Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 6, zeszyt 2, 88-92, 2013 Ciąża o 30. roku życia norma XXI wieku KATARZYNA MAJOR, MAGDALENA BYŚ, MAŁGORZATA BAUMERT, PIOTR SURMIAK, ZOFIA WALENCKA Streszczenie Wstę: Coraz więcej kobiet w krajach wysokorozwiniętych, również w Polsce, decyduje się na ciążę o 30. roku życia. Na tak ważną decyzję w życiu każdej kobiety, jaką jest macierzyństwo, ma wływ wiele czynników, n.: wykształcenie, warunki socjoekonomiczne. Cel racy: Analiza czynników wływających na decyzję kobiet o ciąży o 30. roku życia. Materiał i metoda: Przerowadzono anonimowe badanie ankietowe wśród 357 kobiet rzebywających w trzech oddziałach ołożniczych szitali w Katowicach i Tychach w okresie od grudnia 2012 do marca 2013 r., dotyczące óźnego macierzyństwa. Ankieta składała się z 8 ytań, 7 jednokrotnego wyboru i 1 z możliwością wyboru kilku odowiedzi. Wyniki: Kobiety biorące udział w ankiecie odzielono na dwie gruy: I wiek między 30-34 lat, II grua 35 lat i owyżej. W gruie I istotnie częściej kobiety odawały własne roblemy zdrowotne, roblemy zdrowotne artnera, otrzebę bycia tylko z artnerem oraz brak odowiednich warunków mieszkaniowych jako rzyczynę odroczenia decyzji o macierzyństwie. Kobiety w tej gruie istotnie częściej deklarowały otrzebę odnoszenia kwalifikacji, samorozwoju, óźne macierzyństwo lansowane w mediach oraz trudną sytuację ekonomiczną. W gruie ierwiastek w wieku 30-34 lat najistotniejszą rzyczyną odroczenia macierzyństwa były roblemy zdrowotne artnera, natomiast u kobiet w wieku 35 i więcej lat istotnie częściej obserwowano brak gotowości do zostania matką, lęk rzed ciążą i orodem oraz brak omocy aństwa w wychowaniu dziecka. Techniki rozrodu wsomaganego istotnie częściej stosowane były w gruie II. Wnioski: Największy wływ na odejmowanie rzez kobiety decyzji o óźnym orodzie miały warunki socjoekonomiczne. U kobiet oniżej 35. roku życia dodatkowo istotną rolę odgrywało także zdrowie artnera oraz otrzeba bycia tylko z artnerem. Słowa kluczowe: óźne macierzyństwo, ciąża Wstę Zmiany gosodarcze, sołeczne i kulturowe zaoczątkowane od koniec XX wieku znacząco włynęły na ostrzeganie miejsca kobiet w życiu rodzinnym i sołecznym. Kobiety stały się bardziej aktywne w życiu zawodowym i sołecznym w orównaniu z ich orzedniczkami. Kilka wieków wstecz kobiety rodziły swoje dzieci jako nastolatki, natomiast w wieku 40 lat zostawały babciami [1]. Obecnie, coraz większe zainteresowanie kobiet edukacją i rozwojem kariery zawodowej, owoduje rzesunięcie decyzji o macierzyństwie, a nowoczesne techniki rozrodu wsomaganego medycznie, umożliwiają zajście w ciążę w óźniejszym wieku [2, 3]. Według Paulsona i ws. [4] w gruie kobiet między 50. a 63. rokiem życia, które oddane były technice rozrodu wsomaganego, 37,2% urodziło zdrowe dzieci. Wsółczesne kobiety dążą do zdobycia odowiedniego wykształcenia i statusu materialnego, oddalając od siebie macierzyństwo. Fakty te owodują, że matkami, o raz ierwszy, zostają kobiety o 30. roku życia [5]. W ostatnich dziesięcioleciach obserwuje się znaczny wzrost kobiet decydujących się na óźne macierzyństwo [6]. Z danych statystycznych wynika, że w Polsce w 2000 roku kobiety rodzące swoje dziecko o 30. roku życia stanowiły zaledwie 25%, odczas gdy w 2011 odsetek ten wynosił już 40%. Podobny trend utrzymuje się także w innych krajach wysokorozwiniętych [7]. Z tego owodu być może óźne macierzyństwo