Piski Ewangelik Miesięcznik Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Piszu Lipiec - Sierpień Nr (58-59) 7-8/2015 Hasło roku: Przyjmujcie jedni drugich, jak i Chrystus przyjął nas, ku chwale Boga. Rz 15,7
SŁOWO BOŻE NA WAKACJE Niechaj więc mowa wasza będzie: Tak - tak, nie - nie, bo co ponadto jest od złego. Mt 5,37 Drogie siostry i bracia w Panu naszym Jezusie Chrystusie. Rozpoczynamy najpiękniejszy okres na naszych cudownych Mazurach. Czas urlopowy staje się dla nas okazję do odpoczynku, wspólnego spęczania czasu z rodziną i przyjaciółmi oraz zbierania sił do dalszej wytężonej pracy. Każdy z nas potrzebuje tego czasu, potrzebuje odbudowania sił, pomysłów. Dotyczy to również naszego duchowego życia. W czasie wakacji, urlop[ów mamy wspaniałą okazję do odbudowania i wzmocnienia naszego duchowego życia, zbudowania bliższej relacji z Bogiem. Choć często wydaje się nam, że w wakacje mamy też odpocząć do Pana Boga absolutnie tego nam czynić nie można. Przecież właśnie teraz możemy znaleźć czas dla pana Boga nie ma wymówki: ach tak wiele mam obowiązków codziennych! Powierzam wam na ten czas słowo hasła lipca: Niechaj więc mowa wasza będzie: Tak - tak, nie - nie, bo co ponadto jest od złego. Słowa te mówią o autentyczności naszego ludzkiego życia, o konsekwencji w kroczeniu za Jezusem, o szczerości względem Boga, bliźnich ale i samego siebie. Znajdując czas na studiowanie Słowa Bożego, na refleksję nad przesłaniem do nas skierowanym przez samego Boga potrzebujemy poważnego potraktowania tego wezwania aby być konsekwentnym w naszej wierze. Nie ma rozwiązań połowicznych, nie ma drogi na skróty. Mam dawać wobec tego świata świadectwo o Jezusie Chrystusie, moim zbawicielu i przyjacielu. Ku temu potrzebuję tej autentyczności chrześcijańskiego życia. Kiedy będę szczery wobec Boga, bliźnich i siebie samego doznam wielkiego uwolnienia ze współczesnych kajdan pomówień, plotek i ogólnie towarzyszącemu nam zakłamaniu. Pójdźmy w ten świat odważnie niosąc świadectwo o Jezusie Chrystusie, nie tylko na naszych ustach, ale przede wszystkim w sercu i czynach! Błogosławionego czasu wypoczynku! Amen. Ks. Marcin Pysz - 2 -
Z ŻYCIA PARAFII CZERWIEC 2015 R. Święto Pieśni w Szczytnie W dniu 04.06. br. odbyła się wycieczka parafialna na Zjazd Chórów Diecezji Mazurskiej do Szczytna. Grupa 17 osób uczestniczyła w tym ważnym dla naszej Diecezji wydarzeniu. Podczas nabożeństwa mogliśmy wysłuchać wszystkie chóry działające na terenie naszej Diecezji oraz gościnnie chór z Jaworza na Śląsku Cieszyńskim z rodzinnej miejscowości naszego proboszcza ks. Marcina Pysza. Kazanie wygłosił ks. Władysław Wantulok z Jaworza. Po koncercie i nabożeństwie rozpoczął się piknik parafialny przy kościele w Szczytnie. *** - 3 -
Wizyta gości z Jaworza w Piszu W dniu 05.06 gościliśmy chór z Jaworza. Goście ze Śląska rozpoczęli swoją wizytę w Piszu od rejsu Smętkiem po jeziorze Roś. Następnie goście mieli możliwość zwiedzić Środowiskowy Dom Samopomocy w Piszu oraz zapoznać się z działalnością piskiej parafii ewangelickiej. Parafianie z Pisza przygotowali poczęstunek w ogrodzie parafialnym dla naszych gości. Ostatnim punktem wizyty było zwiedzanie kościoła ewangelickiego w Wejsunach. W tym miejscy serdeczni dziękujmy wszystkim za pomoc i wsparcie w organizacjo spotkanie. *** - 4 -
490 lat Reformacji na Mazurach Dnia 6 czerwca 2015 r. w Pasymiu odbyła się znamienna diecezjalna uroczystość wpisana w obchody jubileuszu 500-lecia Reformacji. W tym roku mija 490 lat od ustanowienia pierwszego na świecie krajowego kościoła luterańskiego. Działo się to w Prusach Książęcych, a więc tym samym i na Mazurach. Ten wyjątkowy jubileusz uczciliśmy w najstarszym ewangelickim kościele w Pasymiu. Uroczystość rozpoczęła się porankiem muzycznym, podczas którego na organach zagrała Klaudia Camilla Twardzik oraz wystąpiły chóry Ewangelicko-Augsburskich Parafii z Wisły-Jawornika i Jaworza. Podczas nabożeństwa dziękczynnego kazanie wygłosił NPW Ksiądz Biskup Jan Cieślar - Zwierzchnik Diecezji Warszawskiej. Uczestnicy nabożeństwa mogli wysłuchać bardzo interesującego wykładu Prof. Janusza T. Maciuszki zatytułowanego Początki Reformacji w Prusach Książęcych. Również dostojni Goście mogli przekazać słowa pozdrowienia. Przed jubileuszowym koncertem był czas na okolicznościowe spotkanie w przykościelnym ogrodzie. Można było także wtedy posłuchać orkiestry dętej Parafii EA w Pasymiu. Podczas koncertu na organach zagrała Klaudia Camilla Twardzik i zaśpiewały chóry z Wisły i z Jaworza. - 5 -
Z okazji tej uroczystości Parafia w Pasymiu wydała książkę zatytułowaną 500 lat Reformacji na Mazurach wraz z nagranymi przez chór z Wisły-Jawornika na płycie CD ewangelickimi pieśniami, które powstały w XVI i XVII w. w Prusach. Relacja z uroczystości: 23 sierpień 2015 i nabożeństwo: 20 wrzesień 2015 w II Programie Polskiego Radia, o godz. 9:00 *** Wyremontujemy kaplicę w Piszu Bratnia Pomoc im. Gustawa Adolfa w Polsce przyznała dotację w wysokości 7 000,00 zł na remont kaplicy ewangelickiej w Piszu. W ramach prac zostanie ocieplony sufit kaplicy oraz pomalowana cała kaplica w Piszu. Prace remontowe rozpoczną się w miesiącach wakacyjnych br. Serdecznie dziękujemy Zarządowi BPiGA w Polsce na czele z ks. prezesem Danielem Ferkiem za okazaną pomoc naszej parafii. Dodatkowo dzięki wsparciu Środowiskowego Domu Samopomocy w Piszu zostaną zamontowane dwa klimatyzatory. Remont zostanie przeprowadzony na przełomie lipca i sierpnia. W związku z tym dwa nabożeństwa 26 lipca i 2 sierpnia odbędą się w sali spotkań w budynku obok. Zapraszamy! *** - 6 -
