PROGRAM ROZWOJU PIECZY ZASTĘPCZEJ W M.ST. WARSZAWIE NA LATA 2016-2018

Załącznik do uchwały nr XXII/553/2016 Rady m.st. Warszawy z dnia 14 stycznia 2016 r. PROGRAM ROZWOJU PIECZY ZASTĘPCZEJ W M.ST. WARSZAWIE NA LATA 2016-2018

Spis treści Spis skrótów wykorzystanych w Programie... 3 1. Kontekst Programu... 4 2. Uzasadnienie wprowadzenia Programu... 5 3. Założenia programowe... 10 4. Opis systemu pieczy zastępczej w m.st. Warszawie... 13 4.1. Struktura i charakterystyka rodzinnej pieczy zastępczej... 13 4.2. Charakterystyka i struktura instytucjonalnej pieczy zastępczej... 17 4.3. Specyficzne formy wspierania wychowanków rodzinnej i instytucjonalnej pieczy zastępczej... 21 4.4. Usamodzielniani wychowankowie pieczy zastępczej... 23 4.5. Napływ do pieczy zastępczej dzieci z poszczególnych dzielnic... 26 4.6. Przyczyny opuszczania rodzinnej i instytucjonalnej pieczy zastępczej... 28 5. Mocne i słabe strony istniejącego systemu pieczy zastępczej... 30 6. Struktura celów i wskaźniki ich realizacji, harmonogram zadań... 36 7. System monitoringu i ewaluacji... 52 8. Źródła finansowania... 52 2

Spis skrótów wykorzystanych w Programie BPiPS Miasto organizacja pozarządowa Biuro Pomocy i Projektów Społecznych miasto stołeczne Warszawa organizacja pozarządowa i podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2014 r. poz. 1118, z późn. zm.) Program Program Rozwoju Pieczy Zastępczej w m.st. Warszawie na lata 2016-2018 RDD RZ RZZ SWOT Ustawa w rodzinny dom dziecka wymieniony rodzina zastępcza w art. 3 rodzina zastępcza zawodowa Technika analityczna polegająca na posegregowaniu posiadanych informacji o danej sprawie na cztery grupy czynników: S (strengths) mocne strony; W (weaknesses) słabe strony; O (opportunities) szanse; T (threats) zagrożenia. Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2015 r., poz. 332, z późn. zm. ) WCPR Warszawskie Centrum Pomocy Rodzinie 3

1. Kontekst Programu Program Rozwoju Pieczy Zastępczej w m.st. Warszawie na lata 2016-2018 został opracowany na podstawie wyników badania ewaluacyjnego Programu Rozwoju Pieczy Zastępczej w m.st. Warszawie na lata 2013 2015, dwóch spotkań warsztatowych, które zostały zorganizowane w dniach 16 i 18 września 2015 r. 1, spotkania konsultacyjnego przeprowadzonego z przedstawicielami BPiPS i WCPR w dniu 28 września 2015 r. oraz czterech spotkań konsultacyjnych z przedstawicielami ośrodków pomocy społecznej, organizacji pozarządowych, ośrodków adopcyjnych, placówek opiekuńczo-wychowawczych, rodzinnej pieczy zastępczej oraz WCPR i BPiPS, które miały miejsce w dniach 5 6 października 2015 r. 2. Po dokonaniu systematycznego przeglądu ewaluowanego Programu, zdecydowano się na zachowanie formalnego kształtu dokumentu i nadanie takiej samej formy Programowi opracowanemu na lata 2016-2018. Wypracowana dotychczas struktura dokumentu programowego została oceniona, jako właściwa: zawiera wszystkie wymagane elementy, jest czytelna, zostało opracowane odpowiadające jej sprawdzone i poprawnie przygotowane narzędzie monitoringu. Na bazie wyników badania ewaluacyjnego zaproponowano, by cel główny oraz cele szczegółowe Programu opracowanego na lata 2013-2015 zostały skonkretyzowane i zaktualizowane, ale w głównej mierze wyznaczały główne kierunki działań zmierzających do rozwoju pieczy zastępczej również w latach 2016 2018. Cele te zostały wyznaczone adekwatnie, odnoszą się do całości obszaru pieczy zastępczej, jasno wskazują pola, na których należy działać (rodzinna piecza zastępcza, instytucjonalna piecza zastępcza oraz organizacja systemu pieczy zastępczej). Równocześnie nie bez przyczyny dokonana została zmiana kolejności celów i wskazanie, jako celu I. Rozwoju, w tym profesjonalizacji, rodzinnej pieczy zastępczej - na bazie wyników badania ewaluacyjnego rekomenduje się położenie głównego nacisku na pozyskiwanie kandydatów do pełnienia funkcji rodzin zastępczych zawodowych, w tym rodzin specjalistycznych i pełniących funkcję pogotowia rodzinnego a także osób do prowadzenia rodzinnych domów dziecka. W Programie Rozwoju Pieczy Zastępczej na lata 2013 2015 odpowiednio dobrane zostały wskaźniki realizacji tego programu, przez co również rekomenduje się ich zastosowanie w Programie opracowywanym na kolejne lata. Równocześnie zostały one udoskonalone zgodnie z wymogami, w myśl których wskaźnik musi być: konkretny (określać poziom, jaki chcemy osiągnąć), mierzalny, osiągalny, realistyczny i określony w czasie 3. Określony został również sposób i częstotliwość pomiaru wskaźników. 1 2 3 W warsztatach uczestniczyły w sumie 43 osoby, w tym 15 przedstawicieli ośrodków pomocy społecznej, 10 przedstawicieli placówek opiekuńczo-wychowawczych, 5 przedstawicieli RZZ i RDD, 8 przedstawicieli WCPR, 3 przedstawicieli BPiPS oraz 2 przedstawicieli Public Profits Sp. z o.o. W konsultacjach wzięło udział w sumie 49 osób, w tym 17 przedstawicieli ośrodków pomocy społecznej 9 przedstawicieli placówek opiekuńczo-wychowawczych, 7 przedstawicieli RZZ i RDD, 4 przedstawicieli organizacji pozarządowych, 3 przedstawicieli ośrodków adopcyjnych, 4 przedstawicieli WCPR, 3 przedstawicieli BPiPS oraz 2 przedstawicieli Public Profits Sp. z o.o. Centrum PISOP, Ewaluacja projektów miękkich KOMPENDIUM, s. 42. 4

2. Uzasadnienie wprowadzenia Programu System pieczy zastępczej to zespół osób, instytucji i działań mających na celu zapewnienie czasowej opieki i wychowania dzieciom w przypadkach niemożności sprawowania opieki i wychowania przez rodziców 4. Należy pamiętać, że w systemie polityki na rzecz dzieci i rodziny prawo dziecka do pieczy zastępczej jest prawem subsydiarnym wobec prawa dziecka do życia w rodzinie. Formą najbardziej zbliżoną do naturalnego środowiska, w jakim powinno wychowywać się dziecko, są rodziny zastępcze 5. Rolą systemu pieczy zastępczej (zarówno pieczy rodzinnej, jak i instytucjonalnej) jest zapewnienie dziecku bezpiecznego środowiska wychowawczego respektującego jego prawa: prawo powrotu do rodziny, utrzymywania osobistych kontaktów z rodzicami, stabilnego środowiska wychowawczego, kształcenia, rozwoju uzdolnień oraz pomocy w przygotowaniu do samodzielnego życia. W systemie pieczy zastępczej wyróżnia się pieczę zastępczą instytucjonalną i rodzinną (rysunek 1). Rodzinna piecza zastępcza jest realizowana w dwóch formach, tj.: Rodzina zastępcza; Rodzinny dom dziecka. Wyróżnia się trzy typy rodzin zastępczych: Rodzina zastępcza spokrewniona tworzona jest przez wstępnych lub rodzeństwo dziecka, przysługują jej świadczenia finansowe na utrzymanie dziecka; Rodzina zastępcza niezawodowa tworzona jest przez osoby, które nie są wstępnymi lub rodzeństwem dziecka, przysługują jej świadczenia pieniężne na pokrycie kosztów utrzymania każdego umieszczonego w niej dziecka, w rodzinie zastępczej niezawodowej umieszcza się w tym samym czasie nie więcej niż 3 dzieci (z wyjątkiem licznego rodzeństwa); Rodzina zastępcza zawodowa tworzona jest przez osoby, które nie są wstępnymi lub rodzeństwem dziecka, oprócz świadczenia pieniężnego na pokrycie kosztów utrzymania każdego umieszczonego w niej dziecka otrzymuje także wynagrodzenie z tytułu pełnienia funkcji rodziny zastępczej, w rodzinie tej umieszcza się w tym samym czasie nie więcej niż 3 dzieci (z wyjątkiem licznego rodzeństwa). Rodzina zastępcza zawodowa może działać również jako: 4 5 Art. 2 ust. 2 Ustawy. Regulska A., Rodzinne formy opieki nad dzieckiem osieroconym, [w:] Studia Gdańskie tom XXVIII /2011, s. 182-183 5

