Leki przeciwbólowe (analgetica)



Podobne dokumenty
biologia w gimnazjum OBWODOWY UKŁAD NERWOWY

Fizjologia czlowieka seminarium + laboratorium. M.Eng. Michal Adam Michalowski

biologiczne mechanizmy zachowania seminarium + laboratorium M.Eng. Michal Adam Michalowski

CZYNNOŚĆ BŁĘDNIKA, MECHANORECEPTORÓW I BÓL A D R I A N A S C H E T Z

TEST - BIOLOGIA WERONIKA GMURCZYK

Mechanoreceptory (dotyk, słuch) termoreceptory i nocyceptory

Somatosensoryka. Marcin Koculak

Informacja dla pacjentów

OBWODOWY UKŁAD NERWOWY

Dr inż. Marta Kamińska

Czucie bólu z zębów człowieka. dr n. med. Marcin Lipski dr n. med. Jarosław Zawiliński

Układ nerwowy. Centralny układ nerwowy Mózg Rdzeń kręgowy Obwodowy układ nerwowy Nerwy Zwoje Zakończenia nerwowe

Budowa i zróżnicowanie neuronów - elektrofizjologia neuronu

80% pacjentów zgłasza się do lekarza z powodu dolegliwości bólowych

PROWADZĄCY: Prof. Nadzieja Drela Prof. Krystyna Skwarło-Sońta dr Magdalena Markowska dr Paweł Majewski

Wprowadzenie. ROZDZIAŁ 2 Neuroanatomia. Wprowadzenie 85 Układ ruchowy 86 Układ czuciowy 90 Układ wzrokowy 93 Pień mózgu 96 Móżdżek 100 Kora mózgu 103

Opioidowe leki przeciwbólowe

Układ nerwowy składa się z ośrodkowego (centralnego) i obwodowego układu nerwowego. Zapewnia on stały kontakt organizmu ze środowiskiem zewnętrznym

grupa a Klasa 7. Zaznacz prawidłowe zakończenie zdania. (0 1)

Mechanizmy biologiczne i psychologiczno społeczne regulujace zachowanie człowieka. Dariusz Mazurkiewicz

Wykłady z anatomii dla studentów pielęgniarstwa i ratownictwa medycznego

Ból z tkanki nerwowej a ból odbierany przez tkankę nerwową - dwa sposoby terapeutyczne

Wzór sylabusa przedmiotu

Neurobiochemiczne podstawy zachowania ruchowego (motorycznego) 21 Mechanizmy sterujące ruchami dowolnymi 23 PIŚMIENNICTWO 32

Zdolności KOMPLEKSOWE ZWINNOŚĆ

w kontekście percepcji p zmysłów

SCENARIUSZ LEKCJI BIOLOGII Z WYKORZYSTANIEM FILMU HALO, NEURON. ZGŁOŚ SIĘ.

7 IV ŚWIATOWY DZIEŃ ZDROWIA

Rekomendacje dotyczące postępowania przeciwbólowego w ginekologii i położnictwie

zmęczenie Fizjologia człowieka

Elektrofizjologia komórki nerwowej

Neurofizjologia WYKŁAD 5

Kraków, 3 stycznia 2018 r.

Człowiek układ nerwowy, zmysły, odruchy

UKŁAD NERWOWY I HORMONALNY - PRZYKŁADOWE PYTANIA POWTORZENIOWE

Data utworzenia :30 Anna M. Czarnecka. 1. Budowa komórki nerwowej:

Co to są wzorce rytmów?

Fizjologia człowieka

SYLABUS/ OPIS PRZEDMIOTU

dr hab. prof. AWF Agnieszka Zembroń-Łacny DOPING GENOWY 5 CIEMNA STRONA TERAPII GENOWEJ

Tkanka nerwowa. Komórki: komórki nerwowe (neurony) sygnalizacja komórki neurogleju (glejowe) ochrona, wspomaganie

2. Plan wynikowy klasa druga

Multimedial Unit of Dept. of Anatomy JU

Droga impulsu nerwowego w organizmie człowieka

Skóra. - jest dużym i rozległym narządem, osiąga powierzchnię około 2 m 2. - u dorosłego człowieka waży 4-5 kg, co stanowi 6% masy ciała

Fizjologia człowieka

Biologiczne mechanizmy zachowania

Rodzaje bólu. Ból (dolor) Rodzaje bólu. Rodzaje bólu. Inny podział. Rodzaje bólu

FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA

Wysiłek krótkotrwały o wysokiej intensywności Wyczerpanie substratów energetycznych:

Cytokiny jako nośniki informacji

Temat: Przegląd i budowa tkanek zwierzęcych.

