Informacje zamieszczone w skrypcie wiedzy dla uczniów przystępujących do wielkiego konkursu wiedzy o wielkiej wojnie w 100 rocznicę wybuchu wojny zostały zaczerpnięte z książki: Marcin Dąbrowski Cmentarze wojenne z lat I wojny światowej w dawnym województwie lubelskim wydanej przez Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w 2004r. Kształt powierzchni większości cmentarzy wojennych oparty był na planie prostokąta ewentualnie kwadratu. Nie brak jednak i założeń oryginalnych. Tak więc cmentarz wojenny przy ul. Białej w Lublinie (tzw. cmentarz austro-węgierski) przypomina rzut pionowy kościoła. Interesujący jest kształt cmentarza Balonna" w Dęblinie, rozciągającego się pierścieniem na zewnętrznym stoku dawnego fortu twierdzy. Na planie półkola założono cmentarz w Chruślankach Józefowskich i jeden z cmentarzy w Nowej Woli. Plan półowalu ma cmentarz w lesie Baran (Nowa Wola). Trójkątne założenie posiadał pierwotnie cmentarz w Uścimowie Kolonii. Na planie pięcioboku założono obiekt w Wólce Łubkowskiej. Kształt litery L" nadano obiektowi w Niedźwiadzie. Do ukośnego skrzyżowania dróg dostosowano założenie cmentarza w Kamieniu (nie-foremny czworobok). Zdecydowana większość cmentarzy to obiekty nie przekraczające rozmiarów 50 na 50 metrów. Są jednak i obiekty większe. Niewątpliwie najokazalszym jest cmentarz wojenny przy ul. Białej w Lublinie, zajmujący 1,1 hektara powierzchni. Następne pod względem wielkości, choć o połowę mniejsze, są: cmentarz Balonna" w Dęblinie oraz cmentarz w lesie Krzywda. Do dużych obiektów zaliczyć trzeba też cmentarze w Bobach, Borkowiźnie, Borowie, Bychawce, Bychawie, Bystrzycy, Chodlu, Dębszczyźnie, Izdebnie, Kamieniu, Kraśniku, Kurowie, Mazanowie, Piotrkowie - na wzgórzu, w Sosnowie i Wierzchowiskach. Najczęściej powierzchnie cmentarzy wyodrębnione są z otoczenia za pomocą ogrodzeń, rowów lub wałów. Zdecydowana większość ma formę płaskich powierzchni grzebalnych z płaskimi mogiłami lub mogilami-kopcami. Specyfiką cmentarzy I wojny światowej na Lubelszczyźnie (w porównaniu z obiektami w Beskidzie Niskim czy na Kielecczyźnie) są wysokie mogiły ziemne, a nawet duże kopce. Szczególnie okazałe mogiły-kopce spotykamy w Borzechowie (kopiec czworokątny o boku 7,5 m i 3 m wys.), Bychawce (kopiec czworokątny o boku 13 m i 5 m wys.), Bychawie (trzy okrągłe kopce o średnicy 15 m i 5 m wysokości), Charlężu (owalny kopiec 13,5 na 8 m i 1,5 m wys.), Chodlu (prostokątny kopiec 20 na 15 m i 1,5 m wys.), Izdebnie (cztery podłużne mogiły 22,5 na 6 m i 3 m wys.), w Łańcuchowie (czworokątny kopiec 14 na 12 m i 5 m. wys.), Nowej Woli (kopiec 10 na 8 m i 2,5 m wys.), Piotrkowie - przy szosie (kopiec 15 na 9 m i 2 m wys.) i na wzgórzu - (podłużny kopiec 23 na 8,5 m i 3 m wys.) oraz w Tuszowie (dwa kopce: 16,5 na 6,5 m i 2 m wys.). Oprócz tego wysokie mogiły występują na cmentarzach wojennych w Adelinie, Borowie, Bystrzycy, Garbowie, lesie Krzywda, Młodziejowie, Piotrkowie (koło dawnego folwarku), Piotrkówku, Piotrowicach, Sobieszczanach, Trawnikach, Wierzchowiskach i Zaraszowie. Kilka obiektów ma po prostu postać samodzielnie stojących kopców ziemnych. Najprostszym rodzajem kopca-cmentarza jest ścięty stożek o okrągłej podstawie (Ciechanki). Pozostałe mają podstawę kwadratową i zbudowane są tarasowo (patrz: Kiełczewice Dolne, Niedrzwica