rodzina zastępcza zawodowa pełniąca funkcję pogotowia rodzinnego przyjmuje dziecko na podstawie orzeczenia sądu, w przypadku gdy dziecko zostało doprowadzone przez Policję lub Straż Graniczną, na wniosek rodziców dziecka lub innej osoby, w przypadku bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka w związku z przemocą w rodzinie; rodzina zastępcza zawodowa specjalistyczna umieszcza się w niej w szczególności dzieci legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, dzieci na podstawie art. 6 pkt 9 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. z 2014 r. poz. 382, z późn. zm.) oraz małoletnie matki z dziećmi. Obok rodziny zastępczej drugą formą rodzinnej pieczy zastępczej jest rodzinny dom dziecka. Tworzą go małżonkowie lub osoba niepozostająca w związku małżeńskim. W tym samym czasie może w nim przebywać nie więcej niż 8 dzieci (z wyjątkiem licznego rodzeństwa). Piecza zastępcza instytucjonalna realizowana jest w ramach placówek opiekuńczo-wychowawczych, regionalnych placówek opiekuńczoterapeutycznych oraz interwencyjnych ośrodków preadopcyjnych. Ze względu na specyfikę, wyróżnia się następujące rodzaje placówek opiekuńczo-wychowawczych: typu socjalizacyjnego; typu interwencyjnego; typu specjalistyczno terapeutycznego; typu rodzinnego. Niezależnie od typu, placówka opiekuńczo-wychowawcza zapewnia dziecku całodobową opiekę i wychowanie oraz zaspokaja jego niezbędne potrzeby bytowe, zdrowotne, emocjonalne, rozwojowe, społeczne i religijne, w tym zapewnia dostęp do kształcenia dostosowanego do jego wieku i możliwości. Pracownicy placówki umożliwiają także kontakt dziecka z rodzicami i innymi osobami bliskimi oraz podejmują działania w celu powrotu dziecka do rodziny. Placówka typu interwencyjnego w szczególności przyjmuje dzieci w sytuacjach wymagających natychmiastowego zapewnienia im opieki. Pobyt dziecka w placówce interwencyjnej nie może trwać dłużej niż 3 miesiące (w sytuacjach, gdy postępowanie sądowe w sprawie uregulowania sytuacji prawnej dziecka jest w toku, pobyt w placówce interwencyjnej może być przedłużony do czasu zakończenia trwającego postępowania sądowego). Placówka typu specjalistyczno-terapeutycznego sprawuje opiekę nad dziećmi o indywidualnych potrzebach, w szczególności legitymującymi się orzeczeniem o niepełnosprawności albo orzeczeniem o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności, wymagającymi stosowania specjalnych metod wychowawczych i specjalistycznej terapii, wymagającymi wyrównania opóźnień rozwojowych i edukacyjnych 6

Placówka typu specjalistyczno-terapeutycznego zapewnia dzieciom zajęcia wychowawcze, socjoterapeutyczne, korekcyjne, kompensacyjne, logopedyczne, terapeutyczne, rekompensujące braki w wychowaniu w rodzinie i przygotowujące do życia społecznego, a dzieciom niepełnosprawnym także odpowiednią rehabilitację i zajęcia rewalidacyjne. W placówce typu rodzinnego wychowują się dzieci w różnym wieku, w tym dorastające i usamodzielniające się, w szczególności umożliwia wspólne wychowanie i opiekę licznemu rodzeństwu. W tym samym czasie w placówce tego typu może przebywać nie więcej niż 8 wychowanków. W regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej są umieszczane dzieci wymagające szczególnej opieki, które ze względu na stan zdrowia wymagający stosowania specjalistycznej opieki i rehabilitacji nie mogą zostać umieszczone w rodzinnej pieczy zastępczej lub w placówce opiekuńczo-wychowawczej. W placówce tego typu można umieścić, w tym samym czasie, łącznie nie więcej niż 30 dzieci. W interwencyjnym ośrodku preadopcyjnym umieszcza się dzieci do ukończenia pierwszego roku życia, które wymagają specjalistycznej opieki i w okresie oczekiwania na przysposobienie nie mogą zostać umieszczone w rodzinnej pieczy zastępczej. W ośrodku w tym samym czasie można umieścić nie więcej niż 20 dzieci. Prowadzenie regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej oraz interwencyjnego ośrodka preadopcyjnego należy do zadań własnych samorządu województwa. 7

Rysunek 1. Organizacja systemu pieczy zastępczej w Polsce formy pieczy zastępczej. 8

Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, która weszła w życie 1 stycznia 2012 r., wprowadziła znaczące zmiany w systemie opieki nad dzieckiem i rodziną, w tym wyraźnie podzieliła kompetencje między samorząd gminny i powiatowy w zakresie: pracy z rodziną - co należy do zadań własnych gmin - i organizacji pieczy zastępczej co należy do zadań własnych powiatu. Należy przypomnieć w tym miejscu, że umieszczenie dziecka w systemie pieczy zastępczej powinno być ostatecznością, po wykorzystaniu przez gminę wszystkich możliwych form wsparcia rodziny naturalnej, a celem umieszczenia dziecka w środowisku zastępczym jest stworzenie warunków pomocy i pozytywnych zmian w rodzinie, aby dziecko mogło powrócić pod opiekę rodziców. Natomiast w sytuacji, gdy jest to niemożliwe, prowadzone są działania pozwalające na przysposobienie dziecka lub przygotowanie go do samodzielnego i odpowiedzialnego życia poprzez zaspokojenie jego niezbędnych potrzeb, w szczególności emocjonalnych, rozwojowych, zdrowotnych, bytowych, społecznych i religijnych. Jak już wspomniano, pieczę zastępczą organizuje powiat. 6 Zgodnie z art. 180 Ustawy do zadań własnych powiatu w kontekście pieczy zastępczej należy: 1) opracowanie i realizacja 3-letnich powiatowych programów dotyczących rozwoju pieczy zastępczej, zawierających między innymi coroczny limit rodzin zastępczych zawodowych; 2) zapewnienie dzieciom pieczy zastępczej w rodzinach zastępczych, rodzinnych domach dziecka oraz w placówkach opiekuńczo-wychowawczych; 3) organizowanie wsparcia osobom usamodzielnianym opuszczającym rodziny zastępcze, rodzinne domy dziecka oraz placówki opiekuńczo-wychowawcze i regionalne placówki opiekuńczo-terapeutyczne, przez wspieranie procesu usamodzielnienia; 4) tworzenie warunków do powstawania i działania rodzin zastępczych, rodzinnych domów dziecka i rodzin pomocowych; 5) prowadzenie placówek opiekuńczo-wychowawczych; 6) organizowanie szkoleń dla rodzin zastępczych, prowadzących rodzinne domy dziecka i dyrektorów placówek opiekuńczowychowawczych typu rodzinnego oraz kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, prowadzenia rodzinnego domu dziecka lub pełnienia funkcji dyrektora placówki opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego; 7) organizowanie wsparcia dla rodzinnej pieczy zastępczej, w szczególności przez tworzenie warunków do powstawania: a) grup wsparcia, b) specjalistycznego poradnictwa; 6 Art. 32 ust. 2 Ustawy. 9

8) wyznaczanie organizatora rodzinnej pieczy zastępczej; 9) zapewnienie przeprowadzenia przyjętemu do pieczy zastępczej dziecku niezbędnych badań lekarskich; 10) kompletowanie we współpracy z właściwym ośrodkiem pomocy społecznej dokumentacji związanej z przygotowaniem dziecka do umieszczenia w rodzinie zastępczej albo rodzinnym domu dziecka; 11) finansowanie: a) świadczeń pieniężnych dotyczących dzieci z terenu powiatu, umieszczonych w rodzinach zastępczych, rodzinnych domach dziecka, placówkach opiekuńczo-wychowawczych, regionalnych placówkach opiekuńczo-terapeutycznych, interwencyjnych ośrodkach preadopcyjnych lub rodzinach pomocowych, na jego terenie lub na terenie innego powiatu; b) pomocy przyznawanej osobom usamodzielnianym opuszczającym rodziny zastępcze, rodzinne domy dziecka, placówki opiekuńczo-wychowawcze lub regionalne placówki opiekuńczo-terapeutyczne; c) szkoleń dla kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, prowadzenia rodzinnego domu dziecka lub pełnienia funkcji dyrektora placówki opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego oraz szkoleń dla rodzin zastępczych, prowadzących rodzinne domy dziecka oraz dyrektorów placówek opiekuńczo-wychowawczych typu rodzinnego. Zadania powiatu w zakresie pieczy zastępczej są realizowane w m.st. Warszawie przez Biuro Pomocy i Projektów Społecznych Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy i Warszawskie Centrum Pomocy Rodzinie. Warszawskie Centrum Pomocy Rodzinie zostało jednocześnie wyznaczone przez Prezydenta m.st. Warszawy na organizatora rodzinnej pieczy zastępczej (zarządzenie nr 1773/2011 Prezydenta m. st. Warszawy z dnia 22.11.2011 r.). Zadania gminnych podmiotów organizujących pracę z rodziną wykonują w Warszawie ośrodki pomocy społecznej funkcjonujące we wszystkich dzielnicach. 3. Założenia programowe Jak wspomniano w rozdziale drugim, do zadań powiatu należy opracowanie i realizacja 3-letnich powiatowych programów dotyczących rozwoju pieczy zastępczej, zawierających między innymi coroczny limit rodzin zastępczych zawodowych. Niniejszy Program jest kolejnym tego typu dokumentem opracowanym przez m.st. Warszawę i w zasadniczym kształcie stanowi kontynuację Programu Rozwoju Pieczy Zastępczej w m.st. Warszawie na lata 2013-2015 kontynuuje realizację celów określonych we wspomnianym programie przy nieco zmienionym 10

rozkładzie punktów ciężkości i poprzez określenie w ich ramach nowych zadań. Założenia programowe są równocześnie zbieżne z obowiązującym od 13 maja 2010 r. Programem Rodzina, który został przyjęty uchwałą nr LXXXII/2398/2010 Rady m.st. Warszawy z dnia 13 maja 2010 r. w sprawie przyjęcia Programu Rodzina na lata 2010-2020. Program Rodzina jest programem operacyjnym Społecznej Strategii Warszawy Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2009-2020, przyjętej uchwałą nr XLVI/1427/2008 Rady m.st. Warszawy z dnia 18 grudnia 2008 r. Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej wskazuje kierunek działań podejmowanych przez powiat w celu zorganizowania na jego terenie prawidłowo funkcjonującego i efektywnego systemu pieczy zastępczej. Jego zadania skoncentrowane są przede wszystkim na zapewnieniu dzieciom pieczy zastępczej w rodzinach zastępczych, rodzinnych domach dziecka oraz w placówkach opiekuńczowychowawczych, tworzeniu warunków do powstawania i działania rodzin zastępczych, rodzinnych domów dziecka i rodzin pomocowych, prowadzeniu placówek opiekuńczo-wychowawczych. Powiaty organizują także wsparcie osobom usamodzielnianym opuszczającym rodziny zastępcze, rodzinne domy dziecka oraz placówki opiekuńczo-wychowawcze i regionalne placówki opiekuńczo-terapeutyczne 7. Zadaniem gminnych podmiotów organizujących pracę z rodziną ośrodków pomocy społecznej jest umożliwienie powrotu dziecka do rodziny. W tym kontekście, zadaniem powiatu jest także współpraca ze służbami gminnymi (w tym m.in. asystentami rodzinnymi) przy udzielaniu pomocy rodzinie, szczególnie w sytuacji zagrożenia jej funkcji socjalnych i wychowawczych oraz w pracy na rzecz powrotu dzieci z pieczy zastępczej do rodziny 8. Głównym kierunkiem rozwoju pieczy zastępczej zgodnie z Ustawą jest rozwój rodzinnych form pieczy zastępczej. Tą formą pieczy zastępczej objęte są przede wszystkim dzieci do 7. roku życia, które zgodnie z Ustawą, po 1 stycznia 2012 r. nie mogą być kierowane do pieczy instytucjonalnej, z wyjątkiem placówek opiekuńczo-wychowawczych typu rodzinnego. W odniesieniu do placówek opiekuńczowychowawczych typu interwencyjnego, socjalizacyjnego i specjalistyczno-terapeutycznego Ustawa zobowiązuje do sukcesywnego dostosowania istniejących placówek opiekuńczo-wychowawczych do małych 14-osobowych. Do końca 2020 r., liczba dzieci w tych placówkach opiekuńczo-wychowawczych nie powinna być wyższa niż 30. Od 2021 r. funkcjonować powinny maksymalnie 14-osobowe placówki opiekuńczo-wychowawcze ww. typów, z zastrzeżeniem możliwości przebywania w nich jedynie dzieci powyżej 10. roku życia (w okresie przejściowym, tzn. do końca 2019 r., w placówkach mogą przebywać dzieci powyżej 7. roku życia) 9. 7 8 9 Art. 180 pkt 3 Ustawy. Art. 76 ust. 4 pkt 8, art. 77 ust 3 pkt. 2 Ustawy. Art. 230-232 Ustawy. 11