CZY OPIOIDY SĄ NIEZBĘDNE DO ZNIECZULENIA OGÓLNEGO?

Wzór sylabusa przedmiotu

Neurobiologia WYKŁAD 5

Budowa i funkcje komórek nerwowych

Ból podstawowe informacje na temat mechanizmu powstawania oraz prób jego kontrolowania

Układ nerwowy. /Systema nervosum/

Układ nerwowy (II) ZAKŁAD FIZJOLOGII ZWIERZĄT, INSTYTUT ZOOLOGII WYDZIAŁ BIOLOGII, UNIWERSYTET WARSZAWSKI

Biologiczne mechanizmy zachowania - fizjologia. zajecia 1 :

Wzór sylabusa przedmiotu

Liczba godzin Punkty ECTS Sposób zaliczenia

Środki stosowane do znieczulenia ogólnego

SEN I CZUWANIE NEUROFIZJOLOGIA

FARMAKOLOGIA LEKÓW ZNIECZULAJĄCYCH JERZY JANKOWSKI

BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II JĄDRA PODSTAWY KRESOMÓZGOWIA I KONTROLA RUCHOWA

Autonomiczny i Ośrodkowy Układ Nerwowy

Antyoksydanty pokarmowe a korzyści zdrowotne. dr hab. Agata Wawrzyniak, prof. SGGW Katedra Żywienia Człowieka SGGW

Wykład 9. ogólne prawa percepcji. dr Marek Binder Zakład Psychofizjologii

BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II

Błona komórkowa grubość od 50 do 100 A. Istnieje pewna różnica potencjałów, po obu stronach błony, czyli na błonie panuje pewne

Tkanka nerwowa. neurony (pobudliwe) odbieranie i przekazywanie sygnałów komórki glejowe (wspomagające)

Układ nerwowy. Układ nerwowy dzieli się na część ośrodkową (mózgowie i rdzeń kręgowy) oraz część obwodową - układ nerwów i zakończeń nerwowych.

Błona komórkowa grubość od 50 do 100 A. Istnieje pewna różnica potencjałów, po obu stronach błony, czyli na błonie panuje pewne

Zadania egzaminacyjne obejmujące materiał z klasy II gimnazjum

17 Nieswoiste czynniki

Organizacja tkanek - narządy

ośrodkowy układ nerwowy

Rozdział 4 IDENTYFIKACJA I ANALIZA FIZJOLOGICZNYCH SYSTEMÓW STEROWANIA

Czynność rdzenia kręgowego Odruch

V REGULACJA NERWOWA I ZMYSŁY

Zwalczanie bólu w przebiegu chorób nowotworowych: wczoraj dziś i jutro

Sztuczna inteligencja

Fizjologia człowieka

Fizjologia CZŁOWIEKA W ZARYSIE PZWL. Wydawnictwo Lekarskie

voice to see with your ears

Układ wydalniczy (moczowy) Osmoregulacja to aktywne regulowanie ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych w celu utrzymania homeostazy.

Po co nam uwaga? Podstawowe zadania uwagi to:

Systemy odbioru i przetwarzania informacji cechuje: wieloetapowość (odbiór informacji przez receptory, dekodowanie,kodowanie)

Neurologia dla studentów wydziału pielęgniarstwa. Bożena Adamkiewicz Andrzej Głąbiński Andrzej Klimek

Temat: Budowa i działanie narządu wzroku.

Aleksdandra Nikoriuk

Reakcje obronne a agresja. Dr Irena Majkutewicz

Układ limbiczny. Przetwarzanie informacji przez mózg. kognitywistyka III. Jacek Salamon Tomasz Starczewski

II. Metoda pracy Praca z podręcznikiem i atlasem, opis, wyjaśnianie, rozmowa dydaktyczna, obserwacja, prezentacje, gra dydaktyczna, pokaz.

BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II JĄDRA PODSTAWY KRESOMÓZGOWIA I KONTROLA RUCHOWA

Mechanizmy powstawania bólu

Człowiek żyje życiem całego swojego ciała, wszystkimi jego elementami, warstwami, jego zdrowie zależy od zdrowia jego organizmu.

KARTA KURSU. Neurophysiology

Subiektywne objawy zmęczenia. Zmęczenie. Ból mięśni. Objawy obiektywne

Transkrypt:

255 Rozdział 11 (analgetica) 11.1. Definicje bólu Ból to odczucie subiektywne, trudne do pełnego zdefiniowania. Powstaje na skutek uświadomienia (u człowieka) dotarcia do mózgu impulsów nerwowych, wywołanych bodźcami szkodliwymi o odpowiedniej sile. Ból jest czynnikiem psychicznym (u mających psychikę) wyzwalającym niezbędne odruchy obronne, a także sygnałem ostrzegawczym o grożącym niebezpieczeństwie. Będąc wrażeniem zmysłowym powstającym pod wpływem różnych bodźców uszkadzających tkankę żywą, jest, wreszcie, sygnałem o zagrożeniu lub już występującym uszkodzeniu tkanek (noxa). Według Międzynarodowego Towarzystwa Badania Bólu jest to nieprzyjemne doznanie będące następstwem pobudzenia receptorów bólowych (nocyceptorów). Ból jako niejednorodne zjawisko składa się z komponenty sensorycznopercepcyjnej, czyli odczuwania bodźca bólowego, oraz składowej emocjonalnej (afektywnej), zwanej ocenianiem tego bodźca jako czynnika przykrego. Pierwsza składowa jest następstwem pobudzenia ośrodków sensorycznych mózgu, a druga układu limbicznego, a więc zespołu struktur, które kierują czynnościami popędowo-emocjonalnymi. Do bólu nie można się przyzwyczaić ani też receptory czucia bólu nie ulegają adaptacji. Ból może się nasilać i słabnąć w zależności od stanu fizjologicznego oraz patologicznego organizmu. Hiperalgezja, czyli nasilona zdolność odczuwania bólu w niektórych chorobach nerwów obwodowych i nerwowych, oraz analgezja (utrata czucia bólu) pojawiające się w stanach pobudzenia emocjonalnego, stresu czy akupunktury albo pod wpływem działania analgetyków u ludzi dotyczą odczuwania bólu, a więc zjawiska psychicznego (subiektywnego), i tylko u ludzi możliwego do oceny na podstawie introspekcji lub relacji innych osób. Ból jako zjawisko obiektywne jest oceniany w kategoriach nocycepcji, tzn. zdolności odbierania bodźców bólowych (noxa) oraz reagowania na nie. Nocycepcji przeważnie towarzyszy zdolność odczuwania bólu, czyli algezja. Obiektywną miarą Farmakologia_Wet_2010.indd Sek44:255 2011-01-10 13:19:56