Kościelna, Paprotnia). Z dłuższej perspektywy czasowej można stwierdzić, że wysokie mogiły doskonale zdały egzamin trwałości wobec niwelującego wpływu różnych czynników. W odróżnieniu od mogił małych i płaskich, które łatwo ulegały zatarciu, mogiły-kopce przetrwały w niezłym stanie, nawet jeśli całkowicie zarosły, niejednokrotnie umożliwiając przetrwanie całemu cmentarzowi. Charakterystyczne, że wysokich mogił i kopców nie spotyka się na kwaterach wojennych w obrębie cmentarzy parafialnych. Jako ogrodzenie cmentarzy wojennych na Lubelszczyźnie władze austro-węgierskie stosowały najczęściej wał ziemny (2-4 metry szerokości i 1-2 metry głębokości) z towarzyszącym mu zwykle rowem. ( )
( ) Należy podkreślić obowiązującą na cmentarzach wojennych zasadę jednolitości stosowanych nagrobków. Niezależnie od materiału (drewno, żeliwo, beton, kamień) i formy (krzyż, stela, tablica) wytwarzano je zawsze w większych seriach jednakowych egzemplarzy. Dążono do tego, aby także na grobach żołnierskich zachować charakterystyczny dla wojska porządek i uniformizm. Celem zakładania cmentarzy wojennych było przede wszystkim zapewnienie żołnierzom godnego miejsca pochówku. W czasach I wojny światowej odnosiło się to także do grobów strony przeciwnej. Usytuowane w krajobrazie cmentarze wojenne miały być świadectwem krwawych zmagań Wielkiej Wojny, jak określono początkowo działania wojenne 1914-1918 (nikt nie przypuszczał, że kiedykolwiek wybuchnie wojna jeszcze większa"). Cmentarze miały przypominać, że spoczywają na nich ludzie, którzy zginęli za swoją ojczyznę i należy im się za to spokój i szacunek. Myślą przewodnią cmentarzy wojennych było także to, by dawały obecnym i przyszłym pokoleniom przykład wierności, posłuszeństwa i bohaterstwa, aż do śmierci. Celom tym podporządkowano odpowiedni dobór inskrypcji oraz symboliki nagrobnej. Wiele tekstów nawiązuje do tradycji chrześcijańskiej (fragmenty Biblii odwołujące się do cnoty wierności, poświęcenia za przyjaciół itd.) lub antycznej (tekst nawiązujący do Termopil). Wiele epitafiów oddaje hołd poległym, z imiennym upamiętnieniem nazw oddziałów oraz miejsca bitwy i daty bitwy. Formuły PRO PATRIA (za Ojczyznę) oraz REQUIESCANT IN PACE (niech spoczywają w pokoju) odnoszono w takim samym stopniu do swoich żołnierzy, jak i do pochowanych nieprzyjaciół. Barbarzyństwo II wojny światowej spowodowało, że zabrakło takich odruchów w latach 1939-1945 i w czasach powojennych. Podobną funkcję co napisy spełniać miała także ornamentyka grobów. Do symboliki wojskowej nawiązywały motywy lancy, mieczy, szabli czy skrzyżowanych szpad. Elementami tradycji antycznej były liście laurowe, a na grobach niemieckich - ich germański odpowiednik - liście dębu. Przejawem nowożytnej niemieckiej tradycji wojskowej były znaki Żelaznego Krzyża. Oczywiście, najpowszechniejszym symbolem nagrobnym był znak krzyża, powtarzający się na kaplicach, pomnikach i nagrobkach. Ustawiano go praktycznie na wszystkich grobach, choć mogli być w nich pochowani także żydzi i mahometanie. Zgodnie z tradycją tych ziem krzyż traktowano jako uniwersalny znak nagrobny, tym bardziej że w warunkach panujących na pobojowiskach nie było możliwości ustalania wyznania poszczególnych żołnierzy. Dlatego na grobach żołnierzy austro-węgierskich i niemieckich stawiano krzyże