WYMAGANIA EDUKACYJNE Z PRZYRODY KL. V Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca) Wymagania podstawowe (ocena dostateczna) Wymagania rozszerzające (ocena dobra) Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra) Wymagania wykraczające (ocena celująca) Dział 1. Odkrywamy tajemnice map Uczeń: wykonuje pomiary przedmiotów w celu narysowania ich planów ; wykonuje rysunek przedmiotu w podanej skali; wyjaśnia, co to jest plan obszaru; wykonuje pomiary długości i szerokości boiska w celu narysowania planu; oblicza odległość na planie lub mapie za pomocą podziałki liniowej, wykorzystując kroczek cyrkiel lub linijkę ; szacuje odległość od miejsca obserwacji do wskazanego obiektu; wykorzystując informacje Uczeń: oblicza wymiary przedmiotu w skali 1:10 ; wyjaśnia, co to jest podziałka liniowa ; potrafi korzystać z podziałki liniowej; wyjaśnia, co to jest mapa ; odczytuje skale planu najbliższej okolicy; oblicza wymiary boiska w skali 1:100; oblicza odległość rzeczywistą za pomocą skali liniowej, wykorzystując kroczek, cyrkiel lub linijkę; oblicza odległość rzeczywistą na planie lub mapie za pomocą skali liniowej, wykorzystując nitkę wyjaśnia pojęcia: wysokość Uczeń: wyjaśnia, co to jest plan przedmiotu ; oblicza wymiary przedmiotu w różnych skalach, np. 1:5; 1:20; 1:50; porównuje ilość informacji zawartych na mapach wykonanych w różnych skalach; oblicza wymiary boiska w skali 1:500; rysuje plan boiska szkolnego; wyjaśnia, kiedy do obliczenia odległości użyjemy kroczka, a kiedy nitki ; oblicza odległości na planie i mapie za pomocą skali liniowej, wykorzystując kroczek, cyrkiel lub linijkę oraz nitkę ; wyjaśnia pojęcie poziomica; odczytuje Uczeń: wyjaśnia, co to jest skala; zapisuje skalę różnymi sposobami; porównuje skale planów i map; wyjaśnia związek odległości na mapie z zastosowaną skalą (większa, mniejsza); sporządza legendę planu boiska i zapisuje skalę w postaci liczbowej, mianowanej, podziałki liniowej; oblicza rzeczywiste odległości między wskazanymi miastami, korzystając z podziałki liniowej; oblicza wymiary rzeczywiste obiektów, mając podane ich wymiary w skali i skalę; Uczeń: przelicza skale planów i map; oblicza odległość na planie i mapie za pomocą skali liczbowej lub mianowanej; sporządza plan terenu (działki, fragmentu osiedla, drogi do szkoły, fragmentu boiska) na papierze formatu A4, dobierając odpowiednią skalę; oblicza różnicę wysokości między najwyżej i najniżej położonymi punktami na terenie Polski, Europy i świata; porównuje zakres informacji zawartych na mapie hipsometrycznej 1
zawarte w podręczniku bezwzględna, wysokość przybliżoną wysokość punktu wyjaśnia pojęcie mapa i ogólnogeograficznej; odczytuje wartość wysokości względna; zapisuje wysokość położonego między poziomicowa; omawia, jak względnej i bezwzględnej; bezwzględną; odczytuje poziomicami ; odczytuje z mapy powstaje mapa poziomicowa; wymienia rodzaje wzniesień; wysokość punktu położonego poziomicowej wysokość podaje przykłady informacji, szacuje wysokość budynku na poziomicy; rozróżnia rodzaje względną ; rozróżnia rodzaje które można odczytać z mapy szkoły, mając podaną wzniesień ; szacuje wysokość zagłębień ; szacuje wysokość poziomicowej; rozpoznaje na przybliżoną wysokość jednej budynków kilkupiętrowych; drzewa, za pomocą metody mapie poziomicowej formy kondygnacji; na podstawie omawia barwy stosowane na cienia; wyjaśnia pojęcie barwy terenu ; omawia ukształtowanie legendy przyporządkowuje mapach hipsometrycznych; hipsometryczne ; klasyfikuje terenu na podstawie mapy barwy hipsometryczne do wskazuje formy terenu na wypukłe formy terenu, poziomicowej; szacuje odpowiadających im form mapie ogólnogeograficznej; wykorzystując przedziały wysokość względną pagórka, ukształtowania powierzchni; odczytuje na mapie wysokości wysokości; wyjaśnia pojęcie wykorzystując informację o wskazuje na mapie bezwzględne gór; mapa ogólnogeograficzna; swoim wzroście; wyjaśnia ogólnogeograficznej miasta wskazuje na mapie pojęcie: mapa hipsometryczna; wojewódzkie, inne miasta, ogólnogeograficznej obiekty klasyfikuje wypukłe i wklęsłe rzeki, jeziora; wymienione w legendzie mapy; formy terenu, wykorzystując przedziały wysokości ; na podstawie informacji zawartych na mapie charakteryzuje wybrany fragment terenu, uwzględniając ukształtowanie powierzchni oraz składniki przyrody i wytwory człowieka; Dział 2. Poznajemy naszą ojczyznę i inne kraje europejskie 2
