuje na uwzględnienie. Na wstępie podkreślić należy, że do wymiaru kary łącznej w ramach wyroku łącznego znajdują zastosowanie dyrektywy ogólne i szczególne określone w Kodeksie karnym (por. wyrok SN z 18.10.2000 r., IV KKN 231/100, Prok. i Pr. 2001, Nr 4, poz. 2; wyrok SN z 14.01.2000 r., V KKN 528/99, Prok. i Pr. 2000, Nr 7 8, poz. 4; wyrok SN z 4.12.1998 r., III KKN 419/97, Prok. i Pr 1999, Nr 7 8, poz. 1). W orzecznictwie wypracowanym na gruncie Kodeksu karnego z 1969 r. podkreślono, że mimo, iż przepisy rozdziału IX k.k. nie zawierają wprost przepisów zakazujących pogorszenia sytuacji oskarżonego przy wymierzeniu w kolejnym wyroku kary łącznej, to zakaz pogorszenia sytuacji oskarżonego w takim wypadku wydaje się jednak wynikać z ogólnych zasad procesu karnego. Jedną z nich jest wyrażona w art. 3 1 k.p.k. (obecnie 4 k.p.k.) zasada 3

powinności uwzględniania przez organy prowadzące postępowanie karne wszystkich okoliczności przemawiających zarówno na korzyść oskarżonego, jak i na jego niekorzyść (tzw. zasada bezstronności). Obowiązuje przecież ona nie tylko w postępowaniu dowodowym, ale w ogóle we wszystkich stadiach postępowania karnego, a więc także i przy rozstrzyganiu w wyroku o nowej karze łącznej (wyrok SN z 28.05.1997r., IV KKN 123/97, Prok. i Pr. 1997, Nr 11, poz. 14). Podobnie to zagadnienie rozstrzygane jest w orzecznictwie na gruncie Kodeksu karnego i Kodeksu postępowania karnego z 1997 r., gdzie podkreśla się, że wydanie nowego wyroku łącznego, obejmujące kary jednostkowe podlegające połączeniu w poprzednim wyroku łącznym i karę z innego jeszcze wyroku (dotychczas nieobjętego wyrokiem łącznym) nie może doprowadzić do pogorszenia sytuacji skazanego. Wprawdzie węzeł poprzedniego wyroku łącznego ulega rozwiązaniu i jako podstawa nowo ferowanej kary muszą być brane pod uwagę wszystkie kary jednostkowe nim objęte, to jednak nie może to skutkować nieopłacalności dla skazanego wydania nowego wyroku łącznego (wyrok SA w Lublinie z 30.11.2000r., II AKa 230/00, Prok i Pr. 2001, Nr 9, poz. 27; wyrok SN z 16.08.1968r., V KRN 490/68, OSP 1970, Nr 2, poz. 38). W orzecznictwie wskazuje się także na swoisty ślad normatywny poprzedniej kary łącznej, który powoduje, że nowa kara łączna nie może być niższa od rozwiązanej kary łącznej (por. wyrok SN z 9.07.1980 r., V KRN 139/80, OSNPG 1981, Nr 6, poz. 64). W wyroku z dnia 6 września 2000 r., sygn. akt III KKN 340/00, LEX nr 51/06, Sąd Najwyższy wypowiedział pogląd, że kara łączna w wyroku łącznym nie może stanowić większej dolegliwości od tej, jaka wiązałaby się z kolejnym wykonywaniem poszczególnych czynów podlegających łączeniu. Ratio legis instytucji kary łącznej (wyroku łącznego) polega bowiem na tworzeniu korzystniejszej sytuacji prawnej dla skazanego, na odpowiedniej redukcji sumy kar podyktowanej względami humanitarnymi. Na ten właśnie judykat powołuje się obrońca skazanego we wstępnej części uzasadnienia środka odwoławczego. Odnosząc się do podniesionej przez obrońcę skazanego zasady niepogarszania sytuacji skazanego w wyroku łącznym wskazać należy, iż zasada ta nie znajduje oparcia w żadnym z przepisów zamieszczonych w rozdziale IX k.k. ani też w przepisach rozdziału 60 k.p.k. Trudno także uznać za uzasadnione wywodzenie tej zasady z zakazu reformatonis in peius, który z oczywistych powodów nie obowiązuje w procesie wymiary kary łącznej w ramach wyroku łącznego. W konsekwencji stwierdzić należy, że wprowadzenie tej pozaustawowej zasady do kręgu dyrektyw ograniczających swobodę sądu w procesie wymiaru kary łącznej, nie znajduje ustawowego oparcia, zaś jej konsekwencją jest naruszenie zasad