łacińskie, na grobach żołnierzy rosyjskich - krzyże prawosławne. Jak za życia żołnierzy różnych narodowości, języków i religii łączył ten sam mundur i komenda wojskowa, tak po śmierci łączył ich ten sam rodzaj krzyża. Przestrzennym dopełnieniem symboliki cmentarzy wojennych miały być posadzone na nich drzewa, które znakomicie wkomponowywały obiekty w miejscowy krajobraz. Po latach właśnie one ułatwiają ich odnalezienie i zabezpieczają przed całkowitą likwidacją, zwłaszcza że nasadzenia stosowano głównie na obrzeżach cmentarzy. Najczęściej spotykanymi gatunkami są dęby, lipy, brzozy, akacje, klony, topole, sosny, czereśnie, kasztanowce. Nieco rzadziej - świerki, modrzewie, jesiony, olchy, wierzby, grusze oraz krzewy leszczyny, tarniny i głogu. Do naszych czasów zachowała się tylko część pierwotnych nasadzeń (Boby, Borów, Dratów, Mło-dziejów, Niedrzwica Duża, Piotrków, Piotrowice, Rybczewice, Trawniki). Wiele z tych okazałych drzew zasługuje dziś na ochronę należną pomnikom przyrody. 64 65
18. BYCHAWA, m. Bychawa, pow. Lublin Zachowany. Usytuowany na południe od miasteczka, na wzgórzu 255. Założony na planie prostokąta o wym. 78 na 32 m. Wzdłuż wschodniej części cmentarza znajdują się 3 kopce o okrągłej podstawie (15 m średnicy) i wys. 3 m. W pozostałej części zachowały się 4 płaskie mogiły o wym. 18 na 2 m oraz 4 mogiły o wym. 12 na 2 m, a także co najmniej 4 mniejsze, częściowo zatarte. Cmentarz otoczony wałem i rowem (szer. 4 m i głęb. 2 m). Od północy i południa rów całkowicie zasypany i zaorany. Na początku lat dziewięćdziesiątych na kopcach postawiono metalowe krzyże. Na wale zachował się okaz kilkudziesięcioletniego dębu. Ponadto obrzeże cmentarza porośnięte jest młodymi lipami i czereśniami. W ewidencji austro-wegierskiej cmentarz figuruje jako Kriegerfriedhof nr 31 Bychawa". Pochowano tu około 1150 żołnierzy austro-węgierskich i rosyjskich (według jednej wersji -556 żołnierzy austro-węgierskich i 591 rosyjskich, według innej -768 żołnierzy austro-węgierskich i 384 rosyjskich). Znane daty śmierci to 30 sierpnia i 3 września 1914 r. (m.in. 12 i 19 austro--węgierski pułk piechoty) oraz 5-7 lipca 1915 r. (m.in. 98 austro--węgierski pułk piechoty). Źródło: APL CKKPL 1915-1919, sygn. 253 (s. 3, 13-14, 19-19v. 67-68, 70--71), 254 (s. 5); APL UWL 1919-1939. sygn. 3188, 3202 (s. 10), 3203 (s. 15--16); APL SPL 1919-1939, syen. 1397. ( 19J BYCHAWA, m. Bychawa, pow. Lublin Kwatera wojenna Zachowana. Znajduje się w północnej, wyższej części cmentarza parafialnego (dawna Bychawa-Zadębie). Pierwotnie był to cmentarz wojenny, założony obok parafialnego. Kwatera składa się z 9 mogił zbiorowych (w tym duży kopiec o wym. 12,5 na 8,5 m). Na mogiłach stały dawniej dębowe krzyże. Na początku lat dziewięćdziesiątych ustawiono tu krzyże metalowe i posadzono tuje i świerki srebrzyste. Obecnie mogiły wojenne przedzielone są grobami cywilnymi. W ewidencji austro-węgierskiej i międzywojennej figuruje jako Zadębie". Pochowano tu około 260 żołnierzy austro-węgierskich i rosyjskich poległych i zmarłych w 1914 i 1915 r. Znane daty śmierci żołnierzy austro-węgierskich to 29 sierpnia-2 września 1914 r. (m.in. z 19 pułku piechoty) oraz 30 lipca-1 sierpnia 1915 r. (m.in. z 98 pułku piechoty). Źródło: APL CKKPL 1915-1918, sygn. 253 (s. 18-19, 70-71); APL UWL 1919-1939, sygn. 3188. 3202 (s. 10), 3203 (s. 15-16); APL SPL 1919-1939, sygn. 1397. ' 20. BYCHAWKA, gm. Bychawa, pow. Lublin Zachowany. Usytuowany na wzgórzu, na południowo-zachodnim skraju lasu, między wsiami Pawłów i Bychawka B. Założony na planie prostokąta o wym. 82,5 na 37,5 m. W północnej części 82 83