omawia rolę w kształtowaniu wymienia siły kształtujące omawia rolę sił zewnętrznych w omawia działalność lodowca powierzchni ziemi przez powierzchnię ziemi; podaje kształtowaniu powierzchni działanie sił zewnętrznych i na obszarze Polski; wybraną siłę zewnętrzną; przykłady wpływu człowieka na ziemi; omawia dowolny pas wewnętrznych; pokazuje na szacuje, które pasy pokazuje na mapie pasy zmiany zachodzące na ukształtowania powierzchni mapie krainy, które tworzą ukształtowania powierzchni ukształtowania powierzchni powierzchni ziemi; wyjaśnia, na Polski; charakteryzuje pas poszczególne pasy Polski zajmują największą i Polski; odczytuje z mapy nazwy czym polega pasowość ukształtowania powierzchni, w ukształtowania powierzchni najmniejszą powierzchnię; krain tworzących wybrany pas ukształtowania powierzchni którym położone jest jego Polski; na podstawie opisu omawia, w jaki sposób ukształtowania powierzchni Polski; wymienia nazwy pasów miejsce zamieszkania; pokazuje rozpoznaje pas ukształtowania powstają bagna; Polski; pokazuje na mapie Wisłę ukształtowania powierzchni na mapie główne dopływy powierzchni Polski; pokazuje na wyjaśnia, dlaczego od źródła do ujścia; pokazuje na Polski; pokazuje najwyżej Wisły i Odry; pokazuje na mapie mapie dorzecze Wisły i Odry; niekorzystne jest sadzenie mapie jeziora; odczytuje nazwy i najniżej położone miejsca w jeziora zaporowe; pokazuje na wyjaśnia, w jakich celach lasów jednogatunkowych; wskazanych jezior; wymienia Polsce; pokazuje na mapie Odrę mapie największe obszary tworzy się sztuczne zbiorniki prezentuje informacje na przykłady drzew iglastych i od źródła do ujścia; wymienia bagienne w Polsce; wyjaśnia, wodne; omawia zmiany temat najgroźniejszych liściastych rosnących w polskich typy zbiorników wodnych dlaczego najwięcej jezior lesistości Polski na przestrzeni szkodników lasów Polski; lasach; wymienia nazwę występujących w Polsce ; występuje w północnej Polsce; dziesięciu wieków; uzasadnia omawia sposób sprawowania województwa, powiatu, gminy, pokazuje na mapie naturalne wyjaśnia, dlaczego konieczność podziału władzy na terenie w której mieszka; pokazuje na zbiorniki wodne, takie jak rozmieszczenie lasów w Polsce administracyjnego kraju; województwa, powiatu, gminy; mapie województwo i powiat, jeziora polodowcowe, górskie jest nierównomierne; pokazuje analizuje informacje (wykres) przygotowuje informacje na w którym mieszka; pokazuje polodowcowe, przybrzeżne; na mapie największe i dotyczące liczby mieszkańców temat podziału Polskę na mapie Europy pokazuje na mapie położenie najmniejsze województwo; w poszczególnych administracyjnego Polski, i świata; pokazuje na mapie największych obszarów leśnych odczytuje z mapy nazwy województwach; analizuje uwzględniając np.: największe kraje sąsiadujące z Polską; w Polsce; wymienia jednostki województw sąsiadujących z informacje (wykresy) dotyczące i najmniejsze jednostki wymienia przynajmniej trzy podziału administracyjnego tym, w którym mieszka; powierzchni i liczby administracyjne, województwa kraje sąsiadujące z Polską; Polski; omawia położenie Polski wymienia nazwy stolic krajów mieszkańców wybranych najmniej i najbardziej odczytuje z mapy nazwy stolic w Europie; wymienia nazwy sąsiadujących z Polską; krajów europejskich; zaludnione, województwa tych krajów, główne rzeki, krajów sąsiadujących z Polską; charakteryzuje kraje przygotowuje prezentację na najmniej i najbardziej 3
główne miasta; wymienia 3 4 charakteryzuje jeden kraj sąsiadujące z Polską; wyjaśnia, temat krajów sąsiadujących z zurbanizowane itp.; wskazuje największe kraje Unii sąsiadujący z Polską; wymienia w jakim celu państwa UE Polską; podaje przykłady na mapie skrajne punkty Europejskiej; rozpoznaje cele Unii Europejskiej; podaje podejmują wspólne działania; działań UE mających na celu Europy (najbardziej wysunięte symbole UE (flaga, hymn, trzy przykłady praw, jakie mają wyjaśnia, czym jest strefa wsparcie krajów słabiej na: północ, południe, zachód i waluta); odczytuje z mapy obywatele UE; prezentuje jedno Schengen; charakteryzuje trzy rozwiniętych; przygotowuje wschód; przygotowuje nazwy stolic trzech państw państwo należące do Unii wybrane kraje Unii prezentację na temat informacje: na temat państw należących do Unii Europejskiej, Europejskiej; Europejskiej; wybranych krajów Unii europejskich, uwzględniając główne rzeki, główne miasta; Europejskiej; np.: największe i najmniejsze państwa, państwa najmniej i najbardziej zaludnione itp.; przedstawia sylwetki dwóch Polaków działających we władzach Unii Europejskiej; prezentuje informacje na temat terytoriów zamorskich wybranych państw europejskich; Dział 3. Poznajemy sposoby ochrony przyrody wymienia rodzaje wymienia źródła wyjaśnia, dlaczego lokalne wyjaśnia, dlaczego przygotuje informacje na zanieczyszczeń środowiska; zanieczyszczeń; podaje zanieczyszczenia mogą zanieczyszczenie środowiska temat zagrożeń lokalnego wyjaśnia, dlaczego opadające przykłady miejsc, w których stanowić zagrożenie dla jest groźne dla wszystkich środowiska; przedstawia idee pyły są szkodliwe dla powstają trujące pyły i gazy; odległych obszarów; podaje organizmów; omawia sposób akcji służących ochronie 4