Open Doors w Piszu W dniu 11 czerwca br. o godz. 18:00 w parafii ewangelickiej w Piszu odbyło się spotkanie z przedstawicielem organizacji Open Doors poświęcone prześladowanym chrześcijanom. *** Sprawozdawcze Zebranie Członków Stowarzyszenia W dniu 14 czerwca 2015 r. o godz. 12:00 w kaplicy ewangelickiej w Piszu odbyło się sprawozdawcze Walne Zebranie Członków Ewangelickiego Stowarzyszenia Betel. Zebranie przyjęło sprawozdanie merytoryczne oraz finansowe stowarzyszenia na 2014 r. oraz udzieliło absolutorium zarządowi stowarzyszenia. Zebranie podjęło również uchwałę o rozpoczęciu działalności gospodarczej. W 2014 r. stowarzyszenie zrealizowało następujące zadania: prowadzenie Środowiskowego Domu Samopomocy w Piszu, utworzenie Powiatowego Środowiskowego Domu Samopomocy w Białej Piskiej, prowadzenie Stacji Socjalnej oraz inne małe projekty jak IV Turniej Tańca i II Kino Pod Chmurką. Łącznie na realizację zadania ES betel w 2014 r. pozyskało: 1 111 411,00 zł. Zebranie zapoznało się również planami na 2015 r., spotkanie zostało zakończone modlitwą. Serdecznie dziękujemy wszystkim zaangażowanym na rzecz rozwoju naszego stowarzyszenia. W szczególności ks. Marcin Pysz - Prezes Zarządu podziękował Radzie Nadzorczej ośrodków, kierownikom ośrodków oraz pracownikom za zaangażowanie w rozwój ośrodków prowadzonych przez ES Betel. *** - 7 -
Nabożeństwo dziękczynne za zakończony remont kościoła W 485 rocznicę ogłoszenie Wyznania Augsburskiego 25.06.2015 r. w kościele ewangelickim w Wejsunach odbyło się uroczyste nabożeństwo z okazji zakończenia III etapu prac remontowych w kościele w Wejsunach. Uroczystość wpisała się w obchody 15-lecia partnerstwa Powiatu Pisz oraz Powiatu Schleswig Flensburg oraz 370 lecia nadania praw miejskich Miastu Pisz. W ramach remontu zostało odtworzone zabytkowe wnętrze kościoła ewangelickiego w Wejsunach (ściany, freski na emporach oraz w prezbiterium), wymieniona instalacja elektryczna w całym kościele oraz odrestaurowana podłoga. Kazanie wygłosił Biskup Diecezji Mazurskiej ks. bp Rudolf Bażanowski, które na język niemiecki przetłumaczyła p. Heida Macoch. bp Rudolf Bażanowski W nabożeństwie wzięło udział wielu zaproszonych gości. Na uroczystość przybyli: Prezydent Schleswig Flensburga pan Ulrich Brüggemeier, honorowy prezydent p. Jahannes Petersen, Starosta Piski p. Andrzej Nowicki wraz z małżonką, Burmistrz Pisza p. Andrzej Szymborski, Burmistrz Rucianego-Nidy p. Piotr Feliński, przewodniczący stowarzyszenia byłych mieszkańców ziemi piskiej p. Manfred Solenski, prezes zarządy LGD Mazurskie Morze p. Rafał Grusznis, konserwator p. Magdalena Schneider oraz wielu byłych mieszkańców Wejsun, wielu parafian i sympatyków naszego kościoła. - 8 -
Po nabożeństwie pani Magdalena Schneider przybliżyła zakres prac konserwatorskich wykonanych w kościele ewangelickim w Wejsunach. Następnie zaproszeni goście przekazali swoje pozdrowienia do zebranych. Pan Manfred Solenski wręczył na ręce ks. Marcina Pysz zabytkowe wydanie Pisma Świętego, jako dobry zaczątek powstającego muzeum na emporach oraz poddaszu kościała w Wejsunach. - 9 -
Konserwator p. Magdalena Schneider Prezydent Schleswig - Flensburg p. Ulrich Bruggemeier - 10 -
Starosta Piski p. Andrzej Nowicki Burmistrz Rucianego-Nidy p. Piotr Feliński Burmistrz Pisza p. Andrzej Szymborski - 11 -
Przewodniczący Stowarzyszenia były mieszkańców Pisza p. Manfred Solenski Prezes LGD Mazurskie Morze p. Rafał Grusznis Ks. Marcin Pysz przekazał na ręce gości upominek w postaci kolarzu zdjęć z 1930 r. oraz z 2015 r. Proboszcz piski podziękował serdecznie wszystkim, którzy pomogli w realizacji remontu kościoła, przede wszystkim podziękował biskupowi Rudolfowi Bażanowskiemu za wsparcie w pracy parafialnej. - 12 -
Nabożeństwo uświetnił p. Adam Zalewski organista ze Szczytna. Serdecznie dziękujemy wszystkim, którzy pomogli w zorganizowaniu nabożeństwa. zdjęcia: p. Marta Zachraj - 13 -
ZAPOWIEDZI WYDARZEŃ Tydzień Ewangelizacyjny w Mrągowie W dniach 16-23 sierpnia w Mrągowie pod hasłem " Bez ograniczeń" odbędzie się Tydzień Ewangelizacyjny. Spotkania Ewangelizacyjne od niedzieli 16.08. do soboty 22.08. o godz. 17:00 poprowadzi ks. Bogdan Wawrzeczko, duchowny ewangelicki, terapeuta uzależnień. Zapraszamy! Tematy: Niedziela GPS Dokąd idę? Kto mnie prowadzi? Owczy pęd część światowego dziedzictwa czy część mojego życia? Co jest dobre, a co złe? Poniedziałek NIENASYCENIE Dlaczego to, co mam, nie spełnia oczekiwań? Jeszcze jeden szczyt, jeszcze jedna góra ale po co? Wtorek JAK SIĘ NIE MA... Jak się nie ma, co się lubi, to się lubi, co się ma czy aby na pewno? A jeśli to, co mam, jest heroiczną obroną resztek moich marzeń, ideałów, snów o? Środa PRZYJAŹŃ Wielkie słowo czy wielka rzecz? Z pustego nawet Salomon nie naleje. O tym, dlaczego tulipany w wazonie więdną. Czwartek PRAWDA Pokornie, Rozumowo, Autonomicznie, w Wolności, Dokładnie, Akceptująco. Stojąc przed lustrem po co komu prawda? Piątek W STRUMIENIU UCIEKAJĄCEGO CZASU Tacy byliśmy jeszcze wczoraj... czy pozostało nam tylko wsteczne lusterko, bo to, co przed nami Panu Bogu się nie udało? Życie od A do Z. Sobota MOJE WYBORY KAWA CZY HERBATA? O podejmowaniu decyzji, strachu, zmęczeniu i krokach do wolności. Po co komu drzwi? *** - 14 -
Święto Parafialne 2015 W niedzielę 23.08.2015 r. o godz. 10:00 w kościele ewangelickim w Wejsunach rozpocznie się uroczyste nabożeństwo z okazji dorocznego Święta Parafialnego Parafii Ewangelicko - Augsburskiej w Piszu. Będzie to jedno i centralne nabożeństwo dla całej parafii, na które serdecznie zapraszamy wszystkich naszych parafian, gości oraz sympatyków. Podczas święta będziemy przeżywali Jubileusz Konformacji naszych parafian, konwersję do Kościoła Luterańskiego oraz chrzest małej Gabrysi. W nabożeństwie udział weźmie 10 - cio osobowa delegacja gości z Hamburga z Rotary Club. Serdecznie wszystkich zapraszamy na to wyjątkowe nabożeństwo! Wszystkie osoby, które w tym roku obchodzą okrągłą rocznicę konfirmacji - 50, 55, 60, 65, 70, 75, 80, 85, 90 - prosimy o zgłoszenie tego faktu w kancelarii parafialnej. Serdecznie Dziękujemy! Zapraszamy i prosimy o wsparcie w organizacji naszego święta! *** Urlop proboszcza W lipcu 2015 r. ks. Marcin Pysz będzie przebywał na urlopie wypoczynkowym. Wszelkie sprawy o charakterze duszpasterskim proszę kierować do praktykantki p. Marty Zachra. Kancelaria parafialna czynne jest w stałych porach 08:00 15:00. Zapraszamy! *** - 15 -
