Bilans płatniczy. Rzeczypospolitej Polskiej za IV kwartał 2010 roku

Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za IV kwartał 2010 roku Warszawa 2011

Projekt graficzny : Oliw ka s. c. Skład i druk: Drukarnia NBP W yd a ł : N ar od ow y B a n k P o ls k i De par ta ment Edukacji i Wydawnictw 0 0-919 W a rs z aw a, u l. Ś w i ę t ok r z ys k a 11/ 21 Te le fon 22 653 23 35 Fax 22 653 13 21 www.nbp.pl Copyright Narodowy Bank Polski, 2011

Synteza Spis treści Spis tre ści Synteza... 1. Rachunek bieżący i kapitałowy... 8 1.1. Międzynarodowy handel towarami i usługami... 10 1.1.1. Eksport towarów... 10 1.1.2. Import towarów... 12 1.1.3. Międzynarodowy handel usługami... 1 1.2. Dochody.... 17 1.3. Transfery bieżące i kapitałowe.... 19 2. Rachunek finansowy... 22 2.1. Inwestycje nierezydentów w Polsce.... 22 2.1.1. Inwestycje bezpośrednie... 23 2.1.2. Inwestycje portfelowe.... 23 2.1.3. Pozostałe inwestycje... 25 2.2. Polskie inwestycje za granicą... 26 2.3. Pochodne instrumenty finansowe... 27 2.. Oficjalne aktywa rezerwowe... 28 3. Zadłużenie zagraniczne.... 30 3.1. Zadłużenie zagraniczne sektora rządowego i samorządowego... 30 3.2. Zadłużenie zagraniczne sektora przedsiębiorstw... 32 3.3. Zadłużenie zagraniczne sektora bankowego... 33 3.. Zadłużenie zagraniczne NBP... 33 3.5. Wybrane wskaźniki zadłużenia zagranicznego... 3. Aneks. Tabele statystyczne... 35 Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za IV kwartał 2010 roku 3

Synteza Synteza Poniższe opracowanie przedstawia relacje gospodarcze podmiotów krajowych z podmiotami zagranicznymi w IV kwartale 2010 r. Do zestawienia bilansu wykorzystano dane z miesięcznych i kwartalnych sprawozdań polskich podmiotów uczestniczących w obrotach z zagranicą, pochodzące z nowego systemu sprawozdawczego oraz dane z badań statystyki publicznej. Prezentowana wersja bilansu płatniczego ma charakter informacji wstępnej i może ulec zmianie. Deficyt rachunku bieżącego i kapitałowego w IV kwartale 2010 r. wyniósł 2, mld EUR. Po znaczącej poprawie salda rachunku bieżącego i kapitałowego na skutek kryzysu finansowego, obecnie odnotowujemy stopniowy wzrost deficytu. W porównaniu z IV kwartałem 2009 r. deficyt ten zwiększył się o 1,1 mld EUR. Relacja deficytu rachunku bieżącego do PKB w IV kwartale 2010 r. wyniosła 2,%, co oznacza pogorszenie (o 0, pkt proc.) w stosunku do III kwartału 2010 r. Podobną tendencję zaobserwowano również w przypadku Czech. Natomiast w przypadku Węgier i Słowacji saldo rachunku bieżącego i kapitałowego ulega stopniowej poprawie. Analiza tej miary wynika z faktu, że Polska jest i będzie beneficjantem znacznych środków w postaci transferów kapitałowych, które zmniejszają potrzeby pożyczkowe kraju, jakie wynikałyby z analizy wyłącznie salda rachunku bieżącego. Pogorszenie salda rachunku bieżącego i kapitałowego spowodowane było większym niż w poprzednich kwartałach deficytem obrotów bieżących. W IV kwartale 2010 r. wyniósł on 5,3 mld EUR, co stanowiło 5,3% PKB, wobec 3,% PKB w IV kwartale 2009 r. oraz,3 % PKB w III kwartale 2010 r. Wartość eksportu towarów w IV kwartale 2010 r. istotnie zbliżyła się do poziomu sprzed kryzysu, podczas gdy wartość importu pozostała na poziomie ponad 10% niższym niż rekordowa wielkość osiągnięta w III kwartale 2008 r. Jednocześnie w ujęciu rocznym odnotowano silny wzrost zarówno eksportu (o 17,7%), jak i importu (o 22,9%). W strukturze towarowej polskiego eksportu dominują maszyny i urządzenia oraz metale nieszlachetne. Mocną stroną polskiego eksportu jest też sprzęt transportowy, przede wszystkim samochody osobowe i ich części. W imporcie największy udział posiadają maszyny i urządzenia (od 23,8% do 28,7% w zależności od okresu). Poza tym duże znaczenie mają produkty mineralne, sprzęt transportowy, metale nieszlachetne i produkty przemysłu chemicznego. Dodatnie saldo usług w analizowanym okresie 2010 r. wyniosło 0,8 mld EUR. W porównaniu z IV kwartałem 2009 r. zmniejszyło się o 0,3 mld EUR. O wielkości tego salda w głównej mierze zdecydowało dodatnie saldo usług transportowych i podróży zagranicznych. Długookresowa analiza salda usług wskazuje na jego systematyczną poprawę w kolejnych okresach. Jest to w dużej mierze zasługa poprawy salda grupy pozostałych usług, wynikająca z szybszego wzrostu przychodów niż rozchodów. Średni wzrost przychodów z tytułu pozostałych usług w ostatnich dwunastu kwartałach wyniósł 19,8%, podczas gdy rozchody rosły średnio w tempie 13,9%. W IV kwartale 2010 r. saldo dochodów było ujemne i wyniosło 3,7 mld EUR. Ujemne saldo dochodów ukształtowało się na poziomie zbliżonym do wielkości osiągniętych w poprzednich kwartałach. Struktura zarówno przychodów, jak i rozchodów była zbliżona do obserwowanej przed rokiem. Wzrost gospodarczy i dobra sytuacja finansowa przedsiębiorstw mających inwestorów bezpośrednich powoduje, że dochody nierezydentów z tytułu inwestycji bezpośrednich w Polsce pozostają wysokie. Ujemne saldo dochodów jest konsekwencją dużego zaangażowania zagranicznych inwestorów w daną gospodarkę i realizowania przez nich dochodów z tego tytułu, przy równoczesnym zaangażowaniu rezydentów w inwestycje za granicą na zdecydowanie niższym N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Synteza poziomie. Obserwowane od kilku lat ujemne saldo dochodów jest zjawiskiem występującym nie tylko w Polsce, ale i w innych krajach regionu, które cechuje ujemna pozycja inwestycyjna. W 2010 r. wielkość środków napływających do kraju z tytułu pracy Polaków za granicą była na poziomie zbliżonym do osiągniętego w 2009 r. W IV kwartale 2010 r. napłynęło łącznie 1,0 mld EUR od pracowników pracujących dłużej niż 1 rok, tzw. długookresowych (przekazy zarobków ujęte w transferach bieżących) i pracowników pracujących krócej niż 1 rok, tzw. krótkookresowych (pozycja w ramach dochodów). Tradycyjnie już dominują przekazy Polaków zatrudnionych w Wielkiej Brytanii, Irlandii i Niemczech. Saldo transferów z Unią Europejską, podobnie jak w poprzednich kwartałach, było dodatnie i wyniosło 2,5 mld EUR. Było ono o 0,8 mld wyższe niż w analogicznym okresie 2009 r. Wysokość salda została zdeterminowana głównie przez wartość środków otrzymanych z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego 2,0 mld EUR. Środki te są ujmowane w