należy traktować jako nową normę we wsółczesnym ołożnictwie [1]. Cel racy Celem racy było określenie czynników mających największy wływ na odejmowanie rzez kobiety decyzji o orodzie o 30. roku życia. Materiał i metoda W badaniu ankietowym dotyczącym macierzyństwa wzięło udział 357 kobiet, o 30. roku życia, sośród 1100 acjentek, rzebywających w okresie od 1 grudnia 2012 do 31 marca 2013 w oddziałach ołożniczych trzech szitali na Śląsku (Centralny Szital Kliniczny w Katowicach, szital im. Leszczyńskiego w Katowicach oraz w Wojewódzki Szital Secjalistyczny w Tychach). Badane kobiety zostały odzielone na dwie gruy. Gruę ierwszą stanowiły kobiety od 30. do 34. roku życia, natomiast gruę drugą kobiety w wieku 35 lat i owyżej. Przerowadzono badanie ankietowe, dotyczące czynników mających wływ na odjęcie decyzji o orodzie o 30. roku życia. Ankiety, składały się z 8 ytań. Pytania w ankiecie dotyczyły: wyksztalcenia, miejsca zamieszkania, kolejności ciąży, lanowania ciąży, czasu starania się o dziecko, technik rozrodu wsomaganego oraz czynników, które włynęły na decyzję o odroczeniu macierzyństwa. Do analiz statystycznych wykorzystano test chi2, a za istotny statystycznie oziom rawdoodobieństwa uznano < 0,05. Klinika Neonatologii, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
Ciąża o 30. roku życia norma XXI wieku 89 Wyniki W okresie od grudnia 2012 do marca 2013 na terenie trzech szitali: CSK Katowice, szital im. Leszczyńskiego w Katowicach oraz w szitalu Wielosecjalistycznym w Tychach odbyło się 1100 orodów. Ankietę wyełniło 357 kobiet w wieku 30 i więcej lat (32,5%), które stanowiły gruę badaną. Najliczniejsza gruę (223; 62,5%) stanowiły kobiety omiędzy 30. a 34. rokiem życia. Nie obserwowano różnic istotnych statystycznie omiędzy dwoma gruami badanych kobiet (grua I kobiety w wieku 30-34 lat, grua II $ 35. roku życia) orównując kolejność ciąży, miejsce zamieszkania oraz wykształcenie. W gruie kobiet w wieku 35 i więcej lat istotnie częściej stosowane były techniki rozrodu wsomaganego ( = 0,03). Najczęściej stosowanymi technikami rozrodu wsomaganego były: załodnienie ozaustrojowe (8,9%) oraz inseminacja domaciczna (6,7%). Wyniki rzedstawiono w tabeli 1. Przeanalizowano czynniki mające wływ na odjęcie rzez kobiety decyzji o odroczeniu macierzyństwa (tab. 2). W gruie I kobiet, w orównaniu z gruą II, życia istotną rolę w odejmowaniu decyzji o odroczeniu macierzyństwa odgrywały roblemy zdrowotne rzyszłych matek ( = 0,03), roblemy zdrowotne artnera ( = 0,03), otrzeba bycia tylko z artnerem ( $ 0,01) oraz brak odowiednich warunków mieszkaniowych ( = 0,04). W drugiej badanej gruie kobiet ($ 35 lat) do najistotniejszych owodów odraczających macierzyństwo należały: otrzeby odnoszenia kwalifikacji, samorozwoju ( = 0,02), óźne macierzyństwo lansowane w mediach ( = 0,02) oraz trudna sytuacja ekonomiczna ( = 0,04). Podobnej analizie oddano ierwiastki w obu badanych gruach (tab. 3). Pierwiastki stanowiły 32,2% (115) całej gruy badanej. Nie obserwowano istotnych różnic omiędzy wykształceniem, miejscem zamieszkania oraz lanowaniem ciąży wśród kobiet z gruy I i II. U kobiet rodzących swoje ierwsze dziecko o 35. roku życia istotnie częściej stosowane były techniki rozrodu wsomaganego ( = 0,02). Rodność Pochodzenie Wykształcenie Tabela 1. Charakterystyka ogólna badanej gruy z uwzględnieniem odziału na dwie kategorie wiekowe Badana cecha Grua badana ($ 30. r.