cmentarza znajduje się duży kopiec, wysoki na 4 m, o kwadratowej podstawie 13 na 13 m. Pozostałą część obiektu wypełnia 11 mogił zbiorowych, częściowo zatartych (pięć o wym. 17 na 1,6 m, sześć o wym. 8 na 1,6 m). Całość otoczona wałem i rowem. Na obrzeżu cmentarza rosną dęby, jesiony i czereśnie. Środek powierzchni porośnięty gęstym poszytem. Od strony południowej rów zasypany, a wał podorywany. W ewidencji austro-węgierskiej figuruje jako FriedHof Bychawka"', w przedwojennej ewidencji polskiej - jako Bychawka lub Pawłów. Pochowano tu 588 żołnierzy austro-węgierskich i 595 rosyjskich, poległych w 1914 i 1915 r. w rejonie: folwark Strzyżewice-Pawłów-Bychawka-Wierciszów. Znane daty śmierci żołnierzy austro-węgierskich to 3 września 1914 r. (m.in. z 19 pułku piechoty) oraz 24 lipca 1915 r. Źródło: APL CKKPL 1915-1918, sygn. 253 (s. 71, 138-139); APL UWL 1919-1939, sygn. 3192 (s. 2). 322 (s. 10), 3203 (s. 15-16), 3233 (s. 42); APL SPL 1919-1939, sygn. 1397. i akacjami. Pierwotnie pochowano tu 97 żołnierzy austro-węgierskich i 157 rosyjskich z 1914 i 1915 r. Znana jest data śmierci (5 lipca 1915 r.) jednego z żołnierzy z 62 austro-węgierskiego pułku piechoty. W latach trzydziestych przeniesiono tu pochówki z cmentarza wojennego w Kajetanówce, a w 1937 r. - z cmentarza wojennego w Borkowiźnie. Źródło: APL CKKPL 1915-1918, sygn. 253 (s. 61v, 98, 103); APL UWL 1919-1939. sygn. 3188, 3202 (s. 10), 3203 (s. 15-16). 3231; F. R y m a r z, dz. cyt., s. 151-157. Informacje miejscowej ludności. 21. BYCHAWKA, gm. Bychawa, pow. Lublin Kwatera wojenna Nie odnaleziona. W ewidencji austro-węgierskiej figuruje jako Ortsfriedhofe Bychawka (Nr 33)". Na cmentarzu parafialnym w Bychawce pochowano 11 żołnierzy austro-węgierskich i 1 rosyjskiego, poległych w 1915 r. Brak informacji o ekshumacji lub dalszych losach pochówków. Źródło: APL CKKPL 1915-1918, sygn. 253 (s. 136). 22. BYSTRZYCA, gm. Strzyżewice, pow. Lublin Zachowany. Usytuowany na zachód od wsi, 300 m na zachód od szosy Strzyżewice-Niedrzwica Duża. Założony na planie prostokąta o wym. 57 na 40 m. Otoczony wałem i rowem. Składa się z 23 mogił zbiorowych (18 podłużnych kopców o wym. 6 na 2 m). Na mogiłach znajdują się drewniane krzyże. Cmentarz porośnięty przypadkowo rosnącymi brzozami, topolami, sosnami 84 85
36. DĘBSZCZYZNA, gm. Strzyżewice, pow. Lublin Zachowany. Usytuowany na południowy wschód od wsi, na wzgórzu, wśród pól. Otoczony wałem i rowem. Założony na planie prostokąta o wym. 65 na 54 m. Na cmentarzu znajduje się 78 mogił zbiorowych, ułożonych w 13 rzędów, po 5-6 mogił. Pośrodku cmentarza duży drewniany krzyż. W ewidencji przedwojennej figuruje także pod nazwą Kiełczewice- Probostwo". Pochowano tu 230 żołnierzy austro-węgierskich i 375 rosyjskich, poległych w sierp-niu-wrześniu 1914 r. oraz 3-7 lipca 1915 r. (m.in. z 98 austro--węgierskiego pułku piechoty). Źródło: APL CKKPL 1915-1918, sygn. 253 (s. I9-19v); APL UWL 1919- -1939. sygn. 3192 (s. 2), 3202 (s. 10), 3203 (s. 15-16); APL SPL 1919-1939, sygn. 1397.
70. KIEŁCZEWICE DOLNE, gm. Strzyżewice, pow. Lublin Zachowany. Usytuowany na wschód od wsi na wzgórzu (261,7 m), zwanym Murakową Górą lub Górą Ptasią. Założony na planie prostokąta o wym. 40 na 32 m. Otoczony wałem i lekko wyniesiony ponad otoczenie. Pierwotnie składał się z 22 mogił. Zachowało się 8 mogił zbiorowych - kopców o wym. 7 na 2 m, ułożonych symetrycznie. Na mogiłach postawione w latach dziewięćdziesiątych małe krzyże. Cmentarz kompletnie zarośnięty. W ewidencji przedwojennej wymieniony prawdopodobnie jako Góra Ptycż". Przypuszczalnie pochowano tu 63 żołnierzy austro--węgierskich i 47 rosyjskich z 1914 i 1915 r.
Źródło: APL UWL 1919-1939, sygn. 3192 (s. 2), 3202 (s. 10), 3203 (s. 15--16); APL SPL 1919-1939, sygn. 1397; R y m a r z, dz. cyt., s. 149-157. 71. KIEŁCZEWICE DOLNE, gm. Strzyżewice, pow. Lublin Zachowany. Usytuowany w zachodniej części wsi przy drodze, między gospodarstwami. Założony na planie kwadratu o wym. 30 na 30 m. Otoczony rowem. Centralne miejsce zajmuje kopiec o podstawie 10 na 10 m i wys. 5 m. Na kopcu drewniany krzyż. Prawdopodobnie pochowano tu 68 żołnierzy austro-węgierskich i 21 rosyjskich, poległych w 1914 i 1915 r. Źródło: APL LWL 1919-1939, sygn. 3202 (s. 10), 3203 (s. 15-16); APL SPL 1919-1939, sygn. 1397; F. R y m a r z, dz. cyt., s. 149-157.
87. KRZCZONÓW, gm. Krzczonów, pow. Lublin Zachowany. Usytuowany na północ od miejscowości na wzniesieniu przy szosie Krzczonów-Olszanka. Założony na planie prostokąta o wym. 44 na 32 m. Otoczony był wałem. Obecnie układ mogił zatarty. Cmentarz zdewastowany, całkowicie zarośnięty, służy jako wysypisko śmieci. Podorywany od wschodu. Pochowano tu około 200 żołnierzy rosyjskich i około 100 austro-- węgierskich, poległych w 1914 i 1915 r. (w większości - w 1914 r.). Źródło: APL CKKPL 1915-1918, sygn. 253 (s.97v, 99-99v); APL UWL1919-1939, sygn. 3202 (s. 10), 3203 (s. 15-16), 3233 (s. 42); APL SPL 1919--1Q^Q «vcrn UQ7
117. NIEDRZWICA DUŻA, gm. Niedrzwica Duża, pow. Lublin Zachowany. Usytuowany przy stacji kolejowej (linia Lub-lin-Rozwadów) po zachodniej stronie torów. Założony na planie prostokąta o wym. 18 na 11,5 m, obecnie - 16 na 8 m. Pierwotnie otoczony drewnianym parkanem, obecnie - metalowym płotem. Składał się z 4 mogił zbiorowych. Obecnie w jednym z rogów zachowała się podwyższona mogiła o wym. 6 na 6 m, otoczona niską metalową balustradą. Obsadę całości stanowią okazałe drzewa: trzy topole, klon i jawor. W ewidencji austro-węgierskiej cmentarz zapisany jako Soldatenfriedhof Niedrzwica Duża bei der Station". Pierwotnie pochowano tu około 55 żołnierzy austro--węgierskich (z 49, 89, 95 stanisławowskiego, 98 i 99 pułku piechoty, 9, 11 i 30 pułku piechoty Landsturm, 14, 15, 20, 31 i 32 węgierskiego pułku piechoty Honved oraz 24 batalionu strzelców), 17 żołnierzy rosyjskich i 1 niemieckiego. Prawdopodobnie byli to głównie ranni, zmarli w szpitalu polowym w okresie 30 lipca-23 sierpnia 1915 r. W latach trzydziestych przeniesiono tu pochówki z cmentarza wojennego w Niedrzwicy Dużej położonego przy szosie. Źródło: APL CKKPL 1915-1918, sygn. 253 (s. 10, 19v, 77, 82-82v, 107v--108v); APL UWL 1919-1939, sygn. 3188. 3189, 3192 (s. 2), 3193 (s. 6), 3202 (s. 10), 3229 (s. 159), 3233 (s. 42); APL SPL 1919-1939, sygn. 1397. Informacje miejscowej ludności. 