rachunku kapitałowym bilansu płatniczego. Były to refundacje kosztów projektów realizowanych w ramach bieżącej perspektywy finansowej 2007 2013. Do projektów tych zalicza się: Programy Operacyjne (PO) Innowacyjna Gospodarka, Infrastruktura i Środowisko, Rozwój Polski Wschodniej, Pomoc Techniczna oraz Regionalne Programy Operacyjne wszystkich 16 województw. Znaczącą pozycję stanowiły także środki otrzymane z Funduszu Spójności w wysokości 0,9 mld EUR oraz Europejskiego Funduszu Rolnego (0,5 mld EUR). Rozchody w postaci składki członkowskiej wpłaconej do budżetu ogólnego Unii Europejskiej w IV kwartale 2010 r. wyniosły 1,3 mld EUR. W IV kwartale 2010 r. wartość napływu zagranicznych inwestycji bezpośrednich do Polski wyniosła 2,3 mld EUR i była wyższa o 0,2 mld EUR niż w IV kwartale 2009 r. Na powiększenie salda napływu kapitału zagranicznego w postaci inwestycji bezpośrednich wpływ miał zarówno wzrost wartości środków przeznaczonych na zasilenie kapitałów własnych przedsiębiorstw bezpośredniego inwestowania, jak i zmniejszenie odpływu środków w postaci dłużnych instrumentów finansowych. Do napływu inwestycji przyczyniły się również reinwestowane w polskie przedsiębiorstwa zyski. Na wysokość zagranicznych inwestycji bezpośrednich oraz portfelowych wpływ miała jednorazowa operacja zmiany struktury inwestycji nierezydentów w Polsce (wycofanie inwestycji bezpośrednich i napływ kapitału portfelowego). Wśród inwestycji nierezydentów ważną rolę odegrały także inwestycje portfelowe. W IV kwartale ich wielkość wyniosła 2,5 mld EUR wobec 3,3 mld EUR w IV kwartale 2009 r. W przeciwieństwie do poprzednich kwartałów inwestorzy zagraniczni kupowali głównie akcje notowane na warszawskiej giełdzie, wycofując się z inwestycji w obligacje skarbowe polskiego rządu. Saldo pozostałych inwestycji nierezydentów w Polsce wyniosło 2,0 mld EUR. IV kwartał 2010 r. był kolejnym kwartałem, w którym odnotowano wzrost tego rodzaju inwestycji w Polsce. Był to głównie napływ kapitału w postaci kredytów otrzymanych z zagranicy. W IV kwartale 2010 r. saldo inwestycji rezydentów za granicą było ujemne, co oznacza wzrost wartości zagranicznych inwestycji polskich podmiotów i wyniosło 3,7 mld EUR. Na poziom tego salda wpłynęło, przede wszystkim, lokowanie przez polskie banki środków na rachunkach bieżących i depozytach w bankach za granicą. Jednocześnie zwiększyły się polskie inwestycje bezpośrednie za granicą, które wzrosły o 1 mld EUR w porównaniu z IV kwartałem 2009 r., osiągając poziom 1,6 mld EUR. Na koniec IV kwartału 2010 r. stan zadłużenia zagranicznego ogółem wyniósł 233,7 mld EUR i zwiększył się w tym kwartale o 2,9 mld EUR. W porównaniu z IV kwartałem 2009 r. było ono wyższe o 38,7 mld EUR. Relacja zadłużenia zagranicznego ogółem do PKB na koniec grudnia 2010 r. wyniosła 66,1% i poprawiła się o 1,1 pkt proc. w stosunku do III kwartału 2010 r., a pogorszyła o,6 pkt proc. w porównaniu z IV kwartałem 2009 r. Z punktu widzenia oceny płynności międzynarodowej ważnym wskaźnikiem jest relacja krótkoterminowego zadłużenia zagranicznego do oficjalnych aktywów rezerwowych, ukazująca, jaką część rezerw walutowych musiałby przeznaczyć bank centralny na spłatę zagranicznego zadłużenia krótkoterminowego. Na koniec grudnia 2010 r. Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za IV kwartał 2010 roku 5

Synteza relacja ta wyniosła 78,2% i, w porównaniu z III kwartałem 2010 r., poprawiła się o 0,2 pkt proc. oraz o 9,8 pkt proc. w porównaniu z IV kwartałem 2009 r. SALDO BŁĘDÓW I OPUSZCZEŃ W każdym rodzaju statystyki makroekonomicznej występuje problem jakości i kompletności zbieranych informacji. Saldo błędów i opuszczeń jest właśnie taką miarą niezgodności w bilansie płatniczym, która w sposób jawny wskazuje na rozbieżności powstałe w efekcie braku informacji o rodzaju przepływów, jakie miały miejsce w relacjach danego kraju z zagranicą. Saldo błędów i opuszczeń jest częścią bilansu płatniczego i realnie występuje we wszystkich krajach i we wszystkich okresach. W Polsce notujemy w sposób trwały ujemne wartości salda błędów i opuszczeń od 200 r., czyli do chwili wejścia Polski do Unii Europejskiej. W innych krajach europejskich rejestrowane są różne co do poziomów, ale występujące w sposób ciągły, salda błędów i opuszczeń. Mając świadomość występowania od dłuższego czasu znacznego ujemnego salda błędów i opuszczeń w bilansie płatniczym Narodowy Bank Polski prowadzi intensywne prace nad wyjaśnieniem przyczyn tego zjawiska. Do najbardziej prawdopodobnych hipotez dotyczących występowania źródeł błędów i opuszczeń, nad którymi toczą się prace, można zaliczyć: Import samochodów używanych z obszaru UE Po przystąpieniu do UE maju w 200 r. zmieniły się przepisy określające wysokość podatków obejmujących import używanych samochodów z UE. Jednocześnie zmieniły się przepisy określające sposób zbierania danych statystycznych o handlu towarami w ramach UE. Wprowadzenie systemu Intrastat z wysokimi progami statystycznymi spowodowało, że wielkość sprowadzanych samochodów nie została ujęta w oficjalnych danych o handlu zagranicznym. Kwota ta nie została także doszacowana jako wielkość transakcji podprogowych. Pozostałe transfery pozostałych sektorów W kategorii pozostałych transferów pozostałych sektorów obserwowany jest duży napływ netto środków do Polski. W tej pozycji powinny być ujmowane transfery przekazywane do Polski z tytułów innych niż dochody z pracy, czy też środki z Unii Europejskiej. Ująć należy w tym komponencie między innymi odszkodowania, kary, alimenty, renty, wygrane na loterii, pomoc humanitarna. Analiza obecnie występujących w tej kategorii danych, na podstawie uzyskanych informacji m.in. z badań ankietowych Polaków pracujących za granicą oraz danych z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, pozwalają stwierdzić, że zawarta w pozostałych transferach kwota może być zbyt wysoka. Branding przypadek Czech i Węgier Kolejną z ważnych hipotez branych pod uwagę jest branding czyli usługa związana z korzyścią z bycia częścią międzynarodowej grupy kapitałowej. Korekta z powodu występowania tego efektu została wprowadzona w Czechach i na Węgrzech. Działalność taka polega na imporcie z zagranicy usług (w postaci np. opłaty za korzystanie ze znaku towarowego). Na podstawie posiadanej wiedzy można stwierdzić, że występowanie tego zjawiska w Polsce jest także prawdopodobne. Hipotezy związane z rachunkiem finansowym Podejmowane są także działania związane z wyeliminowaniem nierejestrowanych transakcji w zakresie rachunku finansowego bilansu płatniczego. Do działań, które zostały podjęte należy zaliczyć wyjaśnienie sposobu rejestrowania transakcji warunkowych dotyczących skarbowych papierów wartościowych emitowanych na rynku krajowym oraz weryfikację danych dotyczących aktywów zagranicznych polskich podmiotów. 6 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Synteza Podmioty sektora niefinansowego posiadające znaczne aktywa zagraniczne Posiadane przez NBP informacje wskazują na możliwość istnienia podmiotów sektora niefinansowego, które mają znaczące inwestycje przeprowadzane poprzez zagraniczne spółki specjalnego przeznaczenia (głównie na Cyprze oraz w Holandii i Luksemburgu, stworzone w celu optymalizacji podatkowej). Spółki te wykorzystywane są zarówno do inwestycji w kraju, jak i za granicą. Inwestycje w polskie podmioty są znane oraz identyfikowane w danych bilansu płatniczego, szczególnie dla dużych spółek giełdowych. Niestety nie wszystkie podmioty, jakie są do tego zobligowane, przekazują do NBP informacje o swoich aktywach zagranicznych. Warto zaznaczyć, że korekty wynikające z uwzględnienia we właściwych pozycjach obrotów bieżących salda błędów i opuszczeń nie spowodują zmiany wielkości PKB. Zwiększenie importu, jakie może nastąpić, będzie miało wpływ na rozdysponowanie PKB, czyli wielkość konsumpcji oraz eksportu netto, nie zmieni zaś poziomu produktu krajowego brutto. Trzeba jednak zauważyć, że w opublikowanych danych rachunku finansowego bilansu płatniczego, bez względu na ewentualną wielkość ujemnego salda obrotów bieżących po korekcie, znajduje się już jego finansowanie. Należy również spodziewać się, że część transakcji ujętych obecnie w saldzie błędów i opuszczeń powinna znaleźć swoje odzwierciedlenie w rachunku finansowym bilansu płatniczego, nie zwiększając deficytu obrotów bieżących. Przedstawione hipotezy i związane z nimi prace prowadzić będą do korekty danych bilansu płatniczego. Zweryfikowane dane obejmować będą okres od 200 r. i zostaną opublikowane 29 czerwca 2011 r. wraz z publikacją danych za I kwartał 2011 r. Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za IV kwartał 2010 roku 7

Rachunek bieżący i kapitałowy 1 Rachunek bieżący i kapitałowy 1 W polskiej gospodarce od I kwartału 2010 r. zauważalna staje się tendencja do stopniowego powiększania się deficytu na rachunku bieżącym oraz kapitałowym (wykres 1). Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego w IV kwartale 2010 r. było ujemne i wyniosło 2.16 mln EUR. Złożyło się na nie ujemne saldo rachunku bieżącego w kwocie 5.275 mln EUR oraz dodatnie saldo rachunku kapitałowego w wysokości 2.859 mln EUR. W 2010 r. obserwowano tendencję do pogłębiania się deficytu na rachunku bieżącym. Towarzyszyła mu jednocześnie istotna poprawa na rachunku kapitałowym. W IV kwartale 2010 r. deficyt rachunku bieżącego i kapitałowego był wyższy w porównaniu z analogicznym okresem 2009 r. o 1.129 mln EUR (w porównaniu z III kwartałem 2010 r. deficyt ten nie zmienił się). Należy zauważyć, że na tak znaczne pogłębienie się deficytu wpływ miały głównie obroty towarowe i dochody (wykres 1). Saldo obrotów towarowych w omawianym okresie pogorszyło się o 1.651 mln EUR (z minus 1.009 mln EUR w IV kwartale 2009 r. do minus 2.660 mln EUR). Jednocześnie pogorszeniu uległo saldo dochodów o 281 mln EUR. Nastąpiło to głównie w wyniku wyższych dochodów uzyskiwanych przez zagranicznych inwestorów bezpośrednich w Polsce. Należy podkreślić, że w przeciwnym kierunku zmieniło się saldo rachunku kapitałowego, które poprawiło się w omawianym okresie o 1.130 mln EUR głównie w wyniku napływu transferów z Unii Europejskiej. Wykres 1. Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego (skumulowane dane czterech kwartałów) mln EUR 20 000 15 000 10 000 5 000 0-5 000-10 000-15 000-20 000-25 000-30 000 I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Rachunek kapitałowy Transfery Dochody Usługi Towary Saldo rachunku bieżącego i kapitałowego Relacja salda rachunku bieżącego do PKB w IV kwartale 2010 r. wyniosła minus 5,3%, co oznacza pogorszenie (o 1,9 pkt proc.) w stosunku do IV kwartału 2009 r. W porównaniu z III kwartałem 2010 r. wskaźnik ten uległ pogorszeniu o 1 pkt proc. Relacja salda rachunku bieżącego i kapitałowego do PKB w IV kwartale 2010 r. wyniosła -2,% i pogorszyła się o 1 pkt proc. w porównaniu z 2009 r. Relacja ta, w porównaniu z III kwartałem 2010 r., uległa poprawie o 0, pkt proc. (głównie z powodu wysokiego napływu transferów kapitałowych z UE). Podobną tendencję zaobserwowano również w przypadku Czech. Natomiast w przypadku Węgier i Słowacji odnotowano tendencję do poprawy salda rachunku bieżącego i kapitałowego w porównaniu z 2009 r. 8 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Rachunek bieżący i kapitałowy Wykres 2. Relacja salda rachunku bieżącego i kapitałowego do PKB (dane nieodsezonowane w ujęciu płynnego roku) % PKB 6 2 0-2 - -6-8 -10 I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV 2006 2007 2008 2009 2010 Polska Czechy Słowacja Węgry 1 Dane rachunku bieżącego i kapitałowego wyrównane sezonowo W IV kwartale 2010 r. deficyt rachunku bieżącego i kapitałowego wyrównany sezonowo wyniósł 2.6 mln EUR i był na zbliżonym poziomie co w III kwartale 2010 r., w porównaniu do którego deficyt zwiększył się o 32 mln EUR. Przyrost przychodów i rozchodów rachunku bieżącego i kapitałowego był na zbliżonym poziomie. Rozchody wzrosły o 2.831 mln EUR (z.632 w III kwartale 2010 r. do 7.63 mln EUR w IV kwartale 2010 r.). W IV kwartale 2010 r., w porównaniu z III kwartałem 2010 r., znaczący wzrost przychodów spowodowany był głównie zwiększeniem się transferów kapitałowych z Unii Europejskiej i przychodów z tytułu usług. Dane rachunku bieżącego i kapitałowego 50 000 5 000 0 000 35 000 30 000 25 000 20 000 I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Przychody (dane wyrównane sezonowo) Rozchody (dane wyrównane sezonowo) Przychody Rozchody Przyrost rozchodów w IV kwartale 2010 r., w porównaniu z III kwartałem 2010 r., był rezultatem zwiększenia się importu towarów i usług. Import towarów wzrósł w omawianym okresie o 1.106 mln EUR (z 32.938 mln EUR w III kwartale 2010 r. do wielkości 3.0 mln EUR w omawianym kwartale). Natomiast wielkość rozchodów z tytułu usług wzrosła w tym okresie o 850 mln EUR. Ponadto zaobserwowano przyrost rozchodów z tytułu transferów bieżących (o 66 mln EUR, głównie z tytułu wyższej składki do UE), dochodów (o 11 mln EUR) i transferów kapitałowych (o 200 mln EUR). Dane zostały wyrównane sezonowo metodą X-12 ARIMA z uwzględnieniem liczby dni roboczych i świąt. Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za IV kwartał 2010 roku 9