środowiska; wymienia źródła wyjaśnia, dlaczego nie należy przykłady zagrożenia powstawania kwaśnych przyrody; przygotowuje zanieczyszczeń gleby i wody; uprawiać ziemi i wypasać bydła środowiska wynikające z opadów; omawia sposób informacje na temat lokalnych wyjaśnia, co to są dzikie w pobliżu ruchliwych tras rozwoju transportu powstawania smogu; działań służących ochronie składowiska śmieci; podaje 2 3 komunikacyjnych; wymienia samochodowego; wyjaśnia, dlaczego ścieki mogą środowiska; przygotowuje przykłady działań lokalnych źródła powstawania ścieków; wyjaśnia, dlaczego ścieki stanowić zagrożenie dla informacje na temat obszarów służących ochronie przyrody; wyjaśnia, dlaczego wysypiska stanowią zagrożenie dla zdrowia człowieka; uzasadnia i obiektów chronionych wymienia 2 3 formy ochrony stanowią zagrożenie dla środowiska; wyjaśnia pojęcie potrzebę racjonalnego uwzględniając np.: największe i przyrody w Polsce; podaje 2 3 środowiska; podaje przykłady bogactwa przyrody; wykorzystywania bogactw najmniejsze obszary, najstarsze przykłady ograniczeń bogactw przyrody wymienia działania człowieka przyrody; podaje przykłady i najmłodsze, obejmujące obowiązujących na obszarach wykorzystywanych przez służące ochronie przyrody; unieszkodliwiania ochroną największą i chronionych; wyjaśnia, na czym człowieka; podaje 2 3 wyjaśnia cel ochrony przyrody; zanieczyszczeń przez przyrodę; najmniejszą liczbę gatunków polega ochrona całkowita; przykłady działań człowieka wyjaśnia, co to są rezerwaty wskazuje różnice między itp.; przygotowuje informacje rozpoznaje rośliny chronione, służących ochronie przyrody; przyrody; wyjaśnia, na czym parkiem narodowym a parkiem na temat najstarszego parku które może spotkać wyjaśnia, co to są parki polega ścisła i częściowa krajobrazowym; narodowego na świecie; w najbliższej okolicy; narodowe; podaje przykłady ochrona danego obszaru; przygotowuje prezentację o przygotowuje informacje na rozpoznaje zwierzęta obiektów chronionych; omawia podaje przykłady organizmów wybranym obszarze lub temat okresów ochronnych chronione, które może spotkać sposób zachowania się na objętych ochroną częściową; obiekcie chronionym kilku gatunków ssaków (np. w najbliższej okolicy; obszarach chronionych; porównuje zasady ochrony leżącym na terenie sarny, dzika) i ryb; wykonuje wybrane czynności ścisłej i częściowej; województwa; przygotowuje informacje na zgodnie z poleceniem ochrona częściowa; rozpoznaje wykonuje wszystkie czynności temat osobliwości nauczyciela; wybrane gatunki roślin zgodnie z instrukcją; ochrona gatunkowa; przyrodniczych regionu; chronionych; rozpoznaje podejmuje dodatkowe wybrane gatunki zwierząt czynności, uzasadnia ich chronionych; celowość; wykonuje wybrane czynności zgodnie z instrukcją; 5
Dział 4. Poznajemy krajobrazy nizin rozpoznaje na zdjęciach rodzaje wymienia rodzaje krajobrazów; wyjaśnia pojęcie krajobraz; podaje przykłady działalności wskazuje pozytywne i krajobrazów; podaje przykłady podaje przykłady krajobrazów wymienia składniki, które człowieka skutkujące negatywne skutki krajobrazu naturalnego; określa kulturowych; wskazuje w należy uwzględnić, opisując przekształcaniem krajobrazu; przekształcenia (lub nie) rodzaj krajobrazu najbliższej krajobrazie najbliższej okolicy krajobraz; omawia cechy opisuje krajobraz najbliższej krajobrazu najbliższej okolicy; okolicy; pokazuje na mapie składniki, które są wytworami krajobrazu kulturowego; okolicy; wyjaśnia, dlaczego przygotowuje informacje na Polski, Europy, świata Morze człowieka; wyjaśnia pojęcie wskazuje w krajobrazie Morze Bałtyckie należy do mórz temat połowów ryb w Morzu Bałtyckie; pokazuje na mapie morze śródlądowe; podaje najbliższej okolicy składniki chłodnych; charakteryzuje Bałtyckim; omawia sposób pas pobrzeży; pokazuje na przykłady organizmów naturalne; wyjaśnia pojęcie rozmieszczenie