Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego Artykuł wprowadzający do e-debaty Sektor małych i średnich przedsiębiorstw (MSP) ma istotne znaczenie dla gospodarek poszczególnych państw Unii Europejskiej, w tym także Polski. Przemawiają za tym zarówno cechy ilościowe, jak i jakościowe tej grupy podmiotów. W ujęciu ilościowym, znaczenie sektor MSP dla gospodarki przejawia się przede wszystkim w udziale tej grupy podmiotów w tworzeniu wartości dodanej, a także w kreowaniu miejsc pracy. W ujęciu jakościowym, o istotnym znaczeniu małych i średnich przedsiębiorstw dla rozwoju gospodarczego świadczą natomiast zdolności adaptacyjne przejawiające się w szybkim reagowaniu na zmiany popytowe oraz umiejętność wykorzystywania nisz rynkowych. 1 W rezultacie rozwój sektora MSP decyduje o konkurencyjności poszczególnych gospodarek i ma realny wpływ na warunki ekonomiczne. Łącznie w Unii Europejskiej, mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa stanowiły w 2013 roku 99,8% wszystkich podmiotów niefinansowych prowadzących działalność gospodarczą. W tym 1 S. Ignatiuk, Wpływ przedsiębiorstw z sektora MSP na rozwój gospodarczy północno wschodniego regionu kraju, Economy and Management 2/2011, Politechnika Białostocka, s.7.
samym okresie skupiały 66,9% ogółu zatrudnionych oraz odpowiadały za 58,1% wytworzonej wartości dodanej. Tabela A. Liczba przedsiębiorstw w UE28, wartość dodana oraz zatrudnienie w 2013 roku Mikro Małe Średnie MSP duże RAZEM LICZBA PRZEDSIĘBIORSTW Liczba 19969338 1378374 223648 21571360 43517 21614908 Udział [%] 92,4% 6,4% 1,0% 99,8% 0,2% 100,0% ZATRUDNIENIE Liczba 38629012 27353660 22860792 88843464 44053576 132897040 Udział [%] 29,1% 20,6% 17,2% 66,9% 33,1% 100,0% WARTOŚĆ DODANA Mln EUR 1362336 1147885 1156558 3666779 2643795 6310557 Udział [%] 21,6% 18,2% 18,3% 58,1% 41,9% 100,0% Źródło: Annual report on European SMEs 2013/2014. A partial and fragile recovery., Komisja Europejska, lipiec 2014, s. 15. W Polsce mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią 99,8% ogółu aktywnych podmiotów gospodarczych (dane za 2012 rok). 2 Sektor MSP skupia ponad dwie trzecie zatrudnionych w sektorze przedsiębiorstw ogółem 70%, oraz generuje ponad połowę wartości dodanej wytworzonej przez sektor MSP. Badania wskazują ponadto, że sektor małych i średnich przedsiębiorstw pełni także istotną rolę w eksporcie Unii Europejskiej. W 2011 roku mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa stanowiły ponad 80% eksporterów w Unii Europejskie oraz generowały 34% wartość eksportu. Można więc skonkludować, że rozwój gospodarek europejskich jest w dużym stopniu uzależniony od kondycji i perspektyw rozwoju sektora MSP. Jednym z kluczowych czynników decydujących o rozwoju sektora małych i średnich przedsiębiorstw jest natomiast dostęp do finansowania zewnętrznego. Raport Komisji Europejskiej na temat dostępu sektora MSP do finansowania wskazuje, że kwestie finansowania stanowią drugi najważniejszy problem przed jakim stają małe i średnie firmy w 2 Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku, GUS, Warszawa 2014.
Unii Europejskiej. 3 Czynnik ten został wskazany przez 15% ankietowanych podmiotów. Większe znaczenie miało jedynie pozyskanie klientów (22% wskazań). Podkreślić należy jednocześnie, że odsetek podmiotów wskazujących na problem dostępności finansowania bankowego zwiększył się w porównaniu do badania z 2009 roku o 5 pkt. proc. Powyższe badania wskazują także, że większe problemy związane z dostępnością do finansowania mają przedsiębiorstwa mikro (zatrudniające do 9 osób) oraz małe (zatrudniające od 10 do 49 osób). Wśród tych dwóch grup podmiotów, na problem dostępu do finansowania wskazało odpowiednio 17,9% mikroprzedsiębiorstw oraz 14,9% przedsiębiorstw małych. Rysunek A. Najważniejsze problemy zgłaszane przez przedsiębiorstwa z sektora MSP w UE 0% 5% 10% 15% 20% 25% Rysunek B. Problem dostępności do finansowania w mikro, małych i średnich przedsiębiorstwach w UE (2013) 0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% znalenienie klientów dostępność finansowania mikro 17,9% dostępność wykwalifikowanych pracowników regulacje konkurencja małe 14,9% koszty produkcji lub koszty pracy inne średnie 11,5% 2013 2011 2009 Źródło: 2013 SMEs Access to Finance survey. Analytical Report, Komisja Europejska, listopad 2013. Szczególne znaczenie dla małych i średnich przedsiębiorstw ma finansowanie bankowe. Powyższe badania wskazują, że z kredytu bankowego w ciągu ostatnich sześciu miesięcy korzystało 31,6% unijnych podmiotów, a w trakcie prowadzenia działalności, tę formę finansowania zewnętrznego wykorzystywało 36,8% przedsiębiorstw. Duży odsetek przedsiębiorstw z sektora MSP korzystał także z pozostałych form finansowania bankowego 3 2013 SMEs Access to Finance survey. Analytical Report, Komisja Europejska, listopad 2013.