Rachunek bieżący i kapitałowy 1.1. Międzynarodowy handel towarami i usługami 1 W 2010 r. skumulowana wartość salda towarów i usług była ujemna i ukształtowała się na poziomie 3.380 mln EUR. Dane te potwierdzają zmianę trendu obserwowanego w poszczególnych kwartałach 2009 r. (poprawa salda). Począwszy od I kwartału 2010 r. obserwujemy tendencję do pogłębiania się deficytu w obrotach towarów i usług. W 2010 r. saldo obrotów towarowych i usługowych osiągnęło zdecydowanie niższy poziom (o 3.705 mln EUR) aniżeli w 2009 r. IV kwartał 2010 r. charakteryzowała tendencja do szybszego wzrostu importu niż eksportu. Przychody z tytułu eksportu towarów i usług wyniosły 38.925 mln EUR (wzrost o 18,8% w stosunku do IV kwartału 2009 r.), natomiast wartość importu ukształtowała się na poziomie 0.835 mln EUR (wzrost o 2,8%). W IV kwartale 2010 r., w porównaniu z pierwszą połową 2010 r., nastąpiło spowolnienie dynamiki eksportu i poprawa dynamiki importu. W 2010 r. średnia dynamika w eksporcie wynosiła 20,3%, a w imporcie 22,%. Wykres 3. Towary i usługi (dane w ujęciu płynnego roku) mln EUR 180 000 160 000 10 000 120 000 100 000 80 000 60 000 0 000 20 000 0 I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Przychody (lewa oś) Rozchody (lewa oś) Saldo (prawa oś) 2 000 0-2 000-000 -6 000-8 000-10 000-12 000-1 000-16 000 Saldo międzynarodowego handlu towarami i usługami w statystyce rachunków narodowych (PKB) prezentowane jest jako eksport netto. W IV kwartale 2010 r. wkład eksportu netto do wzrostu PKB był ujemny i wyniósł 1,2 punktu. Jest to kolejny kwartał 2010 r. potwierdzający odwrócenie się trendu istniejącego w 2009 r., kiedy to wkład eksportu netto do wzrostu PKB był dodatni. 1.1.1. Eksport towarów W IV kwartale 2010 r. eksport towarów wniósł 31.971 mln EUR, tak więc jego wartość osiągnęła wielkość zbliżoną do dwóch poprzednich kwartałów 2010 r. Oznacza to, że w polskiej gospodarce nastąpiło ożywienie po stagnacji i spadkach zarejestrowanych między IV kwartałem 2008 r. a III kwartałem 2009 r., czyli w okresie światowego kryzysu finansowego. Z analizy szeregu czasowego wynika, iż między II a IV kwartałem 2010 r. eksport ustabilizował się na podobnym poziomie, jak w szczytowym okresie przed kryzysem (II III kwartał 2008 r.). Kryzys spowodował spadek sprzedaży towarów do wszystkich głównych partnerów handlowych Polski. W ujęciu wartościowym najmocniej odczuły to przedsiębiorstwa sprzedające swoje towary do starych krajów Unii, a w szczególności do Niemiec. Z kolei zmniejszenie dynamiki w wymianie handlowej najmocniej uderzyło w firmy mające swoich odbiorców na rynkach wschodnich, przede wszystkim w Rosji i na Ukrainie. Ukształtowanie się wartości eksportu w IV kwartale 2010 r. dowodzi umocnienia i stabilizacji procesu odbudowy i ożywienia w handlu zagranicznym Polski, jaki miał miejsce po kryzysie gospodarczym. W porównaniu z okresem kryzysu z pośród krajów starej Unii znaczącej poprawie uległy obroty towarowe z Niemcami, Francją, Wielką Brytanią, Niderlandami. Wśród krajów, które 10 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Rachunek bieżący i kapitałowy wraz z Polską wstąpiły do Unii ożywiła się wymiana handlowa z Czechami i Węgrami. Znaczenie rynku unijnego dla Polski, zarówno krajów starej Unii, jak i nowych jej członków, uwidoczniło się w sposób oczywisty po akcesji Polski do tego ugrupowania, kiedy to eksport polskich towarów skierowanych w omawiany rejon gospodarczy wyraźnie się ożywił. Udział krajów, które wraz z Polską wstąpiły do Unii Europejskiej, w polskim eksporcie ogółem powoli zwiększa się kosztem udziału pozostałych państw Wspólnoty. Z pozostałych krajów najważniejszą rolę w odbudowie handlu zagranicznego odegrał rynek rosyjski i ukraiński. 1 Wykres. Dynamika eksportu ogółem r/r (dane niewyrównane sezonowo) w podziale geograficznym udział we wzroście wartości głównych krajów i grup krajów % 30,0 20,0 10,0 0,0-10,0-20,0-30,0 I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Pozostałe Rosja EU-15 Ukraina EU-12 Razem W strukturze towarowej polskiego eksportu, sklasyfikowanego wg sekcji CN, dominują tradycyjnie trzy grupy towarowe maszyny i urządzenia, sprzęt transportowy, metale nieszlachetne. Udział maszyn i urządzeń w eksporcie towarów ogółem systematycznie zwiększa się (z 19,8% w I kwartale 2000 r. do 26,5% w IV kwartale 2010 r.). Najważniejsze towary zaliczane do omawianej grupy to odbiorniki telewizyjne, komputery i ich akcesoria, silniki Diesla, kable, przewody elektryczne, różne części RTV. Udział sprzętu transportowego w eksporcie towarów ogółem w ciągu kilku ostatnich lat pozostaje stały i oscyluje około 17% eksportu ogółem. Wyraźnie niższy udział dotyczył III i IV kwartału 2010 r. Spadek udziału sprzętu transportowego w III kwartale był efektem sezonowym, spowodowanym spadkiem obrotów w branży motoryzacyjnej w okresie wakacyjnym. Zmniejszony udział w IV kwartale 2010 r. był rezultatem stabilizacji wartości eksportu omawianej grupy towarów oraz silnego wzrostu wartości eksportu towarów zaliczanych do maszyn i urządzeń. Udział metali nieszlachetnych w eksporcie towarów ogółem zmniejszał się w czasie trwania kryzysu (z 1,1% w III kwartale 2008 r. do 11,1% w IV kwartale 2009 r.). Było to spowodowane znaczącym spadkiem popytu na miedź oraz wyroby stalowe. W 2010 r. udział metali nieszlachetnych w eksporcie ogółem bardzo powoli się zwiększał. Do odbudowy eksportu po kryzysie gospodarczym i utrzymaniu sprzedaży za granicę na wysokim, stabilnym poziomie przyczyniły się w największym stopniu maszyny i urządzenia, których wartość z wyjątkiem okresu kryzysu charakteryzuje trend rosnący. Takie kształtowanie się eksportu maszyn i urządzeń spowodowane było przede wszystkim eksportem odbiorników telewizyjnych, komputerów i ich akcesoriów, silników Diesla, drutów i kabli, części urządzeń RTV. Mocną stroną polskiego eksportu jest też sprzęt transportowy, przede wszystkim samochody osobowe i ich części. Sprzedaż za granicę metali nieszlachetnych w największym stopniu została pobudzona przez zwiększenie się popytu na rynku światowym na surowce oraz wyroby stalowe generowanego zwłaszcza przez Chiny oraz Indie. W związku z tym Polska zarejestrowała zwiększony eksport miedzi, wyrobów z miedzi oraz różnego rodzaju wyrobów z żeliwa i stali. Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za IV kwartał 2010 roku 11

Rachunek bieżący i kapitałowy Wykres 5. Eksport - struktura towarowa wg głównych sekcji CN 3-miesięczna średnia ruchoma mln EUR 3 000 1 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0 luty 2000 luty 2001 luty 2002 luty 2003 luty 200 luty 2005 luty 2006 luty 2007 luty 2008 luty 2009 luty 2010 Metale nieszlachetne i wyroby Maszyny i urządzenia, sprzęt elektryczny i elektrotechniczny Sprzęt transportowy 1.1.2. Import towarów Wartość importu towarów w IV kwartale 2010 r. równa była 3.631 mln EUR i w porównaniu z danymi za IV kwartał 2009 r. wzrosła o 6.9 mln EUR. Potwierdza to tendencję wzrostową, jaka zarysowała się w imporcie po spadkach w czasie światowego kryzysu finansowego. Z drugiej strony w dalszym ciągu, w przeciwieństwie do eksportu, w imporcie istnieje jeszcze duża różnica wartości między importem w omawianym okresie a najwyższym importem w historii handlu zagranicznego Polski (III kwartał 2008 r.). IV kwartał 2010 r. w imporcie to przede wszystkim umocnienie się i przyrost wartości na polskim rynku po kryzysie gospodarczym towarów pochodzących od najważniejszego partnera handlowego Polski, czyli z Unii Europejskiej, a w szczególności z Niemiec. Tendencja wzrostowa odnotowana została również w przypadku towarów zakupionych w Rosji i w Chinach. Wartość importu z Rosji determinowana była w największym stopniu przez kształtowanie się światowych cen ropy naftowej, a o wielkości importu z Chin decydują głównie różnego rodzaju wyroby elektroniczne i odzież, gdyż ich konkurencyjne ceny stymulują wysoki popyt na te wyroby. Warto podkreślić, że import z Rosji oraz Chin rośnie szybciej niż z krajów Unii, efektem czego jest sukcesywny spadek udziału krajów Unii, a w szczególności EU-15 w polskim imporcie ogółem, właśnie na rzecz naszego wschodniego sąsiada oraz Państwa Środka. Wykres 6. Dynamika importu ogółem r/r (dane niewyrównane sezonowo) w podziale geograficznym udział we wzroście wartości głównych krajów i grup krajów % 35,0 25,0 15,0 5,0-5,0-15,0-25,0-35,0 I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Pozostałe Ukraina Chiny Rosja EU-12 EU-15 Razem 12 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Rachunek bieżący i kapitałowy W strukturze polskiego importu ogółem zdecydowanie największy udział mają maszyny i urządzenia (od 23,8% do 28,7% w zależności od okresu). Poza tym duże znaczenie mają produkty mineralne, sprzęt transportowy, metale nieszlachetne, produkty przemysłu chemicznego. W okresie kryzysu gospodarczego w największym stopniu zmniejszył się udział metali nieszlachetnych (ze względu na spadek popytu na surowce i różnego rodzaju komponenty), paliw mineralnych (spadek popytu na ropę i spadek jej cen) oraz sprzętu transportowego. Udział produktów chemicznych był stabilny. Okres ożywienia gospodarczego charakteryzował się niewielkim spadkiem udziału maszyn i urządzeń kosztem wzrostu udziału importu paliw mineralnych i metali nieszlachetnych. 1 Wykres 7. Import struktura towarowa wg głównych sekcji CN 3-miesięczna średnia ruchoma, dane nieodsezonowane mln EUR 3 500 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0 luty 2000 luty 2001 luty 2002 luty 2003 luty 200 luty 2005 luty 2006 luty 2007 luty 2008 luty 2009 luty 2010 Produkty mineralne Metale nieszlachetne i wyroby Sprzęt transportowy Produkty przemysłu chemicznego Maszyny i urządzenia, sprzęt elektryczny i elektrotechniczny Kryzys finansowy na świecie zaowocował stagnacją w imporcie w IV kwartale 2008 r. i spadkami w następnych kwartałach. Ożywienie po stronie importu zaczęło się zarysowywać w III kwartale 2009 r. i od tego okresu import charakteryzuje się tendencją wzrostową. Największy wpływ na odbudowę i wzrost importu wywierały zakupione za granicą maszyny i urządzenia (w szczególności części RTV i różne części elektroniczne, aparatura telefoniczna, komputery i ich akcesoria), paliwa mineralne (głównie ropa naftowa, o której wartości w dużo większym stopniu decydowały zmiany cen niż zmiany wolumenu), metale nieszlachetne (różnego rodzaju wyroby ze stali i żelaza, aluminium), sprzęt transportowy (samochody osobowe i ich części) oraz wyroby przemysłu chemicznego (leki). Import ropy naftowej wpływ zmian cen i wolumenu W IV kwartale 2010 r. wartość importu ropy naftowej i jej olejów wyniosła 3.182 mln EUR, co w stosunku do IV kwartału 2009 r. oznacza wzrost o 38,6%. Zmiana ta wynika głównie ze wzrostu cen ropy w tym okresie wg szacunków cena wzrosła o 21,2%. Jednocześnie znacząco wzrósł tonaż sprowadzonej z zagranicy ropy, który zwiększył się o 1,%. Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za IV kwartał 2010 roku 13