organizmów powstawania bryzy; mapie jeziora przybrzeżne; występujących w Morzu cieśnina; wyjaśnia, dlaczego żyjących w Morzu Bałtyckim, przygotowuje informacje na rozpoznaje na zdjęciu typ Bałtyckim; rozpoznaje wybrane Morze Bałtyckie jest morzem uwzględniając głębokość i temat atrakcji turystycznych wybrzeża; pokazuje na mapie gatunki ptaków żyjących nad słabo zasolonym; podaje zasolenie; omawia, w jaki Gdyni i Sopotu; przygotowuje Żuławy Wiślane; pokazuje na Morzem Bałtyckim; przykłady organizmów sposób powstały jeziora informacje na temat mapie 3 4 miejscowości omawia cechy wybrzeża samożywnych występujących w przybrzeżne; omawia, w jaki osobliwości przyrodniczych turystyczne i wypoczynkowe; niskiego i wybrzeża wysokiego; Morzu Bałtyckim; wyjaśnia sposób Wisła kształtowała wybranego pojezierza; pokazuje na mapie Gdańsk; wyjaśnia pojęcie wydmy; pojęcie wydmy ruchome; krajobraz Żuław; wyjaśnia, odszukuje na mapie pokazuje na mapie Pojezierze omawia sposób dlaczego obserwujemy cofanie geometryczny środek Polski; Mazurskie; pokazuje na mapie gospodarowania na niszcząca działalność morza; się wybrzeża wysokiego; przygotowuje notatkę prasową największe i najgłębsze jezioro pobrzeżach; posługując się opisuje wybrzeże wysokie; prezentuje (np. na osi czasu) zachęcającą do odwiedzenia Polski; pokazuje na mapie pas planem, wymienia atrakcje wyjaśnia pojęcie depresja; dzieje Gdańska od X w. do Warszawy; przygotowuje Nizin Środkowopolskich; turystyczne Gdańska; omawia wygląd współczesnego czasów współczesnych; informacje na temat rzadkich wymienia dwie cechy wymienia cechy krajobrazu Gdańska; opisuje krajobraz wymienia siłę, która gatunków występujących w krajobrazu nizinnego; pokazuje pojezierzy; pokazuje na mapie Pojezierza Suwalskiego; ukształtowała krajobraz parkach narodowych pasa na mapie Nizinę Mazowiecką; Krainę Wielkich Jezior wskazuje składniki krajobrazu pojezierzy; wyjaśnia, w jaki pobrzeży i pasa pojezierzy; 6
wymienia dwie cechy Mazurskich; naturalnego na Nizinach sposób kształtował się krajobrazu wielkomiejskiego; pokazuje na mapie największe Środkowopolskich; opisuje krajobraz pojezierzy; omawia pokazuje na mapie Warszawę: obszary leśne Nizin krajobraz Niziny Mazowieckiej; osobliwości przyrodnicze Krainy wymienia trzy zabytki, które Środkowopolskich; opisuje opisuje krajobraz wielkomiejski; Wielkich Jezior Mazurskich; warto obejrzeć, będąc w krajobraz nizinny; pokazuje na proponuje trasę wycieczki po planuje wycieczkę po Pojezierzu Warszawie; pokazuje na mapie mapie inne miasta, w których Warszawie; charakteryzuje Mazurskim lub Pojezierzu parki narodowe w pasie dominuje krajobraz wybrany park narodowy z pasa Suwalskim; omawia zmiany, pobrzeży i pasie pojezierzy; wielkomiejski; posługując się pobrzeży lub pasa pojezierzy; jakie zaszły w krajobrazie Nizin rozpoznaje symbole dwóch z planem, wymienia atrakcje rozpoznaje symbole parków Środkowopolskich; podaje tych parków; pokazuje na turystyczne Warszawy; narodowych pasa pobrzeży i przykłady występujących na mapie parki narodowe pasa omawia wybrany park pasa pojezierzy; charakteryzuje Nizinach Mazowieckich Nizin Środkowopolskich ; narodowy z pasa pobrzeży lub wybrany park narodowy pasa składników krajobrazu rozpoznaje symbole dwóch z pasa pojezierzy; Nizin Środkowopolskich; naturalnego i kulturowego; tych parków; omawia wybrany park rozpoznaje symbole parków omawia zmiany zachodzące w narodowy pasa Nizin narodowych pasa Nizin krajobrazie wielkomiejskim Środkowopolskich; Środkowopolskich; Warszawy; proponuje tematyczną wycieczkę po Warszawie; charakteryzuje parki narodowe pobrzeży i pojezierzy; wyjaśnia, dlaczego Puszczę Białowieską nazywamy lasem pierwotnym ; Dział 5. Poznajemy krajobrazy wyżyn pokazuje na mapie Polski pas wymienia cechy krajobrazu podaje przyczyny omawia proces przekształcania podaje przykłady wpływu wyżyn i Wyżynę Śląską; miejsko-przemysłowego; przekształcenia krajobrazu krajobrazu Wyżyny Śląskiej z środowiska na zdrowie ludzi; 7
odczytuje z mapy nazwy miast podaje przykłady wpływu naturalnego Wyżyny Śląskiej w naturalnego w miejsko- wymienia różne postaci, w leżących na Wyżynie Śląskiej; na rozwoju przemysłu na stan krajobraz miejsko- przemysłowy; podaje przykłady jakich węgiel występuje podstawie zdjęcia wymienia środowiska; pokazuje na mapie przemysłowy; podaje przykłady zmian w środowisku w skorupie ziemskiej i omawia charakterystyczne cechy Polski Prądnik i Ojców; omawia działań człowieka służących spowodowanych działalnością sposób ich wykorzystania; na krajobrazu miejsko- tryb życia nietoperzy; wymienia poprawie stanu środowiska; człowieka; wyjaśnia pojęcie podstawie dodatkowych źródeł przemysłowego Wyżyny charakterystyczne cechy wymienia cechy krajobrazu krasowienia; opisuje wygląd opisuje historię jednego Śląskiej; pokazuje na mapie krajobrazu Wyżyny Lubelskiej; krasowego; wyjaśnia, w jaki jaskini krasowej; wymienia z zamków położonych na Polski Wyżynę Krakowsko- pokazuje na mapie główne sposób powstają jaskinie; przyczyny różnorodności świata Szlaku Orlich Gniazd ; Częstochowską; na podstawie miasta Wyżyny Lubelskiej; omawia cechy suchorośli; roślin Wyżyny Krakowsko- proponuje plan wycieczki po zdjęcia wymienia 2 3 cechy wymienia główne wydarzenia uzasadnia, że Wyżyna Częstochowskiej; omawia Wyżynie Lubelskiej; charakteryzujące nietoperze; z historii Krakowa; wskazuje na Krakowsko-Częstochowska jest czynniki, dzięki którym na przygotowuje prezentację na pokazuje na mapie Polski planie miasta główne zabytki atrakcyjna turystycznie; Wyżynie Lubelskiej intensywnie temat Ołtarza Wita Stwosza w Wyżynę Lubelską; rozpoznaje Krakowa; opisuje dowolny wyjaśnia, w jaki sposób rozwinęło się rolnictwo; opisuje kościele Mariackim; rośliny uprawiane na Wyżynie zabytek Krakowa; podaje powstają wąwozy; omawia, atrakcje turystyczne wybranego omawia wpływ turystyki na Lubelskiej; pokazuje na mapie przykłady 2 3 zwierząt żyjących wykorzystując mapę, położenie miasta leżącego na Wyżynie przyrodę parków narodowych; Polski Kraków; rozpoznaje na w Ojcowskim PN; podaje Krakowa; zaznacza na osi czasu Lubelskiej; wyjaśnia pojęcie przygotowuje informacje na zdjęciach 2 3 zabytki Krakowa; przykłady 2 3 zwierząt żyjących główne wydarzenia z historii kotlin podkarpackich; omawia temat rzadkich gatunków pokazuje na mapie parki w Roztoczańskim PN; Krakowa; omawia osobliwości wkład wybranych władców roślin i zwierząt występujących narodowe chroniące obszary Wawelu; opracowuje plan w rozwój Krakowa; opracowuje w omawianych parkach wyżynne; rozpoznaje symbole zwiedzania Rynku Głównego plan wycieczki po Starym narodowych; omawianych parków w Krakowie; opisuje roślinność Mieście i po Kazimierzu narodowych; Ojcowskiego PN; opisuje w Krakowie; uzasadnia krajobraz Roztoczańskiego PN; celowość utworzenia Ojcowskiego PN i Roztoczańskiego PN; 8
Dział 6. Poznajemy krajobrazy gór pokazuje na mapie Polski Góry pokazuje na mapie Polski wyjaśnia, jak powstały wymienia czynniki zewnętrzne, na podstawie dodatkowych Świętokrzyskie; pokazuje na Łysogóry; wymienia trzy cechy gołoborza; opisuje krajobraz które ukształtowały krajobraz źródeł wiedzy przygotowuje mapie Polski Sudety i Karpaty; krajobrazu Karkonoszy; Gór Świętokrzyskich ; Gór Świętokrzyskich; informacje na temat na podstawie obserwacji przyporządkowuje nazwy do pokazuje na mapie Polski porównuje krajobraz Sudetów z historycznych przyczyn okazów skał wymienia po dwie zaprezentowanych okazów skał; Kotlinę Jeleniogórską i Kotlinę krajobrazem Gór wycinania lasów w Górach cechy skał występujących pokazuje na mapie Polski Rysy Kłodzką; opisuje krajobraz Świętokrzyskich; charakteryzuje Świętokrzyskich; na podstawie w górach (np. granitu najwyższy szczyt polskiej Karkonoszy; pokazuje na mapie skały występujące w górach; dodatkowych źródeł i piaskowca); pokazuje na części Tatr Wysokich; wymienia Polski pasma górskie tworzące omawia formy skalne informacji prezentuje atrakcje mapie Polski Tatry; na 2 3 cechy krajobrazu Karpaty; pokazuje na występujące w Tatrach turystyczne Karkonoszy; podstawie zdjęcia wymienia2 3 wysokogórskiego; wyjaśnia, mapie Tatr Tatry Wysokie Wysokich; wymienia nazwy na podstawie dodatkowych cechy krajobrazu dlaczego w wyższych partiach i Tatry Zachodnie; wymienia dużych tatrzańskich jezior, źródeł informacji przygotowuje wysokogórskiego; gór dłużej zalega śnieg; cechy krajobrazu jaskiń i dolin; porównuje opis miejsc, które warto wymienia 2 3 cechy porównuje roślinność regla wysokogórskiego; krajobraz Tatr Wysokich zobaczyć będąc tatrzańskiej pogody; podaje dolnego i regla górnego; wyjaśnia, dlaczego roślinność w z krajobrazem Tatr Zachodnich; w Tatrach; opracowuje spis nazwy pięter roślinności wymienia nazwy parków górach jest rozmieszczona omawia cechy wiatru halnego i zasad, których należy w Tatrach; omawia wybrane narodowych położonych piętrowo; oblicza temperaturę jego wpływ na warunki przestrzegać, wybierając się piętro roślinności w Tatrach; w Górach Świętokrzyskich, powietrza na szczytach, znając pogodowe w Tatrach ; w góry; przygotowuje pokazuje na mapie Polski parki Sudetach i Karpatach; wymienia temperaturę powietrza u charakteryzuje piętra informacje na temat rzadkich narodowe w Górach 2 3 osobliwości wybranego podnóża gór; charakteryzuje roślinności w Tatrach; omawia gatunków roślin i zwierząt, Świętokrzyskich, Sudetach i parku narodowego; podaje po wybrany park narodowy; cechy budowy roślin żyjących w omawianych Karpatach; rozpoznaje symbole dwa przykłady organizmów z poszczególnych pięter parkach narodowych; omawianych parków chronionych w poznanych umożliwiające im życie na danej 9