ż.) N = 357 I grua N = 223 62,5% II grua N = 134 37,5% ierworódki 115 (32,2%) 68 (30,5%) 47 (35,1%) wieloródki 205 (57,4%) 155 (69,5%) 87 (64,9%) wieś 40 (11,2%) 26 (11,7%) 14 (10,5%) miasto 317 (88,8%) 197 (88,3%) 120 (89,6%) odstawowe 17 (4,8%) 10 (4,5%) 7 (5,2%) średnie 233 (65,3%) 147 (65,9%) 86 (64,2%) wyższe 107 (30,0%) 66 (29,6%) 41 (30,6%) ciąża lanowana 294 (82,4%) 218 (85,5%) 76 (70,0%) Decyzja o ciąży ciąża nielanowana 67 (18,7%) 36 (14,1%) 31 (29,2%) Techniki rozrodu wsomaganego 40 (11,2%) 18 (8,0%) 22 (16,4%) IS IS istotne statystycznie; nieistotne statystycznie Tabela 2. Czynniki mające największy wływ na odjęcie decyzji o odroczeniu macierzyństwa w obu badanych gruach Czynniki wływające na odjęcie decyzji o odroczeniu macierzyństwa Grua badana ($ 30. r.ż.) N = 357 Gr I N = 223 62,5% Gr II N = 134 37,5% Potrzeba odnoszenia kwalifikacji, samorozwoju 95 (26,6%) 50 (22,4%) 45 (33,6%) IS Brak odowiedniego artnera 72 (20,1%) 48 (21,5%) 24 (17,5%) Trudności z zajściem w ciążę 54 (15,1%) 37 (62,5%) 17 (37,5%) Problemy zdrowotne matki 48 (13,4%) 34 (15,2%) 14 (10,4%) IS Brak odowiednich warunków mieszkaniowych 42 (11,7%) 32 (14,3%) 10 (7,5%) IS Trudna sytuacja ekonomiczna 27 (7,6%) 12 (5,4%) 15 (11,2%) IS Potrzeba bycia tylko z artnerem 13 (3,6%) 2 (0,9%) 11 (8,2%) IS Problemy zdrowotne artnera 11 (3,1%) 10 (4,5%) 1 (0,7%) IS Późne macierzyństwo lansowane w mediach 8 (2,2%) 2 (0,9%) 6 (4,5%) IS IS istotne statystycznie; nieistotne statystycznie
90 K. Major, M. Byś, M. Baumert, P. Surmiak, Z. Walencka Tabela 3. Charakterystyka ogólna kobiet rodzących ierwsze dziecko o 30. roku życia z uwzględnieniem odziału na dwie gruy wiekowe Badana cecha Grua badana (ierwiastki $ 30. r.ż.) N = 115 Grua I N = 68 59,1% Grua II N = 47 40,9% Pochodzenie Wykształcenie wieś 11 (9,6%) 5 (7,4%) 6 (12,7%) miasto 104 (90,4%) 63 (92,6%) 41 (87,2%) odstawowe 2 (2,9%) 2 (2,9%) 0 (0%) średnie 87 (75,6%) 53 (77,9%) 34 (72,3%) wyższe 26 (22,6%) 13 (19,1%) 13 (27,6%) ciąża lanowana 102 (88,7%) 60 (88,2%) 42 (89,4%) Decyzja o ciąży ciąża nielanowana 13 (11,3%) 8 (11,8%) 5 (10,6%) Techniki rozrodu wsomaganego 25 (21,7%) 10 (14,7%) 15 (31,9%) IS IS istotne statystycznie; nieistotne statystycznie Tabela 4. Czynniki mające największy wływ na odjęcie decyzji o odroczeniu macierzyństwa u ierworódek w całej badanej gruie Czynniki wływające na odjęcie decyzji o odroczeniu macierzyństwa Grua badana (ierwiastki $ 30. r.ż.) N = 115 Gr I N = 68 59,1% Gr II N = 47 40,9% Brak odowiedniego artnera 42 (36,5%) 23 (33,8%) 19 (40,4%) Potrzeba odnoszenia kwalifikacji, samorozwoju 41 (35,6%) 24 (35,3%) 17 (35,4%) Trudności z zajściem w ciążę 30 (26,0%) 18 (26,5%) 12 (25,5%) Brak gotowości do zostania matką 20 (17,3%) 7 (10,3%) 13 (27,6%) IS Problemy zdrowotne matki 19 (16,5%) 12 (17,6%) 7 (14,9%) Brak omocy aństwa w wychowaniu dziecka 19 (16,5%) 7 (10,3%) 12 (25,5%) IS Lęk rzed ciążą i orodem 18 (15,7%) 6 (8,9%) 12 (25,5%) IS Problemy zdrowotne artnera 6 (8,8%) 6 (8,8%) 0 (0%) IS IS istotne statystycznie nieistotne statystycznie Dla kobiet z gruy I najistotniejszym czynnikiem wływającym na odroczenie macierzyństwa były roblemy zdrowotne artnera ( $ 0,01). Natomiast dla ierworódek z gruy II najistotniejszymi czynnikami były: brak gotowości do zostania matką ( = 0,01), lęk rzed ciążą i orodem ( = 0,02) oraz brak omocy aństwa w wychowaniu dziecka ( = 0,03). Brak odowiedniego