118. NIEDRZWICA DUŻA, gm. Niedrzwica Duża, pow. Lublin Przeniesiony. Usytuowany był w południowej części wsi przy trasie Lublin-Kraśnik (po wschodniej stronie). Założony na planie prostokąta o wym. 27 na 21,5 m. Otoczony był drewnianym parkanem. Składał się z 7 mogił zbiorowych i 34 pojedynczych. Na mogiłach stały drewniane krzyże z tabliczkami. W ewidencji austro-węgierskiej zapisany jako Soldatenfriedhof Niedrzwica an der Strasse". Pochowano tu około 165 żołnierzy austro-węgierskich (z 8, 36, 49, 98 i 99 pułku piechoty oraz z 8 i 9 pułku piechoty Landsturm) i rosyjskich (m.in. z 29 Czernihowskiego i 30 Połtawskiego Pułku Piechoty) oraz 10 legionistów polskich (z 4 pułku piechoty), którzy polegli lub zmarli w okresie 5 lipca--10 sierpnia 1915 r. W 1930 r. szczątki legionistów przeniesiono na cmentarz legionowy w Jastkowie. W latach trzydziestych pozostałe szczątki przeniesiono na cmentarz wojenny przy stacji kolejowej w Niedrzwicy Dużej. W miejscu cmentarza stoi obecnie duży metalowy krzyż otoczony metalowym ogrodzeniem. Źródło: APL CKKPL 1915-1918, sygn. 253 (s. 10, 19v, 77, 82-82v, 108v, 110v) ; APL UWL 1919-1939, sygn. 3188, 3189, 3192 (s. 2), 3193 (s. 6), 3198, 3202 (s. 10). 3229 (s. 159), 3233 (s. 42); APL SPL 1919-1939, sygn. 1397. Informacje miejscowej ludności. 132 133
119. NIEDRZWICA KOŚCIELNA, gm. Niedrzwica Duża,pow. Lublin Zachowany. Usytuowany na zachód od wsi na wzgórzu 238, przy skrzyżowaniu dróg polnych. Założony na planie kwadratu o wym. 26 na 26 m. Otoczony szerokim (7 m) i głębokim (2,5 m) rowem. Pośrodku obiektu widoczny z daleka duży kopiec o podstawie 17,5 na 17,5 m i wysokości 5 m. Na wierzchołku kopca metalowy krzyż wys. 4 m (dawniej krzyż drewniany). W ewidencji austro-węgierskiej odnotowany jako Friedhaf nr 12 Niedrzwica Mała auf der Kote 238" (Niedrzwica Mała to dawna nazwa Niedrzwicy Kościelnej). Pochowano tu około 290 żołnierzy austro-- węgierskich (m.in. z 93 pułku piechoty) i około 160 rosyjskich, poległych i zmarłych w okresie 27 sierpnia-7 września 1914 r., a ponadto około 130 żołnierzy austro-węgierskich (m.in. z 9 i 99 pułku piechoty, 7, 8, 31 i 32 pułku piechoty Landsturm oraz 7 pułku strzelców) i około 50 rosyjskich, poległych 20-22 lipca 1915 r. Źródło: APL CKKPL 1915-1918, sygn. 253 (s. 22-22v, 78-80. 82, 110v-111, 181): APL UWL 1919-1939, sygn. 3192 (s. 2), 3202 (s. 10), 3203 (s. 15-16), 3228 (s. 1), 3231; APL SPL 1919-1939, sygn. 1397. 140. PIOTRKÓW, gm. Jabłonna, pow. Lublin Zachowany. Usytuowany w północnej części wsi, przy szosie Lublin-Biłgoraj. Założony na planie prostokąta o wym. 46 na 26 m. Pierwotnie otoczony był wałem i rowem, obecnie - także metalową siatką. We wschodniej części znajduje się prostokątny kopiec o wym. 15 na 9 m i wys. 2 m. Do lat dziewięćdziesiątych na kopcu stał drewniany krzyż prawosławny. Pozostałą powierzchnię zajmuje 7 mogił rzędowych. Pochowano tu prawdopodobnie 408 żołnierzy austro-węgierskich (m.in. z 12 pułku piechoty) i rosyjskich z okresu sierpnia-września 1914 r. oraz z lipca 1915 r. Źródło: APL CKKPL 1915-1918, sygn. 252 (s. 107, 110-114), 253 (s. 67-68); APL UWL 1919-1939. sygn. 3202 (s. 10). 3203 (s. 15-16), 3233 (s. 42).