narodowych; parkach narodowych; wysokości; charakteryzuje parki narodowe Gór Świętokrzyskich i Sudetów; Dział 7. Odkrywamy tajemnice świata roślin i grzybów wskazuje na planszy części ciała omawia budowę zewnętrzną wyjaśnia związek budowy omawia proces rozmnażania się omawia budowę komórki mchu; wymienia miejsca mchu; omawia znaczenie mchów ze sposobem mchów przez zarodniki; omawia roślinnej; omawia rolę występowania mchów; mchów w przyrodzie; pobierania przez nie wody; rolę poszczególnych części ciała wybranych struktur wymienia grupy paprotników omawia budowę zewnętrzną podaje przykłady mchu; wyjaśnia, dlaczego mchy komórkowych; (paprocie, skrzypy, widłaki); paproci; dokumentuje wykorzystywania mchów przez nazywamy organizmami na podstawie dodatkowych wymienia miejsca obserwację zarodni człowieka; podaje przykłady pionierskimi; wskazuje cechy źródeł informacji omawia występowania paprotników; i zarodników paproci; znaczenia paprotników; wspólne w procesie sposób powstania węgla rozpoznaje przedstawicieli na okazach naturalnych omawia budowę zewnętrzną rozmnażania mchów kamiennego; przygotowuje paprotników; opisuje miejsca wskazuje poznane części ciała skrzypów; omawia budowę i paprotników; wskazuje cechy informacje na temat występowania mchów i roślin; rozpoznaje nasiona kilku zewnętrzną widłaków; wspólne paproci, skrzypów i chronionych gatunków paprotników; rozpoznaje wybranych roślin nasiennych; wskazuje położenie zarodni widłaków; rozpoznaje paprotników; przygotowuje wybranych przedstawicieli podaje 3 4 przykłady znaczenia u obserwowanych roślin; obserwowane mchy informacje na temat roślin mchów, paproci, skrzypów, roślin nasiennych w przyrodzie dokumentuje prowadzone i paprotniki, posługując się nasiennych, uwzględniając np. widłaków; pokazuje na planszy i dla gospodarki człowieka; obserwacje; wyjaśnia pojęcie atlasem roślin; rozpoznaje typy najstarsze rośliny, największe, organy rośliny nasiennej; wskazuje cechy budowy rośliny nasienne; wyjaśnia kwiatostanów; omawia wady najmniejsze, itp. ; 10
wymienia trzy przykłady pozwalające odróżnić od siebie pojęcia: rośliny nagonasienne i i zalety rozmnażania się przez przygotowuje dokumentację znaczenia roślin nasiennych; wybrane rośliny nagonasienne; okrytonasienne; omawia zarodniki i nasiona; fotograficzną (lub prezentację na podstawie obserwacji wskazuje cechy budowy występowanie roślin wyszukuje rośliny multimedialną) pt. Rośliny wskazuje dwie cechy rośliny pozwalające odróżnić od siebie nasiennych na Ziemi; okrytonasienne posiadające nasienne rosnące w najbliższej nagonasiennej; na podstawie wybrane rośliny porównuje położenie nasion u poznane na lekcji typy okolicy ; obserwacji wskazuje dwie cechy okrytonasienne; roślin nagonasiennych kwiatostanów; rozpoznaje typy podaje przykłady przekształceń rośliny okrytonasiennej; podaje przykłady roślin i okrytonasiennych; wskazuje kwiatostanów wskazane przez łodygi; podaje przykłady rozpoznaje 2 3 rośliny mających pędy podziemne; na okazach naturalnych roślin nauczyciela; wykorzystywania łodyg roślin nagonasienne; rozpoznaje 2 3 omawia rolę łodygi; na nago- i okrytonasiennych omawia sposób przewodzenia nasiennych przez człowieka; rośliny okrytonasienne; podstawie obserwacji przekroju położenie kwiatostanów (np. wody i soli mineralnych oraz na podstawie dodatkowych wymienia główne części ciała drzewa iglastego, np. sosny, u sosny i u leszczyny); produktów fotosyntezy; źródeł informacji podaje rośliny nasiennej; opisuje oblicza jego wiek; omawia funkcje pędów: omawia rodzaje i różne kształty przykłady przekształceń liści budowę pędu nadziemnego; wymienia funkcje liścia; omawia nadziemnego i podziemnego; liści, podając przykłady; i korzeni; wskazuje okazy roślin porównuje wygląd łodygi cechy palowego systemu omawia rolę aparatu wymienia przykłady roślin w środowisku przyrodniczym, drzewa