CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl E-mail: sekretariat@cbos.pl BS/55/2004 OPINIA PUBLICZNA NA TEMAT SONDAŻY KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, MARZEC 2004 PRZEDRUK MATERIAŁÓW CBOS W CAŁOŚCI LUB W CZĘŚCI ORAZ WYKORZYSTANIE DANYCH EMPIRYCZNYCH JEST DOZWOLONE WYŁĄCZNIE Z PODANIEM ŹRÓDŁA
CBOS OPINIA PUBLICZNA NA TEMAT SONDAŻY! Społeczeństwo na ogół interesuje się wynikami badań opinii publicznej. Obecnie ponad dwie trzecie ankietowanych (70%, wzrost od marca 99 o 5 punktów) deklaruje takie zainteresowanie. Co czwarty respondent (25%) nie zwraca uwagi na wyniki sondaży.! Zdecydowana większość ankietowanych (78%) uważa wyniki sondaży za rzetelne (13% twierdzi, że są całkowicie prawdziwe, a 65% - że w większości są prawdziwe). Niewielka część badanych (7%) jest zdania, że rezultaty badań są w większości nieprawdziwe, a niemal nikt nie uważa, że całkowicie nie odpowiadają prawdzie.! Polacy chcieliby, aby głos wyrażony przez społeczeństwo w sondażach miał decydujące znaczenie przy podejmowaniu decyzji politycznych. Ponad połowa respondentów (56%) sądzi, że wyniki badań opinii publicznej powinny być zobowiązujące dla władz, jeżeli obywatele mówią, czego oczekują w danej kwestii społecznej. Zdaniem grupy niemal o połowę mniejszej (29%) władze powinny brać pod uwagę wyniki badań opinii publicznej, ale nie zawsze muszą się do nich stosować. Tylko 6% ankietowanych uważa, że kompetentne władze muszą samodzielnie podejmować decyzje, gdyż uczestnicy sondażu nie mogą wiedzieć, co jest najlepsze dla kraju. Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (165) przeprowadzono w dniach 6-9 lutego 2004 roku na liczącej 1024 osoby reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski.
Badania sondażowe, zwłaszcza dotyczące aktualnych kwestii politycznych lub tematów kontrowersyjnych, wzbudzających silne emocje, są niejednoznacznie przedstawiane w dyskursie publicznym. Czasami ich wyniki są jednym z podstawowych argumentów przy promowaniu wszelkiego rodzaju rozwiązań politycznych. Jednak sondaże są też często przedmiotem krytyki. Zarzuty dotyczą najczęściej dwóch kwestii: sposobu przeprowadzania badań (ośrodki podejrzewane są czasem o manipulację, zadawanie tendencyjnych pytań) oraz wykorzystywania ich wyników - do jakiego stopnia opinie wyrażone przez respondentów niemających specjalistycznej wiedzy powinny obligować władze do wprowadzania określonych rozwiązań. W opisywanym tu sondażu 1 poruszyliśmy kwestie wiarygodności wyników badań opinii publicznej, a także ich przydatności i zastosowania. Ankietowani określali też swoje zainteresowanie wynikami badań. ZAINTERESOWANIE WYNIKAMI BADAŃ OPINII PUBLICZNEJ Polacy na ogół interesują się wynikami badań opinii publicznej. Zdecydowana większość ankietowanych deklaruje takie zainteresowanie i w ciągu ostatnich pięciu lat grupa ta nieco się zwiększyła. 1 Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (165) przeprowadzono w dniach 6-9 lutego 2004 roku na liczącej 1024 osoby reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski.
- 2 - RYS. 1. CZY INTERESUJĄ PANA(IĄ) WYNIKI SONDAŻY PROWADZONYCH PRZEZ OŚRODKI BADANIA OPINII PUBLICZNEJ? TAK NIE Trudno powiedzieć CBOS VI ' 93 65% 32% 3% III '99 65% 30% 5% II '04 70% 25% 5% UDZIAŁ W BADANIACH Badania opinii publicznej rozwijają się w Polsce bardzo dynamicznie, nic dziwnego więc, że coraz więcej ludzi deklaruje, iż miało już z nimi bezpośredni kontakt. Liczba osób, które odpowiadały kiedyś na pytania ankiety, wzrosła z 11% w 1999 roku do 17% w 2004 roku. O 3 punkty procentowe wzrosła też w tym czasie liczba tych, którzy wprawdzie nie mieli bezpośredniego kontaktu z badaniami opinii ani nie znają nikogo, kto w nich uczestniczył, ale słyszeli lub czytali o wynikach takich badań w środkach masowego przekazu. Stanowią oni ponad połowę społeczeństwa. RYS. 2. CZY JUŻ KIEDYŚ WCZEŚNIEJ MIAŁ(A) PAN(I) KONTAKT Z TAKIM BADANIEM JAK DZISIEJSZE? V '99 II '04 CBOS 52% 28% 55% 5% 8% 17% 11% 22% 1% 1% Tak - brałe(a)m udział w takim sondażu i odpowiadałe(a)m na pytania w takiej rozmowie Tak - ktoś z mojej rodziny, znajomych, sąsiadów brał udział w takiej rozmowie Nie - ale słyszałe(a)m w radiu, TV lub czytałe(a)m w gazetach o takich badaniach i ich wynikach Nie - nigdy wcześniej nie słyszałe(a)m o takich badaniach Trudno powiedzieć
- 3 - OCENA PRZYDATNOŚCI BADAŃ OPINII Polacy doceniają rolę badań opinii przede wszystkim dla nauki - niemal co drugi sądzi, że ich wyniki są dla naukowców bardzo przydatne, a dalsze 36% - że są użyteczne w średnim stopniu. Nieliczni respondenci oceniają ich przydatność jako niewielką (4%) lub żadną (2%), a mniej więcej co dziesiąty nie potrafi się na ten temat wypowiedzieć. Zdaniem opinii publicznej, sondaże są też potrzebne politykom. Blisko dwie piąte badanych (38%) twierdzi, że dla osób sprawujących władzę są one bardzo użyteczne, a prawie co trzeci (31%) uważa, że są przydatne w średnim stopniu. Co piąty ankietowany (łącznie) jest zdania, że dla rządzących wyniki badań są mało przydatne lub zupełnie bezużyteczne. Tabela 1 Jak Pan(i) sądzi, w jakim stopniu wyniki sondaży Wskazania respondentów według terminów badań są przydatne: X 93 III 99 II 04 w procentach dla ludzi nauki badających nasze społeczeństwo W wysokim stopniu 35 60 49 W średnim stopniu 48 29 36 W niskim stopniu 4 3 4 W ogóle nie są przydatne 1 0 2 Trudno powiedzieć 11 8 9 dla rządzących, sprawujących władzę W wysokim stopniu 33 41 38 W średnim stopniu 39 28 31 W niskim stopniu 10 14 12 W ogóle nie są przydatne 7 9 8 Trudno powiedzieć 12 9 11 dla przeciętnych obywateli W wysokim stopniu 9 10 12 W średnim stopniu 32 40 38 W niskim stopniu 24 30 23 W ogóle nie są przydatne 22 11 17 Trudno powiedzieć 13 9 10
- 4 - Opinie na temat przydatności sondaży opinii dla przeciętnych obywateli są podzielone. Stosunkowo nieliczni (12%) uważają, że rezultaty badań bardzo im się przydają, a blisko dwie piąte (38%) określa tę przydatność jako średnią. Prawie co czwarty respondent (23%) jest zdania, że przeciętni obywatele robią niewielki użytek z publikowanych wyników, a 17% - że żadnego. ZAUFANIE DO SONDAŻY Opinia publiczna z zaufaniem odnosi się do wyników badań. Zdecydowana większość ankietowanych (78%) ocenia uzyskiwane wyniki jako rzetelne, a tylko 7% jest przeciwnego zdania. Co siódmy respondent (14%) nie ma na ten temat wyrobionej opinii. RYS. 3. CZY, PANA(I) ZDANIEM, BADANIA OPINII PUBLICZNEJ PRZYNOSZĄ PRAWDZIWE CZY TEŻ NIEPRAWDZIWE REZULTATY? CBOS 65% W większości prawdziwe 13% Całkowicie prawdziwe 7% 14% W większości nieprawdziwe Całkowicie nieprawdziwe 0% Trudno powiedzieć Zainteresowanie badaniami wiąże się z zaufaniem do ich wyników. Respondenci, którzy śledzą rezultaty sondaży, znacznie częściej uważają je za prawdziwe niż osoby nieinteresujące się nimi.
- 5 - Tabela 2 Czy, Pana(i) zdaniem, badania opinii publicznej przynoszą Czy interesują Pana(ią) wyniki sondaży? prawdziwe czy też nieprawdziwe rezultaty? Tak Nie w procentach Całkowicie prawdziwe 16 7 W większości prawdziwe 72 49 Nieprawdziwe 5 14 Trudno powiedzieć 7 30 WYKORZYSTANIE REZULTATÓW BADAŃ PRZEZ WŁADZE Większość badanych opowiada się za tym, aby głos wyrażony przez społeczeństwo miał decydujące znaczenie przy podejmowaniu decyzji politycznych. Sądzą oni, że wyniki badań opinii publicznej powinny być zobowiązujące dla władz, jeżeli obywatele mówią, czego chcą w danej kwestii społecznej. Zdaniem grupy niemal o połowę mniejszej, władze powinny brać pod uwagę wyniki badań opinii publicznej, ale nie zawsze muszą się do nich stosować. Niektórzy są bardziej sceptyczni co do trafności decyzji podejmowanych pod wpływem badań opinii: uważają, że respondenci nie mogą wiedzieć, co jest najlepsze dla kraju, decyzje muszą być samodzielnie podejmowane przez kompetentne władze. RYS. 4. W JAKI SPOSÓB, PANA(I) ZDANIEM, RZĄD, PARLAMENT I INNE WŁADZE POWINNY KORZYSTAĆ Z WYNIKÓW BADAŃ OPINII PUBLICZNEJ? CBOS Władze powinny brać pod uwagę wyniki badań opinii publicznej, ale niekoniecznie się do nich stosować Badani nie mogą wiedzieć, co jest najlepsze dla kraju, decyzje muszą samodzielnie podejmować kompetentne władze 6% 9% 29% 56% Wyniki badań opinii publicznej powinny być zobowiązujące dla władz, jeżeli obywatele mówią, czego chcą w danej kwestii społecznej Trudno powiedzieć
- 6 - Ankietowani interesujący się badaniami częściej niż pozostali oczekują, że uzyskane wyniki będą wykorzystywane przy opracowywaniu i realizowaniu polityki państwa. Jednak również respondenci, którzy nie interesują się tego rodzaju badaniami, najczęściej opowiadają się za tym, aby wyniki sondaży były dla władz zobowiązujące. Tabela 3 W jaki sposób, Pana(i) zdaniem, rząd, parlament i inne władze Czy interesują Pana(ią) wyniki sondaży? powinny korzystać z wyników badań opinii publicznej? Tak Nie w procentach Wyniki badań opinii publicznej powinny być zobowiązujące dla władz, jeżeli obywatele mówią, czego chcą w danej kwestii społecznej 58 52 Władze powinny brać pod uwagę wyniki badań opinii publicznej, ale niekoniecznie się do nich stosować 32 22 Badani nie mogą wiedzieć, co jest najlepsze dla kraju, decyzje muszą samodzielnie podejmować kompetentne władze 6 6 Trudno powiedzieć 4 20 Aby zrekonstruować poglądy Polaków na temat sondaży, przedstawiliśmy im kilka opinii pojawiających się z różną częstotliwością, w publicznych wypowiedziach na temat badań opinii. W każdym przypadku respondenci ustosunkowywali się do stwierdzenia zgadzając się z nim lub nie. Zdecydowana większość ankietowanych (88%) popiera uczestniczenie w sondażach opinii, ponieważ jest to jedyny dostępny sposób wyrażenia swoich poglądów - zgadzają się oni ze stwierdzeniem, że powinno się brać udział w badaniach, bo tylko w ten sposób można powiedzieć, co się myśli. Jedynie nieliczni (6%) nie podzielają tej opinii. W społeczeństwie jest powszechne oczekiwanie, że będzie więcej informacji o wynikach badań opinii publicznej. Ponad cztery piąte ankietowanych (82%) jest zdania, że powinno się więcej o nich informować, a tylko 8% jest odmiennego zdania. Polacy sądzą, że wyniki sondaży dają dobrą podstawę do oceny działalności polityków, instytucji państwowych, działań rządu. Rolę sondaży przy pomiarze poparcia dla instytucji władzy docenia 81% ankietowanych, a co jedenasty (9%) nie zgadza się, że są one do tego przydatne.