W Programie Rozwoju Pieczy Zastępczej w m.st. Warszawie na lata 2016-2018, wszystkie wskazane powyżej dyrektywy stanowią punkt wyjścia do projektowania działań zmierzających do stworzenia takiego systemu pieczy zastępczej, który zapewni dzieciom potrzebującym wsparcia odpowiednią liczbę miejsc w rodzinnych i instytucjonalnych formach pieczy zastępczej, właściwe standardy świadczonej pomocy oraz taki poziom współpracy między podmiotami udzielającymi dziecku wsparcia, który jeśli jest to możliwe pozwoli na przywrócenie dziecka jego rodzinie lub też umożliwi mu funkcjonowanie we właściwy sposób w ramach odpowiednich rodzinnych lub instytucjonalnych form pieczy zastępczej. W tym celu podejmowane będą następujące działania: Rozwój, w tym profesjonalizacja, rodzinnej pieczy zastępczej przede wszystkim poprzez zwiększanie skuteczności działań sprzyjających pozyskiwaniu kandydatów do pełnienia funkcji zawodowych rodzin zastępczych, w tym rodzin zastępczych specjalistycznych i prowadzących rodzinne domy dziecka, doskonalenie warunków prowadzenia zawodowych form rodzinnej pieczy zastępczej oraz rozwój kompetencji wychowawczych osób sprawujących funkcję rodzin zastępczych wszelkiego typu. Poprzez profesjonalizację rozumie się w Programie dążenie do tego, by funkcji rodziny zastępczej zawodowej lub prowadzącego rodzinny dom dziecka nadać charakter zawodowy, m. in. poprzez wyposażenie osób podejmujących się tych funkcji w odpowiednie kompetencje zawodowe (zwłaszcza umiejętności wychowawcze) oraz określenie ścieżki rozwoju zawodowego dla osób pełniących funkcję niezawodowych i zawodowych rodzin zastępczych. Modernizacja placówek opiekuńczo-wychowawczych zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa i tworzenie warunków sprzyjających indywidualizacji pracy z dzieckiem poprzez zapewnienie kadrze kierowniczej i pedagogicznej placówek opiekuńczowychowawczych dostępu do szkoleń adekwatnie do potrzeb oraz optymalną reorganizację istniejącej struktury placówek i dalszy rozwój sieci placówek opiekuńczo-wychowawczych. Doskonalenie podstaw organizacyjnych systemu pieczy zastępczej, jako kolejny etap długofalowej budowy systemu pieczy zastępczej w Warszawie, dzięki któremu będzie możliwe jeszcze efektywniejsze niż dotychczas wykonywanie zadań związanych z zapewnianiem dzieciom umieszczonym w pieczy zastępczej możliwie najlepszych warunków opieki, wychowania i rozwoju. 12

4. Opis systemu pieczy zastępczej w m.st. Warszawie 4.1. Struktura i charakterystyka rodzinnej pieczy zastępczej W pierwszym półroczu 2015 roku, w Warszawie funkcjonowały 1 362 rodziny zastępcze i rodzinne domy dziecka, z czego 1 009 stanowiły rodziny zastępcze spokrewnione, 323 - rodziny niezawodowe, 20 - rodziny zastępcze zawodowe, a 10 - rodzinne domy dziecka (tabela 1). W rodzinach tych zapewniano opiekę dla 1 638 dzieci, z czego 1 153 dzieci pozostawało pod opieką rodzin zastępczych spokrewnionych, 368 niezawodowych, 59 - rodzin zastępczych zawodowych, a 58 - rodzinnych domów dziecka (tabela 2). Tabela 1. Liczba rodzin zastępczych i rodzinnych domów dziecka w latach 2013-2015 w podziale na poszczególne typy. FORMA RODZINNEJ PIECZY ZASTĘPCZEJ 2013* 2014* 2015** Rodziny zastępcze spokrewnione 896 1 027 1 009 Rodziny zastępcze niezawodowe 327 324 323 Rodziny zastępcze zawodowe, w tym specjalistyczne i pogotowia rodzinnego 17 20 20 Rodzinne domy dziecka rodziopiekuńcze 8 10 10 SUMA 1 248 1 381 1 362 * dane za okres całego roku ** dane za pierwsze półrocze 13

Tabela 2. Liczba dzieci przebywających w latach 2013 2015 w poszczególnych formach rodzinnej pieczy zastępczej. FORMA RODZINNEJ PIECZY ZASTĘPCZEJ 2013* 2014* 2015** Rodziny zastępcze spokrewnione 1 140 1 227 1 153 Rodziny zastępcze niezawodowe 407 368 368 Rodziny zastępcze zawodowe, w tym specjalistyczne i pogotowia 45 49 59 rodzinnego Rodzinne domy dziecka 45 59 58 SUMA 1 637 1 703 1 638 * dane za okres całego roku ** dane za pierwsze półrocze Jakkolwiek dane dotyczące 2015 r. obejmują wyłącznie pierwsze półrocze, można zauważyć, że liczba dzieci przebywających corocznie w rodzinach zastępczych spokrewnionych i niezawodowych kształtuje się na zbliżonym poziomie. Równocześnie należy podkreślić, że w porównaniu z rokiem 2013, liczba rodzin zastępczych zawodowych wzrosła o 3, (co stanowi 15,0% wszystkich rodzin tego typu), a liczba rodzinnych domów dziecka wzrosła o 2, (co stanowi 20,0% wszystkich rodzinnych domów dziecka funkcjonujących w Mieście). W porównaniu z rokiem 2013, znacząco wzrosła też liczba dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych zawodowych (przyrost o 14 dzieci, co stanowi 23,7% dzieci wychowujących się w tych rodzinach) i rodzinnych domach dziecka (przyrost o 13 dzieci, co stanowi 22,4% dzieci wychowujących się w tej formie pieczy zastępczej). W pierwszym półroczu 2015 r. w rodzinach zastępczych spokrewnionych przebywało 142 dzieci do 7. roku życia (12,3%) i 1 011 dzieci powyżej 7. roku życia (87,7%), w rodzinach zastępczych niezawodowych przebywało 32 dzieci w wieku do 7. roku życia (8,7%) i 336 dzieci powyżej 7. roku życia (91,3%), w rodzinach zastępczych zawodowych przebywało 39 dzieci w wieku do 7 lat (66,1%) i 20 dzieci powyżej 7. roku życia (33,9%), w rodzinnych domach dziecka przebywało natomiast 31 dzieci w wieku do 7 lat (53,4%) i 27 dzieci powyżej 7. roku życia (46,6%). Szczegółowy rozkład dotyczący wieku dzieci przebywających w rodzinnych formach pieczy zastępczej poszczególnych typów został przedstawiony w tabeli 3. 14

Tabela 3. Wiek dzieci przebywających w rodzinnej pieczy zastępczej w pierwszym półroczu 2015 r. WIEK DZIECKA W LATACH RZ SPOKREWNIO NE RZ NIEZAWODO WE RZZ Poniżej 1. roku 4 0 6 6 1-3 39 9 22 13 4-7 99 23 11 12 Dzieci do 7 lat ogółem 142 32 39 31 8-13 406 121 14 19 14-17 313 124 2 6 18-24 292 91 4 2 Dzieci powyżej 7. roku życia ogółem RDD 1 011 336 20 27 SUMA 1 153 368 59 58 Na dzień 01.10.2015 r. opiekę nad rodzinami zastępczymi w Warszawie sprawowało 33 koordynatorów rodzinnej pieczy zastępczej oraz 6 pracowników socjalnych wykonujących obowiązki koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej zatrudnionych przez Warszawskie Centrum Pomocy Rodzinie. Zgodnie z przyjętą praktyką koordynator rodzinnej pieczy zastępczej pozostaje w stałym kontakcie osobistym, telefonicznym lub mailowym z rodziną zastępczą (spotkania odbywają się nie rzadziej niż raz na dwa miesiące). Na podstawie dokonanej przez siebie diagnozy oraz zgłoszonych przez rodzinę zastępczą potrzeb obejmuje ją wsparciem i udziela pomocy. Koordynator pozostaje również w stałym kontakcie z sądem, instytucjami oświatowymi, placówkami medycznymi i innymi współpracującymi z rodziną zastępczą. Do zadań koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej należy w szczególności: udzielanie pomocy rodzinom zastępczym i prowadzącym rodzinne domy dziecka w realizacji zadań wynikających z pieczy zastępczej; 15