NASI JUBILACI W LIPCU I W SIERPNIU Lipiec Sierpień 02.07. Joanna Jarząbek 01.08. Henryk Swatko 02.07. Edith Kwaśniewska 03.08. Leszek Czerniak 02.07. Karolina Olchowy 05.08. Urszula Rubka 02.07. Karol Olchowy 05.08. Michał Dudziński 02.07. Horst Wilimczyk 08.08. Bernard Rutkowski 05.07. Marlena Kalus 10.08. Waldemar Warenberg 10.07. Manfred Denda 11.08 Hildegarda Szulc 12.07. Elżbieta Grenda 12.08. Jerzy Vogel 12.07. Agnieszka Redzko 15.08. Paweł Plaga 17.07. Urszula Sapryk 16.08. Anna Jakubczyk 23.07. Bernard Kwast 16.08. Wanda Świderska 24.07. Ewa Deptuła 16.08. Anna Jakubczyk 25.07. Cezary Cichy 17.08. Karina Stachowicz 27.07. Willi Bogatz 23.08. Artur Olchowy 28.07. Fryderyka Podsiad 23.08. Marta Jakubczyk 30.07. Krystyna Gromadzka 25.08. Ulrich Trojan 26.08. Konrad Dysarz 27.08. Andrzej Pupkowski Wszystkim Jubilatom życzymy dużo zdrowia i wielu Bożych łask na kolejne lata życia. - 16 -
PLAN NABOŻEŃSTW LIPIEC- SIERPIEŃ 2015 R. Uwaga! W okresie letnim na nabożeństwa w Ełku zapraszamy o godz.: 13:00 W tym okresie Parafianie z Białej Piskiej będą dowożeni do Ełku. Data Tekst kazalny 05.07. Łk 5, 1-11 Uroczystość Wejsuny Pisz Ełk Biała Piska 5. Niedziela po 9:00 11:00 Trójcy Świętej 12.07. Mt 28, 16-20 19.07. J 6, 1-15 26.07. Mt 5, 13-16 02.08. Mt 25, 14-30 09.08. Łk 19, 41-48 16.08. Łk 18, 9-14 6. Niedziela po Trójcy Świętej 7. Niedziela po Trójcy Świętej 8. Niedziela po Trójcy Świętej 9. Niedziela po Trójcy Świętej 10. Niedziela po Trójcy Świętej 11. Niedziela po Trójcy Świętej 23.08. Święto Parafialne oraz Jubileusz Konfirmacji 30.08. Łk 10, 25-37 06.09. Łk 17, 11-19 13. Niedziela po Trójcy Świętej 14. Niedziela po Trójcy Świętej 9:00 11:00 13:00 9:00 11:00 9:00 11:00 13:00 9:00 11:00 9:00 11:00 13:00 9:00 11:00 Wejsuny godz. 10:00 9:00 11:00 9:00 11:00 9:00 do Ełku godz. 12:20 do Ełku godz. 12:20 do Ełku godz. 12:20 do Wejsun godz. 9:00 do Pisza godz. 10:30-17 -
Z ŻYCIA KOŚCIOŁA KRAJ Prof. J. Buzek Człowiekiem Pojednania W dniu 6 czerwca 2015 roku, w Sanktuarium Pojednania w Łęgowie koło Pruszcza Gdańskiego, odbyła się uroczystość ogłoszenia Człowiekiem Pojednania 2015 prof. Jerzego Buzka. Wyróżnienie dla byłego premiera i przewodniczącego Europarlamentu przyznała kapituła, którą tworzą przedstawiciele różnych wyznań i religii: W jej skład wchodzą m.in. abp Sławoj Leszek Głódź Metropolita Gdański (przewodniczący Kapituły) oraz bp Marcin Hintz zwierzchnik Diecezji Pomorsko-Wielkopolskiej KEA w RP. Nagroda co roku wręczana jest osobom, które swoją działalnością przyczyniły się do budowania zgody i poszanowania oraz przysłużyły się pojednaniu między wyznawcami różnych wyznań i religii. Sekretarz Kapituły i zarazem gospodarz uroczystości ks. Grzegorz Rafiński powiedział o Laureacie: Profesor Buzek jest ewangelikiem, żyje w zgodzie z przedstawicielami innych wyznań i religii. Wartością dla Kapituły jest budowanie jedności Europy, do czego swoimi dokonaniami prof. Buzek się przyczynia. Wprowadza też do polityki element dialogu, godności, wartości. - 18 -
Uroczystość rozpoczęła się modlitwą ekumeniczną na placu przy kościele pw. św. Mikołaja w Łęgowie. Następnie, w hali parafialnego Oratorium, odbyła się druga część uroczystości - akademia ku czci Laureata, którą koncertem uświetnił Chór Polifoniczny Miasta Anagni (Włochy) pod dyrekcją Luigiego Brandi. Nagroda Człowiek Pojednania jest adresowana do osób, które reprezentując różne środowiska, cieszą się szacunkiem ponad podziałami i kierują się szlachetnymi zasadami ogólnie akceptowanymi przez chrześcijan, Żydów i muzułmanów. Dzisiejszy laureat, prof. Jerzy Buzek, jest z pewnością taką osobą. Osobą, która na każdym etapie swojego życia buduje mosty pomiędzy różnymi środowiskami oraz pozostawia po sobie liczne i trwałe ślady w zakresie budowania jedności i pojednania mówił w laudacji Marcin Przeciszewski, redaktor naczelny KAI. Po wygłoszonej laudacji nastąpił akt wręczenia Laureatowi dyplomu Człowiek Pojednania 2015 przez ks. abp. Sławoja Leszka Głódzia i ks. bp. Marcina Hintza. Prof. Jerzy Buzek otrzymał również statuetkę Człowiek Pojednania 2015 zaprojektowaną przez prof. Wawrzyńca Sampa, mającą postać stylizowanego drzewka oliwnego. Jerzy Buzek, dziękując za wyróżnienie i nie skrywając wzruszenia, w swoim wystąpieniu powiedział: Dobrze w takim miejscu mówić o pojednaniu, bo jest to wartość niezwykła i bardzo ważna dzisiaj w Europie. Coraz mniej mamy takiego wspólnotowego podejścia do tego, co powinno nas łączyć, a nie dzielić. Laureat podkreślił również, że pojednanie ma wiele wymiarów, nigdy się nie kończy i zawsze trzeba nad nim pracować. Po akademii wszyscy zebrani przeszli na tzw. Drogę Pojednania, gdzie nastąpiło odsłonięcie granitowej płyty z nazwiskiem Laureata. Natomiast w Domu Pojednania został odsłonięty portret Jerzego Buzka w galerii laureatów wyróżnienia Człowiek Pojednania. Uroczystość zakończyła się wspólnym posiłkiem w ogrodzie przy parafialnym Oratorium. *** - 19 -
Szczególne wyróżnienie dla Dyrektor Diakonii Polskiej W Sali Kolumnowej Sejmu RP wręczono medale "Ze serce sercem". Otrzymali je Dyrektor Generalna Diakonii Wanda Falk oraz Wicemarszałek Sejmu RP Eugeniusz Grzeszczak. 16 czerwca odbyła się konferencja poświęcona finansowaniu oraz funkcjonowaniu warsztatów terapii zajęciowej. Poruszono takie kwestie jak: system wsparcia osób z niepełnosprawnościami, rola PFRON i samorządu terytorialnego. Z referatem wystąpił też b. Prezydent Diakonii Niemieckiej i Doradca Diakonii Polskiej ks. Klaus-Dieter Kottnik, który przedstawił organizację i finansowanie systemu pomocy osobom niepełnosprawnym w Niemczech. Ważnym wydarzeniem podczas konferencji było wręczenie medali "Za serce sercem", które przyznała Fundacja Inwalidów i Osób Niepełnosprawnych "Miłosierdzie" w Kaliszu. Odznaczenie to jest podkreśleniem wysiłków, starania i działalności na rzecz osób niepełnosprawnych i ubogich. Do grona wyróżnionych osób dołączyła Dyrektor Generalna Diakonii Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP Wanda Falk. - 20 -