(debetu, linii kredytowej oraz kredytu w karcie) odpowiednio 38,8% w ciągu 6 miesięcy poprzedzających badanie, a 21,4% kiedykolwiek w trakcie prowadzenia działalności, a także z leasingu i faktoringu. Przedsiębiorstwa z sektora MSP w nieznacznym stopniu korzystały natomiast z finansowania na rynku kapitałowym w postaci emisji papierów dłużnych lub akcji. Jednocześnie porównania międzynarodowe wskazują, że warunki kredytowania sektora MSP różnią się w poszczególnych krajach. Oprocentowanie kredytów dla pomiotów gospodarczych, stanowiące podstawowy wskaźnik integracji rynków finansowych, różni się w poszczególnych państwach strefy euro nawet o 7,38 pkt. proc. dla kredytów udzielonych małym i średnim przedsiębiorstwom (2012, dane OECD). Rysunek C. Zróżnicowanie oprocentowania kredytów udzielonych małym i średnim przedsiębiorstwom (2012) 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 9,7 7,59 6,46 6,29 5,86 5,6 4,91 4,6 4,4 4,04 3,8 3,71 3,49 3,48 2,86 2,46 2,32 HU PT GR SI DK IT ES IE NL SE SK UK FR CZ FI AT BE Źródło: OECD. W konsekwencji w poszczególnych państwach Unii Europejskiej odnotowywane jest zróżnicowanie dostępności finansowania zewnętrznego dla małych i średnich przedsiębiorstw. Zgodnie z literaturą przedmiotu, poziom integracji rynku finansowego jest bowiem jednym z czynników determinujących dostępność podmiotów gospodarczych do finansowania bankowego. Wynika to przede wszystkim z faktu, że wraz ze wzrostem poziomu integracji w obszarze rynków finansowych następuje wzrost konkurencji w sektorze bankowym, czego konsekwencją jest obniżenie kosztu kredytu bankowego, bardziej dostępnego dla przedsiębiorców.
Najwyższą dostępnością sektora MSP do finansowania, mierzoną wskaźnikiem SMAF (SME Access to Finance Index) charakteryzowały się takie państwa jak: Francja (126), Austria (123) oraz Finlandia (122). Rysunek D. Dostępność finansowania dla sektora MSP SMAF Index 2013 140 120 126 123 122 121 119 117 116 114 114 112 112 112 112 111 111 110 109 109 109 108 108 107 106 100 101 98 97 95 80 85 82 78 60 40 20 0 FR AT FI LU DE NL LT SI SE EE HR SK UK BE IE DK strefa euro LV CZ PL EU IT MT ES BG PT HU RO CY GR Źródło: Komisja Europejska. W Polsce dostępność mierzona powyższym wskaźnikiem w 2013 roku oceniona została na poziomie średniej dla Unii Europejskiej (108). Dla porównania, w roku 2012 dostępność finansowania dla krajowych MSP mierzona wskaźnikiem SMAF znajdowała się poniżej średniego unijnego poziomu. W tym kontekście istotna jest odpowiedź na cztery pytania: 1. Czy i w jaki sposób wzrost integracji w obszarze rynków finansowych może przyczynić się do wzrostu dostępności sektora MSP do finansowania zewnętrznego? 2. Jaki wpływ na rozwój sektora MSP oraz szerzej, na rozwój gospodarczy kraju, ma integracja rynków finansowych o obszarze finansowania małych i średnich przedsiębiorstw? 3. Jakie są istotne bariery w dostępnie MSP do finansowania zewnętrznego w Polsce? 4. Jakie rozwiązania europejskie (UE) uznać można za najlepsze praktyki w zakresie poszerzania dostępu MSP do finansowania zewnętrznego? 5. Jak w kontekście dostępności MSP do finansowania zewnętrznego postrzegać należy zmiany w mechanizmach finansowania projektów unijnych w nowej perspektywie finansowej (wzrost znaczenia instrumentów zwrotnych)?
Serdecznie zachęcamy do wzięcia udziału w dyskusji. Przedstawione przez Państwa opinie zawarte zostaną w publikacji Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego.