POWIATOWY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Załącznik do Uchwały Nr.. Rady Powiatu Bydgoskiego z dnia POWIATOWY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI POWIATU BYDGOSKIEGO NA LATA 2013-2016 Bydgoszcz 2013

SPIS TREŚCI 1. Wstęp 3 2. Cel opracowania powiatowego programu opieki nad zabytkami 3 3. Podstawa prawna opracowania powiatowego programu opieki nad zabytkami 4 4. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki zabytków 6 4.1. Obowiązek konstytucyjny ochrony zabytków 4.2. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 z późn. zm.).. 6 4.3. Zasady ochrony dziedzictwa kulturowego w świetle ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami 6 5. Charakterystyka Powiatu Bydgoskiego 8 6. Zasoby dziedzictwa i krajobrazu kulturowego Powiatu Bydgoskiego.10 6.1. Wykaz obiektów znajdujących się na terenie powiatu bydgoskiego ziemskiego wpisanych do rejestru zabytków województwa kujawsko-pomorskiego.10 6.2. Wykaz obiektów znajdujących się na terenie powiatu bydgoskiego ziemskiego ujętych w ewidencji zabytków województwa kujawsko-pomorskiego.14 7. Nieruchomości będące własnością Powiatu Bydgoskiego. 32 7.1. Wykaz nieruchomości wpisanych do rejestru zabytków województwa kujawskopomorskiego 32 7.2. Wykaz nieruchomości ujętych w ewidencji zabytków województwa kujawskopomorskiego.32 8. Charakterystyka nieruchomości będących własnością Powiatu Bydgoskiego 33 8.1. Pozostałości założenia dworsko-parkowego (oficyna dworska, park) w Karolewie, gm. Dobrcz. 33 8.2. Zespół domu, ob. Zespół szkół Zawodowych ul. 23 Stycznia (dom, ob. szkoła, ogrodzenie), /Zespół Szkół Ogólnokształcących i Zawodowych w Solcu Kujawskim/ 35 8.3. Szkoła w Koronowie, ul. Sobieskiego nr 16, /Zespół Szkół/ 37 8.4. Szkoła w Koronowie, ul. Szkolna nr 4, /Zespół Szkół Licealnych im. Leona Wyczółkowskiego/... 39 8.5. Szkoła Mechaniczna w Koronowie, ul. Dworcowa nr 53, /Zespół Szkół Zawodowych im. gen. Stanisława Maczka/. 41 8.6. Park dworski w Trzemiętowie /Centrum Administracyjne Placówek Opiekuńczo- Wychowawczych/ 44 9. Źródła finansowania zadań podjętych w zakresie opieki i ochrony zabytków 45 9.1. Środki krajowe. 45 9.2. Dotacje Województwa Kujawsko-Pomorskiego 46 9.3. Dotacje Powiatu Bydgoskiego 46 Opracowanie: Starostwo Powiatowe w Bydgoszczy Wydział Edukacji, Kultury i Sportu 85-066 Bydgoszcz, ul. Konarskiego 1-3 tel.: 52/58 35 420 2

1. WSTĘP Przedmiotem opracowania Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Bydgoskiego na lata 2013-2016 jest dziedzictwo kulturowe w granicach administracyjnych powiatu. Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami jako dokument o charakterze strategicznym stanowi podstawę dla określenia w perspektywie czterech lat zasadniczych kierunków działań i zadań mających na celu przede wszystkim przyczynić się do zachowania lokalnego środowiska kulturowego, a także w miarę możliwości poprawy jego stanu. Podstawą do określenia działań jest ustalenie w niniejszym programie najistotniejszych uwarunkowań ze sfery dziedzictwa kulturowego obecnego na terenie powiatu. Ponadto, program ten ma przyczynić się do zintensyfikowania przedsięwzięć o charakterze społecznym oraz edukacyjnym wobec społeczności powiatu. Spodziewanym efektem realizacji wszystkich zadań sformułowanych w programie opieki nad zabytkami będzie poza wspomnianym zachowaniem i poprawą stanu środowiska kulturowego wytworzenie szeroko rozumianej świadomości obszaru Powiatu Bydgoskiego jako interesującego kulturowo i turystycznie miejsca. Zabytki stanowią świadectwo historii i kultury lokalnej, regionalnej i narodowej. Celem programu jest kształtowanie świadomości oraz uwrażliwienie mieszkańców powiatu na potrzeby związane z właściwym utrzymaniem i ochroną lokalnego środowiska kulturowego. Troska o zabytki ma także wymiar gospodarczy. Odpowiednie wykorzystanie oraz wypromowanie miejscowych dóbr kultury może przyczynić się do rozwoju lokalnej gospodarki. Zadbane, należycie oznakowane i wypromowane pomniki przeszłości przyciągają turystów. 2. CEL OPRACOWANIA POWIATOWEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI "Powiatowy Program Opieki nad zabytkami Powiatu Bydgoskiego na lata 2013-2016 został opracowany w celu realizacji zapisów ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. 2003 Nr 162, poz. 1568 ze zm.). Ustawa wprowadza obowiązek sporządzenia programów opieki nad zabytkami przez samorządy zarówno na szczeblu wojewódzkim, powiatowym jak i gminnym. Zgodnie z art. 87 ust. 1 cytowanej wyżej ustawy Zarząd Powiatu sporządza na okres 4 lat powiatowy program opieki nad zabytkami, który po uzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków przyjmuje Rada Powiatu. Program ogłaszany jest w wojewódzkim dzienniku urzędowym, a z jego realizacji Zarząd Powiatu sporządza co dwa lata sprawozdanie, które następnie przedstawia Radzie Powiatu. Opracowany program zostanie przyjęty do realizacji na okres 2013-2016, co jest związane z koniecznością realizacji zadania własnego przez samorząd powiatowy. Szczegółowe cele powiatowego programu opieki nad zabytkami zawarte są w art. 87 ust. 2 ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zbytków i opiece nad zabytkami i należą do nich: włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; 3

uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami; określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków; podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami. Głównym celem sformułowania Programu jest dążenie do znaczącej poprawy stanu zasobów regionalnego dziedzictwa kulturowego oraz zachowanie krajobrazu kulturowego powiatu poprzez określenie warunków organizacyjnych i finansowych w zakresie leżącym w kompetencjach powiatu, a także włączenie zabytków w rozwój gospodarczy i społeczny powiatu. 3. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA POWIATOWEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI W polskim ustawodawstwie zagadnienia związane z zabytkami regulują następujące akty prawne: Ustawy: 1) Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568 ze zm.) 2) Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm.) 3) Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2010 r. Nr 102 poz. 651 ze zm.) 4) Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (Dz. U. z 2010 r. nr 243, poz. 1623 ze zm.) 5) Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2012 r. Nr 647 ). 6) Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm.) 4

7) Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 ze zm.) Rozporządzenia: 1) Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 9 lutego 2004 r. w sprawie wzoru znaku informacyjnego umieszczanego na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (Dz. U. z 2004 r. Nr 30, poz. 259). 2) Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 1 kwietnia 2004 r. w sprawie nagród za odkrycie lub znalezienie zabytków archeologicznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 650). 3) Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 18 kwietnia 2011 r. w sprawie wywozu zabytku za granicę (Dz. U. z 2011 r. Nr 89, poz. 510). 4) Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 12 maja 2004 r. w sprawie odznaki "Za opiekę nad zabytkami" (Dz. U. z 2004 r. Nr 124, poz. 1304). 5) Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem (Dz. U. z 2011 r. Nr 113, poz. 661). 6) Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 27 lipca 2011 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, prac restauratorskich, robót budowlanych, badań konserwatorskich, badań architektonicznych i innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz badań archeologicznych (Dz. U. z 2011 r. Nr 165, poz. 987). 7) Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2004 r. Nr 212, poz. 2153). 8) Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 6 czerwca 2005 r. w sprawie udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków (Dz. U. z 2005 r. Nr 112, poz. 940 ze. zm.) Inne: 1) Europejska Konwencja o ochronie dziedzictwa archeologicznego sporządzona w La Valetta dnia 16 stycznia 1992 r. (Dz. U. z 1996 r. Nr 120, poz. 564) 2) Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, przyjęta w Paryżu dnia 16 listopada 1972 r. (Dz. U. z 1976 r. Nr 32, poz. 190) 5

4. UWARUNKOWANIA PRAWNE OCHRONY I OPIEKI ZABYTKÓW 4.1. Obowiązek konstytucyjny ochrony zabytków Podstawowym aktem prawnym który nakłada obowiązek ochrony zabytków jest Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 Nr 78, poz. 483). W myśl art. 5 Konstytucji Rzeczpospolita Polska ( ) strzeże dziedzictwa narodowego ( ). Istotnym elementem tego dziedzictwa są zabytki, które w swych niematerialnych wartościach są dobrem wspólnym. Art. 82 Konstytucji wskazuje, iż obowiązkiem Obywatela ( ) jest troska o dobro wspólne. 4.2. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 z późn. zm.) Wprowadzenie reformy administracyjnej oraz związane z tym uwarunkowania ustawowe nałożyły na samorządy powiatowe zadania z zakresu kultury i ochrony dóbr kultury. Ustawa o samorządzie powiatowym w art. 4 nakłada na powiat określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym, między innymi w z zakresu kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, a także ochrony środowiska i przyrody. 4.3. Zasady ochrony dziedzictwa kulturowego w świetle ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. w sposób kompleksowy reguluje kwestie związane z prawną ochroną zabytków. Ustawa określa przedmiot, zakres i formy ochrony zabytków oraz opieki nad nimi, zasady finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach, a także organizację organów ochrony zabytków. Ustawa nakłada na organy administracji rządowej i samorządowej obowiązek zapewnienia warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych dla ochrony dóbr kultury. W myśl zapisów ustawy ochrona zabytków polega na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działań mających na celu zadania zdefiniowane w artykułach: art. 3 podaje definicje zabytku rozumianego jako nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. W myśl regulacji ustawowej ochronie i opiece podlegają bez względu na ich stan zachowania: zabytki nieruchome będące, w szczególności: krajobrazami kulturowymi, układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi, dziełami architektury i budownictwa, dziełami budownictwa obronnego, obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi, cmentarzami, 6

parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni, miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji; zabytki ruchome będące, w szczególności: dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej, kolekcjami stanowiącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje, numizmatami oraz pamiątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, pieczęciami, odznakami, medalami i orderami, wytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narzędziami świadczącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentującymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego, materiałami bibliotecznymi, instrumentami muzycznymi, wytworami sztuki ludowej rękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi, przedmiotami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji; zabytki archeologiczne będące, w szczególności: pozostałościami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa, cmentarzyskami, kurhanami, reliktami działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej. art. 4 Ochrona zabytków polega, w szczególności na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działań mających na celu: 1) zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; 2) zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków; 3) udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków; 4) przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę; 5) kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków; 6) uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz kształtowaniu środowiska. 7

5. CHARAKTERYSTYKA POWIATU BYDGOSKIEGO Powiat Bydgoski usytuowany w środkowo-zachodniej części województwa kujawsko-pomorskiego i zajmuje 7,8% jego powierzchni (1.394 km2). Z powiatem bydgoskim graniczą powiaty: chełmiński, inowrocławski, nakielski, toruński, świecki, żniński. Tworzą go gminy: Koronowo, Solec Kujawski, Sicienko, Dąbrowa Chełmińska, Osielsko, Dobrcz, Białe Błota i Nowa Wieś Wielka. To łącznie 124 sołectwa i 215 miejscowości. Siedziba Starostwa znajduje się w Bydgoszczy. Walory turystyczne, położenie komunikacyjne oraz różnorodność kulturowa, sprawiają, że powiat bydgoski jest miejscem niezwykle atrakcyjnym zarówno dla jego mieszkańców, jak i turystów. Lasy stanowią 42% powierzchni powiatu, co sprawia, że jest on postrzegany jako zielone płuca aglomeracji bydgoskiej. Największym kompleksem leśnym jest Puszcza Bydgoska, znajdująca się w środkowej części powiatu, a Bory Tucholskie otaczające Zalew Koronowski i Dolinę Brdy, rozpościerają się aż do Leśnego Parku Kultury i Wypoczynku w Bydgoszczy. 8

Bogactwem powiatu bydgoskiego jest jego niezwykła różnorodność. Tu spotyka się Kraina z Pałukami, Pomorze z Wielkopolską, ziemia chełmińska z Kujawami. Odwiedzając powiat bydgoski, można zobaczyć wiele, będących pod ochroną zespołów krajobrazowych. Są to m.in. rezerwaty przyrody: leśne, florystyczne i faunistyczne Augustowo, Raptowo, Tarkowo, Dziki Ostrów, Kruszyn. Na terenie powiatu jest pięć stref krajobrazu chronionego: Wydmy, Kotlina Toruńsko-Bydgoska, Północny Pas Rekreacyjny Bydgoszczy, Dolina Dolnej Wisły, Zalew Koronowski, Rynna Jezior Byszewskich. Zabytki, pomniki przyrody, szlaki piesze, wodne, rowerowe oraz dobrze zorganizowana baza turystyczna - to raj dla zmęczonych miejskim życiem turystów, a specjały kuchni regionalnej Kujaw i Pomorza zadowolą każde podniebienie. Powiat bydgoski, z niezwykle bogatą ofertą przyciąga co roku rzesze turystów, a przepiękne kompleksy leśne, Zalew Koronowski, Dolina Dolnej Wisły oraz niezwykły Park Jurajski w Solcu Kujawskim to tylko niewielka część tego, co wraz ze swoimi gościnnymi mieszkańcami ma im do zaoferowania. 9

6. ZASOBY DZIEDZICTWA I KRAJOBRAZU KULTUROWEGO POWIATU BYDGOSKIEGO 6.1. Wykaz obiektów znajdujących się na terenie powiatu bydgoskiego ziemskiego wpisanych do rejestru zabytków województwa kujawsko-pomorskiego LP. GMINA MIEJSCOWAOŚĆ OBIEKT 1. Białe Błota 2. Dąbrowa Chełmińska Ciele Boluminek Zespół kościoła ewangelickoaugsburskiego, ob. parafialnego rzym.- kat. P.w. Matki Boskiej Bolesnej: Kościół Pastorówka, ob. Plebania Budynek gospodarczy Budynek gospodarczy Zespół kościoła parafialnego p. w. św. Wojciecha i św. Katarzyny: Kościół Cmentarz przykościelny Ogrodzenie z częścią działki nr 36/1 REJESTR ZABYTKÓW A/1280 25.04.2007 A/44 Dąbrowa Chełmińska Kościół ewangelicki, ob. filialny p.w. Wniebowzięcia NMP Kościół filialny p.w. św. Mikołaja, Stanisława i Jana Chrzciciela Zespół pałacowy; Pałac tzw. stary Park A/45 28.12.2001 A/753 30.11.1929 A/271 10.02.1960 3. Dobrcz Ostromecko Gądecz Karolewo Pałac tzw. nowy Zespół tarasów przy pałacu tzw. nowym Mauzoleum rodziny Schönborn Alvensleben w parku Zespół obiektów budowlanych Wytwórni Wód Stołowych: Budynek Mieszkalnoadministracyjny Budynek produkcyjny Mur oporowy Założenie dworsko-parkowe: Dwór Park Pozostałości założenia dworskoparkowego: Oficyna dworska Park 24.04.1991 A/1413 23.01.1992 A/1078 12.12.1994 A/1119 04.10.1993 10

Kotomierz Kozielec Założenie dworsko-parkowe: Dwór Park Kościół filialny p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP A/1001 05.06.1987 wyjaśnienie treści decyzji: 25.04.2006 A/787 23.10.1991 4. Koronowo Pauliny Trzebień Trzęsacz Włóki Buszkowo Założenie dworski-parkowe: Dwór Park Mur kamienno-ceglany Złożenie dworsko-parkowe: Dwór Park Założenie dworsko-parkowe: Dwór Park 2 Obory Spichlerz Kościół parafialny p.w. św. Marii Magdaleny Most kolejowy nad rzeką Krówką A/1011 10.12.1992 A/1095 17.03.1994 A/1411 29.10.1991 dec. o ustanowieniu granic ochrony konserwatorskiej 06.04.1993 A/777 08.06.1955 A/1421 17.07.1997 Byszewo Gościeradz Kościół parafialny p.w. Świętej Trójcy Założenie dworsko- parkowe: Dwór Park nr rej. dawnego woj. bydgoskiego: A/211 04.03.1931 A/1061 21.02.1996 Huta Koronowo - Miasto Założenie dworsko- parkowe: Dwór Park Stajnia Gorzelnia A/1045 15.05.1991 A/1418 Dzielnica Starego Miasta 16.09.1957 Zespół Klasztoru oo. Cystersów: nr rej. Dawnego Kościół klasztorny, ob. parafialny woj. p.w. Wniebowzięcia NMP Bydgoskiego: A/212 Pałac Opata A/873 nr rej. dawnego woj. Kościół filialny p.w. św. Andrzeja bydgoskiego: A/213 11

Koronowo- Miasto Krąpiewo Lucim Łąsko Wielkie Synagoga, ul. Szkolna 6 Cmentarz żydowski, ul. Kotomierska Ratusz budynek główny zgodnie z załącznikiem nr 1 do decyzji, Plac Zwycięstwa 1 A/1060 24.06.1996 A/1289 03.01.1990 A/1603 02.12.2011 Młyn wodny, ul. Nakielska 11 A/1142 03.04.1957 Most kolejowy wąskotorowy nad Brdą A/1422 Założenie dworsko- parkowe: Dwór Spichlerz Park Dwór Zespół kościoła parafialnego p.w. św. Anny: Kościół Cmentarz przy Kościele Dzwonnica Ogrodzenie cmentarza od strony południowo-zachodniej 21.07.1997 A/1423 05.06.1987 A/1151 15.06.1985 A/756 04.03.1931 A/1576 10.12.2010 Mąkowarsko Kościół p.w. Św. Wawrzyńca Cmentarz przykościelny A/188 23.08.2004 Nowy Jasiniec Ruiny zamku wraz z terenem okalającym je i porosłym drzewami i krzewami A/761 18.10.1934 Wtelno Kościół parafialny p.w. św. Michała A/778 08.06.1955 Wierzchucin Królewski Kościół p.w. śś. Apostołów Piotra i Pawła A/1546 11.12.2009 5. Nowa Wieś Wielka Brzoza Pałacyk Myśliwski A/1077 08.12.1994 Nowa Wieś Wielka Kościół ewangelicko-augsburski., ob. Parafialny rzym.-kat. p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP A/828 08.01.1997 Prądocin Dom - zajazd podcieniowy Nr rej. Dawnego województwa bydgoskiego: A/243 21.09.1937 12

6. Osielsko Osielsko Zespół kościoła parafialnego p.w. Narodzenia NMP: Kościół Kostnica Cmentarz przykościelny z częścią działki nr 1081 A/1006 17.05.2006 7. Sicienko Żołędowo Kruszyn Kruszyniec Mochle Osówiec Kościół parafialny p.w. Podwyższenia Krzyża Św. Założenie dworsko- parkowe: Dwór Park Zespół kościoła poewangelickiego, ob. parafialnego rzym.-kat. p.w. Św. Kazimierza Królewicza: Kościół Kamienne ogrodzenie Zadrzewiony teren przykościelny Założenie dworsko-parkowe: Dwór Park zob. Zespół Kanału Bydgoskiego Założenie dworsko-parkowe Założenie dworsko-parkowe: Dwór Park A/776 08.06.1955 A/1039 07.03.1989 A/835 16.03.1998 A/1043 23.04.1991 A/1190 15.06.1985 A/976 05.06.1987 Pawłówek Sicienko zob. Zespół Kanału Bydgoskiego Kościół ewangelicki, ob. parafialny rzym.-kat. p.w. św. Andrzeja Boboli A/803 25.01.1991 Słupowo Założenie dworsko-parkowe A/1181 15.12.1984 Wojnowo Założenie dworsko-parkowe A/1436 15.06.1985 Zielonczyn zob. powyżej Zespół Kanału Bydgoskiego 8. Solec Kujawski Kościół parafialny p.w. św. Stanisława Biskupa i Męczennika, A/48 05.04.2002 Solec Kujawski - Miasto Zespół domu, ob. Zespół Szkół Zawodowych, ul. 23 Stycznia 13 Dom ob. Szkoła Ogrodzenie A/844 18.12.1998 Cmentarz rzym.-kat. parafii p.w. św. Stanisława Kostki, ul. 23 Stycznia A/1135 07.03.1989 13

6.2. Wykaz obiektów znajdujących się na terenie powiatu bydgoskiego ziemskiego ujętych w ewidencji województwa kujawsko pomorskiego LP. GMNA MIEJSCOWOŚĆ OBIEKT 1. Białe Błota Białe Błota 1. dom, ul. Centralna 25a 2. dom, ul. Feniksa 13 3. dom, ul. Goplany 12 4. dom, ul. Hodowlana 37 5. zespół domu, ul. Kruszyńska 1: dom, budynek gospodarczy Ciele 6. dom, ob. Nieużytkowy 7. dom nr 12 8. dom nr 9, ul. Wspólna Lisi Ogon 9. kapliczka 10. dwór 11. dwór, ob. Budynek administracyjno-mieszkalny 12. dom ul. Starowiejska 7 13. dom ul. Starowiejska 3 14. młyn Łochowice 15. dom nr 1, ul. Leszczynowa 16. dom nr 6, ul. Leszczynowa 17. dom nr 10, ul. Leszczynowa 18. dom nr 21, ul. Leszczynowa 19. dom nr 2, ul. Bydgoska 20. dom nr 26 ul. Debowa Łochowo 21. zespół kościoła ewangelickiego, ob. Rzym.-kat. par. p.w. św. Kazimierza: kościół, pastorówka, ob. ośrodek zdrowia 22. kapliczka 23. szkoła, ul. Wierzbowa 4 24. zespół poczty: poczta, budynek gospodarczy 25. dom nr 56 26. dom nr 2, ul. Szosa Bydgoska 27. zespół domu nr 10: dom, budynek gospodarczy, ul. Szosa Nakielska 28. dom nr 14 29. zespół budynków nadzoru wodnego: śluza Łochowo, śluza Lisi Ogon, dom nadzorcy, ul. Kasztanowa 5, budynek gospodarczy, ob. dom mieszk. i magazyn, budynek gospodarczy, ob. dom mieszkalny i warsztat 30. dom nr 47, ul. Wierzbowa 31. dom nr 33, ul. Bartkowiaka Murowaniec Przyłęki 32. d. szkoła 33. kościół fil. p.w. NMP Wniebowziętej 34. kapliczka 35. zespół szkoły: szkoła, dom, ob. szkoła i mieszkania, budynek gospodarczy 14

36. dom Trzciniec 37. zespół dworca kolejowego: dworzec, dom pracowniczy, budynek gospodarczy 38. dom, ul. Gminna nr 18 39. dom, ul. Gminna nr 1 40. dom, ul. Gminna nr 16 41. dom, ul. Gminna nr 7 42. dom, ul. Gminna nr 4 43. dom, ul. Gminna nr 3 44. dom, ul. Sowia nr 4 45. dom, ul. Sowia nr 18 Zielonka 46. szkoła 47. dom nr 3 48. dom nr 72 49. Stacja Jasiniec ul. Kolejowa 50. budynek nadleśnictwa Lipinki z budynkiem gospodarczym Cmentarze Białe Błota Cmentarz ewangelicki Ciele Cmentarz ewangelicki Kruszyn Krajeński Cmentarz ewangelicki Kruszyn Krajeński Cmentarz ewangelicki Łochowice Cmentarz ewangelicki Łochowo Cmentarz rzymsko-ewangelicki Murowaniec Cmentarz ewangelicki Prądki Cmentarz ewangelicki Przyłęki Cmentarz rzymsko-ewangelicki Przyłęki Cmentarz ewangelicki Przyłęki Cmentarz ewangelicki Trzciniec Cmentarz ewangelicki Zielonka Cmentarz ewangelicki Zielonka Cmentarz ewangelicki Drzewce Cmentarz ewangelicki 2. Dąbrowa Chełmińska Bolumin 1. dom nr 10 2. dawny dwór nr 30 Boluminek 3. kapliczka, naprzeciw bud. plebani nr 11 4. krzyż, przy drodze Boluminek-Cichoradz 5. dom nr 5 6. plebania nr 11 7. krzyż, Przy drodze Boluminek-Wałdowo Kólewskie, obok nr 137a Borki 8. dom nr 9 9. Czarże 10. kościół parafialny p.w. Narodzenia Najświętszej Panny Maryi w Czarżu, ul. Chełmińska nr 18 11. kapliczka, Na wzniesieniu przy drodze do Rafy 12. dom, ul. Chełmińska nr 7 13. dom, ul. Chełmińska nr 9 14. cmentarz przykościelny, ul. Chełmińska nr 16 (cmentarz rzym.-kat.) 15. plebania, ul. Chełmińska nr 18 16. dom, ul. Chełmińska nr 19 15

Czemlewo Dąbrowa Chełmińska Dębowiec 17. dom, ul. Chełmińska nr 21 18. dom, ul. Chełmińska nr 25 19. krzyż, ul. Chełmińska nr 27 20. dom, ul. Chełmińska nr 35 21. dawna kuźnia, ul. Chełmińska nr 42 22. dom, ul. Chełmińska nr 43 23. szkoła, ul. Chełmińska nr 45 24. dom, ul. Chełmińska nr 69 25. kapliczka, ul. Chełmińska nr 69 26. dom, ul. Chełmińska nr 72 27. dom, ul. Chełmińska nr 84 28. dom, ul. Krótka 7 29. 30. kapliczka przy skrzyżowaniu ul. Bydgoskiej i Toruńskiej 31. leśniczówka nr 2 32. budynek gospodarczy nr 2 33. dawny dwór nr 3 34. dawna szkoła nr 4 35. dom nr 20 36. budynek gospodarczy nr 20 37. kapliczka przy skrzyżowaniu ul. Bydgoskiej i Toruńskiej 38. dom, ul. Bazowa nr 4 39. pomnik pomordowanych w 1939 r., ul. Bydgoska nr 2 40. dom, ul. Bydgoska nr 7 i 9 41. dom, ul. Bydgoska nr 15 42. dom, ul. Bydgoska nr 25 43. dom, ul. Bydgoska nr 27 44. dom, ul. Bydgoska nr 29 45. dom, ul. Bydgoska nr 40 46. altanka, ul. Bydgoska nr 42 47. dom, ul. Bydgoska nr 44 48. dawna poczta, ul. Bydgoska nr 50 49. dawna mleczarnia, ul. Bydgoska nr 54 50. dom nr 60 51. dworzec PKP, ul. Dworcowa 52. dom, ul. Dworcowa nr 2 53. lodownia, ul. Dworcowa nr 2 54. dom, ul. Dworcowa nr 3 55. budynek gospodarczy, ul. Dworcowa nr 3 56. dom z budynkiem gospodarczym, ul. Dworcowa nr 4 57. dom, ul. Dworcowa nr 5 58. budynek gospodarczy, ul. Dworcowa nr 5 59. dawny młyn, ul. Młyńska nr 4 60. krzyż, ul. Strażacka 61. dom, ul. Targowa nr 1 62. dawna szkoła, ul. Szkolna nr 3 63. budynek gospodarczy, ul. Szkolna nr 3 64. dom, Szkolna nr 17 65. 66. kapliczka, przy skrzyżowaniu dróg Dębowiec-Borki- 16

Gzin Janowo Kokocko 67. dom nr 20 68. dom nr 26 69. dom nr 29 70. kapliczka, przy skrzyżowaniu dróg Gzin-Czemlewo 71. dom nr 18 72. krzyż, przy skrzyżowaniu dróg Janowo-Czemlewo 73. dom z częścią gospodarczą nr 20 Nowy Dwór 74. dom nr 19 75. dom nr 20 76. park dworski 77. dawna gorzelnia w zespole folwarcznym nr 22 78. dawna bukaciarnia w zespole folwarcznym nr 22 79. dawna stajnia w zespole folwarcznym nr 22 80. dawna obora w zespole folwarcznym nr 22 81. dawne koszary nr 24 Ostromecko 82. pomnik, w parku przy ul. Bydgoskiej 83. dawna stodoła, przy ul. Bydgoskiej, obok domu nr 1 84. dawny spichlerz zbożowy, przy ul. Bydgoskiej, obok domu nr 5 85. dawna owczarnia, ul. Bydgoska nr 1 86. dom, ul. Bydgoska nr 2 87. dom ul. Bydgoska nr 5 88. dawna oficyna dworska, ul. Bydgoska nr 7 89. dom, ul. Bydgoska nr 17 90. dom, ul. Bydgoska nr 19 91. budynek gospodarczy w zesp. dworca, przy ul. Kolejowej, naprzeciw d. dworca PKP 92. budynek gospodarczy w zesp. dworca, przy ul. Kolejowej, naprzeciw d. dworca PKP 93. budynek gospodarczy w zesp. dworca, przy ul. Kolejowej, naprzeciw d. dworca PKP 94. dawny dworzec, ul. Kolejowa nr 4 95. dom, ul. Kolejowa nr 5 96. dom z budynkiem gospodarczym, ul. Kolejowa nr 6 97. dom, ul. Kolejowa nr 8 98. budynek gospodarczy, ul. Kolejowa nr 8 99. dom, ul. Kolejowa nr 10 100. budynek gospodarczy, ul. Kolejowa nr 10 101. dawny budynek mieszkalny robotników leśnych, ul. Parkowa nr 1 102. plebania, ul. Parkowa nr 2 103. ogrodzenie kościoła, ul. Parkowa nr 2 104. dawna plebania ewangelicka, ul. Szkolna nr 3 105. budynek gospodarczy, ul. Szkolna nr 3 106. dom, ul. Wiślana nr 1 107. dom, ul. Zdrojowa nr 1 108. cmentarz rzym.-kat. 109. Otowice 110. kapliczka nr 10 111. Pień 112. dawny dwór nr 4 Rafa 113. dawna pastorówka nr 16 17

114. wiadukt kolejowy, Nad drogą do Małej Kępy 115. dom z częścią gospodarczą nr 6 116. dawna szkoła nr 7 117. dom nr 10 118. dom nr 13 119. Wałdowo Królewskie 120. dom nr 30 121. 3. Dobrcz Augustowo 1. pozostałości zespołu dworskiego: a. stajnia murowana, ob. chlewnia b. chlew murowany c. spichlerz murowany d. park Borówno 2. budynek mieszkalny ceglany nr 4 3. budynek gospodarczy mieszany nr 4 4. budynek mieszkalny ceglany 5. 6. cmentarz ofiar terroru hitlerowskiego z okresu wojny 1939-1945 Chełmszczanka 7. dwór murowany, ob. Klasztor misjonarzy Ducha Św. Chełmszczonka 8. dwór nr 2 Dobrcz 9. budynek mieszkalny ceglany plebania nr 40 10. budynek mieszkalny ceglany, ul. Długa 23 11. sołectwo, ul. Długa 33 12. cmentarz paraf. rzym.-kat. 13. cmentarz przykościelny rzym.-kat. Gądecz 14. kapliczka murowana 15. zespół dworski: a. rządcówka murowana b. obora murowana, ob. stodoła c. stodoła murowana Karolewo d. spichlerz murowany, ob. magazyn 16. pozostałości zespołu dworskiego a. dawna stajnia Kotomierz 17. budynek mieszkalny ceglany nr 8 18. budynek mieszkalny drewniany - poniatówka nr 3 19. budynek mieszkalny ceglany nr 10 20. budynek gospodarczy ceglany nr 10 21. dworzec kolejowy ceglany, ul. Długa 3 22. szalet ceglany przy dworcu kolejowym, ul. Długa 23. budynek mieszkalny ceglany, ul. Długa 4 24. budynek mieszkalny ceglany, ul. Długa 12 25. budynek mieszkalny ceglany, ul. Długa 5 26. budynek mieszkalny ceglany, ul. Długa 8 27. budynek gospodarczy ceglany przy dworcu kolejowym, ul. Długa 3 28. budynek mieszkalny ceglany, ul. Długa 3 29. 30. Kozielec Kusowo Pauliny 31. 32. 33. cmentarz pocheleryczny 34. 18