Ogólnopolska Konferecja Duchownych Mikołajki 2015 Tematyka tegorocznej konferencji: "Kościół jutra w wymiarze praktycznym" jest związana z Rokiem Kościoła. Zagadnieniem tym Kościół będzie się zajmował w roku 2016. W nabożeństwie inaugurującym konferencję Biskup Diecezji Wrocławskiej, ks. Waldemar Pytel, nawiązując do tekstu z księgi proroka Izajasza przypomniał, że Chrystus jest stróżem swojego Kościoła, a duchowni są powołani by strzec skarbu Ewangelii. "To również od naszej wiary, zaangażowania, jakości naszej służby, postawy, a przede wszystkim miłości do Kościoła zależy jak będzie wyglądało jego jutro" - powiedział bp Pytel. Pierwszy temat, który zaprezentował gen. Paweł Nasiłowski, dyrektor Biura Dozoru Elektronicznego CZSW dotyczył zagadnień systemu penitencjarnego w Polsce, w świetle przepisów nowego kodeksu karnego. Gość konferencji opowiedział o kwestii kary nieizolacyjnej w formie nieodpłatnej pracy, wykonywanej na rzecz dobra publicznego we współpracy z jednostkami samorządu terytorialnego oraz innymi instytucjami. Wspomniał o roli jaką mogą odgrywać parafie oraz ośrodki diakonijne w procesie wspierania osób, które złamały prawo, a którym dano możliwość zrewidowania swoich błędów w formie pracy nieodpłatnej. Przekaz, który w ten sposób powstaje nawiązuje do idei chrześcijaństwa, idei pojednania i przebaczenia. Osoby, które podejmują pracę nieodpłatną zamiast odbywania kary więzienia, mają możliwość wejścia w nowe środowisko, obserwowania życia danej wspólnoty, ale także otrzymania istotnych duchowych wartości. Ważną część konferencji stanowiły rozmowy na temat praktycznego wymiaru Kościoła, które odbyły się w siedmiu grupach tematycznych. Każdy z warsztatów odbywał się trzykrotnie, by można było uczestniczyć w kilku grupach i mieć możliwość wyrażenia swojego zdania. Wprowadzenia do tematu "Kościół jutra w wymiarze praktycznym dokonał ks. dr Adrian Korczago. Podczas konferencji była także możliwość wysłuchania prezentacji dotyczącej praktycznych wskazówek w jaki sposób odnajdywać i kompletować dokumenty w archiwach państwowych, które przekazała dr Anna Laszuk z Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych. - 21 -
W końcowej części spotkania miała miejsce dyskusja na temat ordynacji kobiet na księży. Biskup Kościoła, ks. Jerzy Samiec Kwestia ordynacji kobiet na duchownych. W swoim wystąpieniu wprowadzającym do dyskusji przypomniał jaki był dotąd przebieg dyskusji na temat ordynacji kobiet w Kościele Ewangelicko-Augsburskim w Polsce oraz przedstawił planowane kroki związane z głosowaniem na wiosennej sesji synodu w 2016 roku. Biskup Kościoła powtórzył jakie przeszkody były podnoszone dotychczas w dyskusji i zapewnił, że na jesiennej sesji synodu będzie chciał zaproponować praktyczne rozwiązania kwestii, które wzbudzają wątpliwości. Podkreślił, że niezwykle istotne jest to, w jaki sposób będzie prowadzona dyskusja. Dlatego rozmawiając na temat ordynacji kobiet należy pamiętać o tym, że jesteśmy braćmi i siostrami, którzy tworzą jeden Kościół, który się zmienia i rozwija oraz stoi przed ważnymi decyzjami. W dyskusji duchowni wyrażali zarówno swoje wątpliwości związane z ordynacją kobiet (na przykład dotyczące zagadnień teologicznych, ale też rozwiązań socjalnych), jak i wyrażali poparcie dla tej idei podkreślając jej pozytywne aspekty. Ta część spotkania została przedłużona z uwagi na zainteresowanie tematem i dużą ilością osób, które chciały zabrać głos w dyskusji. Kończąc konferencję bp Jerzy Samiec w modlitwie prosił Boga o błogosławieństwo Boże i prowadzenie dla Kościoła, jego duchownych i wiernych we wszelkich dyskusjach i działaniach. www.luteranie.pl Z ŻYCIA KOŚCIOŁA ŚWIAT Ewangelickie Dni Kościoła w Niemczech Od 3 do 7 czerwca 2015 r w Stuttgarcie odbyły się kolejne Niemieckie Dni Kościoła Ewangelickiego. - 22 -
Rozpoczęły się one 3 nabożeństwami w centrum miasta. Jak co dwa lata, od środy do niedzieli odbywały się różne nabożeństwa, wykłady, dyskusje, koncerty, prezentacje, wystawy. Wszystkie punkty bogatego programu nawiązywały do tematu Abyśmy stali się mądrzy, opartego na Psalmie 90,12. W tym największym ewangelickim spotkaniu uczestniczyło prawie 100 000 osób i dodatkowo około 30 000 codziennych gości. Z Polski do stolicy Wirtembergii pojechało ponad 350 osób. Tradycyjnie na stoisku na Targach Możliwości odwiedzający mogli poznać współczesną działalność Kościoła Ewangelicko Augsburskiego w Polsce. To wydarzenie ma od dawna też ekumeniczny i międzynarodowy charakter. Tym razem przyjechało ponad 5000 osób z zagranicy, z ponad 100 krajów. HISTORIA MAZUR KILKA MYŚLI DZIADKA WŁADKA Straż Pożarna w Piszu Jak głosi legenda człowiek przyswoił sobie ogień najprawdopodobniej wskutek zapalenia drzew w puszczy. Ogień był otoczony czcią, ale był również przeklinany wtedy, gdy wymknął się spod kontroli i niszczył ludzki dorobek. - 23 -
Przedstawiając przeszłość pożarnictwa w powiecie piskim należy nawiązać do dziejów historii pożarnictwa w Polsce oraz na Warmii i Mazurach. Pierwsze wzmianki o zorganizowanych działaniach obronnych przed tym żywiołem pochodzą z XIV wieku. Statut wiślicki z 1347 r. surowo nakazywał karać sprawcę pożaru na spalenie. Najstarsze zapiski dotyczące ochrony przeciwpożarowej na Warmii i Mazurach znajdują się w tzw. Wilkierzu Olsztyńskim z 1771 r. uchwalonym przez Radę Miejską Olsztyna. W Piszu Ochotnicza Straż Pożarna powstała w 1856 r. Nieco później w Białej Piskiej i Orzyszu. Za przykładem miast szły również wsie. Były to organizacje ochotnicze miejskie i wiejskie. Członkowie Straży rekrutowali się głównie z Mazurów, których w powiecie było blisko 80 %. Straże pożarne zajmowały się nie tylko gaszeniem pożarów, ale prowadziły także ożywioną działalność prewencyjną, kulturalną i oświatową. Wg spisu powszechnego przeprowadzonego w 1867 r. przez landrata piskiego w miastach zamieszkiwało: w Piszu 2896 mieszkańców, w Orzyszu 1243, w Białej 1604. Ogółem w powiecie zamieszkiwało 43 413 mieszkańców, z których 35 140 mówiło po polsku, a 8 125 po niemiecku. W ówczesnym powiecie było 8 529 gospodarstw domowych. W miastach Ochotnicze Straże Pożarne były wyposażone w sikawki konne. Na wsiach była tylko jedna taka sikawka, którą posiadał majątek w Drygałach. Były również na wyposażeniu sikawki plecakowe i ręczne, wiadra, bosaki i drabiny. Pomieszczenia do przechowywania wymienionego sprzętu były najczęściej wydzielone w budynkach gospodarczych. Najliczniej i najlepiej zorganizowaną była Ochotnicza Straż Pożarna w Piszu. Na jej wyposażeniu były wówczas trzy sikawki konno wężowe, jedna konno - rurowa, plecakowa ręczna, 7 bosaków, 22 skórzane wiadra i 12 drabin różnych wysokości. Wszystko to jak podaje ówczesny landrat było w dobrym stanie i w pełni sprawne. W omawianych latach było dla straży mnóstwo pracy. Pożarów było dużo, i tak: w 1865 zanotowano 76 pożarów, spaliły się wówczas 44 budynki mieszkalne i 134 gospodarcze. W 1886 pożarów było 62, spaliło się 60 budynków mieszkalnych i 96 gospodarczych. Straty spowodowane pożarami były duże ze względu na drewniana zabudowę i pokrycie słomą. Sprzęt - 24 -
