GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY DEPARTAMENT BADAŃ REGIONALNYCH I ŚRODOWISKA 00-925 WARSZAWA, al. Niepodległości 208 Tel. (022) 608 31 16, fax (022) 608 38 84, e-mail: Sekretariat-BR@stat.gov.pl Założenia metodyczne Statystycznego Vademecum Samorządowca 2010 1. Cel projektu Bezpośrednim celem projektu jest wsparcie informacyjne nowo wybranych radnych oraz członków organów wykonawczych samorządów poprzez dostarczenie szczegółowych danych o miejscowościach statystycznych, gminach, powiatach, metropoliach i województwach. Celem pośrednim jest rozpowszechnienie podstawowych informacji na temat nowego systemu obsługi informacyjnej samorządu terytorialnego realizowanego przez sieć Ośrodków Badań Regionalnych utworzonych przy urzędach statystycznych we wszystkich województwach. 2. Portrety terytorium baza informacyjna dla samorządów Zasadniczym elementem SVS 2010 są portrety terytoriów: województw, obszarów metropolitalnych, powiatów, miast i gmin. Opracowania te, dzięki zachowaniu jednolitych standardów, umożliwiają porównywanie jednostek tego samego szczebla. 2.1 Zakres przestrzenny Zakres przestrzenny prezentowanych informacji zależy od rodzaju portretu terytorium: Portret województwa informacje dla danego województwa, w tym wybrane wskaźniki w relacji do średniej krajowej, na tle innych województw lub dla poszczególnych powiatów (stopa bezrobocia, liczba pracujących, wskaźnik wykrywalności sprawców przestępstw stwierdzonych) lub gmin (powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona) wchodzących w skład województwa; Portret powiatu informacje dla danego powiatu, w tym wybrane wskaźniki w relacji do średniej wojewódzkiej lub na tle innych powiatów z województwa; Portret miasta zawierają informacje dla danego miasta na prawach powiatu, w tym wybrane wskaźniki w relacji do średniej wojewódzkiej, na tle innych powiatów z województwa lub wszystkich miast na prawach powiatu; Portret gminy informacje dla danej gminy, w tym wybrane wskaźniki na tle innych gmin z powiatu lub województwa oraz wskaźniki powiatowe w relacji do średniej wojewódzkiej; Portret obszaru metropolitalnego został opracowany dla następujących obszarów, wybranych na podstawie przeprowadzonego rozpoznania podstaw prawnych delimitacji: Bydgosko-Toruńskiego Obszaru Metropolitalnego (województwo kujawsko-pomorskie), Lubelskiego Obszaru Metropolitalnego (lubelskie), Łódzkiego Obszaru Metropolitalnego (łódzkie), Krakowskiego Obszaru Metropolitalnego (małopolskie), Obszaru
Metropolitalnego Warszawy (mazowieckie), Trójmiejskiego Obszaru Metropolitalnego (pomorskie), Górnośląskiego Związku Metropolitalnego (śląskie), Kieleckiego Obszaru Metropolitalnego (świętokrzyskie), Aglomeracji Poznańskiej (wielkopolskie), Szczecińskiego Obszaru Metropolitalnego (zachodniopomorskie); portrety te zawierają informacje o obszarze metropolitalnym, w tym wybrane wskaźniki w relacji do średniej krajowej i wojewódzkiej lub dla poszczególnych powiatów/gmin, wchodzących w ich skład. 2.2 Zakres czasowy W związku z planowanym przekazaniem portretów terytorium na pierwszych sesjach rad po wyborach samorządowych 2010, informacje zawarte w opracowaniach bazują na danych z 2009 r. (lub wcześniejszych, ostatnich dostępnych). Dodatkowo przyjęto 2008 r. za rok referencyjny do wyliczenia dynamik i wskaźników rozwoju danego terytorium. 2.3 Zakres tematyczny Podstawą do określenia zakresu tematycznego portretów terytorium była analiza ustaw kompetencyjnych i określenie zadań dla poszczególnych szczebli administracji samorządowej. Przy wyborze danych kierowano się także potrzebami samorządów w zakresie diagnozy sytuacji społecznej, gospodarczej i środowiskowej oraz oceny uwarunkowań i priorytetów rozwoju. Jako podstawowe dane dla wszystkich szczebli administracji uznano: dane o ludności oraz finansach publicznych (w tym szczegółowe dane o wydatkach i dochodach gmin oraz absorpcji środków unijnych). Wyboru danych i wskaźników dokonano w oparciu o zasoby statystyki publicznej oraz możliwości pozyskania danych ze źródeł administracyjnych. Dodatkowo każdy z portretów został uzupełniony o ranking, w którym można odnaleźć lokatę danej jednostki terytorialnej na tle innych tego samego szczebla w powiecie/ województwie/kraju. Wskaźniki zostały dobrane pod kątem zobrazowania zróżnicowań w polskich regionach. 2.3.1 Portret województwa Zadania i kompetencje samorządu województwa określone są w ustawie z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa z późniejszymi zmianami. Szczególny nacisk położony jest na formułowanie strategii rozwoju województwa i realizację polityki jego rozwoju. Portret województwa zawiera podstawowe informacje dla określenia stanu obecnego regionu. Samorząd wojewódzki pełni ważną rolę w kreowaniu rynku pracy w regionie m.in. poprzez promocję zatrudnienia, aktywizację bezrobotnych, upowszechnianie kształcenia ustawicznego, prowadzenie szkoleń dla bezrobotnych i poszukujących pracy oraz tworzenie warunków rozwoju gospodarczego. W związku z powyższym w Portrecie województwa prezentowane są liczne wskaźniki z tego zakresu, w tym: stopa bezrobocia rejestrowanego, wskaźnik zatrudnienia, liczba pracujących według rodzajów działalności oraz podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON według wybranych sekcji PKD.