141. PIOTRKÓW, gm. Jabłonna, pow. Lublin Zachowany. Usytuowany na wschód od wsi na wzgórzu 286. Założony na planie półowalu o wym. 61 na 36 m. Otoczony wałem i rowem. Składał się z 27 mogił zbiorowych (obecnie większość zatarta). W północno-wschodniej części obiektu występuje podłużny kopiec o wym. 23 na 8,5 m i wys. 3 m. Równolegle do kopca mieszczą się ślady około 8 mogił rzędowych. Za nimi, obok siebie, trzy kopce o wym. 6 na 4 m. Prawdopodobnie pochowano tu 392 żołnierzy austro-węgierskich (z 12 pułku piechoty) i rosyjskich, poległych 29-30 sierpnia 1914 r. i w lipcu 1915 r. Źródło: APL CKKPL 1915-1918, sygn. 252 (s. 117); APL UWL 1919-1939, sygn. 3202 (s. 10), 3203 (s. 15-16), 3233 (s. 42). 142. PIOTRKÓW, gm. Jabłonna, pow. Lublin Zachowany. Usytuowany w południowo-wschodniej części wsi, w pobliżu dawnego folwarku Piotrków, na tyłach gospodarstwa rolnego. Założony na planie prostokąta o wym. 57 na 20 m. Otoczony wałem. Składa się z 9 mogił zbiorowych. Zachowało się 5 podłużnych kopców o wym. 7,5 na 3 m. Do lat dziewięćdziesiątych przetrwały resztki 5 przedwojennych krzyży drewnianych (2 łacińskie i 3 prawosławne). Pochowano tu prawdopodobnie 264 żołnierzy austro-węgierskich i rosyjskich, poległych w sierpniu 1914 r. i w dniach 21-23 lipca 1915 r. Polegli w 1915 r. żołnierze austro-węgierscy pochodzili m.in. z 36, 62, 82, 95 stanisławowskiego i 98 pułku piechoty oraz 12 batalionu strzelców. Źródło: APL CKKPL 1915-1918, sygn. 252 (s. 108, 118-119); APL UWL 1919-1939. sygn. 3202 (s. 10). 3203 (s. 15-16), 3233 (s. 42). Otoczony rowem (3 m szer. i 1,5 m głęb.). W części wschodniej znajduje się podłużny kopiec o wym. 10,5 na 5 m i wys. 2 m. Bliżej środka zatarte ślady około 4 mogił rzędowych. W zachodniej części - 2 mniejsze kopce (6 na 2,5 m) i 1 większy (8,5 na 4,5 m i wys. 1,5 m). Do lat dziewięćdziesiątych, obok mogił, zachowały się spróchniałe resztki dużych krzyży: łacińskiego i prawosławnego. Kilka starych dębów. Pochowano tu 451 żołnierzy austro-węgierskich i 190 rosyjskich, poległych w lipcu 1915 r. Część pochówków prawdopodobnie także z 1914 r. Źródło: APL CKKPL 1915-1918, sygn. 252 (s. 109); APL UWL 1919-1939, sygn. 3202 (s. 10), 3203 (s. 15-16). 144. PIOTROWICE, gm. Strzyżewice, pow. Lublin Zachowany. Usytuowany na zachodnim skraju wsi przy drodze prowadzącej przez wieś (po stronie południowej), obok gospodarstwa. Założony na planie prostokąta o wym. 40 na 33 m. Otoczony wałem i rowem. Składał się z 21 mogił zbiorowych i 15 pojedynczych. Zachowało się 15 podłużnych kopców (3 kopce o wym. 15,5 na 2,5 m i 12 kopców o wym. 7 na 2,5 m), ustawionych symetrycznie w równoległych szeregach. Brak krzyży. Na obrzeżu cmentarza zachował się kilkudziesięcioletni okaz lipy oraz spalony pień po pomnikowej lipie w północno-zachodnim narożniku. Pochowano tu 320 żołnierzy austro-węgierskich i 248 rosyjskich, poległych w 1914 i 1915 r. Źródło: APL CKKPL 1915-1918, sygn. 253 (s. 109); APL UWL 1919-1939, sygn. 3188, 3202 (s. 10), 3203 (s. 15-16). 143. PIOTRKÓWEK, gm. Krzczonów, pow. Lublin Zachowany. Usytuowany na wschód od wsi na zachodnim skraju lasu. Założony na planie półowalu o wym. 55 na 23 m. 144