pożarniczy był mało wydajny. Z czasem doskonaliła się ochrona, a i sprzęt był coraz lepszy i wydajniejszy. W 1925 roku Piska Straż Pożarna posiadała już 4 sikawki konne oraz inny sprzęt pożarniczy. Została również wyposażona w jeden samochód gaśniczy i jedną motopompę. Na etacie straży były również konie. Straż w dalszym ciągu była ochotnicza, a na etacie pracowało tylko dwóch ludzi komendant i kierowca. Siedzibą Straży Pożarnej w Piszu było zaplecze budynków przy obecnej ul. Lipowej, składające się z budynku strażnicy, wieży służącej do obserwacji miasta, jak i do suszenia węży po akcji gaśniczej oraz stajni i stodoły. Po wojnie OSP w Piszu zorganizowała się już w kwietniu 1945 r. z inicjatywy osadnika tej ziemi Stanisława Charubina z Porytego (powiat Kolno). W latach pięćdziesiątych OSP została zastąpiona Zawodową Strażą Pożarną, która istnieje do dziś. Władysław Preneta - 25 -
Początki reformacji w Prusach Książęcych Kazanie Biskupa Jana Cieślara z okazji 490 lecia Reformacji na Mazurach wygłoszone w Pasymiu 06 czerwca 2015 r. Nie wy mnie wybraliście, ale Ja was wybrałem i przeznaczyłem was, abyście szli i owoc wydawali i aby owoc wasz był trwały Ewangelia Jana 15,16\ Albowiem nie wstydzę się ewangelii Chrystusowej, jest ona bowiem mocą Bożą ku zbawieniu każdego, kto wierzy List do Rzymian 1,16 Modlitwa: Głowo Kościoła, nasz Zbawco i Panie, Ducha swej łaski na wiernych swych zlej, Ty miej o zbór swój troskliwe staranie, nad nami w niedoli zlitować się chciej. Tchnieniem swym Panie to ożyw zebranie Ducha mądrości i zgody w nas wpój, byśmy usilne mieć mogli staranie i o Twe Słowo i wierny Twój zbór. Śpiewnik ewangelicki 541 Oba wybrane fragmenty Pisma Świętego niezwykle mocno dotykają naszego dzisiejszego zgromadzenia. Zarówno wypowiedź samego Zbawiciela Jezusa Chrystusa, z kart Janowej ewangelii, jak i słowa Apostoła narodów św. Pawła obejmują nas zebranych w tym pięknym kościele w Pasymiu. Oba teksty stać się mogą inspiracją do refleksji jubileuszowej, a jednocześnie mogą stać się wezwaniem dla dzisiejszego chrześcijanina, ewangelika tej ziemi. Jesteśmy tu, aby Bogu Wszechmocnemu dziękować za piękny Jubileusz 490- lecia pierwszego Państwa Luterańskiego, a przy tym pragniemy dziękować za spuściznę wiary przodków, wiary ugruntowanej na Piśmie Świętym jako jedynym jej źródle. Tworzymy wspólnotę w modlitwie dziękczynnej za przekaz - 26 -
Ewangelii, przekaz o zbawieniu z łaski przez wiarę. Wreszcie pragniemy, pełni radości i pokory zarazem, ciągle zawierzać Jedynemu Zbawicielowi Jezusowi Chrystusowi. Przez to, Reformacyjne zasady: SolusChristus, Sola gratia et fide, Sola scriptura, Solum Verbum, stają się mocno wyartykułowane w tym jubileuszowym oglądzie przeszłości i refleksji nad naszym dziś. Bardzo dziękuję Księdzu Biskupowi Rudolfowi Bażanowskiemu, który był współkonsekratorem, asystentem przy moim wprowadzeniu w urząd, za zaproszenie na dzisiejsze święto Diecezji Mazurskiej, ludu tej ziemi, ale też całego Kościoła Ewangelicko-Augsurskiego w RP i luteranizmu w Europie. Wdzięczny jestem Wam, Siostry i Bracia, a nade wszystko Bogu, że możemy dziś razem wspominać piękną historię luteranizmu tej ziemi. W sercu dziękuję Stworcy i Panu, że możemy tu, (na bliskiej mi od lat, a to z racji praktyk studenckich, a także długoletnich przyjaźni z księdzem Krzysztofem Mutchmannem i wieloma Braćmi w Urzędzie z ziemi mazurskiej), dziękować Bogu za przeszłość i powierzać Mu naszą teraźniejszość i przyszłość. W tej przeszłości znajdujemy wiele niezwykłych wydarzeń. Oto wybrany Mistrzem, w 1511 roku, Albrecht von Hohenzoller spotyka się podczas swej podróży na zachód Europy, w 1522 roku, z ideami Reformacji. W duszy poszukujący pokoju, a może szukający, jak Luter, łaskawego Boga, pragnie żyć mocą wiary wołającej słowami ap. Pawła: Nie wstydzę się ewangelii Chrystusowej, jest ona bowiem mocą Bożą. Po spotkaniu w Norymberdze, w 1523 roku, z Andreasem Osiandrem już wiedział i może z całą mocą pojął słowa Jezusa: Ja was wybrałem i przeznaczyłem was W tym czasie, w katedrze w Królewcu, wysłany przez Lutra franciszkanin Jan Briessmann wygłasza kazania w duchu ewangelickim. Dwa spotkania z Marcinem Lutrem skutkują wysłaniem Paula Speratusa do Prus i tak to się tu zaczęło,, spotkanie z żywą Ewangelią. Później biskupi: sambijski i pomezański staja się wyznawcami chrześcijaństwa zreformowanego w duchu luterańskim, a 6 grudnia 1525 roku Sejm w Królewcu uchwala Porządek Krajowy, zaś 10 grudnia tegoż roku przyjęto Porządek Kościelny. Nie tylko jednak chodzi nam dziś o powtórzenie wiadomości z historii powstania pierwszego Państwa Luterańskiego, lecz chcemy -spoglądając w przeszłość - zrozumieć jak rozwijał się nowy organizm kościelny na tej ziemi, - 27 -
co przyniósł, czym ubogacił kraj i jego mieszkańców, a wreszcie jak wpłynął na religijność miejscowego ludu. To, co się wydarzyło nie było tylko wynikiem sytuacji społeczno-gospodarczej, nie wynikało tylko z fascynacji nowymi ideami religijnymi, nie było spowodowane koniunkturą polityczną. Ale tu zabrzmiał głos powołania Bożego, by na fundamencie zakonnym zbudować Kościół Słowa Bożego oraz by na tym miejscu wszyscy stali się rodziną Bożych dzieci świadomych Bożej łaski, słuchających Ewangelii w zrozumiałym języku, a także rozumiejących i przeżywających miłość Bożą okazaną w jedynym Zbawicielu, Jezusie Chrystusie. Tu usłyszał Albrecht głos wezwania do przeżycia spotkania z Bogiem, ale też wezwania do głoszenia Ewangelii ludziom w Prusiech by mogli wszyscy, słysząc glos Jezusowego wołania świadczyć: Nie wstydzę się ewangelii Chrystusowej. Odcięcie się byłego mistrza Zakonu od dotychczasowych protektorów: cesarza i papieża, było nie tylko odważnym krokiem, ale wynikiem emocjonalnego, a zarazem intelektualnego doświadczania słów Zbawcy z Janowego przekazu : wybrałem was, abyście szli i owoc wydawali. Tak też rozumiał swoją misję ewangelicyzm tej ziemi. To ewangelickiemu Kościołowi zawdzięcza się tu nowe dowartościowanie służby opiekuńczej i charytatywnej (żywe i dziś!). To Kościołowi ukształtowanemu 490 lat temu zawdzięcza się tu rozwój czytelnictwa i wydawnictw literatury religijnej (w języku niemieckim, polskim, holenderskim, czeskim). Kościół ugruntowany na Ewangelii pragnął być odpowiedzialny za człowieka stąd rozwój szkolnictwa i powstanie Uniwersytetu w Królewcu, w 1544 roku. Przez nowe formy życia religijnego, przez zwiastowanie Słowa Bożego w języku zrozumiałym, przez mocne nawoływanie do pokuty, przez nowe rozumienie sakramentów, przez czytanie Pisma Świętego, przez pobożność umieszczającą Chrystusa w centrum religijnego przeżycia ukształtowano wśród Mazurów głęboką, silną wiarę, pracowitość, sumienność i odpowiedzialność! To Wasi przodkowie ciągle na nowo przezywali słowa Chrystusa: Nie wy mnie wybraliście, ale Ja was wybrałem i rozumiejąc je jako szczególne powołanie, wierni byli Ewangelii którą żyli, która była źródłem ich nadziei i której się nie wstydzili! - 28 -
Przeżywając owo Jezusowe wezwanie, rozumieli swe życie jako zadanie jako odpowiedź na wołanie o owoc wiary: uczciwość, pokój i szacunek wzajemny. W tym duchu ewangelickiej skromności, pokory, ale i radości z wybawienia w ofierze Krzyża Golgoty, żyli i przekazywali w domach, w kościołach, w szkołach pewien etos i Wy, Siostry i Bracia tak zostaliście uformowani, to jest Wasze bogactwo i skarb. To może winno być źródłem waszej odwagi, niezachwianej nadziei i ugruntowanej na Chrystusie miłości. Tu zawsze byli odważni, mocni ludzie, tacy jak stary generał von Ziethen, który nie przyjął zaproszenia do króla Fryderyka Wielkiego na kolację. Poszedł bowiem w tym czasie do kościoła na wieczorne nabożeństwo pasyjne. Przeprosił i wyjaśnił powód swej nieobecności u króla. Przy kolejnym spotkaniu, przy świadkach, król zwrócił się do niego: Ziethen czy w kościele była lepsza wieczerza? Ziethen wstał i rzekł: Wasza Wysokość wie, że nie bałem się niebezpieczeństw. Jeżeli trzeba, to położę głowę za kraj i za króla. Ale jest ktoś nad nami to Zbawiciel tego świata. Tego i wiary w Niego nie pozwolę pozbawić czci. W Nim jest wiara, pocieszenie i nadzieja w życiu w śmierci. Zaległa cisza. Król wstał i wzruszony powiedział: Przepraszam to się już nie powtórzy. Jesteś szczęśliwy generale von Ziethen. Szanuję Twoją wiarę". Drodzy, ten stary generał swą formację duchową zakorzenioną miał w ewangelickim rozumieniu zbawczego dzieła na krzyżu, w zawierzeniu Chrystusowi i w budowaniu bliskości z Bogiem przez Pismo Święte, nabożeństwa, modlitwę. Czuł, iż jest otoczony miłością Bożą, powołany przez Jezusowe wybranie i miał siłę do świadectwa wiary. Król, choć tak zintelektualizowany, oczytany, pełen troski o kulturę i rozwój społeczny po świadectwie wiary starego generała, sam reflektuje fenomen wiary, bo przecież dzieciństwo było czasem formowania jego postawy w ewangelickim duchu. Siostry i Bracia, jesteście, tu na Mazurach, jesteśmy wszyscy, spadkobiercami religijności opartej na Słowie Bożym, religijności chrystocentrycznej. Czy to rozumiemy? Czy na nowo odczuwamy, w tej naszej historii, (czasem bolesnej, jak lata powojenne, po II wojnie światowej), powołanie wszak On nas wybrał byśmy szli i owoc wydawali. Czy tym owocem będzie zawsze świadectwo odważnej wiary, wołającej słowem i czynem: Nie wstydzę się ewangelii Chrystusowej? Świadomi misji, jaką macie tu dziś do spełnienia misji - 29 -
mniejszości, która jest historia tej ziemi chciejcie mieć nadzieję w Bogu, jaką miał książę Albrecht, pisząc słowa pieśni: Co Bóg mój chce, niech stanie się, najlepsza wola Jego, Obfitą pomoc wszystkim śle, co mocno wierzą w Niego. Nasz wierny Bóg uwalnia z trwóg, a karze tylko miernie. Kto dzień po dniu zaufa Mu, Pan temu sprzyja wiernie. Nadzieję mocną w Bogu mam. On twierdzą i pociechą Na Niego się ze wszystkim zdam, co jest pod moją strzechą. Na Niegom zdam mój wierny Pan, mój włos na głowie zliczył. Osłania nas, ratuje wczas, czyliżby źle mi życzył. Amen.. Wykład prof. Janusza T. Maciuszko wygłoszony na uroczystości 490- lecia Reformacji na Mazurach w Pasymiu 6 czerwca 2015 r. Na początek zajmijmy się dwiema sprawami podstawowymi - jedną jest sprecyzowanie faktów, drugą - postawienie niezbędnego choć trudnego pytania. - 30 -
Co do sprawy pierwszej, dość często - i mylnie - łączy się początki ewangelicyzmu w Prusach Książęcych z tzw. hołdem pruskim. Traktat krakowski z 8 kwietnia 1525 r. i towarzyszący mu hołd jest aktem czysto politycznym i oznacza przekształcenie ziem należących dotychczas do Zakonu krzyżackiego w świeckie księstwo dziedziczne w rodzie ostatniego wielkiego mistrza Zakonu czyli Albrechta Hohenzollerna, a powiązane stosunkem lennym z Królestwem Polski. Innymi słowy oznacza to sekularyzację Zakonu i przekształcenie charakteru władzy nad administrowanymi przezeń dotąd ziemiami. Tworzenie Kościoła ewangelickiego na tych ziemiach wyznaczają dwie późniejsze daty z tego samego roku. 6 lipca 1525 r. kancelarię książęcą opuścił mandat reformacyjny, stanowiący kamień węgielny przekształceń kościelnych i tym samym akt fundacyjny Kościoła reformacyjnego. Finałem tego procesu stała się Ordynacja kościelna (czyłi Kirchenordnung) ogłoszona na sejmie pruskim 10 grudnia 1525 r. i nadająca Kościołowi konkretne ramy liturgiczne i prawne. Sprawą drugą jest postawienie pytania o to, czy konwersja Prus krzyżackich na ewangelicyzm była koniecznością czy też może efektem przypadkowego zbiegu okoliczności. W tej mierze opinie historyków bywają czasem rozbieżne, ale przyjrzenie się faktom powinno sporo wyjaśnić. Wojna z krzyżakami toczona przez Polskę w latach 1519-1521 osłabiła znacząco obie strony. Samych braci zakonnych pozostała niespełna setka - zbyt mało, by obsadzić nawet węzłowe stanowiska administracyjne. Ekonomia państwa zakonnego wyraźnie kulała. Polsce z kolei było trudno łożyć znaczące środki na przewlekły konflikt i mobilizować opinię szlachecką na wojnę z osłabionym i przez to mniej groźnym przeciwnikiem. Litwa, jak się wydawało, stawała przed poważniejszymi wyzwaniami. Sytuacja zmierzała ku wyjaśnieniu innemu niż militarne. Książę Albrecht był siostrzeńcem polskiego króla, co otwierało drogę do rozwiązań dyplomatycznych. W korespondencji do papieża Zygmunt Stary wyjaśniał zresztą potem, że hołd pruski i sekularyzacja Zakonu były niezbędne, żeby zapobiec irracjonalnemu przelewaniu krwi. Powstanie świeckiego księstwa w Prusach było więc rozstrzygnięciem politycznym. Czy jednak w państwie do niedawna zakonnym, rządzonym w praktyce autonomicznie przez Zakon możliwe byłoby zachowanie dotychczasowego ustroju kościelnego? Państwo takie znalazłoby się z miejsca w ogniu ówczesnych zawirowań politycznych i - 31 -
religijnych. Zanim zbudowałoby nową spoistość, zostałoby uwikłane w konflikty w Rzeszy i debatę reformacyjną. Jak zresztą miałaby wyglądać współpraca niedawnych zakonników z katolickim duchowieństwem i np. legatami papieskimi? Nowo utworzone księstwo tego rodzaju wyzwań zapewne by nie przetrwało. Wciągnięcie zaś Prus w orbitę spraw Rzeszy byłoby groźne również dla państwa polsko-litewskiego. W dobie reformacji szukanie nowego, niestandardowego rozwiązania wydawało się krokiem rozsądnym, a w każdym razie nie dziwiącym - przecież gotowych rozwiązań po prostu nie było. Polska nie miała woli zajmować terytorium Prus, ale nie miała też interesu, by na pograniczu polsko-litewskim istniało państwo słabe, zdezintegrowane, silnie uzależnione od sił zewnętrznych, nad którymi nikt z Wawelu czy Wilna by nie panował. Hołd pruski i zależność lenna Prus stabilizowały sytuację polityczną. Integracja wewnętrzna nowego państwa leżała w interesie Polski, a jednym z najbardziej oczywistych czynników jej sprzyjających była oczywiście religia. Skoro Zakon się sekularyzował, trudno było szukać mu oparcia w Rzymie, gdzie decyzja o sekularyzacji musiała być traktowana jako akt wrogi, wypowiedzenie posłuszeństwa papieżowi i prawu kanonicznemu. Tym bardziej pozostanie księstwa w Prusach w strukturze Kościoła papieskiego było niewyobrażalne, bo przecież administracja kościelna musiałaby konsekwentnie podważać pozycję dynastii i porządku władzy. Zwornikiem całej sytuacji stała się reformacja, rozlewająca się w tym czasie po Niemczech, a wkrótce po Europie. Nie wiadomo, czy hasła reformacyjne dotarły do Prus wkrótce po 1517 r. Skoro jednak w Prusach Królewskich administracja królewska wspólnie z czynnikiem kościelnym podjęła dość szybko kroki przeciw reformacji, to przypuszczalnie wieści o tym musiały trafić i do drugiej części Prus. Poprzez kontakty choćby gospodarcze i rodzinne takie wiadomości były kolportowane w skali całego kontynentu. Można podejrzewać, że również książki reformacyjne mogły się pojawić choćby na zamku w Królewcu - sam książę był zagorzałym bibliofilem. Na pewno wiadomo, że po raz pierwszy książę Albrecht słuchał kazań reformacyjnych w Norymberdze w 1522 r.; kaznodzieją był Andreas Osiander, potem zresztą ściągnięty przez księcia do Królewca. O zainteresowaniach księcia reformą kościelną musiało stać się głośno lub informacje dotarły do zainteresowanych, bo chyba nie było przypadkiem to, że Marcin Luter w 1523 r. opublikował pisemko "An die Herrn deutschen Ordens...". Problematyka pruska dotąd nie absorbowała reformatora. Raptowny zwrot w tym kierunku trudno uznać za dzieło przypadku. Luter zalecał w nim sekularyzację Zakonu i odrzucenie ślubów zakonnych. Dziwnie - 32 -
przypomina to późniejsze wydarzenia. W latach 1523 i 1524 nastąpiły osobiste kontakty Albrechta i Lutra w Wittenberdze, skoncentrowane na tematyce teologicznej i bieżącej. Reformator jako pierwszy poddał księciu myśl o powstaniu pruskiej dynastii Hohenzollernów, gdzie niezbędne byłoby oczywiście wkrótce po sekularyzacji książęce małżeństwo. Reformator skierował do Prus dwóch swoich wysłanników: Johanna Briessmanna i Johanna Amandusa. Nastąpiło to za wiedzą i zgodą księcia. Pierwszy z nich we wrześniu 1523 r. wygłosił kazanie reformacyjne w katedrze królewieckiej. Drugi postąpił podobnie w listopadzie 1523 r. w kościele staromiejskim w Królewcu. Briessmann w krótkim czasie nawiązał bliską znajomość z Georgiem Polentzem, biskupem sambijskim i pozyskał go dla reformacji. Na Boże Narodzenie 1523 r. bp Polentz w katedrze królewieckiej wygłosił kazanie właściwie w całości zgodne z nauką wittenberską. Przedstawił ewangelicką naukę o usprawiedliwieniu, zaakcentował konieczność posłuszeństwa wobec Ewangelii a nie tradycji kościelnej tworzonej przez ludzi, podkreślił konieczność posługiwania się przez Kościół językiem właściwym dla poszczególnych regionów w miejsce mało znanej łaciny. Kilkanaście dni później, w styczniu 1524 r. Polentz wydał manifest reformacyjny dla swojej diecezji, o którym informacje pojawiły się natychmiast w Rzymie. Papież próbował wymusić na księciu Albrechcie kontrakcję, ale pozostało to bez żadnego efektu. Historycy są zgodni, że książę Albrecht na przełomie 1523/24 był już zwolennikiem reformacji. Z przyczyn taktycznych i politycznych swój zwrot duchowy trzymał w tajemnicy. W działaniach pozostawał mniej dyskretny. W 1524 r. sprowadził z Wittenbergi do Królewca Georga Speratusa, który najpierw został kaznodzieją zamkowym, a potem, od 1529 r. był biskupem pomezańskim. Jesienią nastepnego roku dotarł do Prus na żądanie księcia Johann Poliander, który objął probostwo kościoła Starego Miasta Królewca. Samo to, że nowi kaznodzieje byli sprowadzani wyłącznie z Wittenbergi miało dostateczną wymowę. Do działań reformacyjnych włączył się zresztą kolejny biskup, Erhard von Queiss biskup sambijski, do czasu przebywający w Niemczech. Wracając do swojej diecezji w grudniu 1524 r. odprawił pierwsze nabożeństwo reformacyjne w Grudziądzu, a na Nowy Rok 1525 ogłosił swój mandat reformacyjny. - 33 -