wymiaru kary łącznej określonych w art. 85 k.k. (por. glosy do ustawy SN z 25.10.2000 r., I KZP 28/00: K. Gramza OSP 2001/9/124; D. Wysocki, OSP 2001/3/49; P. Wolak, Przegląd Sadowy 2002/4/114; J. Misztal-Konecka, Przegląd Sądowy 2001/7 8/126). Sąd Apelacyjny w tym składzie podziela krytyczne wypowiedzi zawarte w przytoczonych wyżej glosach, jak też za trafne uznaje stanowisko Sądu Apelacyjnego w Krakowie, że orzeczenie kary łącznej nie musi przynosić skazanemu korzyści (wyrok z dnia 4.10.2000 r., II AKa 175/00, KZS 2000, Nr 10, poz. 31). W podobny sposób wypowiedział się też Sąd Najwyższy podkreślając, że utrwalony w orzecznictwie i doktrynie pogląd, że wymierzenie kary łącznej w wyroku łącznej nie może prowadzić do pogorszenia sytuacji skazanego wypracowany został na gruncie przepisów Kodeksu karnego z 1969 r., który to kodeks nie zawierał unormowania z art. 89, przewidzianego w nowym Kodeksie 4

karnym Nie ma żadnych przeszkód, by uznać, że racjonalny ustawodawca świadomie, wprowadzając to unormowanie założył, że wymierzenie kary łącznej w pewnych warunkach może prowadzić do pogorszenia sytuacji skazanego. W każdym razie nie stoją temu na przeszkodzie ani standardy konstytucyjne, ani standardy określone w ratyfikowanych umowach międzynarodowych chroniących uniwersalne prawa i wolności człowieka (zob. postanowienie SN z 1.10.2002 r., V KK 73/02, LEX nr 56827). Wydając wyrok łączny, sąd orzekający nie jest uprawniony do ponownego rozważania tych samych okoliczności, które legły u podstaw wymiaru kar w poprzednio osądzonych sprawach (wyrok SN z 25.10.1983 r., IV KR 213/83, OSNKW 1984, Nr 5 6, poz. 65; wyrok SN z 15.05.1990 r., IV KR 80/90, LEX nr 22064). Uwzględnianie w trakcie wymiaru kary okoliczności mających znaczenie przy wymiarze kar za poszczególne pozostające w zbiegu przestępstwa prowadziłoby bowiem do ukrytego weryfikowania trafności orzeczeń o wymiarze kary, co byłoby sprzeczne z zasadą prawomocności wyroków, a więc i z pewnością obrotu prawnego (wyrok SA w Krakowie z 18.04.1991 r., II Akr 33/91, KZS 1991, Nr 4, poz. 9) oraz prowadziłoby do dwukrotnego orzekania z tej samej przyczyny najpierw przy skazaniu, a następnie przy oznaczaniu kary łącznej. Byłoby to naruszenie zakazu orzekania o sprawie osądzonej (wyrok SA w Krakowie z 28.05.1998 r., II AKa 95/98, KZS 1998, Nr 6, poz. 13). Przy wymiarze kary łącznej pozbawienia wolności nie może mieć wpływu wzgląd na stopień społecznej szkodliwości przypisanych sprawcy poszczególnych przestępstw (wyrok SN z 28.11.1990 r., II KR 61/90, OSP 1991, Nr 11, s. 292), nagminność ich popełnienia czy negatywna opinia o oskarżonym z miejsca jego zamieszkania. Wszystkie te okoliczności mogą mieć znaczenie dla wymiaru kar jednostkowych, pozostają jednak irrelewantne z punktu widzenia przesłanek wymiaru kary łącznej (por. wyrok SA w Krakowie z 9.07.1992 r., II AKa 151/92, KZS 1992, Nr 3 9, poz. 51). Wymierzając karę łączną w ramach wyroku łącznego sąd może skorzystać przy wymiarze tej kary zarówno z zasady absorpcji, zasady asperacji i zasady kumulacji. Wydając wyrok łączny sąd rozważa przedmiotowo podmiotowy związek zachodzący między realnie zbiegającymi się przestępstwami oraz kładzie nacisk na cele zapobiegawcze i wychowawcze, jakie ma odnieść w stosunku do skazanego kara (por. wyrok SN z 11.02.1976 r., I KR 292/75, OSNKW 1976, Nr 10 11, poz. 128). Należy w szczególności rozważyć, czy okoliczności, które zaistniały już po wydaniu poprzednich wyroków, przemawiają za korzystnym lub niekorzystnym ukształtowaniem kary łącznej, a tym samym ocenie podlegać będzie zachowanie się oskarżonego w zakładzie