Pyszczyn Sienno 35. 36. budynek mieszkalny-chata drewniana, ul. Parkowa 37. budynek mieszkalny ceglany, ul. Jesionowa 13 38. budynek mieszkalny ceglany nr 9 39. Stronno 40. szkoła ceglana, ul. Szkolna 26 41. dworzec ceglany z częścią mieszkalną, ul. Dworcowa 42. budynek mieszkalny ceglany ul. Dworcowa 1 43. budynek mieszkalny - chata drewniana, ul. Dębowa 2 44. Strzelce Dolne 45. 46. Strzelce Górne 47. Suponin 48. szkoła murowana Trzebień 49. budynek mieszkalny drewniany nr 13 50. budynek mieszkalny ceglany nr 39 51. budynek mieszkalny ceglany, dawna szkoła nr 40 52. budynek mieszkalny drewniany - poniatówka nr 44 53. budynek mieszkalny drewniany - poniatówka nr 50 54. budynek mieszkalny drewniany - poniatówka nr 52 55. budynek mieszkalny drewniany - poniatówka nr 53 56. budynek mieszkalny drewniany - poniatówka ul. Polna 8 57. budynek mieszkalny drewniany - poniatówka Trzeciewiec 58. budynek gospodarczy ceglany nr 69 59. budynek mieszkalny ceglany nr 23 60. budynek mieszkalny drewniany nr 48 61. budynek mieszkalny ceglany nr 64 62. budynek mieszkalny ceglany nr 69 63. Trzęsacz Włóki Wudzyn 64. 65. 66. 67. cmentarz polskich żołnierzy 1939-1945 68. cmentarz przykościelny rzym.-kat. 69. budynek mieszkalny - chata drewniana połączony z częścią gospodarczą ul. Lipowa 22 70. kościół pw. św. Barbary 71. budynek mieszkalny - chata drewniana, ul. Lipowa 1 72. budynek mieszkalny - chata drewniana, ul. Lipowa 18 73. budynek mieszkalny ceglany nr 1 74. budynek mieszkalny ceglany nr 1 75. budynek mieszkalny mieszany nr 1 76. budynek gospodarczy ceglany nr 1 77. budynek gospodarczy ceglany nr 1 78. budynek mieszkalny - chata drewniana, ul. Długa 1 79. budynek mieszkalny - chata drewniana, ul. Długa 14 80. budynek mieszkalny - chata drewniana, ul. Długa 33 81. budynek mieszkalny ceglany dawna szkoła, ul. Długa 35 19

82. cmentarz paraf. kościoła p.w. św. Barbary rzym.-kat. 83. cmentarz wojenny 84. 85. cmentarz paraf. rzym.-kat. Wudzynek 86. budynek mieszkalny ceglany, ul. Główna 12 87. budynek mieszkalny ceglany, ul. Główna 6 88. budynek mieszkalny ceglany, ul. Główna 9 89. Zalesie 90. 4. Koronowo Bieskowo 1. pozostałości zespołu dworskiego: spichlerz, park krajobrazowy Buszkowo 2. kościół ewangelicki, ob. rzym. - kat. p.w. św. Ducha 3. karczma 4. wiadukt kolejowy 5. młyn wodny 6. dom nr 1 7. dom nr 6 8. dom nr 19, Urząd Poczty Byszewo 9. zespół kościoła par. p.w. Św. Trójcy: brama - dzwonnica, ogrodzenie, plebania, organistówka, ob. dom nr 2, dom parafialny, ob. dom nr 3, spichlerz Dziedzinek 10. dom nr 3 11. dom nr 8 Glinki 12. dwór, ob. budynek administracyjno-mieszkalny 13. dom nr 6 14. dom nr 19 15. dom nr 13, ob. szkoła Gogolin 16. pastorówka Gościeradz 17. mleczarnia Iwonicko (cz.m. Koronowo) 18. pozostałościu zespołu dworskiego: spichlerz, park krajobrazowy Janowo 19. 2 stajnie dworskie Kencerowo Koronowo 20. zespół dworski: dwór obora 21. zespół plebanii kościoła par. p.w. Wniebowzięcia NMP, ul. Bydgoska nr 23: plebania, ogrodzenie 22. obiekty cmentarza grzebalnego: kostnica, kapliczka, 3 kaplice grobowe 23. ogrodzenie cmentarza żydowskiego 24. zespół więzienia: budynek administracyjny, ul. Bydgoska nr 27b, dom ul. Bydgoska nr 29, 3 domy, ul. Bydgoska nr 31, 33, 35, dom ul. Klasztorna nr 3, 2 budynki gospodarcze, ul. Bydgoska nr 27 c 25. szkoła, ul. Sobieskiego nr 16 26. szkoła, ul. Szkolna nr 4 27. zespół dworca kolejowego, ul. Dworcowa: dworzec, dwa domy pracownicze nr 56 i nr 58 28. poczta, ul. Dworcowa nr 1 29. zespół zajazdu, pl. Zwycięstwa nr 21: zajazd, oficyna boczna, oficyna boczna, stajnia 30. gospoda, ob. Szkoła Mechaniczna, ul. Dworcowa nr 53 20

31. hotel, ob. dom mieszkalny, ul. Dworcowa 12 32. dom nr 1, ul. Bydgoska 33. dom nr 6, ul. Bydgoska 34. dom nr 8, ul. Bydgoska 35. dom nr 9, ul. Bydgoska 36. dom nr 14, ul. Bydgoska 37. dom nr 16, ul. Bydgoska 38. dom nr 18, ul. Bydgoska 39. dom nr 20, ul. Bydgoska 40. dom nr 22, ul. Bydgoska 41. dom nr 24, ul. Bydgoska 42. dom nr 26, ul. Bydgoska 43. dom nr 28, ul. Bydgoska 44. dom nr 15, ul. Dworcowa 45. dom nr 20, ul. Dworcowa 46. dom nr 21, ul. Dworcowa 47. dom nr 29, ul. Dworcowa 48. dom nr 30, ul. Dworcowa 49. dom nr 31, ul. Dworcowa 50. dom nr 32, ul. Dworcowa 51. dom nr 35, ul. Dworcowa 52. dom nr 37, ul. Dworcowa 53. dom nr 38, ul. Dworcowa 54. dom nr 40, ul. Dworcowa 55. dom nr 41, ul. Dworcowa 56. dom nr 47, ul. Dworcowa 57. dom nr 55, ul. Dworcowa 58. dom nr 56, ul. Dworcowa 59. dom nr 58, ul. Dworcowa 60. dom nr 1, ul. Farna 61. dom nr 3, ul. Farna 62. dom nr 7, ul. Farna 63. dom nr 19, ul. Farna 64. dom nr 56, ul. Farna 65. dom nr 62, ul. Farna 66. dom nr 64, ul. Farna 67. dom nr 68, ul. Farna 68. dom nr 70, ul. Farna 69. dom nr 2, ul. Garncarska 70. dom nr 3, ul. Garncarska 71. dom nr 1, ul. Kasprzaka 72. dom nr 12, ul. Kasprzaka 73. dom nr 2, ul. Kościuszki 74. dom nr 3, ul. Kościuszki 75. dom nr 4, ul. Kościuszki 76. zespół domu nr 6, ul. Kościuszki: dom, stajnia, ob. dom mieszkalny, magazyn, magazyn 77. dom nr 7, ul. Kasprzaka 78. dom nr 9, ul. Kasprzaka 79. dom nr 11, ul. Kasprzaka 80. dom nr 17, ul. Kasprzaka 81. dom nr 18, ul. Kasprzaka 82. dom nr 19, ul. Kasprzaka 83. dom nr 20, ul. Kasprzaka 21