przygotowanie, we współpracy z asystentem rodziny, a jeżeli rodzinie dziecka nie został przydzielony asystent rodziny we współpracy z podmiotem organizującym pracę z rodziną i odpowiednio rodziną zastępczą lub prowadzącym rodzinny dom dziecka, planu pomocy dziecku, w którym zostają zawarte cele i zadania do realizacji na każde sześć miesięcy pobytu dziecka w pieczy zastępczej, które następnie są podsumowywane i tworzony jest plan na kolejne półrocze (w przypadku dzieci poniżej 3. roku życia nie rzadziej niż raz na trzy miesiące); pomoc rodzinom zastępczym oraz prowadzącym rodzinne domy dziecka w nawiązaniu wzajemnego kontaktu, w szczególności przez organizowanie grup wsparcia; zapewnianie rodzinom zastępczym oraz prowadzącym rodzinne domy dziecka dostępu do specjalistycznej pomocy dla dzieci, w tym psychologicznej, reedukacyjnej i rehabilitacyjnej; organizowanie opieki nad dzieckiem, w przypadku gdy rodzina zastępcza niezawodowa, rodzina zastępcza zawodowa albo prowadzący rodzinny dom dziecka okresowo nie może sprawować opieki, w szczególności z powodów zdrowotnych lub losowych albo zaplanowanego wypoczynku. Koordynatorzy rodzinnej pieczy zastępczej wspierają również pełnoletnich wychowanków rodzinnych form pieczy zastępczej w procesie usamodzielniania. Koordynator pozostaje w stałym kontakcie osobistym, telefonicznym lub mailowym z pełnoletnim wychowankiem rodzinnej pieczy zastępczej, także z tym pozostającym po osiągnięciu pełnoletności w dotychczasowej rodzinie zastępczej za jej zgodą (kontakt odbywa się nie rzadziej niż raz na 6 miesięcy). Wspiera go w procesie wyboru opiekuna usamodzielniania, opracowania i realizacji indywidualnego programu usamodzielniania, który jest realizowany przez wychowanka do ukończenia przez niego 25 lat oraz udziela mu wsparcia w zakresie zdiagnozowanych i zgłoszonych przez niego potrzeb. Tabela 4. Pełnoletni wychowankowie, z którymi współpracują koordynatorzy rodzinnej pieczy zastępczej 31.12.2013r.1 3r. 31.12.2014r. 31.12.2015r.3 1.12.2015r. Wychowankowie pozostający w dotychczasowych rodzinach zastępczych za ich zgodą Wychowankowie prowadzący samodzielne gospodarstwo domowe 308 100 372 150 332 195 16

Koordynator rodzinnej pieczy zastępczej może mieć pod opieką łącznie nie więcej niż 15 rodzin zastępczych lub rodzinnych domów dziecka. Równocześnie należy pamiętać, że do obowiązków tych osób należy również udzielanie wsparcia pełnoletnim wychowankom rodzinnych form pieczy zastępczej (w 2013 r. usamodzielniło się 79, a w 2014 70 wychowanków rodzinnej pieczy zastępczej). Aktualna liczba koordynatorów rodzinnej pieczy zastępczej i pracowników socjalnych zatrudnionych przez WCPR nie wyczerpuje potrzeb organizatora rodzinnej pieczy zastępczej w tym zakresie, pozwala zabezpieczyć opiekę koordynatora jedynie dla rodzin najbardziej potrzebujących bieżącego wsparcia i pomocy przy realizacji zadań wynikających z pełnionej przez nie pieczy zastępczej. Miasto przekazuje, w miarę możliwości, lokale na potrzeby rodzinnej pieczy zastępczej, w których funkcjonują rodziny zastępcze zawodowe lub rodzinne domy dziecka - w latach 2013-2014 przekazano 4 lokale, w 2015 r. - 2 lokale. Rodziny zastępcze i prowadzący rodzinne domy dziecka korzystać mogą również ze wsparcia oferowanego przez organizacje pozarządowe działające w Warszawie w obszarze pieczy zastępczej, takie jak między innymi Towarzystwo Nasz Dom, z którym Miasto współpracuje od 2008 r., Fundacja Dobrych Praktyk, Koalicja na rzecz Rodzinnej Opieki Zastępczej, Fundacja Wspierania Rodzin Korale, Fundacja EY (Fundacja firmy Ernst & Young), Fundacja Przyjaciółka. W zależności od podmiotu, organizują one dla rodzin zastępczych i prowadzących rodzinne domy dziecka pomoc wolontariuszy, grupy wsparcia, ułatwiają dostęp do specjalistycznych konsultacji, prowadzą działania edukacyjne, szkoleniowe. Warto wspomnieć w tym miejscu, że Miasto zleca realizację zadań publicznych, również w obszarze pieczy zastępczej, organizacjom pozarządowym w ramach otwartych konkursów ofert. 4.2. Charakterystyka i struktura instytucjonalnej pieczy zastępczej Według stanu na dzień 30.06.2015 r. w Warszawie funkcjonowało 17 placówek opiekuńczo-wychowawczych zapewniających 649 miejsc, w tym 5 placówek typu rodzinnego zapewniających 27 miejsc (tabela 5). Miasto dodatkowo zlecało prowadzenie 4 placówek opiekuńczowychowawczych (typu socjalizacyjnego) zgromadzeniom zakonnym zapewniając 87 miejsc (tabela 6). 17

Tabela 5. Liczba publicznych placówek opiekuńczo-wychowawczych w podziale na poszczególne typy (stan na dzień 30.06.2015 r.). TYP PLACÓWKI LICZBA Socjalizacyjna 9 Interwencyjna 2 Specjalistyczno-terapeutyczna 1 Rodzinna 5 SUMA 17 Tabela 6. Liczba niepublicznych placówek opiekuńczo-wychowawczych (stan na dzień 30.06.2015 r.). PLACÓWKI LICZBA Niepubliczne socjalizacyjne 4 W pierwszym półroczu 2015 r., opieką w placówkach opiekuńczo-wychowawczych objętych zostało w sumie 1 067 dzieci, z czego opieką w placówkach socjalizacyjnych objęto 801 dzieci, w placówkach interwencyjnych 183 dzieci, w placówce specjalistyczno-terapeutycznej 49 dzieci, a w placówkach rodzinnych 34 dzieci (tabela 7). Opieką w czterech socjalizacyjnych niepublicznych placówkach opiekuńczowychowawczych, w pierwszym półroczu 2015 r. objętych zostało 103 dzieci (tabela 8). 18

Tabela 7. Liczba dzieci, które w latach 2013 2015 przebywały w publicznych placówkach opiekuńczo-wychowawczych poszczególnych typów. TYP PLACÓWKI 2013* 2014* 2015** Socjalizacyjna 967 966 801 Interwencyjna 317 311 183 Specjalistycznoterapeutyczna 67 62 49 Rodzinna 42 38 34 SUMA 1 393 1 377 1 067 * dane za okres całego roku ** dane za pierwsze półrocze Tabela 8. Liczba dzieci, które w latach 2013-2015 przebywały w niepublicznych placówkach opiekuńczo-wychowawczych. TYP PLACÓWKI 2013* 2014* 2015** Niepubliczne socjalizacyjne 147 125 103 * dane za okres całego roku ** dane za pierwsze półrocze W pierwszym półroczu 2015 r. w placówkach opiekuńczo-wychowawczych typu socjalizacyjnego przebywało 121 dzieci do 7. roku życia (18,3%) i 542 dzieci powyżej 7. roku życia (81,7%), w placówkach typu interwencyjnego przebywały wyłącznie dzieci powyżej 7. roku życia (81 dzieci, 100%), w placówkach specjalistyczno-terapeutycznych przebywało 34 dzieci w wieku do 7 lat (80,6%) i 8 dzieci powyżej 7. roku życia (19,0%), w placówkach typu rodzinnego przebywało natomiast 10 dzieci w wieku do 7 lat (35,7%) i 18 dzieci powyżej 7. roku życia (64,3%). W odniesieniu do wieku dzieci przebywających w placówkach opiekuńczo-wychowawczych należy zauważyć, 19