karnym albo w środowisku, w którym znajduje się po prawomocnym skazaniu poszczególnymi wyrokami (wyrok SN z 12.09.1985 r., II KR 245/85, OSKW 1986, Nr 5 6, poz. 39; wyrok SN z 22.01.1991 r., IV KR 100/90, OSP 1992, Nr 6, s. 137; wyrok SN z 27.06.1973 r., IV KR 122/73, OSNKW 1973, Nr 12, poz. 159). Konstruując wobec skazanego T.S. karę łączną pozbawienia wolności, Sąd Okręgowy zastosował zasadę kumulacji. U podstaw takiej decyzji legły argumenty o braku łączności podmiotowo przedmiotowej przestępstw, co do których orzeczono podlegające łączeniu kary jednostkowe pozbawienia wolności, oraz umiarkowanie pozytywna opinia o skazanym odbywającym karę pozbawienia wolności. Nadto Sąd wyrokujący miał na uwadze działalność przestępczą skazanego, który mimo młodego wieku jest już osobą wielokrotnie karaną i to także w warunkach recydywy i multirecydywy (uzasadnienie, s. 4). 5

Nie lekceważąc wagi tych argumentów, z którymi w części zgadza się także autor apelacji, podzielić należy pogląd obrońcy skazanego, iż oparcie wymiaru kary łącznej na zasadzie absorpcji lub kumulacji traktować należy jako rozwiązanie skrajne, stosowane wyjątkowo i wymagające szczególnego uzasadnienia (por. wyrok SN z 2.12.1975 r., Rw 628/75, OSNKW 1976, Nr 2, poz. 33). Całkowitą absorpcję, czego oczekuje obrońca skazanego można zastosować albo wtedy, gdy wszystkie czyny wykazują bardzo bliską więź podmiotową, albo orzeczone za niektóre z czynów kary są tak minimalne, że w żadnym stopniu nie mogłyby rzutować na karę łączną, albo też istnieją jakieś inne szczególne okoliczności, dotyczące osoby oskarżonego (zob. wyrok SN z 29.04.1974 r., II KR 27/74, LEX Nr 21624). W przedmiotowej sprawie wyrokiem łącznym objęto karę jednostkową 6 miesięcy pozbawienia wolności, orzeczoną za przestępstwo z art. 270 1 k.k. wyrokiem Sądu Rejonowego w Rz. z dnia 4 sierpnia 2008 r., sygn. akt X K (...), oraz karę 3 lat i 8 miesięcy pozbawienia wolności, orzeczoną za przestępstwo z art. 280 2 k.k. i art. 157 2 k.k. w zw. z art. 11 2 k.k. w zw. z art. 64 2 k.k. wyrokiem Sądu Okręgowego w Rz. z dnia 5 marca 2009 r., sygn. akt II K (...). Zestawienie tych kar powinno prowadzić do wniosku o potrzebie konstruowania kary łącznej na zasadzie asperacji, zbliżonej do absorpcji. W każdym razie brak dostatecznych argumentów, jak chce tego Sąd Okręgowy, by stosować zasadę kumulacji. Z opinii o skazanym wynika, że w trakcie odbywania kary pozbawienia wolności wykazuje prawidłową postawę, nie sprawia problemów i przestrzega regulaminu. W gronie współosadzonych funkcjonuje bezkonfliktowo, nie przynależy do podkultury więziennej oraz wyraża krytycyzm wobec popełnionych przestępstw. Skazany podjął pracę zarobkową w zakładzie karnym. Utrzymuje też stały kontakt ze swoją konkubiną. Okoliczności te, zwłaszcza krytyczny stosunek do dotychczasowego trybu życia, wykonywanie pracy zarobkowej oraz kontakt z konkubiną, wskazują na pomyślny przebieg procesu resocjalizacji skazanego i tym samym dodatkowo skłaniać winny do odstąpienia od zasady kumulacji. Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że obniżył orzeczona wobec T.S. karę łączną do wymiaru 3 lat i 10 miesięcy pozbawienia wolności. W pozostałej części zaskarżony wyrok utrzymał w mocy. Orzeczenie wydano na podstawie art. 437 1 i 2 k.p.k. oraz art. 456 k.p.k., zaś o kosztach procesu postępowania odwoławczego rozstrzygnięto na podstawie art. 624 1 k.p.k. w zw. z art. 635 k.p.k. i art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2002 r., Nr 123, poz. 1058 ze zm.) w zw. z 14 ust. 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U., Nr 163, poz. 1348 ze zm.). 6