84. dom nr 21, ul. Kasprzaka 85. dom nr 22, ul. Kasprzaka 86. dom nr 1, ul. Kotomierska 87. dom nr 2, ul. Krasickiego 88. dom nr 26, ul. Krasickiego 89. dom nr 10, ul. Krzyżowa 90. dom nr 3, ul. Łokietka 91. dom nr 17, ul. Łokietka 92. dom nr 21, ul. Łokietka 93. dom nr 23, ul. Łokietka 94. dom nr 2, ul. Nakielska 95. dom nr 6, ul. Nakielska 96. zespół domu nr 8: dom, kuźnia, ob. dom mieszkalny, ul. Nakielska 97. dom nr 10, ul. Ogrodowa 98. dom nr 1, ul. Paderewskiego 99. dom nr 3, ul. Paderewskiego 100. dom nr 7, ul. Paderewskiego 101. dom nr 9, ul. Paderewskiego 102. dom nr 11, ul. Paderewskiego 103. dom nr 16, ul. Paderewskiego 104. dom nr 17, ul. Paderewskiego 105. dom nr 25, ul. Paderewskiego 106. dom nr 1, ul. Sienkiewicza 107. dom nr 3, ul. Sienkiewicza 108. dom nr 5, ul. Sienkiewicza 109. dom nr 7, ul. Sienkiewicza 110. dom nr 8, ul. Sienkiewicza 111. dom nr 13, ul. Sienkiewicza 112. dom nr 14, ul. Sienkiewicza 113. dom nr 17, ul. Sienkiewicza 114. dom nr 25, ul. Sienkiewicza 115. dom nr 27, ul. Sienkiewicza 116. dom nr 3, ul. Sobieskiego 117. dom nr 5, ul. Sobieskiego 118. dom nr 6, ul. Sobieskiego 119. dom nr 17, ul. Sobieskiego 120. dom nr 18, ul. Sobieskiego 121. dom nr 1/3, ul. Tucholska 122. dom nr 2, ul. Tucholska 123. dom nr 7, ul. Tucholska 124. dom nr 14, ul. Tucholska 125.dom nr 16, ul. Tucholska 126. dom nr 17, ul. Tucholska 127. dom nr 19, ul. Tucholska 128. dom nr 20, ul. Tucholska 129. dom nr 21, ul. Tucholska 130. dom nr 23, ul. Tucholska 131. dom nr 25, ul. Tucholska 132. dom nr 33, ul. Tucholska 133. dom nr 37, ul. Tucholska 134. dom nr 39, ul. Tucholska 135. dom nr 1, ul. Wodna 136. dom nr 4, ul. Zdrojowa 22

Lipinki (Koronowo) Lucim Łakomowo Łąsko Wielkie Mąkowarsko 137. dom nr1, ratusz, pl. Zwycięstwa 138. dom nr 3, pl. Zwycięstwa 139. dom nr 4, pl. Zwycięstwa 140. dom nr 6, pl. Zwycięstwa 141. dom nr 7, pl. Zwycięstwa 142. dom nr 9, pl. Zwycięstwa 143. dom nr 11, pl. Zwycięstwa 144. zespół domu nr 12: dom, oficyna ul. Kościuszki nr 1, pl. Zwycięstwa 145. dom nr 13, pl. Zwycięstwa 146. dom nr 14, pl. Zwycięstwa 147. zespół domu nr 15: dom, oficyna ul. pl. Zwycięstwa 148. dom nr 16, pl. Zwycięstwa 149. dom nr 18, pl. Zwycięstwa 150. zespół domu nr 19: dom, oficyna wsch., oficyna zach. 151. dom nr 23, pl. Zwycięstwa 152. elektrownia, ul. Łokietka nr 31 153. cegielnia, ul. Klasztorna 154. cegielnia, ul. Kotomierska 155. zespół rzeźni: rzeźnia, budynek administracyjny, ul. Pomianowskiego nr 3 156. zespół młyna: młyn koszowy, ob. magazyn produktów, młyn wodny, ob. kaszarnia, dom młynarza, 2 budynki gospodarcze, magazyn zbożowy, ul. Bydgoska 7 157. zespół młyna: młyn, dom zarządcy, magazyn produktów, magazyn zbożowy, ul. Bydgoska nr 21 158. magazyn ceramiki budowlanej, ob. dom mieszkalny, ul. Farna nr 27 159. zespół dworski: dwór, stajnia ob. chlewnia i magazyn, obora, ob. chlewnia, kuźnia ze stolarnią, park 160. szkoła 161. zespół dworski: stodoła, spichlerz 162. dom nr 21 163. dom nr 26 164. dom nr 33 165. dom nr 46 166. dom nr 47 167. wiadukt kolejowy 168. zagroda nr 74: dom, obora 169. plebania 170. dwór 171. dom nr 19 172. dom nr 28 173. kaplica grobowa, dzwonnica, ogrodzenie, plebania w zespole kościoła par. p.w. św. Wawrzyńca 174. kapliczka 175. szkoła 176. dworzec kolejowy 177. poczta 178. gospoda, ob. dom mieszkalny 179. dom nr 38 23

Morzewiec Nowy Dwór Nowy Jasiniec Okole 180. dom nr 42 181. dom nr 55 182. dom nr 84 183. dom nr 107 184. dom nr 114 185. dom nr 115 186. dom nr 116 187. dom nr 117 188. mleczarnia 189. zespół piekarni: piekarnia, dom nr 37 190. zespół szkoły: szkoła, budynek gospodarczy 191. pozostałości zespołu folwarcznego: owczarnia, ob. dom z częścią gospodarczą nr 25, dom nr 26, park 192. kapliczka 193. zespól dworski 194. kapliczka 195. zespół szkoły, ob. zagroda nr 29: szkoła, budynek gospodarczy, ob. obora 196. zespół zajazdu, ob. zagroda nr 19: zajazd, ob. dom mieszkalny, stajnia 197. zagroda nr 12: dom z częścią gospodarczą, stodoła 198. zagroda nr 20: dom z częścią gospodarczą, 2 budynki gospodarcze 199. zagroda nr 21: dom z częścią gospodarczą, stodoła 200. kuźnia 201. dom dzierżawcy i kantor (pozostałości zespołu cegielni), ob. dom nr 29 Osiek 202. dom nr 1 Popielewo 203. zespół szkoły: szkoła, ob. dom mieszkalny nr 4, budynek gospodarczy 204. zagroda nr 12: dom, obora, stodoła 205. dom z częścią gospodarczą nr 16 206. dom z częścią gospodarczą nr 19 Rybkowo 207. czworak, ob. dom nr 8 Salno 208. dom nr 4 Samociążek Sitowiec Skarbiewo Stary Dwór Stary Jasiniec Tryszczyn 209. kapliczka 210. szkoła 211. kościół ewangelicki, ob. rzym.-kat. fil. p.w. św. Teresy do Dzieciątka Jezus 212. zespół szkoły: szkoła, ob. budynek mieszkalny, budynek gospodarczy 213. zespół szkoły, ob. zagroda nr 15: szkoła, ob. budynek mieszkalny, budynek gospodarczy 214. kapliczka 215. dom nr 17 216. kuźnia 217. kapliczka 218. dom nr 13 219. kapliczka 220. dom nr 5 221. dom nr 10 222. dom nr 25 223. dom nr 26 24

5. Nowa Wieś Wielka Wierzchucin Królewski 224. zespół kościoła par. p.w. św. Piotra i Pawła: plebania 225. dworzec kolejowy 226. spichlerz, ob. dom mieszkalny nr 33 227. dom nr 112 228. zespół dworski: dwór, pozostałości parku Więzowno Wilcze 229. gospoda, ob. dom mieszkalny nr 34 Wilcze Gardło 230. zespół leśniczówki: leśniczówka, budynek inwentarski Wiskitno 231. szkoła ewangelicka, ob. szkoła podstawowa 232. pozostałości zespołu dworskiego: brama cmentarza rodziny Schmeckel, park krajobrazowy Witoldowo Wtelenko Wtelno 233. kapliczka 234. szkoła 235. dwór 236. zespół dworski: dwór, pozostałości parku 237. plebania 238.zespół kościoła ewangelickiego: kościół, ob. szkoła, pastorówka, ob. dom mieszkalny 239. kapliczka 240. kaplica grobowa rodziny Beck na d. cmentarzu cholerycznym 241. dwór, ob. nieużytkowany 242. dom nr 26 Brzoza 1. dom nr 6 2. dworzec, ul. Bydgoska 3. dom nr 7, ul. Słoneczna (Topolowa) 4. dom nr 7, ul. Słoneczna 5. dom nr 40, ul. Bydgoska 6. dom nr 42, ul. Bydgoska 7. dom nr 37b, ul. Bydgoska 8. dom nr, ul. Bydgoska 9. budynek gospodarczy przy domu nr 37b, ul. Bydgoska 10. dom nr 10, ul. Powstańców Wlkp. 11. dom nr 48, ul. Powstańców Wlkp. 12. dom nr 18, ul. Powstańców Wlkp. 13. dom nr 16, ul. Powstańców Wlkp. 14. dom nr 36, ul.przemysłowa 15. Chmielniki Dąbrówka Wielka Dobromierz 16. chata drewniana 17. dom nr 1 18. d. szkoła 19. budynek gospodarczy przy d. szkole 20. dom nr 31 21. d. pastorówka 22. budynek gospodarczy przy pastorówce 23. 24. cmentarz? 25. szkoła z budynkiem gospodarczym 26. dom nr 27. dom nr 15 28. dom nr 17 25