Sytuacja ulegała wyjaśnieniu - kroki dyplomatyczne na Wawelu z jednej strony, wyjaśnienie kwestii spoistości religijnej Prus - z drugiej. W opinii historyków już w 1524 r. Królewiec był praktycznie ewangelicki. W depozyt oddano wyposażenie katolickie kościołów. Znaczące było to, że biskupi zrzekli się w imieniu własnym i kapituł dotychczasowych majątków ziemskich - był to jasny sygnał przyjęcia haseł reformacyjnych i zamiaru tworzenia Kościoła opartego organizacyjnie o państwo. Ostoją katolicyzmu pozostały do czasu dwa kościoły klasztorne w Królewcu- Lipniku (Löbenicht). W 1524 r. tłum zrewoltowany nierozsądnym kazaniem Amandusa dopuścił się ich splądrowania; w efekcie nadgorliwy emisariusz Wittenbergi utracił parafię i musiał opuścić Prusy. Książę nie myślał tolerować zamieszek. W interesie powstającego państwa było dokonanie transformacji środkami perswazyjnymi i poprzez autorytet władzy. Od wiosny 1524 r. po całym terytorium Prus zaczęli krążyć wysłannicy bp Polentza, którzy poprzez kaznodziejstwo przybliżali słuchaczom (w tym miejscowemu duchowieństwu) zasady reformacji. Trudno sądzić, by w Krakowie o tym wszystkim nie wiedziano. Rozwiązanie sytuacji poprzez traktat krakowski wydawało się optymalne. Możliwe, że na Wawelu pruskie zmiany w stosunkach kościelnych uważano za wyraz przejściowej mody, a w każdym razie przed decyzją spodziewanego soboru nie starano się czynić nic, co miałoby charakter definitywnie wrogi przekształceniom zachodzącym w Prusach. Już po wydaniu 6 lipca 1525 r. mandatu reformacyjnego polski król ograniczył się do upominania księcia - siostrzeńca, aby przywrócił w księstwie katolicyzm. Innych kroków wszakże zaniechał. Ordynacja kościelna z grudnia 1525 r. wytworzyła nową rzeczywistość, która wcale nie wyglądała na przejściową. Po niespełna trzech latach 10 marca 1528 r. książę wydał dokument ostatecznie ustalający granice diecezji ewangelickich w Prusach Książęcych. Tak jak w państwie zakonnym, nadal istniały dwie diecezje: sambijska i pomezańska. Do Kościoła ewangelickiego włączono łącznie 219 parafii do tego czasu katolickich z 638 księżmi. W tej liczbie mieszczą się również parafie będące wcześniej w diecezji warmińskiej, a nad którymi władza administracyjna przeszła w ręce jeszcze krzyżackie w czasie wojen Polski z Zakonem. W ten sposób z diecezji warmińskiej do diecezji pomezańskiej przyłączono m.in. Natangię, Bartoszyce i - 34 -
Pasłęk. Do biskupstwa sambijskiego dołączono Mazury, a w tym m.in. Ełk, Giżycko, Ryn, Węgorzewo, Kętrzyn i Pisz. Kościół ewangelicki mógł się kształtować w jasno określonych ramach terytorialnych, liturgicznych i prawnych. Mandat z lipca 1525 r. mówił ogólnie o konieczności głoszenia "czystej" Ewangelii - o wyraźnym akcesie do reformacji nie wspomniano, ale sama ta formuła w epoce mówiła właściwie wszystko. Zachowano dotychczasowe świadczenia ludności na rzecz duchownych i przestrzegano przed samozwańczymi kaznodziejami (czyli obawiano się emisariuszy reformacji radykalnej, jak ta, która objawiła się w Niemczech w czasie wojny chłopskiej). Ordynacja sprecyzowała ramy tworzonego Kościoła. Zastąpienie duchownego zalecano świeckiemu patronowi (czyli księciu lub szlachcicowi); wysunięty przez niego kandydat, o ile zyskał aprobatę miejscowych wiernych, mógł być skierowany do biskupa na egzamin teologiczny i po ordynacji uzyskać zatrudnienie w parafii, która go potrzebowała. Czynności kościelne były udzielane nieodpłatnie. Duchownym wiejskim przyznawano 4 łany ziemi i 50 grzywien rocznego wynagrodzenia - ziemię i pieniądze musiało wygospodarować państwo; było możliwe w przepisanym limicie przejęcie ziemi po dawnym plebanie katolickim. Do kościoła należało chodzić w niedziele i w ściśle wymienione święta. W każdej parafii miały powstać kasy biednych, zaopatrywane dochodami z fundacji religijnych oraz datków. Uchwalona razem z Ordynacją i opublikowana wiosną 1526 r. Agenda stworzyła ramy życia liturgicznego. Przede wszystkim zlikwidowano łacinę jako język liturgiczny. Kazania miały być głoszone w językach narodowych, w zależności od miejsca i regionu w grę wchodziły języki niemiecki, polski, pruski i litewski. Zdarzało się, że nabożeństwa o określonych porach były odprawiane w konkretnym języku; często - jeśli ksiądz nie znał wszystkich języków swoich parafian - zatrudniano finansowanych przez państwo tłumaczy. Katecheza opierała się na dawniejszych wzorcach; zmieniło to się dopiero po publikacji Małego Katechizmu Marcina Lutra. Przebieg nabożeństwa wzorowano na liturgicznych pismach M. Lutra. Podobnie jak w Saksonii, Kościół reformowano poprzez wizytacje parafialne. Rozpoczęły się one wiosną 1526 r. i trwały do 1531 r. Miały one na celu przedstawienie wiernym i księżom dokumentów z 1525 r., przekazanie sołtysom obowiązków dbania o budynki kościelne, wreszcie weryfikację wiedzy religijnej i znajomości zasad dogmatyki ewangelickiej wśród duchownych. Dziesięcina - - 35 -
wzorem średniowiecznym - miała być wypłacana na św. Marcina (tj. 11 listopada). Duchowni nie aprobujący dokonywanych zmian mieli być zwalniani z urzędu i zastępowani sprawdzonymi księżmi ewangelickimi. Podobnie rotacja duchowieństwa mogła mieć miejsce, jeśli ksiądz językowo nie dawał rady, w życiu liturgicznym nie posługując się dominującym lokalnie językiem. Na potrzeby Mazur sprowadzono sporą liczbę księży - zwolenników reformacji z Polski, bowiem mazurski zasób księży był ubogi w duchownych polskojęzycznych. Przyjęcie w Prusach Książęcych Konfesji Augsburskiej już 25 sierpnia 1530 r. symbolicznie wieńczy okres protestantyzacji lokalnego Kościoła. *** KĄCIK KULTURY EWANGELICKIEJ Mikołaj Rej urodził się 4 lutego 1505r. w Żurawnie pod Haliczem, polski poeta i prozaik renesansowy, tłumacz, a także polityk i teolog ewangelicki. Długo uznawano go za "ojca literatury polskiej", przez wielbicieli nazywany także za sprawą moralitetu Wizerunek "polskim Dantem". Pomimo znaczącego wkładu, jaki przypisuje się Rejowi w rozważaniach na temat początków literatury narodowej, zdaniem wielu współczesnych badaczy pozostaje on twórcą wciąż - 36 -