artnera stanowił istotny czynnik oóźnienia macierzyństwa w obu gruach ierwiastek (33,8% vs 40,4%; ). Wyniki rzedstawiono w tabeli 4. Dyskusja Macierzyństwo dotychczas kojarzone było głównie z młodymi kobietami. Istnieje głęboko zakorzeniony ogląd, iż kobiety owinny zachodzić w ciążę w tzw. otymalnym wieku rozrodczym, tj. między 20. a 30. rokiem życia [8]. Młodym kobietom łatwiej jest zajść w ciążę, rzadziej chorują na choroby rzewlekłe, a ich młody organizm z łatwością adotuje się do zmian ojawiających się w czasie ciąży [9]. W 1958 roku Międzynarodowa Federacja Ginekologii i Położnictwa określiła kobiety rodzące swoje ierwsze dziecko o 35. roku życia jako stare ierwiastki. W dzisiejszych czasach, w związku z coraz większą akcetacją rzez sołeczeństwo óźnego macierzyństwa, również w literaturze ginekologiczno-ołożniczej nastąiła zmiana nazewnictwa. Coraz częściej mówi się o zaawansowanym wieku ciężarnej, dojrzałej starszej rodzącej, óźnym macierzyństwie [1]. Trend ten jest najbardziej zauważalny w krajach wysoko rozwiniętych. Według Joseh i ws. [10], w 1982 r. odsetek żywych urodzeń w gruie wiekowej 35-39 lat wynosił 4,7%, a w ciągu 20 lat wzrósł do 14,1%. Wśród kobiet owyżej 40. roku życia częstość urodzeń wzrosła z 0,6% do 2,6%. W badaniu Aref-Adiba i ws. [11] odsetek urodzeń wśród kobiet w rzedziale wiekowym 35-39 lat wzrósł z 6% w 1991 do 13% w 2005 r., a w gruie o 40. roku życia z 0,1% do 1,5%. W Polsce także
Ciąża o 30. roku życia norma XXI wieku 91 obserwuje się wzrost liczby kobiet o 35. roku życia decydujących się na urodzenie dziecka. Dane z Centrum Zdrowia Matki Polki [9] wskazują, że w rzeciągu ostatnich 10 lat liczba rodzących owyżej 35. roku życia wzrosła o 100%. W naszym badaniu odsetek matek rodzących o 30. roku życia wynosił 32,8%, z czego 12,1% stanowiły kobiety owyżej 35. roku życia, a owyżej 40. roku życia 0,5%. W badaniu Kowalskiej i ws. [12] odsetek kobiet rodzących o 40. roku życia wynosił 1,94%, w badaniach Hincza i ws. [13] 2,20%. W badaniach Weerasekera i Udugama [14], rzerowadzonych na Sri Lance 1,7%. Poddając analizie rzyczyny odkładania ciąży stwierdzono, że dla wsółczesnej kobiety edukacja i kariera zawodowa są często ważniejsze niż macierzyństwo [15]. W analizowanej rzez nas gruie ciężarne owyżej 35. roku były leiej wykształcone niż kobiety w wieku 30-34 lat. Istotnie częściej kobiety w tej gruie odawały otrzeby odnoszenia kwalifikacji i samorozwoju jako czynnik oóźniający odjęcie decyzji o macierzyństwie. Poza otrzebą odnoszenia kwalifikacji istnieje jeszcze szereg innych rzyczyn odjęcia decyzji o óźnym macierzyństwie. Według Lesińskiej-Sawickiej [16], Hammberga i ws. [17] najistotniejszymi czynnikami były: brak artnera, brak gotowości do zastania matką oraz chęć stabilizacji ozycji zawodowej. W naszym materiale również zaobserwowano odobną tendencję. Brak odowiedniego artnera deklarowało 17,5% resondentek w wieku 35 i więcej lat, a brak gotowości do zostania matką 16,4%. Można rzyuszczać, że wysoki odsetek ciąż nielanowanych w tej gruie (29,2%) sowodowany jest tymi czynnikami. Należy odkreślić, że ryzyko wystąienia nielanowanej ciąży jest szczególnie duże w dwóch rzedziałach wiekowych: 15-24 oraz 40-49 lat [18]. Według niektórych autorów zjawisko óźnego macierzyństwa niesie z sobą ewne zagrożenia, które dotyczą głównie zdrowia kobiety w czasie ciąży. Dotyczy to rzede wszystkim zwiększenia ryzyka wystąienia cukrzycy ciężarnych, nadciśnienia tętniczego oraz zwiększenia częstości stosowania technik rozrodu wsomaganego[19-21]. W naszym materiale kobiety o 35. roku życia wymagały częściej zastosowania technik rozrodu wsomaganego, w orównaniu z młodszymi kobietami. Salem odaje, że 0,2% ciąż u kobiet o 40. r.