29. cmentarz? 30. cmentarz? Dziemionna 31. dom nr 8 z bud. gosp., ul. Malinowa 32. dom nr 76, ul. Polna 33. budynek gospodarczy przy domu nr 76, ul Polna 34. dom nr 66, ul. Polna 35. dom nr 94, ul. Polna 36. cmentarz? 37. cmentarz? Jakubowo 38. kapliczka 39. szkoła Januszkowo 40. dom nr 31 z bud. gosp. Kobylarnia 41. dom nr 7, ul. Prosta Leszyce 42. szkoła 43. Nowa Wieś Wielka 44. dom nr 3, Al. Pokoju 45. dworzec, ul. Dworcowa 46. dom nr 4, ul. Bydgoska 47. budynek gosp. przy domu nr 4, ul. Bydgoska 48. dom nr 7, ul. Bydgoska 49. dom nr 21, ul. Bydgoska 50. dom nr 46, ul. Bydgoska 51. dom nr 48, ul. Bydgoska 52. dom nr 2, ul. Kolejowa 53. dom nr 34, ul. Polna 54. dom nr 38, ul. Polna 55. dom nr 51, ul. Polna 56. cmentarz poewangelicki 57. cmentarz paraf. rzym.-kat. Nowa Wioska 58. dom nr 8 Nowe Smolno 59. szkoła Olimpin 60. dom nr 4, ul. Nadrzeczna 61. bud. gospodarczy przy domu nr 4, ul. Nadrzeczna 62. dom nr 2, ul. Łabiszyńska 63. 64. Olimpin-Wałownica 65. cmentarz paraf. Rzym.-kat. Prądocin 66. dom nr 31 67. dom nr 87 6. Osielsko Bożenkowo 1. zespół dworski: dwór, kuźnia, ob. dom mieszkalny nr 32 2. dom młynarza Jarużyn 3. kapliczka 4. szkoła Maksymilianowo 5. dworzec kolejowy 6. dom nr 12 7. dom nr 16 8. dom nr 19 Niemcz 9. kapliczka 10. szkoła 11. szkoła, ob. dom mieszkalny nr 22 12. dom nr 5 26

Niwy 13. kapliczka 14. dom nr 51 Osielsko 15. kapliczka na cmentarzu grzebalnym 16. kapliczka 17. kapliczka 18. szkoła 19. dom pracowników folwarku, ob. parafialny 20. dom nr 80 21. dom nr 146 22. dom nr 172 23. młyn Żołędowo 24. kaplica grobowa rodziny Moszczyńskich i plebania w zespole kościoła par. p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego 25. szkoła 26. stajnia, ob. budynek gospodarczy, spichlerz, sześciorak, ob. dom nr 113 w zespole dworskim 27. dom nr 8 28. dom nr 66 29. dom nr 108 30. dom nr 110, ob. szkoła Cmentarze Bożenkowo Bożenkowo Bożenkowo cmentarz choleryczny Jarużyn Kolonia Maksymilianowo Niemcz Osielsko cmentarz rzymsko-katolicki Osielsko cmentarz rzymsko-katolicki - przykościelny Osielsko Osielsko Stare Niwy Żołędowo cmentarz rzymsko-katolicki Żołędowo Żołędowo 7. Sicienko Gliszcz 1. zespół dworski: dwór, dom,. tzw. chlebówka, remiza straży pożarnej 2. zagroda nr 6: dom, obora 3. dom nr 12 4. dom nr 17 5. dom nr 14 Goncarzewy 6. pozostałości zespołu dworskiego: pozostałości parku, dom tzw. poniatówka,, ob. magazyn, stodoła, 2 czworaki Janin 7. park dworski Kamieniec 8. park dworski Kasprowo 9. dworzec kolejki wąskotorowej 10. zespół dworski: dwór, obora, ob. owczarnia, spichlerz, dwojak, pozostałości parku Kruszoniec 11. zagroda nr 13: dom, stajnia, obora, stodoła 12. zagroda nr 15: dom, obora, stodoła, budynek gospodarczy 27

Łukowiec 13. dom nr 17 14. dwór z bud. gosp. 15. kuźnia 16. młyn 17. dom nr 9 Mochełek 18. zespół zakładu doświadczalnego rolnictwa: budynek administracyjno - mieszkalny, dom mieszkalny, dom mieszkalny ze stajnią, obora, chlewnia, ob. obora, magazyn 19. dom nr 6 z bud. gosp. 20. dom nr 7 Mochle 21. dom nr 8 22. szkoła 23. kuźnia w zespole dworskim Murucin 24. dom nr 7 25. dom nr 9 26. dom nr 11 z bud. gosp. 27. dom nr 22 Nowaczkowo Nowa Dąbrówka Piotrkówko Samosieczno Sicienko Słupowo 28. dom nr 18, d. szkoła z bud. gosp. 29. dom nr 6 30. bud. gosp. przy domu nr 8 31. bud. gosp. przy domu nr 4 32. zespół kościoła ewangelickiego, ob. rzym. kat. par. p.w. św. Jakuba: kościół, pastorówka, ob. plebania 33. kapliczka 34. park dworski 35. zespół kościoła par. p.w. Najśw. Serca Pana Jezusa: kościół, plebania 36. pozostałości zespołu dworskiego: obora, chlew, magazyn, magazyn nawozów, kuźnia, ob. magazyn 37. pozostałości parku dworskiego 38. dom nr 10, ob. Gminny Ośrodek Zdrowia 39. dom nr 6, ul. Bydgoska 40. dom nr 3, ul. Bydgoska 41. dom nr 1, ul. Nakielska 42. dom nr 2 z bud. gosp. ul. Nakielska 43. dom nr 18, ul. Nakielska 44. obora w zagrodzie nr 55 45. gorzelnia w zespole dworskim 46. poniatówka nr 33 47. poniatówka nr 34 48. poniatówka nr 35 49. poniatówka nr 36 50. poniatówka nr 37 Sitno 51. dom nr 6 Szczutki 52. dom nr 7 Strzelewo 53. park dworski Teresin 54. park dworski 55. mleczarnia Trzciniec 56. park dworski Trzemiętowo 57. d. szkoła, ob. dom nr 14 z bud. gosp. 58. szkoła 59. park dworski 28

60. dom nr 13 Wierzchucice 61. młyn 62. budynek gosp. przy nr 7 Wierzchucinek 63. szkoła 64. czworak 65. zespół dworski: dwór, park Wojnowo 66. szkoła 67. gorzelnia i ogrodzenia w zespole pałacowym 68. mleczarnia Zielonczyn 69. dom nr 1 70. dom nr 15 Cmentarze Goncarzewy Gliszcz Kruszyn Mochle Mochle Nowa Dąbrówka cmentarz rzymsko-katolicki Osówiec Osówiec cmentarz rzymsko-katolicki Samsieczno cmentarz rzymsko-katolicki Samsieczno Sicienko Sicienko Strzelewo Trzemiętowo Trzemiętowo Trzemiętowo Wierzchucinek cmentarz rzymsko-katolicki Wierzchucinek Wojnowo Zawada Zielonczyn cmentarz rzymsko-katolicki 8. Solec Kujawski Chrośna 1. zespół szkoły 2. dawny dwór, ob. dom nr 8 i bud. gosp. 3. dawna rządcówka: ob. dom nr 6 4. zagroda nr 4 5. zagroda nr 5 6. zespół leśniczówki: leśniczówka i bud. gosp. Grodzyna 7. zespół leśniczówki: leśniczówka i budynek inwentarski - usunięte z ewidencji Jezierce Makowiska Otorowo 8. zespół leśniczówki: leśniczówka, obora, stodoła 9. budynki przy firmie "Drobex" 10. dom z częścią gospodarczą nr 26 - usunięty z ewidencji 11. dom nr 29 - usunięty z ewidencji 12. zespół szkoły, ob. dom mieszkalny nr 8 i budynek gospodarczy 13. dom nr 4 14. zagroda nr 5: dom i budynek gospodarczy 15. zagroda nr 6: dom i budynek gospodarczy 16. zagroda nr 7; obora i stodoła 17. zagroda nr 10; budynek gospodarczy 29