W zakresie pomocy społecznej i polityki prorodzinnej samorząd województwa realizuje następujące zadania: opracowywanie i realizacja strategii polityki społecznej, rozpoznawanie przyczyn ubóstwa, opracowywanie regionalnych programów pomocy społecznej, prowadzenie banku danych o miejscach w całodobowych placówkach opiekuńczowychowawczych, realizacja programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Wybrane dane i wskaźniki z tego zakresu prezentowane w Portrecie województwa to: wskaźniki zagrożenia ubóstwem według granic ubóstwa, zarejestrowani w poradniach dla osób z zaburzeniami psychicznymi i uzależnionych od alkoholu, wartość udzielonych świadczeń pomocy społecznej, placówki, miejsca i wychowankowie całodobowych placówek opiekuńczo-wychowawczych dla dzieci i młodzieży. Zadania w zakresie infrastruktury społecznej to przede wszystkim: prowadzenie działań na rzecz podnoszenia poziomu wykształcenia obywateli, wspieranie rozwoju kultury, ochrona dziedzictwa kulturowego, prowadzenie wojewódzkich bibliotek publicznych, realizacja rozwoju bazy sportowej, prowadzenie procesu szkolenia w zakresie zajęć sportowych dla dzieci i młodzieży, konsultacje dotyczące dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej. Dla realizacji tych zadań niezbędna jest wiedza prezentowana w Portrecie o obecnej infrastrukturze województwa, w tym o szkołach wyższych, bibliotekach, instytucjach kultury, klubach sportowych, szpitalach. Samorząd wojewódzki realizuje również zadania z zakresu infrastruktury i bezpieczeństwa publicznego: zarządzanie infrastrukturą drogową, zapobieganie zagrożeniom życia i zdrowia, utrzymywanie porządku publicznego, uczestniczenie w procesach związanych z funkcjonowaniem systemów zaopatrzenia w energię elektryczną, cieplną i paliwa oraz opiniowanie wniosków dotyczących koncesji związanych z obrotem ciepłem, energią elektryczna, paliwami ciekłymi. W tym zakresie w Portrecie województwa prezentowane są dane dotyczące dróg publicznych, wypadków drogowych, energii elektrycznej i wskaźnik wykrywalności sprawców przestępstw stwierdzonych. Bardzo ważną rolę samorząd wojewódzki odgrywa w zakresie gospodarki przestrzennej: podejmuje uchwały o przystąpieniu do sporządzania planu zagospodarowania przestrzennego województwa, realizacji programu ochrony środowiska, ochrony krajobrazu, kształtowania polityki przestrzennej, rolno-środowiskowej i ekologicznej w województwie, utworzenia parku krajobrazowego, wyznaczania obszaru chronionego krajobrazu. Odpowiadające tym zadaniom potrzeby informacyjne dotyczą m.in. powierzchni o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronionej, nakładów na środki trwałe służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej, strukturze gospodarstw rolnych. 2.3.2 Portret powiatu W Portrecie powiatu obok danych o ludności i finansach publicznych szczególny nacisk położono na infrastrukturę społeczną i rynek pracy. Zakres tematyczny Portretu jest bezpośrednio związany z kompetencjami władz powiatowych (określonymi w ustawie z dnia
5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym z późniejszymi zmianami), które odpowiadają m.in. za szpitale i przychodnie, walkę z bezrobociem, szkoły ponadgimnazjalne. 2.3.3 Portret miasta Portrety miast zostały opracowane dla 65 miast na prawach powiatu. Materiały dla władz powiatów grodzkich poświęcone są finansom publicznym oraz infrastrukturze społecznogospodarczej (wybrane dane o rynku pracy, szkolnictwie oraz z zakresu ochrony środowiska). 2.3.4 Portret gminy Opracowanie dla rad gmin oraz wójtów, burmistrzów i prezydentów miast poświęcone jest głównie tematyce dochodów i wydatków budżetów gmin oraz kwestiom bytowo-socjalnym. Zgodnie z kompetencjami organów na tym poziomie terytorialnym (ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym z późniejszymi zmianami) zostały przedstawione dane dotyczące wychowania i edukacji na poziomie podstawowych i gimnazjalnym, beneficjentów pomocy społecznej, zakładów opieki zdrowotnej, zasobów mieszkaniowych, oczyszczalni ścieków. 