ż. to ciąże o załodnieniu ozaustrojowym [2]. Według niego, nie bez znaczenia dla ewentualnych owikłań erinatalnych jest rodzaj zastosowanej metody. W badaniu Hincza i ws. [22] w gruie wiekowej 35-39 lat ciąże o załodnieniu ozaustrojowym stanowiły 4,89%, a w oisywanym rzez nas badaniu odsetek ten wynosił 8,95%. Niewątliwie ciąża i oród kobiet owyżej 35. roku życia wymagają wzmożonej czujności erinatologicznej. Sam wiek nie rzesądza jednak o traktowaniu ciąży kobiet dojrzałych jako atologii [9]. W światowym iśmiennictwie istnieje wiele rzesłanek mówiących, że rzy odowiednim nadzorze ołożniczym rzebieg ciąży i orodu u ciężarnych owyżej 35. roku życia może być rawidłowy, a osiągane wyniki erinatalne orównywalne z wystęującymi u młodych kobiet [22]. Wnioski Największy wływ na odejmowanie rzez kobiety decyzji o óźnym orodzie miały warunki socjoekonomiczne. U kobiet oniżej 35. roku życia dodatkowo istotną rolę odgrywało także zdrowie artnera oraz otrzeba bycia tylko z artnerem. Piśmiennictwo [1] Kulma B. (2012) Późne macierzyństwo norma we wsółczesynm ołożnictwie. Ad vocem 104: 13-14. [2] Salem Yaniv S., Levy A., Wiznitzer A. i ws. (2011) A significant linear association exists between advanced maternal age and adverse erinatal outcome. Arch. Gynecol. Obstet. 283: 755-759. [3] Carolan M., Nelson S. (2007) First mothering over 35 years: questioning the association of maternal age and regnancy risk. Health Care Women Int. 28: 534-555. [4] Paulson R.J., Boostanfar R., Mor E., i ws. (2002) Pregnancy in the sixth decade of life: obstetric outcomes in woman of advanced reroductive age. JAMA 288: 2320-2323. [5] Studziński Z. (2004) Ciąża i oród u kobiet o 40. roku życia. Wiad. Lek. 57: 140-144. [6] Bianco A., Stone J., Lynch L., i ws. (1996) Pregnancy outcome at age 40 and older. Obstet. Gynecol. 87: 917-922. [7] Rocznik Demograficzny, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2012. [8] Lesińska-Sawicka M. (2008) Wybrane elementy bibliografii zdrowotnej óźnych ierwiastek jako wskazówki dla ersonelu medycznego do lanowania działań edukacyjnych. Nowoczesne Pielęgniarstwo i Połóżnictwo 2: 2. [9] Kubiak-Fortecka A., Wilczyński J. (2009) Ciąża i oród u kobiet w wieku dojrzałym, Przegl. Menoauz. 2: 62-71. [10] Joseh K.S., Allen A.C., Dodds L. i ws. ( 2005) The erinatal effects of delayed childbearing. Obstet. Gynecol. 105: 1410-1418. [11] Aref-Adib M., Freeman-Wang T., Ataullah I. (2007) The older obstetric atient. Obstet. Gynaecol. Rerod. Med. 18: 43-48. [12] Kowalewska M., Pokrzywnicka M., Kobierska I. (2000) Późne macierzyństwo zjawisko końca XX wieku ocena stanu klinicznego noworodków donoszonych, urodzonych w Instytucie Ginekologii i Położnictwa w Łodzi rzez matki w wieku zaawansowanym. Ginekol. Pol. 71: 167-172. [13] Hincz P., Wojciechowska E., Podciechowski L. i ws. (2006) Późne macierzyństwo rzebieg ciąży i orodu owyżej 35. roku życia. Przegl. Menoauz. 24: 80-84. [14] Weerasekera D.S., Udugama S.G. (2003) Pregnancy at 40 and over: a case-control study in a develoing country. J. Obstet. Gynaecol. 23: 625-627. [15] Carolan M., Nelson S. (2007) First mothering over 35 years: questioning the association of maternal age and regnancy risk. Health Care Women Int. 28: 534-555. [16] Lesińska-Sawicka M. (2008) Późne macierzyństwo. Studium socjomedyczne. Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków. Rozdział w książce. [17] Hammarberg K., Clarke V.E. (2005) Reasons for delaying childbearing a survey of woman aged over 35 years seeking assisted reroductive technology. Aust. Fam. Physician. 34: 187-188.