że do placówek interwencyjnych są przyjmowane generalnie dzieci od 11. roku życia na podstawie rozstrzygnięcia sądu w sprawach opiekuńczych, niezależnie od miejsca zamieszkania (dzieci młodsze mogą być przyjmowane w wyjątkowych przypadkach). W placówkach specjalistyczno-terapeutycznych przebywają dzieci wymagające stałej specjalistycznej opieki (w różnym stopniu niepełnosprawne), niezależnie od wieku. Ze względu na swój, jak sama nazwa wskazuje, rodzinny charakter, również placówka typu rodzinnego jest odpowiednim miejscem przebywania dla małych dzieci (do 7. roku życia). O niekorzystnej sytuacji można zatem mówić jedynie w odniesieniu do placówek typu socjalizacyjnego, w których łącznie, w pierwszym półroczu przebywało 121 dzieci do 7. roku życia. Zgodnie z Ustawą, dzieci do 7. roku życia powinny być umieszczane w rodzinnej pieczy zastępczej albo placówce opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego (w innej placówce dziecko może zostać umieszczone w wyjątkowych przypadkach, przede wszystkim gdy umieszczone zostało tam jego rodzeństwo lub małoletni rodzic). Szczegółowy rozkład dotyczący wieku dzieci przebywających w placówkach opiekuńczo-wychowawczych poszczególnych typów został przedstawiony w tabeli 9. Tabela 9. Wiek dzieci, które przebywały w publicznych placówkach opiekuńczo-wychowawczych poszczególnych typów w pierwszym półroczu 2015 r. WIEK DZIECKA W LATACH SOCJALIZACYJNE INTERWENCYJNE SPECJALISTYCZNO- TERAPEUTYCZNE RODZINNE Poniżej 1. roku 8 0 0 1 1-3 50 0 16 8 4-7 63 0 18 1 Dzieci do 7 lat ogółem 121 0 34 10 8-13 214 11 6 14 14-17 281 70 2 4 18-24 47 0 0 0 Dzieci powyżej 7. roku życia ogółem 542 81 8 18 SUMA 663 81 42 28 20

W m.st. Warszawie od kilku lat podejmowane są działania mające na celu rozwijanie małych form opieki nad dziećmi poprzez pozyskiwanie lokali w budynkach wielorodzinnych na organizację mieszkań filialnych przy placówkach opiekuńczo-wychowawczych. Proces ten powoduje, że duże placówki opiekuńczo-wychowawcze sukcesywnie są reorganizowane i zmniejszane. Mieszkania filialne wchodzą w strukturę placówki opiekuńczo-wychowawczej i są umiejscowione w budynkach wielorodzinnych lub domach jednorodzinnych w środowisku. Pobyt w mieszkaniu filialnym zapewnia wszelkie warunki niezbędne dla pełnego i prawidłowego rozwoju dzieci i młodzieży. Wychowankowie mieszkający w nim przebywają pod stałą opieką wychowawców. Domowy charakter takiej grupy, mniejsze pomieszczenia, stała kadra wychowawcza sprzyja prawidłowemu rozwojowi dziecka, kształtowaniu umiejętności niezbędnych do satysfakcjonującego funkcjonowania w społeczeństwie, budowania relacji z innymi opartych na poczuciu zaufania i bezpieczeństwa psychicznego. Wolna powierzchnia budynków powstała po zamieszkaniu dzieci w mieszkaniach filialnych jest wykorzystywana na inne potrzeby społeczne, między innymi takie jak utworzenie żłobka czy ośrodka interwencji kryzysowej. Od roku 2007 do 30.06.2015 r. utworzono w sumie 25 mieszkań filialnych, które dysponują 270 miejscami dla wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych (w roku 2012 przekazano 2 mieszkania, w roku 2013 5 mieszkań, a w roku 2014 1 mieszkanie). Z dniem 1 stycznia 2015 roku na podstawie uchwały nr LXXXV/2189/2014 Rady m.st. Warszawy z dnia 3 lipca 2014 r. (Dz. Urz. Woj. Maz. poz. 6877) utworzone zostało Centrum Administracyjne nr 1 do obsługi placówek opiekuńczo-wychowawczych. Centrum zapewnia obsługę ekonomiczno-administracyjną i organizacyjną czterem placówkom: Pogotowiu Opiekuńczemu nr 1 przy ul. Henryka Dembińskiego 1 w Warszawie, Pogotowiu Opiekuńczemu nr 2 im. Czesława Józefa Babickiego przy ul. św. Bonifacego 81 w Warszawie, Domowi Dziecka nr 12 przy ul. Tarczyńskiej 27 w Warszawie oraz Ośrodkowi Wspomagania Rodziny przy ul. 6 Sierpnia 1/5 w Warszawie. Należy zaznaczyć, że po wejściu w życie ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2015 poz. 1045), które nastąpi 1 stycznia 2016 r., Centrum Administracyjne nr 1 będzie mogło funkcjonować w oparciu o obecną podstawę prawną (tj. ustawę o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej) jedynie do końca 2016 r. 10 4.3. Specyficzne formy wspierania wychowanków rodzinnej i instytucjonalnej pieczy zastępczej Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.) w szerokim stopniu uwzględnia w toku postępowania rekrutacyjnego do publicznych przedszkoli, publicznych innych form wychowania przedszkolnego, publicznych szkół i publicznych placówek okoliczność objęcia dziecka pieczą zastępczą. 10 Zgodnie z art. 48 pkt 7 powołanej ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. centra administracyjne do obsługi placówek opiekuńczo-wychowawczych, utworzone przez powiat na podstawie art. 94 ust. 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, w brzmieniu dotychczasowym, mogą działać na dotychczasowych zasadach, nie dłużej jednak niż przez 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej. 21

W m.st. Warszawie od kilku lat wprowadzane są rozwiązania systemowe stanowiące formy dodatkowego wsparcia dla wychowanków pieczy zastępczej, zarówno rodzinnej, jak i instytucjonalnej. Spośród najważniejszych należy wymienić następujące formy wsparcia: Wychowankowie rodzinnych domów dziecka działających na terenie m.st. Warszawy, wychowankowie placówek opiekuńczowychowawczych typu rodzinnego działających na terenie m.st. Warszawy oraz dzieci umieszczone w rodzinach zastępczych zamieszkujących na terenie m.st. Warszawy są zwolnieni z opłaty za korzystanie z wychowania przedszkolnego, w czasie przekraczającym czas określony na bezpłatne nauczanie, wychowanie i opiekę. 11 ; Dzieci z rodzinnych domów dziecka, rodzin zastępczych, placówek opiekuńczo-wychowawczych typu rodzinnego, placówek opiekuńczo-wychowawczych typu socjalizacyjnego, interwencyjnego i specjalistyczno-terapeutyczngo, stale zamieszkałe na terenie m.st. Warszawy są uprawnione do bezpłatnych przejazdów środkami lokalnego transportu zbiorowego w m.st. Warszawie nie dłużej niż do 30 września roku kalendarzowego, w którym kończą 21. rok życia, na podstawie imiennego uprawnienia do bezpłatnych przejazdów 12. Osobom, które uzyskały pełnoletniość w placówce opiekuńczo-wychowawczej, zawodowej rodzinie zastępczej, niezawodowej rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka przysługuje pierwszeństwo zawarcia umowy najmu lokalu z mieszkaniowego zasobu miasta stołecznego Warszawy, pod warunkiem, że z wnioskiem o zawarcie umowy najmu lokalu wystąpią w ciągu 3 lat od uzyskania pełnoletności i spełniają warunki do zawarcia umowy. 13 Liczbę lokali przekazanych w najem wspomnianym osobom przedstawia tabela 10. 11 4 ust. 1 pkt 1 uchwały nr LXXXIV/2166/2014 Rady m.st. Warszawy z dnia 26 czerwca 2014 r. w sprawie opłat za korzystanie z wychowania przedszkolnego i czasu przeznaczonego na bezpłatne nauczanie, wychowanie i opiekę w przedszkolach m.st. Warszawy (Dz. Urz. Woj. Maz. poz. 6848). 12 1 pkt 21 załącznika do uchwały nr LVI/1584/2013 Rady m.st. Warszawy z dnia 23 maja 2013 r. w sprawie ustalenia ulg za usługi przewozowe środkami lokalnego transportu zbiorowego w m.st. Warszawie (Dz. Urz. Woj. Maz. poz. 6320, z późn. zm.). 13 7 ust. 1 pkt 5 uchwały nr LVIII/1751/2009 Rady m.st. Warszawy z dnia 9 lipca 2009 r. w sprawie zasad wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu miasta stołecznego Warszawy (Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 132, poz. 3937, z późn. zm.) 22