18. dom nr 11 19. dom nr 12 20. dom nr 14 21. dom nr 15 22. dom nr 19 23. dom nr 21 24. dom nr... (gospodarstwo agroturystyczne Pod Klonem ) 25. zespół młyna: młyn mechaniczny, dom młynarza, ob. nr 22. spichlerz, spichlerz tzw. Czarna Warszawa Przyłubie 26. szkoła, ob. dom nr 28 27. dom pracowników kolei i budynek gospodarczy 28. dom nr 5 29. dom nr 8 30. dom nr 10 31. dom nr 11 32. dom nr... 33. dom nr 27 34. dom nr 23 35. dom kolejowy nr... Rudy Solec Kujawski 36. zespół dworski: dwór i park 37. cmentarz parafii św. Stanisława Bpa - rejestr zabytków 38. zespół kościoła św. Stanisława Bpa: kościół, plebania, bud. gosp. - rejestr zabytków 39. kościół ewangelicki, ob. rzymsko-katolicki pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa 40. Magistrat, ul 23 Stycznia nr 7 41. Gimnazjum, ob. ZSZ ul. 23 Stycznia nr 13 - rejestr zabytków 42. Szkoła, ob. podstawowa, ul. Kościuszki nr 12 43. Zespół dworca kolejowego: dworzec, wodociągowa wieża ciśnień, nastawnie 44. Leśniczówka, ob. dom mieszkalny, ul. 23 Stycznia nr 32 45. ul. Bydgoska, dom nr 2 46. ul. Bydgoska, dom nr 3 47. ul. Bydgoska, dom nr 5 48. ul. Bydgoska, dom nr 7 49. ul. Bydgoska, dom nr 8 50. ul. Bydgoska, dom nr 10 51. ul. Bydgoska, dom nr 13 52. ul. Bydgoska, dom nr 14 53. ul. Bydgoska, dom nr 15 54. ul. Bydgoska, dom nr 16 55. ul. Bydgoska, dom nr 18 56. ul. Bydgoska, dom nr 22 57. ul. Bydgoska, dom nr 23 58. ul. Bydgoska, dom nr 27 59. plac Jana Pawła II, dom nr 1 60. plac Jana Pawła II, dom nr 1a 61. plac Jana Pawła II, dom nr 4 62. plac Jana Pawła II, dom nr 7 63. plac Jana Pawła II, dom nr 8 30

Solec Kujawski Solec Kujawski Solec Kujawski Solec Kujawski Chrośna Otorowo Otorowo Wypaleniska Przułubie 64. plac Jana Pawła II, dom nr 9 65. plac Jana Pawła II, dom nr 12 66. ul. Kościuszki, dom nr 1 67. ul. Kościuszki, dom nr 4 68. ul. Kościuszki, dom nr 7 69. ul. Kościuszki, dom nr 13 70. ul. Kościuszki, dom nr 15 71. ul. Kościuszki, dom nr 22 72. ul. Kościuszki, dom nr 24 73. ul. Kościuszki, dom nr 26 74. ul. 23 Stycznia, dom nr 1 75. ul. 23 Stycznia, dom nr 2 76. ul. 23 Stycznia, dom nr 5 77. ul. 23 Stycznia, dom nr 6 78. ul. 23 Stycznia, dom nr 11 79. ul. 23 Stycznia, dom nr 12 80. ul. 23 Stycznia, dom nr 15 81. ul. 23 Stycznia, dom nr 18 82. ul. 23 Stycznia, dom nr 22 83. ul. 23 Stycznia, dom nr 28 84. ul. 23 Stycznia, dom nr 30 85. ul. Toruńska, dom nr 1 86. ul. Toruńska, dom nr 2 87. ul. Toruńska, dom nr 8, ob. ośrodek zdrowia 88. ul. Toruńska, dom nr 12 89. ul. Toruńska, dom nr 14 90. ul. Toruńska, dom nr 15, ob. komisariat policji 91. ul. Toruńska, dom nr 16 92. ul. Toruńska, dom nr 17 93. ul. Toruńska, dom nr 21 94. ul. Toruńska, dom nr 26 95. ul. Toruńska, dom nr 28 96. gazownia miejska, ul Sawickiej 6 97. rzeźnia, ul. Piastów nr 7 Cmentarze cmentarz rzymsko-katolicki cmentarz rzymsko-katolicki cmentarz rzymsko-katolicki cmentarz żydowski 31

7. NIERUCHOMOŚCI BĘDĄCE WŁASNOŚCIĄ POWIATU BYDGOSKIEGO 7.1. Wykaz nieruchomości wpisanych do rejestru zabytków L.p. Gmina Miejscowość Nazwa obiektu Nr księgi wieczystej/ rejestr zabytków 1. Dobrcz Karolewo Pozostałości założenia dworsko-parkowego: oficyna dworska park BY1B/00094186/9 A/1119 2. Solec Kujawski Solec Kujawski - Miasto Zespół domu, ob. Zespół Szkół Zawodowych ul. 23 Stycznia 13: Dom, ob. szkoła Ogrodzenie BY1B/00029732/6 A/844 7.2. Wykaz nieruchomości ujętych w ewidencji zabytków L.p. Gmina Miejscowość Nazwa obiektu Nr księgi wieczystej 1. Koronowo Koronowo - Miasto Szkoła, ul. Sobieskiego nr 16 Szkoła, ul. Szkolna 4 Gospoda, ob. Szkoła Mechaniczna, ul. Dworcowa nr 53 BY1B/00010035/4 BY1B/00093431/5 BY1B/00009201/9 2. Sicienko Trzemiętowo Park dworski BY1N/00013618/0 32

8. CHARAKTERYSTYKA NIERUCHOMOŚCI BĘDĄCYCH WŁASNOŚCIĄ POWIATU BYDGOSKIEGO 8.1. Pozostałości założenia dworsko-parkowego (oficyna dworska, park) w Karolewie, gm. Dobrcz W 1860 roku majątek Karolewo został własnością G. Schultza i z tego okresu pochodzą znajdujące się tam zabudowania. Założenie folwarczne w Karolewie usytuowane było w odległości 0,5 km od szosy Dobrcz - Koronowo. W obrębie podwórza gospodarczego zajmującego powierzchnię ok. 9 ha znajduje się obecnie stodoła, internat, sala gimnastyczna oraz budynki Zespołu Szkół Agro-Ekonomicznych. Od strony wschodniej podwórza znajduje się parterowa oficyna dworska. Bezpośrednio za nią znajduje się ogród szkolny i park o powierzchni ok. 5 ha. Możemy w nim obejrzeć grób skrzynkowy kultury wschodniopomorskiej z okresu halsztackiego (400-500 p.n.e.). Oficyna dworska została zbudowana około połowy XIX wieku w stylu późnoklasycystycznym. Jest murowana, otynkowana. Została wzniesiona na planie wydłużonego prostokąta, z użytkowym poddaszem. Dach i więźba czterospadowa pokryta jest eternitem. W elewacji frontowej znajduje się nad wejściem trójkątny fronton (umieszczony w pierwotnej osi budynku) wsparty na dwóch pilastrach i dwóch półkolumnach. Między pilastrami i półkolumnami umieszczone są wąskie okna a miedzy półkolumnami znajdują się drzwi główne. Elewacja posiada 7 okien w partii parterowej i 4 okna na poddaszu. W elewacji znajdują się także po lewej stronie dodatkowe, niewielkie drzwi. We wnętrzach oficyny znajduje się Muzeum Regionalne (założone w 1970) w którym eksponuje się zbiory zgromadzone przez lokalnego działacza społeczno-kulturalnego Bronisława Zamojdzina. Obecnie jego imię nosi właśnie Zespół Szkół Agro-Ekonomicznych w Karolewie. Cała oficyna od podłóg po strych zapełniona jest zabytkami. 33