i rośliny zielnej (2 3 korzeniowego; rozpoznaje szparkowego u roślin; mających: system korzeniowy u których można cechy); opisuje budowę rodzaje pędów podziemnych; porównuje systemy korzeniowe palowy, system korzeniowy zaobserwować zmodyfikowane zewnętrzną liścia; wymienia rozpoznaje typy systemów palowy i wiązkowy; wiązkowy; porównuje budowę części ciała; na podstawie dwie funkcje korzeni; korzeniowych roślin; wskazuje poznane rodzaje liści dwóch roślin okrytonasiennych dodatkowych źródeł informacji wskazuje poznane części ciała na okazach naturalnych; np. tulipana i mniszka podaje przykłady różnych rośliny na okazach naturalnych; rozmnażanie bezpłciowe roślin ; lekarskiego; wyjaśnia pojęcie przystosowań kwiatów do porównuje elementy budowy podaje nazwy części kwiatu; rozmnażanie płciowe roślin; kwiaty obupłciowe; zapylania; przygotuje zewnętrznej dwóch rodzajów rysuje pręcik i słupek; omawia rolę poszczególnych omawia proces zapylenia informacje na temat wartości liści (np. brzozy i kasztanowca); korzystając ze schematu, części kwiatu; omawia budowę i zapłodnienia u roślin odżywczych wybranych nasion; omawia kolejne czynności omawia cykl rozwojowy rośliny pręcika i słupka; wyjaśnia okrytonasiennych; omawia na podstawie dodatkowych rozmnażania rośliny ozdobnej okrytonasiennej; znaczenie pojęć: zapylenie budowę owocu; źródeł informacji wyjaśnia, przez podział; na modelu lub opisuje rysunek budowy i zapłodnienie; charakteryzuje na podstawie obserwacji czym jest bielmo; planszy wskazuje poszczególne nasienia; porównuje budowę przystosowania owoców do omawia zmiany wyglądu rośliny 11
części kwiatu; wymienia kwiatów tulipana i jabłoni; różnych sposobów na różnych etapach rozwoju warunki niezbędne do wymienia miejsca rozprzestrzeniania zawartych w (np. występowanie liścieni, czyli kiełkowania roślin; podaje występowania grzybów; nich nasion; wskazuje zmiany pierwszych liści różniących się przykłady sposobów podaje przykłady w wyglądzie kwiatu świadczące od liści właściwych, liczba rozprzestrzeniania nasion wykorzystywania grzybów; o tym, że nastąpił już proces liścieni); wymienia różnice znajdujących się w owocach; odróżnia gatunki grzybów zapłodnienia; wyjaśnia, między grzybami a roślinami; wskazuje na okazach jadalnych od gatunków dlaczego grzyby tworzą opisuje różne kształty naturalnych kwiaty grzybów trujących; podaje po odrębne królestwo; podaje owocników, podając przykłady; i kwiatostany; wskazuje na 2 3 przykłady pozytywnej przykłady grzybów jedno- wymienia objawy, które mogą okazach naturalnych poznane i negatywnej roli grzybów; i wielokomórkowych; omawia świadczyć o zatruciu grzybami; części kwiatu; na podstawie opisuje (na podstawie budowę grzybów omawia sposób postępowania obserwacji rysuje owocnik obserwacji) warunki, w jakich wielokomórkowych; w przypadku podejrzenia grzyba kapeluszowego; podaje występują grzyby; wymienia cechy budowy zatrucia grzybami; nazwy części grzyba; zewnętrznej grzybów rozpoznaje poznane kształty wyjaśnia, dlaczego należy ułatwiające ich rozpoznawanie; owocników grzybów zbierać tylko grzyby, które się podaje przykłady wpływu kapeluszowych; rozpoznaje, zna; na podstawie ilustracji grzybów pasożytniczych na korzystając z atlasu 2 3 gatunki wymienia charakterystyczne rośliny, zwierzęta, ludzi; grzybów; cechy muchomora wskazuje w środowisku sromotnikowego; rozpoznaje przyrodniczym grzyby 2 3 gatunki grzybów jadalnych; pasożytnicze (np. hubę); wskazuje na okazie naturalnym poznane części ciała grzyba kapeluszowego; 12
Dział 8: Odkrywamy tajemnice materii wykonuje z plasteliny modele wyjaśnia, czym są drobiny; porównuje właściwości wody wyjaśnia, podając przykłady, na podstawie dodatkowych drobin; wykonuje z plasteliny wyjaśnia pojęcie właściwości w trzech stanach skupienia; czym jest materia; wyjaśnia, od źródeł informacji wyjaśnia, modele dwóch różnych substancji; omawia wpływ omawia ułożenie drobin czego zależą właściwości czym jest atom; substancji zbudowanych z temperatury na zmiany stanu w ciałach stałych, cieczach substancji; porównuje ruch omawia, popierając drobin; na podstawie skupienia substancji; i gazach; wyjaśnia, co drobin w ciałach stałych, przykładami, wpływ sposobów obserwacji wymienia rozpoznaje stan skupienia nazywamy nieściśliwością ciał cieczach i gazach; ułożenia drobin w ciałach właściwości 2 3 wybranych substancji na podstawie stałych; wyjaśnia, czym jest wyjaśnia, dlaczego ciała stałe stałych na ich właściwości; substancji; podaje