256 bólu są złożone reakcje behawioralne, wegetatywne i hormonalne, a także prostsze odruchy nocyceptywne. Odruchy te mogą być zachowane, a nawet nasilone w warunkach eliminujących odczuwanie bólu, np. po uszkodzeniach rdzenia kręgowego. Dlatego też w analizie bólu u zwierząt, opartej na pomiarze intensywności odruchów nocyceptywnych, spowodowanych bodźcami szkodliwymi (bólowymi), należałoby używać określeń nocycepcja, antynocycepcja lub też pronocycepcja. Jednakże częściej są używane terminy: wrażliwość bólowa, analgezja oraz hiperalgezja, przez analogię do człowieka. Algezja jest to zdolność odczuwania bólu adekwatna do siły działającego bodźca. Hiperalgezją nazywa się nadmierne odczuwanie bólu, nawet w warunkach słabo działającego bodźca. Analgezję traktuje się jako zmniejszone lub zniesione odczuwanie bólu w stosunku do siły działającego bodźca. W stanach zwanych fizjologicznymi analgezja u zwierząt występuje w czasie pobudzenia emocjonalnego (wstrząs powypadkowy), podczas krycia, w następstwie działania stresorów (analgezja postresowa), w wyniku działania akupunktury oraz w konsekwencji działania leków przeciwbólowych (analgetyków). 11.2. Drogi przewodzenia bólu 11.2.1. Receptory czucia bólu Czucie jest to proste wrażenie zmysłowe stanowiące subiektywną ocenę bodźca. Narządy czucia odbierają, kodują, przekształcają oraz przewodzą bodźce działające na organizm. Bodźce działające na organizm to przeważnie różne rodzaje takich energii, jak mecha-niczna, termiczna, świetlna, a także cząsteczki związków chemicznych lub zmiany ich stężenia. Receptory czuciowe to specjalne komórki czuciowe (zmysłowe) lub nagie zakończenia bezmielinowych, dośrodkowych włókien nerwowych, w których bodziec jest przetwarzany na impuls nerwowy. Receptorami odbierającymi bodźce bólowe, zwanymi nocyceptorami, są najczęściej wolne (bezmielinowe) zakończenia aksonów (włókien) nerwowych różnych typów. W 80% bodźce bólowe są przewodzone przez pierwotne aferentne, bezmielinowe włókna nerwowe typu C (o średnicy 0,41,2 μm, przewodzące z szybkością 0,52,0 m/s), a w 20% przez zmielinowane włókna typu Aδ (o średnicy 25 μm, przewodzące z prędkością 1230 m/s). Z różnic w prędkości przewodzenia impulsów bólowych wynika podwójne odczuwanie bólu (silny, ostry, umiejscowiony ból jest odczuwany jako pierwszy, a za nim postępuje nieprzyjemne odczucie bez ścisłego umiejscowienia). Włókna te, zawierające substancję P (SP), są aksonami dwubiegunowymi neuronów, których ciała znajdują się w zwojach. Dwubiegunowe, pod względem funkcjonalnym, komórki zwojów anatomicznie są jak jednobiegunowe, gdyż odchodzi Farmakologia_Wet_2010.indd Sek44:256 2011-01-10 13:19:57

257 Drogi przewodzenia bólu od nich tylko jedna wypustka. Rozdziela się ona jednakże na włókno obwodowe i włókno ośrodkowe, z czym wiąże się ich nazwa: komórki rzekomojednobiegunowe (Sadowski, 2000). Nocyceptory znajdują się zarówno w skórze (eksteroceptory), jak i w innych narządach wewnętrznych (interoceptory). W skórze właściwej jest znaczna gęstość (density) receptorów czucia bólu. Są to mechano- lub termoceptory odbierające jako nieswoiste nocyceptory bodźce mechaniczne lub termiczne, które działając w odpowiednim natężeniu, powodują zjawisko występowania bólu. Innymi receptorami znajdującymi się wewnątrz organizmu są chemoceptory, których stymulatorem (agonistą) jest substancja chemiczna powodująca wyzwolenie bodźca prowadzącego do wystąpienia uczucia bólu. W przeciwieństwie do innych receptorów, tzw. specyficznych, nocyceptorom brakuje wybiórczej wrażliwości na ściśle określony jeden rodzaj bodźców, dlatego reagują na bodźce o różnym charakterze, byleby miały one dostateczne natężenie. Zstępujące drogi hamujące Opioidy Endorfiny Etorfina Fentanyl Morfina Szlak nocyceptywny Synteza NO 5-HT, NE BODZIEC USZKADZAJĄCY Pobudzenie włókna C Pobudzenie neuronu przekazującego BÓL Uwalniany mediator (BK, 5-HT, PG itp.) NSAID Diklofenak Fluniksyna Sulindak Synteza NGF ZAPALENIE Uwalnianie neuropeptydów (SP, CGRP) (?) Opioidy Etorfina Fentanyl Morfina Enkefaliny GABA Miejscowe neurony wstawkowe Ryc. 11.1. Schemat mechanizmów modulujących w drogach przewodzących bodźce bólowe (nocyceptywnych). BK bradykinina, PG prostaglandyny, NGF czynnik wzrostu nerwów, SP substancja P, CGRP peptyd pochodny genu kalcytoninowego Farmakologia_Wet_2010.indd Sek45:257 2011-01-10 13:19:57