171. TUSZÓW, gm. Jabłonna, pow. Lublin Zachowany. Usytuowany w północnej części wsi, 20 m na wschód od szosy Lublin-Bychawa. Założony na planie półowalu o wym. 55,5 na 39 m. Otoczony wałem. Składał się z kilkunastu mogił zbiorowych, z których zachowały się 2 kopce o wym. 16,5 na 6,5 m i wys. 1,5 m. Obsadę wału stanowi kilkanaście świerków. Do lat dziewięćdziesiątych obiekt silnie zarośnięty. W ewidencji austro-węgierskiej ujęty jako Friedhof nr 32 Tuszów". Pochowano tu około 400 żołnierzy austro-węgierskich (m.in. z 14 pułku piechoty i 17 rzeszowskiego pułku piechoty Land-sturm) i rosyjskich, poległych w dniach 23-26 lipca 1915 r. Źródło: APL CKKPL 1915-1918. sygn. 253 (s. 72, 106, 181); APL UWL 1919-1939, sygn. 3192 (s. 2), 3202 (s. 10). 3203 (s. 15-16); APL SPL 1919-1939. sygn. 1397. Informacje miejscowej ludności. 172. URZĘDÓW, gm. Urzędów, pow. Kraśnik Zachowany. Usytuowany w południowo-zachodniej części miasteczka przy szosie w kierunku wsi Dzierzkowice, naprzeciwko cmentarza parafialnego. Założony na planie prostokąta o wym. 4 na 3 m. Pierwotnie otoczony drewnianym płotem. Składał się z 2 mogił zbiorowych. Założony w 1920 r., gdy zgromadzono tu pochówki legionistów polskich z terenu gminy Urzędów. Na mogiłach postawiono wówczas drewniany krzyż. W 1925 r. pomiędzy mogiłami ustawiono betonową płytę. Po 1944 r. obiekt zaniedbany. W 1990 r. obiekt ukształtowano w formie jednej mogiły o wym. 2 na 2 m, na której ustawiono głaz z tablicą zawierającą nazwiska pochowanych. 164 165
190. ZAKRZÓWEK, gm. Zakrzówek, pow. Kraśnik Kwatera wojenna Częściowo zachowana. Usytuowana była w zachodniej części cmentarza parafialnego. Pierwotnie obejmowała powierzchnię o wym. 16 na 5 m i składała się z 10 mogił zbiorowych i 10 pojedynczych. Obecnie zachowała się nieoznaczona mogiła zbiorowa (9 na 2 m) otoczona metalowym parkanem. Pochowano tu 77 żołnierzy austro-węgierskich (m.in. z 6, 31, 32 i 99 pułku piechoty i 7 baonu pionierów) i 25 żołnierzy rosyjskich, poległych i zmarłych w 1914 r. i w lipcu 1915 r. Źródło: APL CKKPJ 1915-1918, sygn. 153 (s. 374-378, 438-439); APL CKKPL 1915-1918, sygn. 253 (s. 1 lv. 77, 82-82v); APL UWL 1919-1939, sygn. 3203 (s. 11-12), 3232 (s. 41). /192. ZARASZÓW KOLONIA, gm. Bychawa, pow. Lublin cmentarz wojenny Zachowany. Usytuowany w południowej części wsi na stoku wzniesienia, 100 m na wschód od szosy Bychawa-Wysokie. Założony na planie prostokąta o wym. 30 na 24 m. Obiekt opada tarasowo w kierunku zachodnim. Bez ogrodzenia. Zachowały się 3 mogiły zbiorowe (w formie zniekształconych kopców) oraz około 10 mogił pojedynczych. Pochowano tu około 460 żołnierzy austro-węgierskich (z 12, 52 i 93 pułku piechoty, 33 i 36 pułku piechoty Landsturm oraz z 13 pułku huzarów) i rosyjskich (m.in. z 18 Wołogodskiego Pułku Piechoty), poległych w sierpniu-wrześ-niu 1914 r. oraz w lipcu 1915 r. Źródło: APL CKKPL 1915-1918, sygn. 253 (s. 12v); APL UWL 1919-1939, sygn. 3188, 3192 (s. 2). 3203 (s. 15-16), 3231, 3233 (s. 42); APL SPL 1919- -1939, sygn. 1397. 164 165