przykłady ułożenia drobin; bada magnes; podaje przykłady ciał mają określony kształt i korzystając z dodatkowych ciał stałych, cieczy i gazów; doświadczalnie wpływ przyciąganych określoną objętość ; źródeł informacji, podaje rysuje ułożenie drobin w ciałach rozdrobnienia substancji na jej i nieprzyciąganych przez omawia wzajemne przykłady wykorzystania stałych, cieczach i gazach; objętość; określa właściwości magnes; określa właściwość oddziaływanie magnesów; najtwardszych ciał stałych; bada doświadczalnie możliwość ciał stałych w zakresie kształtu mechaniczną wskazanego ciała podaje przykłady przedmiotów na podstawie dodatkowych zmniejszenia objętości ciała i ściśliwości; wymienia stałego (np. węgla, materaca); (inne niż w podręczniku), do źródeł informacji podaje stałego; podaje przykłady ciał właściwości mechaniczne ciał wyjaśnia, dlaczego ciecze nie których wykonania przykłady dwóch cieczy, twardych, kruchych stałych; bada oddziaływanie mają własnego kształtu ; wykorzystano właściwości w których nie zaobserwujemy i plastycznych; bada magnesów na siebie i inne porównuje właściwości ciał mechaniczne i magnetyczne ciał zjawiska dyfuzji, np. woda i olej doświadczalnie właściwości substancje; podaje przykłady stałych i cieczy w zakresie stałych; wyjaśnia, dlaczego wyjaśnia pojęcie gęstości mechaniczne wybranych ciał wykorzystania w życiu kształtu i ściśliwości; bada ciecze mają stałą objętość ; substancji; wyjaśnia, co to jest stałych; wskazuje bieguny właściwości plastycznych doświadczalnie wpływ próżnia; omawia zasady magnetyczne w magnesie; i magnetycznych ciał stałych; temperatury cieczy na ich zjawisko dyfuzji w cieczach; bezpieczeństwa podczas podaje przykłady przedmiotów określa właściwości cieczy w dyfuzję; oblicza masę substancji wyjaśnia, dlaczego substancje o posługiwania się urządzeniami, wykonanych z substancji zakresie kształtu i ściśliwości; o danej objętości, mając daną tej samej objętości różnią się w których wykorzystano kruchych, twardych bada doświadczalnie możliwość masę 1 cm 3 tej substancji; masami; wyjaśnia związek zjawisko ściśliwości gazów; 13
i sprężystych; bada zmiany objętości cieczy; wyjaśnia, dlaczego gazy nie objętości substancji z jej masą; wyjaśnia zasadę działania doświadczalnie wpływ wielkości porównuje, przeprowadzając mają stałego kształtu i stałej porównuje przebieg dyfuzji w termosu; wyjaśnia, czy naczynia na objętość cieczy; doświadczenie, wpływ rodzaju objętości; wyjaśnia, na czym cieczach i w gazach; powiedzenie futro grzeje jest wymienia czynniki wpływające cieczy na szybkość parowania; polega ściśliwość gazów; podaje przykłady zastosowania prawdziwe; na szybkość parowania cieczy; podaje sposób wyznaczenia przewodnictwa cieplnego ciał wyjaśnia wpływ temperatury podaje przykłady cieczy, masy; doświadczalnie rozprężliwość gazów; stałych; porównuje powietrza na dokładność których pary są łatwopalne; porównuje masy różnych wyjaśnia pojęcia: przewodnik przekazywanie ciepła przez pomiarów wykonywanych przy wymienia nazwy jednostek substancji o tej samej objętości; ciepła, izolator ciepła; podaje ciecze, gazy i ciała stałe; użyciu metalowej taśmy masy; bada doświadczalnie określa właściwości gazów w przykłady zastosowania wyjaśnia związek mierniczej; wyjaśnia, dlaczego możliwość zmiany objętości zakresie kształtu i ściśliwości; gazu jako izolatora ciepła; rozszerzalności cieplnej zamarzanie i rozmarzanie gazu; podaje przykłady podaje przykłady dyfuzji w podaje przykłady świadczące o ciał stałych z ich budową wody w szczelinach jezdni wykorzystania w życiu gazach; wyjaśnia, dzięki czemu tym, że konstruktorzy drobinową; wyjaśnia, dlaczego wpływa niekorzystnie na stan codziennym ściśliwości jest możliwe ogrzewanie i projektanci uwzględniają szybkość parowania cieczy dróg. i rozprężliwości gazów; mieszkań za pomocą zjawisko rozszerzalności zależy od jej temperatury; podaje przykłady ciał stałych kaloryferów; wyjaśnia, dlaczego cieplnej ciał stałych; dobrze i źle przewodzących latem na jezdniach powstają ciepło; podaje przykłady z życia koleiny; bada doświadczalnie nietypowa rozszerzalność codziennego potwierdzające rozszerzalność cieplną cieczy; cieplna wody; porównuje zjawisko rozszerzalności bada doświadczalnie wpływ zjawiska parowania i wrzenia; cieplnej ciał stałych; temperatury na objętość wyjaśnia, na jakiej zasadzie podaje przykłady wykorzystania gazów; zamyka się szczelnie słoiki w praktyce zjawiska z przetworami; rozszerzalności cieplnej cieczy; 14