92 K. Major, M. Byś, M. Baumert, P. Surmiak, Z. Walencka [18] Lete I., Bermejo R., Parrilla J.J. i ws. (2007) DAPHNE Team. Use of contracetive methods and risk of unwanted regnancy in Sanish women aged 40-50 years: results of a survey conducted in Sain. Eur. J. Contracet. Rerod. Health Care 12: 46-50. [19] Ezra Y., McParland P., Farine D. (1995) High delivery intervention rates in nulliarous women over age 35. Eur. J. Obstet. Gynecol. Rerod. Biol. 62: 203-207. [20] Vercellini P., Zuliani G., Rognoni M.T., i ws. (1993) Pregnancy at 40 and over: a case control study. Eur. J. Obstet. Gynecol. Rerod. Biol. 48: 191-195. [21] Callaway L.K., Lust K., McIntyre H.D. (2005) Pregnancy outcomes in women of very advanced maternal age. Aust. N.Z. J. Obstet. Gynaecol. 45: 12-16. [22] Hincz P., Wojciechowska E., Podciechowski L. i ws. (2006) Późne macierzyństwo rzebieg ciąży i orodu owyżej 35. roku życia. Prz. Menoau. 24: 80-84. J Katarzyna Major Centralny Szital Kliniczny im. rof. Kornela Gibińskiego Śląski Uniwersytet Medyczny 40-752 Katowice, ul. Medyków 14 e-mail: m.kasia88@gmail.com Pregnancy after thirties the norm of the 21st century Introduction: More and more women in highly develoed countries, including Poland, have decided to be regnant after their thirties. Factors like education and socio-economic status are highly influencing the decision of women lanning motherhood. Aim of the study: The aim of this study was to analyze factors which have influenced on the women's decision to get regnant after their thirties. Materials and methods: An anonymous questionnaire was erformed among 357 women that were hositalized on three maternity wards in Katowice and Tychy. Questionnaires were collected from December 2012 to March 2013. The questionnaire consists of 8 questions: 7 were single choice answer and 1 was a multile-choice question tye. Results: Women who articiated in the study were divided into 2 grous: I 30-34 years old and II 35 years and above. In grou I the following factors where highly influencing the decision of becoming a mother: trouble with health (both artner and woman), a need to send quality time with the artner and lack of adequate housing. Women in that grou have a higher need of education, and self-develoment, late motherhood which is romoted in mass media, oor socio-economic conditions. Influencing factors for a delayed motherhood in the grou of rimiaras at the age 30-34 are: the artner's troublesome health, whereas in grou II lack of readiness of becoming a mother, fear of regnancy and labour, and lack of government funds. Assisted reroductive technology significantly more often were used in grou II. Conclusion: Socio-economic conditions is the decisive regnancy factor in the after thirties grou. In the lus 35-year additionally imortant factors were their artners health and need to be alone with their artner. Key words: late motherhood, regnancy, childbirth