2.3.5 Portret obszaru metropolitalnego Portrety obszarów metropolitalnych został opracowany dla 10 województw, w których istnieją prawne podstawy delimitacji tych przestrzeni. W zależności od przejętej metody agregacji, obszary powstały w wyniku grupowania gmin lub powiatów, co warunkuje zakres tematyczny poszczególnych Portretów. Opracowania zawierają dane w postaci liczb bezwzględnych oraz wskaźników, zarówno dla całego obszaru metropolitalnego, jak i dla wszystkich składowych danego terytorium, co umożliwia ocenę zróżnicowania wewnątrz konkretnej metropolii. 2.4 Forma prezentacji danych Dla ułatwienia interpretacji danych i zwiększenia czytelności prezentowanych informacji, zmienne w portretach terytorium zostały przedstawione za pomoc tabel, wykresów, map i krótkich opisów. 3. Pozostałe elementy SVS 2010 3.1 Dodatkowo dla samorządu gminnego zostały opracowane Portrety miejscowości statystycznej w danej gminie. W formie tabeli prezentują one dane i wskaźniki dla wszystkich miejscowości statystycznych z danej gminy z zakresu demografii, edukacji i wychowania, kultury sportu i turystyki, mieszkalnictwa oraz gospodarki. Dane demograficzne w Portretach miejscowości pochodzą z rejestru PESEL. Agregacja na poziomie miejscowości statystycznej została prowadzona na podstawie zadeklarowanego miejsca stałego zamieszkania albo w sytuacji, gdzie podano taką informację zamieszkania tymczasowego poszczególnych osób zarejestrowanych w PESEL-u
3.2 Opracowanym portretom terytorium towarzyszą takie elementy jak: informacja o statystyce publicznej, ulotka promocyjna o Banku Danych Lokalnych, informacja dotycząca Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011. Materiały te pełnią następujące funkcje: ułatwiają nawiązanie współpracy jednostki samorządu terytorialnego z ośrodkiem badań regionalnych (pełne dane teleadresowe do wszystkich ośrodków), informują o zasobach statystyki publicznej i sposobach ich udostępniania oraz wskazują cel, zakres i zadania związane z przeprowadzeniem Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011. 3.3 Jako uzupełnienie SVS 2010, urzędy statystyczne dołączą Komunikat o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa z najbardziej aktualnymi danymi o regionie (wrzesień/październik 2010). Dodatkowo wraz z SVS 2010 będą dostarczane odbiorcom wybrane opracowania/foldery urzędów statystycznych, prezentujące informacje w różnych przekrojach terytorialnych (zależnie od poziomu samorządu, do którego kierowana jest oferta). 4. Zakładane rezultaty W ramach projektu planuje się przygotowanie 4 992 rodzajów portretów, w tym 16 portretów województw, 314 powiatów, 65 miast, 2 414 gmin oraz 2 173 miejscowości statystycznych. Przygotowane materiały będą przekazane 56,6 tys. osobom, w tym 49,5 tys. nowo wybranym radnym i członkom organów wykonawczych samorządów, 560 posłom i senatorom, 16 wojewodom. Długofalowe efekty przedsięwzięcia pozwolą na: dostosowanie oferty statystycznej do potrzeb przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego, zwiększenie dostępności zasobów informacyjnych statystyki publicznej, promocję systemu obsługi informacyjnej samorządu terytorialnego i działań związanych z Narodowym Spisem Powszechnym Ludności i Mieszkań 2011, wzrost wiedzy radnych i przedstawicieli samorządu na temat sytuacji społeczno- -gospodarczej w ich regionie (gminie, powiecie, województwie), poprawę jakości tworzonych przez administrację samorządową strategii i polityk o zasięgu regionalnym i lokalnym, ulepszenie cyklu przepływu informacji między statystyką publiczną a administracją samorządową. Warszawa, grudzień 2010 r.