Tabela 10. Liczba lokali przekazanych w latach 2012-2014 w najem usamodzielniającym się wychowankom pieczy zastępczej. CHARAKTER NAJMU 2012 2013 2014 Lokal wynajęty na czas nieoznaczony 27 47 53 Lokal wynajęty na czas oznaczony 13 20 14 SUMA 40 67 67 4.4. Usamodzielniani wychowankowie pieczy zastępczej W ramach procesu usamodzielnienia wychowankowi przyznaje się pomoc na kontynuowanie nauki, pomoc na usamodzielnienie oraz pomoc na zagospodarowanie. Osobie usamodzielnianej udziela się również pomocy w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych oraz zatrudnienia. Po nowelizacji Ustawy zapewnia się również pomoc prawną i psychologiczną. 23

Tabela 11. Liczba wychowanków pieczy zastępczej, którzy skorzystali z przysługujących finansowych form pomocy w latach 2013-2015 2013 2014 2015 (do 30.06.2015 r.) Wychowankowie placówek opiekuńczowychowawczych Piecza Zastępcza Ustawa o pomocy społecznej Piecza Zastępcza Ustawa o pomocy społecznej Piecza Zastępcza Ustawa o pomocy społecznej Pomoc na kontynuowanie nauki (liczba osób) Pomoc na zagospodarowanie (liczba osób) Pomoc na usamodzielnienie (liczba osób) 109 128 155 104 160 64 11 42 32 43 25 12 7 18 9 25 5 12 24

Wychowankowie rodzinnej pieczy zastępczej Piecza Zastępcza 2013 2014 2015 (do 30.06.2015r.) Ustawa o pomocy społecznej Piecza Zastępcza Ustawa o pomocy społecznej Piecza Zastępcza Ustawa o pomocy społecznej Pomoc na kontynuowanie nauki (liczba osób) Pomoc na zagospodarowanie (liczba osób) Pomoc na usamodzielnienie (liczba osób) 101 240 163 171 173 125 11 58 31 51 9 28 1 26 8 27 5 20 Pełnoletni wychowanek w procesie usamodzielnienia wspierany jest przez pracownika socjalnego lub koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej oraz opiekuna usamodzielnienia. Ponadto WCPR w ramach projektu Integracja dla Samodzielności stworzył katalog fakultatywnych świadczeń niepieniężnych, które były proponowane wychowankom przystępującym do niego. Indywidualizacja metod i świadczeń ma na celu zwiększenie skuteczności pomocy. Diagnoza potrzeb wychowanków daje możliwość trafnego doboru wsparcia dla tej grupy. Adekwatność oferowanego wsparcia do oczekiwań i potrzeb usamodzielnianych zwiększa prawdopodobieństwo właściwego skorzystania z pomocy Pomoc w uzyskaniu zatrudnienia polega na wspieraniu osoby usamodzielnianej w zdobyciu kwalifikacji zawodowych, uzyskaniu odpowiedniego wykształcenia zgodnie z jej możliwościami i dążeniami mającymi na celu uzyskanie zatrudnienia. W Warszawie pomoc ta realizowana była przede wszystkim w ramach projektu Integracja dla Samodzielności. Uczestnicy Projektu mogą skorzystać z instrumentów aktywizacji zawodowej, w tym usług doradcy zawodowego, czy instrumentów aktywizacji edukacyjnej, w tym zajęć w ramach podnoszenia kluczowych kompetencji o charakterze zawodowym lub zdobywania nowych kompetencji i umiejętności zawodowych, umożliwiających aktywizację zawodową. Należy zauważyć, że w Warszawie zmotywowani wychowankowie znajdują zatrudnienie. 25

Pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, jest realizowana przez umożliwienie zamieszkania w mieszkaniu rotacyjnym dla usamodzielnianych wychowanków. Mieszkanie zapewnia warunki samodzielnego funkcjonowania w środowisku, w integracji ze społecznością lokalną. W Warszawie funkcjonuje 17 mieszkań dla usamodzielnianych wychowanków przeznaczonych dla 34 wychowanków, przede wszystkim instytucjonalnej pieczy zastępczej. Tabela poniżej przedstawia liczbę wychowanków, którzy skorzystali z tej formy pomocy. Ponadto w Warszawie pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych realizowana jest poprzez pisanie poparć wniosków wychowanków o przydział lokalu z zasobów lokalowych Miasta. Tabela 12. Liczba wychowanków korzystających z pomocy w formie mieszkania dla usamodzielnianych w latach 2013-3015 rok 2013 2014 liczba wychowanków 2015 (do 30.06.2015r.) 47 48 35 4.5. Napływ do pieczy zastępczej dzieci z poszczególnych dzielnic Z analizy przeprowadzonej na poziomie poszczególnych dzielnic wynika, że według danych na dzień 31.12.2014 r., największa liczba dzieci trafiła do pieczy zastępczej z dzielnicy Praga-Północ. Przeważały one w placówkach opiekuńczo-wychowawczych. Niewiele mniej dzieci przebywających w pieczy zastępczej było mieszkańcami Pragi-Południe, a następnie: Woli, Bielan i Mokotowa. Stanowi to odzwierciedlenie występujących w tych dzielnicach od wielu lat licznych problemów społecznych, w tym zamieszkiwania w nich największej liczby rodzin przeżywających trudności w codziennym funkcjonowaniu, zagrożonych marginalizacją społeczną. Do rodzin zastępczych spokrewnionych i niezawodowych trafiały najczęściej dzieci z Bielan. Szczegółowe dane w zakresie szacunkowej liczby dzieci przebywających w placówkach opiekuńczo-wychowawczych i rodzinach zastępczych z podziałem na poszczególne dzielnice przedstawia tabela 13. 26

Tabela 13. Szacunkowa liczba dzieci przebywających w pieczy zastępczej (stan na dzień 31.12.2014 r.) LP. DZIELNICA POCHODZENIA DZIECKA LICZBA DZIECI W RODZINACH ZASTĘPCZYCH SPOKREWNIONYCH I NIEZAWODOWYCH LICZBA DZIECI W RODZINACH ZASTĘPCZYCH ZAWODOWYCH I RODZINNYCH DOMACH DZIECKA LICZBA DZIECI W PLACÓWKACH OPIEKUŃCZO- WYCHOWAWCZYCH LICZBA DZIECI W PIECZY ZASTĘPCZEJ (SUMA) 1. Bemowo 17 1 17 35 2. Białołęka 15 0 25 40 3. Bielany 98 7 44 149 4. Mokotów 69 8 70 147 5. Ochota 14 4 33 51 6. Praga-Południe 71 18 81 170 7. Praga-Północ 54 13 124 191 8. Rembertów 15 0 7 22 9. Śródmieście 61 12 49 122 10. Targówek 30 5 67 102 11. Ursus 20 0 7 27 12. Ursynów 15 1 15 31 13. Wawer 13 8 52 73 14. Wesoła 3 0 3 6 15. Wilanów 9 0 1 10 16. Włochy 9 1 24 34 17. Wola 60 11 85 156 18. Żoliborz 32 3 9 44 SUMA 605 92 713 1410 27