- 7 - Zdaniem prawie trzech czwartych Polaków (73%), sytuacja w Polsce poprawiłaby się i wszystkim w kraju żyłoby się lepiej, gdyby wyniki badań opinii publicznej były częściej wykorzystywane. Tabela 4 Czy zgadza się Pan(i) z następującymi poglądami na temat badań opinii? Zgadzam się Nie zgadzam się w procentach Trudno powiedzieć Powinno się brać udział w badaniach, bo jak inaczej powiedzieć, co się myśli 88 6 6 Powinno się więcej informować o wynikach badań opinii publicznej 82 8 10 Wyniki sondaży dają dobrą podstawę do oceny działalności polityków, instytucji państwowych, działań rządu 81 9 10 Gdyby naprawdę wykorzystywano wyniki badań opinii publicznej, wszystkim w kraju żyłoby się lepiej 73 12 15 Ludzie chętnie czytają w prasie o wynikach badań opinii publicznej 68 13 19 Pytania w ankietach są często bezsensowne 29 54 17 Sondaże są manipulowane, a ich wyniki nie oddają tego, co ludzie myślą naprawdę 20 58 22 Badania opinii to sztuka dla sztuki, bez żadnych zastosowań 17 56 27 Ludzie zwykle żałują, że zgodzili się wziąć udział w badaniach 9 72 19 Ponad dwie trzecie ankietowanych zgadza się z opinią, że ludzie chętnie czytają w prasie o wynikach sondaży opinii publicznej, a publikacje zawierające rezultaty badań cieszą się dużą popularnością. Większość Polaków sądzi, że w sondażach zwykle padają sensowne pytania - ponad połowa nie zgadza się ze stwierdzeniem, według którego pytania w ankietach często są bezsensowne. Jednak ponad jedna czwarta badanych uważa, że ośrodkom badania opinii często zdarza się zadawać pytania pozbawione sensu, a dalsze 17% nie wyraża zdania na ten temat, co może oznaczać, że być może też tak uważają, lecz nie chcą tego poglądu ujawnić przed ankieterem. Pojawiające się czasem, zwłaszcza przy okazji wyborów, zarzuty manipulacji wynikami badań traktowane są poważnie przez co piątego dorosłego Polaka. Osoby te zgadzają się ze stwierdzeniem, że sondaże są manipulowane, a ich wyniki nie oddają tego, co ludzie naprawdę myślą. Jednak większość respondentów nie podziela takiego przekonania.
- 8 - Ponad połowa badanych (56%) sądzi, że monitorowanie opinii to działalność przynosząca wymierne, użyteczne wyniki. Jednak mniej więcej co szósty respondent (17%) zgadza się z poglądem, że jest to sztuka dla sztuki, bez żadnych praktycznych zastosowań. Należy jednak zwrócić uwagę, że bardzo duża grupa badanych nie potrafiła odpowiedzieć na to pytanie, zapewne dlatego, że nie umieli wskazać żadnych praktycznych korzyści wynikających z sondaży. Osoby biorące udział w badaniach opinii na ogół są zadowolone z tego doświadczenia. Tylko co jedenasty respondent uważa, że ludzie zwykle żałują, że zgodzili się odpowiadać na pytania ankietera, a blisko trzy czwarte jest przeciwnego zdania. " " " Zdaniem zdecydowanej większości Polaków, sondaże opinii publicznej są wiarygodne i potrzebne zarówno naukowcom badającym problemy społeczne, jak i władzom odpowiedzialnym za politykę państwa. Respondenci dostrzegają zastosowania wyników badań i w większości sądzą, że nie są one wykorzystywane w dostatecznym stopniu. Nieco rzadziej dostrzegają ich użyteczność dla przeciętnych obywateli - zdaniem większości badanych, sondaże są im średnio lub mało potrzebne. Z drugiej strony, zdecydowana większość dorosłych uważa, że ludzie chętnie czytają publikowane wyniki i interesują się rezultatami badań. Opracował Michał WENZEL