258 Zwoje korzeni grzbietowych ENK SP CCK Somatostatyna VIP Nocyceptory skóry a Naczynie krwionośne Dopływ impulsów z ośrodków tłumiących ból Przewodzenie impulsów do ośrodków czucia bólu Aβ Włókna przewodzące impulsy czucia dotyku Neuron I rzędu Komórka istoty galaretowatej Aδ i C Interneuron Neuron II rzędu b Włókna przewodzące impulsy czucia bólu Synapsa pobudzająca Synapsa hamująca Przewodzenie impulsów do ośrodka ruchowego (droga odruchu nocyceptywnego) Hormon uwalniający kortykotropinę M Receptor hormonu uwalniającego kortykotropinę Endogenne peptydy opioidowe Zwój korzenia grzbietowego Opioid egzogenny L Receptor opioidowy Interleukina 1 Receptor dla interleukiny 1 Substancja P albo peptyd pochodny genu kalcytoniny c Farmakologia_Wet_2010.indd Sek45:258 2011-01-10 13:19:57

259 Drogi przewodzenia bólu Wymienia się dwie grupy receptorów pobudzanych bodźcami bólowymi (nocyceptywnymi): nocyceptory unimodalne, mniej liczne, reagujące tylko na jeden określony rodzaj bodźca, oraz nocyceptory polimodalne, bardzo licznie reprezentowane w organizmie, wrażliwe na substancje chemiczne znajdujące się zwłaszcza w uszkodzonej tkance (jony H i K, E, 5-HT, bradykinina i histamina), nazywane obwodowymi mediatorami bólu. Tkankowe mediatory odczynów zapalnych (prostaglandyny, substancja P) obniżają próg pobudliwości receptorów. Czynnik uszkadzający tkankę, zwany noxa, uwalnia w niej substancje chemiczne, takie jak: neurohormony (acetylcholina, dopamina, histamina, norepinefryna i serotonina), polipeptydy (bradykinina, kalikreina, naczynioaktywny peptyd jelitowy VIP, substancja P), prostaglandyny, jony (K, H ) (ryc. 11.2). W różnych miejscach organizmu ta sama substancja chemiczna uwalniana w wyniku zadziałania bodźca bólowego może być inna. Uszkadzające bodźce bólowe aktywują enzymy proteolityczne w tkankach (kalikreiny), które z białek tkankowych (kininogenów) uwalniają aktywne biologicznie polipeptydy (kininy). Te z kolei depolaryzują zakończenia nerwowe i wyzwalają impulsy bólowe oraz rozszerzają naczynia krwionośne. W uszkodzonej tkance mogą się uwalniać ponadto pozostałe z tych biologicznie aktywnych substancji, z czego można wnosić, że ból się utrzymuje przez jakiś okres po ustąpieniu działania czynnika bólowego. Bywa jednak, że po uszkodzeniu tkanki płuc w gruźlicy lub trądzie ból nie jest uświadamiany. Bardzo silny ból występuje natomiast przy minimalnym uszkodzeniu tkanek w następstwie drażnienia prądem elektrycznym lub oparzenia kwasem. Impulsacja bólowa w tych stanach pobudza też włókna nerwowe dochodzące do ośrodkowego układu nerwowego, a nie tylko miejscowe. Ryc. 11.2. Schemat przewodzenia bodźców bólowych: a w warunkach zachowanej homeostazy; b z uwzględnieniem bramki kontrolnej w rdzeniu kręgowym; c w procesie zapalnym. Ciało komórki neuronalnej znajduje się w zwoju korzenia grzbietowego, a opioidowe receptory są transportowane w kierunku zakończeń ośrodkowych (c po prawej) i obwodowych neuronu (c po lewej). Po pobudzeniu aferentów neuronu czuciowego przez cytokiny (interleukina 1) lub przez hormon uwalniający kortykotropinę z monocytów, makrofagów (M) lub limfocytów (L) są uwalniane peptydy opioidowe. Wysycenie receptorów opioidowych na neuronach przez ligandy endogenne zmniejsza uwalnianie pobudzających (prozapalnych) neuropeptydów (np. substancji P lub peptydu związanego z genem kalcytoniny) i pobudzenie pierwszego neuronu aferentnego. (Według: Kostowski, 2001; Przewłocki i wsp., 1996; Świderski, 1998) Farmakologia_Wet_2010.indd Sek45:259 2011-01-10 13:19:57