4.6. Przyczyny opuszczania rodzinnej i instytucjonalnej pieczy zastępczej W okresie od początku 2013 r. do połowy 2015 r. rodzinną pieczę zastępczą opuściło 601 dzieci. Spośród nich blisko trzecia część (179 dzieci) usamodzielniła się (29,8%), nieco mniej niż czwarta część powróciła do rodziny (140 dzieci; 23,3%) a 99 dzieci zostało przysposobionych (16,5%). Ponad jedna czwarta spośród omawianej grupy dzieci zmieniła formę pieczy zastępczej, zostały umieszczone w innej rodzinie zastępczej lub w placówce opiekuńczo-wychowawczej (169 dzieci; 28,1%). W tym samym okresie, od początku 2013 r. do połowy 2015 r., instytucjonalną pieczę zastępczą opuściło 1 375 dzieci. Niemal trzecia część z nich (451 dzieci) powróciła do rodziny (32,8%), 262 dzieci usamodzielniło się (19%) a 139 dzieci zostało przysposobionych (10,1%). Dalszych 115 dzieci zostało umieszczonych w rodzinnej pieczy zastępczej (8,4%). Zmieniło placówkę opiekuńczo-wychowawczą 239 dzieci (17,4%). W przypadku 169 dzieci (12,3%) wskazuje się inne przyczyny, co w szczególności dotyczy sytuacji czasowego objęcia opieką dzieci, które zostały doprowadzone po ucieczce z domów rodzinnych lub innych placówek. Szczegółowe dane dotyczące przyczyn opuszczania rodzinnej i instytucjonalnej pieczy zastępczej w omawianych latach zaprezentowane zostały w tabeli 14. 28

Instytucjonalna Rodzinna FORMA PIECZY ZASTĘPCZEJ USAMODZIELNIENIE POWRÓT DO RODZINY PRZYSPOSOBIENIE (ADOPCJA) UMIESZCZENIE W RODZINIE ZASTĘPCZEJ UMIESZCZENIE W INNEJ RODZINIE ZASTĘPCZEJ UMIESZCZENIE W PLACÓWCE ZMIANA PLACÓWKI INNE Tabela 14. Przyczyny opuszczania pieczy zastępczej w latach 2013-2015 r. PRZYCZYNY OPUSZCZENIA DANEJ FORMY PIECZY ZASTĘPCZEJ LICZBA DZIECI W ROKU LICZBA DZIECI, KTÓRE OPUŚCIŁY DANĄ FORMĘ PIECZY ZASTĘPCZEJ 2013* 1 668 256 79 54 32 nd 29 53 nd 9 2014* 1 846 246 70 63 46 nd 20 42 nd 5 2015** 1 671 99 30 23 21 nd 7 18 nd 0 2013* 1 337 564 100 174 67 48 nd nd 114 61 2014* 1 254 560 100 185 52 44 nd nd 88 91 2015** 814 251 62 92 20 23 nd nd 37 17 * dane za okres całego roku ** dane za pierwsze półrocze 29

5. Mocne i słabe strony istniejącego systemu pieczy zastępczej W poniższej rozbudowanej tabeli przedstawiono wyniki analizy SWOT systemu pieczy zastępczej funkcjonującego w m.st. Warszawie. SWOT jest techniką analityczną polegającą w najprostszej wersji na posegregowaniu posiadanych informacji w danym obszarze na cztery grupy (cztery kategorie czynników strategicznych): S (z ang. strengths) mocne strony: wszystko to, co stanowi atut, przewagę, zaletę w analizowanym obszarze; W (z ang. weaknesses) słabe strony: wszystko to, co stanowi słabość, barierę, wadę w analizowanym obszarze; O (z ang. opportunities) szanse: wszystko to, co stwarza szansę korzystnej zmiany w analizowanym obszarze; T (z ang. threats) zagrożenia: wszystko to, co stwarza w danym obszarze niebezpieczeństwo zmiany niekorzystnej. Zestawienie wspomnianych grup czynników ułatwia planowanie działań w danym obszarze, w tym wskazuje obszary problemowe, które w pierwszej kolejności powinny stać się przedmiotem interwencji. Tabela 15. Wyniki analizy SWOT systemu pieczy zastępczej. MOCNE STRONY SŁABE STRONY System pieczy zastępczej Wdrożone zasady współpracy przedstawicieli pieczy zastępczej i ośrodków pomocy społecznej w zakresie umieszczania dziecka w pieczy zastępczej, pracy z rodziną dziecka umieszczonego w pieczy zastępczej oraz powrotu dziecka do rodziny oraz procedury przewozu i przekazania dziecka do rodziny zastępczej, rodzinnego domu dziecka lub placówki opiekuńczo-wychowawczej w związku z interwencją kryzysową w rodzinie dziecka; Prowadzony monitoring potrzeb szkoleniowych kadry placówek opiekuńczo-wychowawczych i rodzinnych form pieczy zastępczej Brak prowadzenia systematycznej diagnozy potrzeb w zakresie pieczy zastępczej; Brak standardu sporządzania diagnozy psychofizycznej dzieci umieszczanych w pieczy zastępczej i zapewniania przeprowadzenia niezbędnych badań lekarskich dziecku przyjętemu do pieczy zastępczej; Niewystarczający dostęp wychowanków placówek opiekuńczowychowawczych do specjalistów (psychiatrów, logopedów, psychologów, neurologów dziecięcych itp.), brak preferencji dla 30

wszystkich typów; Stworzone dobre warunki startu dla usamodzielniających się wychowanków pieczy zastępczej (m.in. wsparcie koordynatorów rodzinnej pieczy zastępczej, preferencje przy najmie lokalu z zasobów Miasta itp.); Partycypacyjny model tworzenia Programu Rozwoju Pieczy Zastępczej na lata 2016 2018 uwzględniający środowisko organizacji pozarządowych działających w obszarze pieczy zastępczej. dzieci z rodzin zastępczych i rodzinnych domów dziecka w dostępie do lekarzy specjalistów; Niewystarczająca w stosunku do zapotrzebowania liczba szkoleń organizowanych dla prowadzących rodzinne formy pieczy zastępczej wszystkich typów i pracowników placówek opiekuńczowychowawczych (kadry kierowniczej i pedagogicznej) oraz koordynatorów rodzinnej pieczy zastępczej; Niewystarczająca w stosunku do potrzeb liczba koordynatorów i pracowników socjalnych rodzinnej pieczy zastępczej, duża rotacja wśród pracowników placówek opiekuńczo-wychowawczych oraz na stanowiskach koordynatorów rodzinnej pieczy zastępczej; Niewystarczający stopień upowszechnienia dobrych praktyk, rekomendowanych sposobów postępowania we współpracy placówek opiekuńczo-wychowawczych, rodzinnych form pieczy zastępczej i organizatora rodzinnej pieczy zastępczej z sądami i placówkami służby zdrowia oraz szkołami i poradniami psychologiczno-pedagogicznymi; Bardzo zróżnicowana jakość współpracy przedstawicieli placówek opiekuńczo-wychowawczych, rodzinnych form pieczy zastępczej i organizatora rodzinnej pieczy zastępczej z przedstawicielami sądów (od bardzo dobrej do bardzo słabej), brak wypracowanych rekomendacji dotyczących zasad współpracy, niewystarczający stopień upowszechniania dobrych praktyk; Konieczność pozyskiwania środków finansowych na realizację wszystkich potrzebnych działań w obszarze pieczy zastępczej z wielu źródeł (i wynikająca stąd niepewność, brak pewnej 31