Rachunek bieżący i kapitałowy Import ropy naftowej wpływ zmian cen i wolumenu 1 mln EUR 500 000 3 500 3 000 2 500 2 000 1 500 1000 500 0 I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV 2006 2007 2008 2009 2010 % 200,0 100,0 0,0 Import ropy naftowej i jej olejów w cenach bieżących Dynamika wolumenu poprzedni rok=100(skala prawa) Dynamika cen poprzedni rok=100(skala prawa) Z analizy szeregu czasowego przedstawionego na wykresie wynika, że największy wpływ na wartość importu ropy naftowej od początku 2006 r., a w konsekwencji na zmianę salda obrotów towarowych i rachunku bieżącego bilansu płatniczego, wywiera głównie zmiana cen ropy naftowej na światowych rynkach. Wolumen importu ropy charakteryzuje się niewielką zmiennością i jego oddziaływanie na rachunek bieżący jest nieznaczne. 1.1.3. Międzynarodowy handel usługami W analizowanym okresie saldo obrotów usługowych było dodatnie i wyniosło 750 mln EUR. W porównaniu z IV kwartałem 2009 r. zmniejszyło się o 305 mln EUR. O wielkości salda usług zadecydował głównie poziom dodatniego salda usług transportowych i podróży zagranicznych. O wysokości salda usług w IV kwartale 2010 r. zdecydowały przychody z tytułu świadczenia usług przez polskie podmioty na rzecz zagranicy w kwocie 6.95 mln EUR oraz rozchody z tytułu zakupu usług od podmiotów zagranicznych w wysokości 6.20 mln EUR. W porównaniu z IV kwartałem 2009 r. przychody z tytułu usług wzrosły o 2,%, natomiast wielkość rozchodów zwiększyła się o 36,8%. Decydujące znaczenie w kształtowaniu się wielkości obrotów odgrywała wymiana handlowa z krajami Unii Europejskiej. Ponad 67,8% wpływów oraz 80,% wypłat stanowiły obroty usługowe z tymi krajami. Analiza struktury przychodów z tytułu usług wykazała, że w badanym okresie najwyższy odsetek wpływów ogółem z tytułu usług generowały pozostałe usługi, do których zaliczamy m.in. usługi budowlane, telekomunikacyjne i pocztowe, finansowe, opłaty za korzystanie z patentów i praw autorskich, opłaty licencyjne, usługi dotyczące pośrednictwa handlowego, leasing operacyjny, usługi inżynieryjne, usługi związane z reklamą oraz usługi w zakresie doradztwa prawnego. W IV kwartale 2010 r. udział pozostałych usług w eksporcie usług ogółem wyniósł 7,0%. Przychody z tytułu podróży zagranicznych stanowiły 27,0% wpływów z tytułu usług, natomiast z tytułu eksportu usług transportowych 26,0%. Udział wypłat z tytułu pozostałych usług w kwocie wydatków ogółem z tytułu usług był również najwyższy i wyniósł 58,7%. Wielkość rozchodów z tytułu podróży zagranicznych stanowiła 20,5%, natomiast z tytułu usług transportowych 20,7%. 1 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Rachunek bieżący i kapitałowy Tabela 1. Usługi (mln EUR) 2009 2010 I II III IV I II III IV Przychody 58 5 030 5 557 5 590 887 6 190 6 92 6 95 Usługi transportowe 1 70 1 71 1 57 1 75 1 382 1 67 1 769 1 811 Podróże zagraniczne 1 28 1 619 1 978 1 560 1 230 1 912 2 11 1 875 Pozostałe 1 79 1 90 2 032 2 285 2 275 2 60 2 582 3 268 Rozchody 3 777 155 831 535 306 5 16 5 975 6 20 Usługi transportowe 90 877 911 1 057 1 013 1 128 1 186 1 286 Podróże zagraniczne 933 1 319 1 892 1 119 1 12 1 596 2 171 1 27 Pozostałe 1 90 1 959 2 028 2 359 2 151 2 692 2 618 3 6 Saldo 771 875 726 1 055 581 77 517 750 Usługi transportowe 566 59 636 688 369 56 583 525 Podróże zagraniczne 351 300 86 1 88 316-30 601 Pozostałe -16-19 -7 12-88 -36-376 1 Wykres 8. Międzynarodowy handel usługami mln EUR 3 500,0 3 000,0 2 500,0 2 000,0 1 500,0 1 000,0 500,0 0,0-500,0-1 000,0 I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Saldo usług transportowych Saldo podróży Saldo pozostałych usług Saldo usług ogółem Wykres 9. Struktura przychodów i rozchodów usług Podróże zagraniczne Transport Prawne, księgowe i doradcze Architektoniczne Pomiędzy przedsiębiorstwami powiązanymi kapitałowo Pocztowe i telekomunikacyjne Budowlane Finansowe Podróże zagraniczne Transport Prawne, księgowe i doradcze Architektoniczne Pomiędzy przedsiębiorstwami powiązanymi kapitałowo Pocztowe i telekomunikacyjne Budowlane Finansowe Informatyczne Informatyczne Pozostałe Pozostałe Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za IV kwartał 2010 roku 15

Rachunek bieżący i kapitałowy 1.1.3.1. Usługi transportowe 1 Kwartalne saldo usług transportowych od wielu lat jest dodatnie. Podobnie było w IV kwartale 2010 r., kiedy to wyniosło 525 mln EUR, ale w stosunku do analogicznego kwartału ubiegłego roku zarejestrowano spadek o 163 mln EUR. Przychody z tytułu usług transportowych wyniosły 1.811 mln EUR, a rozchody 1.286 mln EUR. W porównaniu z IV kwartałem 2009 r. przychody zwiększyły się o 66 mln EUR, tj. o 3,8%, a rozchody o 229 mln EUR, tj. o 21,7%. Zmiany tych wielkości są dość silnie powiązane z wahaniami eksportu i importu towarów. Zarówno przychody, jak i rozchody z tytułu usług transportowych ogółem kształtowane są w największym stopniu przez transport samochodowy, który ma dominujące i wciąż rosnące znaczenie. W IV kwartale 2010 r. udział transportu samochodowego w usługach transportowych ogółem po stronie przychodów wynosił 58,9%, a po stronie rozchodów 5,2%. Poza transportem samochodowym najważniejsze typy usług transportowych to transport lotniczy, transport rurociągiem, morski i kolejowy oraz usługi wspomagające transport. Udział usług wspomagających transport w przychodach z tytułu usług transportowych ogółem w IV kwartale 2010 r. wyniósł 12,1%, transportu lotniczego 11,0%, rurociągowego 8,5%, kolejowego,9%, morskiego,1%. Po stronie rozchodów analizowany udział wyniósł odpowiednio: dla transportu morskiego 17,7%, lotniczego l5,0%, usług wspomagających 7,5%, kolejowego 7,2%, rurociągowego 6,%. 1.1.3.2. Podróże zagraniczne 1 W IV kwartale 2010 r. wydatki Polaków z tytułu wyjazdów zagranicznych wyniosły 1.27 mln EUR i w stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku wzrosły o 13,9% (155 mln EUR). W tym samym czasie cudzoziemcy przyjeżdżający do Polski, wydali 1.875 mln EUR. W stosunku do poprzedniego roku wydatki te wzrosły o 20,2% (315 mln EUR). Silniejszy wzrost przychodów niż wydatków z tytułu podróży wpłynął na poprawę dodatniego salda z 1 mln EUR w IV kwartale 2009 r. do 601 mln EUR w IV kwartale 2010 r. Analiza geograficzna wykazała, że w IV kwartale 2010 r. wydatki cudzoziemców z krajów Unii Europejskiej dokonane w Polsce stanowiły 58,7% przychodów z tytułu podróży zagranicznych. Wydatki Polaków na podróże zagraniczne do krajów Unii Europejskiej stanowiły natomiast 85,% ogółu wydatków z tytułu podróży zagranicznych. W analogicznym okresie poprzedniego roku udziały te wynosiły odpowiednio: 71,2% w przypadku cudzoziemców i 77,8% w przypadku Polaków. Zaobserwowana zmiana w udziałach oznacza, że w omawianym okresie wzrosło zainteresowanie Polaków wyjazdami do krajów Unii Europejskiej oraz znacząco wzrosły wydatki na podróże do Polski osób z krajów nienależących do Unii. Na tę zmianę największy wpływ miał głównie wzrost jednodniowych wizyt obywateli Ukrainy i Białorusi. 1.1.3.3. Pozostałe usługi W IV kwartale 2010 r. saldo pozostałych usług było ujemne i wyniosło 367 mln EUR. W porównaniu z IV kwartałem 2009 r. zmniejszyło się o 302 mln EUR. W omawianym kwartale wielkość przychodów z tytułu tych usług osiągnęła kwotę 3.268 mln EUR, kwota rozchodów natomiast ukształtowała się na poziomie 3.6 mln EUR. Obroty w zakresie pozostałych usług wykazały w badanym okresie bardzo wysoką dynamikę wzrostu przychody zwiększyły się o 3,0%, rozchody natomiast o 5,5% w stosunku do analogicznego okresu 2009 r. Wpłynęły na to głównie obroty z tytułu usług komputerowych i informatycznych, usługi związane z patentami, prawami autorskimi i opłatami licencyjnymi oraz w głównej mierze usługi z grupy pozostałych usług gospodarczych. Przychody z tytułu pozostałych usług gospodarczych, do której zalicza się między innymi usługi prawne w zakresie księgowości, zarządzania oraz public relations, usługi związane z reklamą, usługi naukowo-badawcze oraz usługi między przedsiębiorstwami powiązanymi 1 Opisywane dane zawierają szacunki wydatków Polaków pracujących krótkoterminowo za granicą. Szczegółowy opis nowej metody wyliczania dochodów z pracy, transferów prywatnych i związanych z nimi wydatków zamieszczono w Aneksie 1 opracowania Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za IV kwartał 2007 roku 16 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Rachunek bieżący i kapitałowy kapitałowo, wyniosły w IV kwartale 2010 r. 2.16 mln EUR, a rozchody 1.883 mln EUR. W stosunku do poprzedniego roku przychody i rozchody tej grupy usług wzrosły odpowiednio o,6% i 7,8%. W wyniku silniejszego wzrostu rozchodów dodatnie saldo tej grupy usług zmniejszyło się z 20 mln EUR w IV kwartale 2009 r. do 281 mln EUR w IV kwartale 2010 r. To właśnie silny wzrost tej grupy usług był głównym powodem wzrostu wartości obrotów z tytułu nabycia i sprzedaży pozostałych usług w IV kwartale 2010 r. Wpływy z tytułu usług prawnych i doradczych wyniosły w analizowanym okresie 373 mln EUR (wzrost o 50,%), wypłaty natomiast ukształtowały się na poziomie 511 mln EUR (zwiększyły się o 90,7%). Zdecydowanie silniejszy wzrost rozchodów wpłynął na wzrost ujemnego salda tych usług z minus 20 mln EUR w IV kwartale 2009 r. do minus 138 mln EUR w IV kwartale 2010 r. 1 Grupą usług, którą w ostatnich kilku kwartałach charakteryzuje wysokie tempo wzrostu zarówno w zakresie przychodów, jak i rozchodów są usługi między przedsiębiorstwami powiązanymi kapitałowo. Przychody z tytułu tych usług wzrosły z 85 mln EUR w IV kwartale 2009 r. do 371 mln EUR w IV kwartale 2010 r. Rozchody natomiast wzrosły odpowiednio z 82 mln EUR do poziomu 30 mln EUR. Saldo tych usług ukształtowało się ostatecznie w analizowanym kwartale na poziomie 31 mln EUR. Po stronie rozchodów w IV kwartale 2010 r. na uwagę zasługuje także istotny wzrost wpływów z tytułu usług badawczo-rozwojowych (o 16,3% w stosunku do IV kwartału 2009 r.). Wielkość obrotów z tego tytułu wyniosła w analizowanym okresie 133 mln EUR, podczas gdy rozchody wyniosły 2 mln EUR i w stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku wzrosły jedynie o 23,5%. Międzynarodowa wymiana usług informatycznych odnotowała istotny wzrost zarówno wielkości przychodów, jak i rozchodów. W badanym okresie kwota przychodów wyniosła 35 mln EUR (wzrost o 9,9%), rozchodów natomiast 28 mln EUR (wzrost o 165,8%). Saldo tych usług osiągnęło wielkość ujemną w kwocie 83 mln EUR. Charakterystycznym zjawiskiem, występującym od I kwartału 2010 r., jest systematyczne zmniejszanie się wielkości rozchodów z tytułu usług budowlanych. W IV kwartale 2010 r. mamy do czynienia z kontynuacją tego trendu. Wypłaty z tytułu usług, w stosunku do analogicznego okresu roku 2009, zmniejszyły się o 36,5% i osiągnęły wartość 16 mln EUR. 1.2. Dochody W IV kwartale 2010 r. saldo dochodów było ujemne i wyniosło 3.658 mln EUR. Ujemne saldo dochodów ukształtowało się na poziomie zbliżonym do osiągniętego w poprzednich kwartałach. Struktura przychodów i rozchodów była zbliżona do tej sprzed roku, zwiększeniu uległy dochody nierezydentów z tytułu inwestycji bezpośrednich i portfelowych. Obserwowane od kilku lat ujemne saldo dochodów jest zjawiskiem występującym nie tylko w Polsce, ale i w innych krajach regionu, które cechuje wysoka ujemna pozycja inwestycyjna. Ujemne saldo dochodów jest konsekwencją dużego zaangażowania zagranicznych inwestorów w daną gospodarkę i realizowania przez nich dochodów z tego tytułu, przy znacznie niższym poziomie zaangażowania rezydentów w inwestycje za granicą. Dochody nierezydentów zrealizowane w Polsce w IV kwartale 2010 r. wyniosły.998 mln EUR i w porównaniu z IV kwartałem 2009 r. wzrosły o 2 mln EUR, czyli o 9,3%. Przychody polskich podmiotów wyniosły 1.30 mln EUR i zwiększyły się o 13 mln EUR, tj. o 12,0%. Przychody z tytułu wynagrodzeń Polaków pracujących za granicą krócej niż 1 rok (krótkookresowych) wyniosły 72 mln EUR, co stanowiło 55,% całości przychodów. W porównaniu z poprzednim rokiem przychody te zmniejszyły się o 30 mln EUR. Rozchody z tytułu wynagrodzeń nierezydentów pracujących w Polsce krócej niż jeden rok osiągnęły wartość 268 mln EUR, co oznacza bardzo nieznaczny (o 8 mln EUR) wzrost w porównaniu z IV kwartałem 2009 r. Saldo wynagrodzeń pracowników było dodatnie i wyniosło 7 mln EUR. Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za IV kwartał 2010 roku 17

Rachunek bieżący i kapitałowy 1 Saldo dochodów z tytułu inwestycji bezpośrednich było ujemne i wyniosło 3.09 mln EUR. Przed rokiem saldo to również było ujemne i wyniosło 2.90 mln EUR. Dochody zagranicznych inwestorów bezpośrednich z tytułu ich zaangażowania kapitałowego w polskich podmiotach wyniosły 3.11 mln EUR i stanowiły 62,9% całości rozchodów. Na kwotę tę złożyły się: wypłacone dywidendy w wysokości 728 mln EUR, reinwestowane zyski 1.913 mln EUR oraz zapłacone odsetki od instrumentów dłużnych 500 mln EUR. Kwota rozchodów z tytułu dochodów nierezydentów od zagranicznych inwestycji bezpośrednich, w porównaniu z IV kwartałem 2009 r., wzrosła o 266 mln EUR, tj. o 9,3%. Wartość wypłaconych dywidend zmniejszyła się o 289 mln EUR, tj. o 28,%. Towarzyszył temu wynoszący 32,0% wzrost wartości reinwestowanych zysków (o 6 mln EUR). Wartość odsetek wypłacanych przez polskie podmioty zagranicznym inwestorom od udzielonych przez nich kredytów była wyższa o 91 mln EUR, tj. o 22,3%, niż w analogicznym okresie 2009 r. Dochody polskich podmiotów z tytułu ich inwestycji bezpośrednich za granicą wyniosły 7 mln EUR, przy czym kwota otrzymanych dywidend wyniosła 1 mln EUR, odsetki otrzymane od udzielonych kredytów osiągnęły wartość 119 mln EUR, natomiast kwota reinwestowanych zysków była ujemna i wyniosła 86 mln EUR. W analogicznym kwartale poprzedniego roku polscy inwestorzy bezpośredni ponieśli straty (przychody z tego tytułu były ujemne) wynoszące 29 mln EUR. Wykres 10. Dochody mln EUR 6 000 5 000 000 3 000 2 000 1 000 0-1 000-2 000-3 000-000 -5 000 I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV 200 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Przychody Rozchody Saldo W IV kwartale 2010 r. ujemne saldo dochodów z tytułu inwestycji portfelowych wyniosło 91 mln EUR. Przed rokiem saldo to było również ujemne i wynosiło 71 mln EUR. Dochody nierezydentów z tytułu inwestycji portfelowych dokonanych w Polsce wyniosły 963 mln EUR i w porównaniu z IV kwartałem 2009 r. wzrosły o 18 mln EUR, czyli o 18,6%. Wzrost dochodów był wynikiem zwiększenia zakupu przez nierezydentów polskich dłużnych papierów wartościowych, głównie obligacji skarbowych, nominowanych zarówno w złotych (wartość portfela tych obligacji wzrosła o blisko 60%), jak i w walutach obcych. Niemal dwukrotnemu obniżeniu uległa natomiast wartość dywidend, jakie nierezydenci otrzymali z tytułu inwestycji portfelowych w polskie papiery udziałowe. Powiększająco na wartość wypłat dochodów wpłynął słabszy niż przed rokiem kurs euro, co spowodowało, że kwota odsetek i dywidend, przeliczona na euro, uzyskała wyższą wartość. W IV kwartale 2010 r. udział wypłat dochodów z inwestycji portfelowych w całkowitej wartości rozchodów wyniósł 19,3%. Dochody polskich podmiotów z inwestycji portfelowych za granicą stanowiły, w omawianym okresie, 3,7% całości przychodów z tytułu dochodów i wyniosły 9 mln EUR. W analogicznym okresie 2009 r. dochody te były wyższe o 25 mln EUR. 18 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Rachunek bieżący i kapitałowy Tabela. 2 Dochody (mln EUR) 2009 2010 I II III IV I II III IV Przychody 1 172 1 359 1 509 1 197 1 107 1 370 1 58 1 30 Wynagrodzenia pracowników 536 85 1 007 772 517 863 980 72 Dochody z inwestycji bezpośrednich -8 5-53 -29 98 19 51 7 Dochody z inwestycji portfelowych 11 115 128 7 72 51 62 9 Dochody z pozostałych inwestycji 530 385 27 380 20 37 55 502 Rozchody 3 8 835 190 57 3 836 598 5 052 998 Wynagrodzenia pracowników 202 232 23 260 238 27 267 268 Dochody z inwestycji bezpośrednich 1 80 3 21 2 839 2 875 2 338 2 991 3 17 3 11 Dochody z inwestycji portfelowych 672 752 79 815 788 76 1 058 963 Dochody z pozostałych inwestycji 770 610 629 62 72 596 580 626 Saldo -2 312-3 76-2 681-3 377-2 729-3 228-3 50-3 658 Wynagrodzenia pracowników 33 622 76 512 279 616 713 7 Dochody z inwestycji bezpośrednich -1 88-3 236-2 892-2 90-2 20-2 972-3 096-3 09 Dochody z inwestycji portfelowych -558-637 -351-71 -716-713 -996-91 Dochody z pozostałych inwestycji -20-225 -202-2 -52-159 -125-12 1 W IV kwartale 2010 r. saldo dochodów od pozostałych inwestycji było ujemne i wyniosło 12 mln EUR. W porównaniu z analogicznym okresem 2009 r. saldo to poprawiło się o 120 mln EUR. Dochody rezydentów od pozostałych inwestycji (przychody) wyniosły 502 mln EUR, z czego zdecydowaną większość stanowiły przychody NBP z tytułu oficjalnych aktywów rezerwowych. Dochody nierezydentów od pozostałych inwestycji (głównie odsetki od kredytów zapłacone przez polskie przedsiębiorstwa) osiągnęły wartość 626 mln EUR. 1.3. Transfery bieżące i kapitałowe Począwszy od 2007 r. saldo transferów bieżących i kapitałowych utrzymuje się na stabilnym wysokim poziomie. W IV kwartale 2010 r. osiągnęło ono jedną z największych wartości w ostatnich latach i wynosiło 3.152 mln EUR. W stosunku do IV kwartału 2009 r. wzrosło o 1.108 mln EUR. W IV kwartale 2010 r. saldo transferów bieżących wyniosło 293 mln EUR i było niższe o 22 mln EUR w porównaniu z IV kwartałem 2009 r. Na saldo to złożyły się ujemne saldo transferów sektora rządowego w wysokości 575 mln EUR, wynikające głównie z rozliczeń z Unią Europejską oraz dodatnie saldo transferów pozostałych sektorów w wysokości 868 mln EUR. Wśród transferów pozostałych sektorów najważniejszym składnikiem są przekazy zarobków z tytułu pracy za granicą. Bilans płatniczy Rzeczypospolitej Polskiej za IV kwartał 2010 roku 19

Rachunek bieżący i kapitałowy Środki przekazane do kraju z tytułu pracy Polaków za granicą 1 W poszczególnych kwartałach 2010 r. środki napływające do kraju z tytułu pracy Polaków za granicą kształtowały się na zbliżonym poziomie osiągniętym w 2009 r. W IV kwartale 2010 r. wielkość środków przekazanych do kraju przez pracowników zarówno długo-, jak i krótkookresowych wyniosła 983 mln EUR. Tradycyjnie dominowały przekazy Polaków zatrudnionych w Wielkiej Brytanii, Irlandii i Niemczech. Środki przekazane do kraju z tytułu pracy Polaków za granicą (mln EUR) 2009 2010 I II III IV I II III IV Wynagrodzenia pracowników 536 85 1 007 772 517 863 980 72 Podatki -80-12 -16-112 -76-125 -11-107 Wydatki pracowników sezonowych -182-292 -3-26 -176-295 -336-25 i przygranicznych Przekazy zarobków 700 679 636 613 678 686 666 602 Środki przekazywane do Polski 97 1 117 1 153 1 009 93 1 129 1 169 983 W statystyce bilansu płatniczego informacje o dochodach, uzyskiwanych z tytułu pracy w innym kraju, ujmowane są w dwóch pozycjach: wynagrodzenia pracowników (ujmowane w pozycji dochody) i przekazy zarobków (ujmowane w pozycji transfery prywatne). Pierwsza z tych kategorii, czyli wynagrodzenia pracowników to w całości wynagrodzenia z tytułu pracy osiągane przez Polaków pracujących za granicą krócej niż rok. Przekazy zarobków to część wynagrodzeń przekazywana do rodzin w kraju przez osoby pracujące za granicą dłużej niż rok, które swoje centrum zainteresowania ekonomicznego mają w kraju będącym miejscem ich pracy. Dodatnie saldo rachunku kapitałowego w IV kwartale 2010 r. wyniosło 2.859 mln EUR i było wyższe o 1.130 mln EUR od salda uzyskanego w analogicznym okresie 2009 r. W III kwartale 2010 r. kwota przychodów wyniosła 3.111 mln EUR. Prawie 97% tej kwoty stanowiły środki otrzymane przez Polskę z Unii Europejskiej (3.015 mln EUR). Rozchody w wysokości 252 mln EUR stanowiły transfery środków z tytułu zakupu patentów, licencji i znaków towarowych. 20 N a r o d o w y B a n k P o l s k i