Kacper Wojciechowski. PARAFIA MATEUSZA APOSTOŁA W NOWYM STAWIE 1945 2012 Zarys historyczno statystyczny

Kacper Wojciechowski PARAFIA MATEUSZA APOSTOŁA W NOWYM STAWIE 1945 2012 Zarys historyczno statystyczny Nowy Staw 2013 1

Kościół rzymskokatolicki w Polsce A. D. 2012: JEGO ŚWIĄTOBLIWOŚĆ PAPIEŻ BENEDYKT XVI przedtem Joseph Ratzinger wybrany przez Kolegium Kardynalskie 19 kwietnia 2005 r. Zainaugurował pontyfikat 4 kwietnia 2005 r. NUNCJUSZ APOSTOLSKI W POLSCE PRYMAS POLSKI ABP CELESTINO MIGLIORE ABP JÓZEF KOWALCZYK mianowany przez papieża Benedykta XVI mianowany przez papieża Benedykta XVI dnia 30 czerwca 2010 r. dnia 8 maja 2010 r. arcybiskup metropolita gnieźnieński BISKUP DIECEZJALNY ELBLĄSKI BISKUP POMOCNICZY ELBLĄSKI BP DR JAN STYRNA BP DR JÓZEF WYSOCKI mianowany przez papieża Jana Pawła II mianowany przez papieża Jana Pawła II dnia 2 sierpnia 2003 r. dnia 25 marca 1992 r. 2

CZĘŚĆ I WPROWADZENIE 3

I. DANE STATYSTYCZNE PARAFII ŚW. MATEUSZA APOSTOŁA W NOWYM STAWIE Parafia rzymskokatolicka pw. świętego Mateusza Apostoła w Nowym Stawie jest siedzibą dekanatu nowostawskiego w diecezji elbląskiej. Leży w centralnej części Żuław Wiślanych - rolniczego regionu naznaczonego śladami niezwykłej kultury duchowej i materialnej. To tutaj widoczne są bogate wpływy osadnictwa polskiego, niemieckiego i mennonickiego. Zgodnie z administracyjnym podziałem terytorialnym kraju obszar parafii należy do gminy Nowy Staw w województwie pomorskim. Jej siedzibą jest czterotysięczne miasto Nowy Staw położone w odległości 40 km od Gdańska i 30 km od Elbląga. Kościołem parafialnym jest Kolegiata Żuławska św. Mateusza Apostoła z 1400 roku, największy obiekt sakralny na Żuławach Wiślanych, jeden z największych kościołów w diecezji elbląskiej. Odpust parafialny przypada 21 września, w liturgiczne święto świętego Mateusza Apostoła i Ewangelisty. Mapa nr 1. Mapa parafii św. Mateusza Apostoła w Nowym Stawie. Opracowanie własne z wykorzystaniem mapy WODGiK w Gdańsku 4

1. Do parafii św. Mateusza Apostoła należą ulice miasta Nowy Staw: Asnyka, Bankowa, Bema, Broniewskiego, Chopina, Daszyńskiego, Gdańska, Grunwaldzka, Jana Pawła II, Kolejowa, Konopnickiej, Kopernika, Lipowa, Matejki, Mickiewicza, Młyńska, Obrońców Westerplatte, Ogrodowa, Okrzei, Prusa, Powstańców, Rynek Kościuszki, Rynek Pułaskiego, Sienkiewicza, Sportowa, Słowackiego, Wita Stwosza, Wiejska, Witosa, Zwycięstwa, Żuławska. 2. Do parafii św. Mateusza Apostoła należą miejscowości: Chlebówka (4 km), Dębina (4 km), Dębina SHR (3 km), Dybowo (2 km), Kącik (6 km), Laski (2 km), Stawiec (Lubieszewo II) (2 km), Mirowo (4 km), Tralewo (3 km), Trępnowy (3 km). Teren parafii obejmuje obszar gminy Nowy Staw w powiecie malborskim w województwie pomorskim. 3. Ludność parafii św. Mateusza Apostoła w wybranych latach: 1931 3 196 osób 1958 5 358 osób 1980 6 230 osób 2000 5 680 osób 2007 5 780 osób 2009 5 680 osób 4. Placówki edukacyjne na terenie parafii: Szkoła Podstawowa nr 2 im. Wincentego Pola w Nowym Stawie Gimnazjum im. Marii Curie - Skłodowskiej w Nowym Stawie Przedszkole w Nowym Stawie 5. Kościół poewangelicki, uznawany dawniej za kościół filialny Kościół poewangelicki na Rynku Kościuszki w Nowym Stawie. Wybudowany w stylu neogotyckim w latach 1803-1804 na miejscu spalonego w 1802 ratusza. W 1863 roku dobudowano wieżę, ze względu na swój charakterystyczny kształt nazywaną "ołówkiem". Przy przebudowie w latach 1898-1899 dobudowano zakrystię i zamurowano wejście do starych, średniowiecznych piwnic. W 1945 roku, po opuszczeniu Nowego Stawu przez wspólnotę ewangelicką, obiekt do Bożego Narodzenia 1946 roku pełnił funkcję kościoła parafialnego. Po odbudowie ze zniszczeń wojennych kościoła farnego, kościół przejął Skarb Państwa, użyczając Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska. Do końca lat osiemdziesiątych XX wieku świątynia pełniła funkcje magazynowe. W 1990 roku obiekt przejęła parafia rzymskokatolicka, która wskutek braku wystarczających środków finansowych nie mogła zrealizować pełnej rewitalizacji zabytku. W 2009 roku parafia św. Mateusza Apostoła w Nowym Stawie użyczyła kościół Miastu Nowy Staw na okres 30 lat. W 2010 roku rozpoczęła się kompleksowa renowacja zabytku, zakończona we wrześniu 2012 roku. Od tego czasu w świątyni funkcjonuje lokalne centrum wystawienniczo muzealne nazwane Galerią Żuławską. 5 Kościół poewangelicki w Nowym Stawie, fot. K. Wojciechowski

II. ZARYS HISTORII PARAFII ŚW. MATEUSZA APOSTOŁA W NOWYM STAWIE Historia Kościoła katolickiego na Żuławach jest ściśle powiązana z przynależnością państwową tego regionu. W XII i XIII wieku teren Żuław leżał na pograniczu Prus i Pomorza. Trudno jednoznacznie odpowiedzieć, czy Żuławy stanowiły wówczas jednolite obszary lądowe. Działalność misyjna praskiego biskupa Wojciecha zakończona w roku 997 nie zmieniła charakteru religijnego ludności zamieszkującej tereny Pomezanii. Dopiero akcja chrystianizacyjna zapoczątkowana przez Zakon Krzyżacki, sprowadzony w 1226 roku, przełożyła się na stworzenie administracji kościelnej w Ziemi Chełmińskiej i Prusach. W 1243 roku papież Innocenty III bullą Hiis quae per dilectos ustalił kształt administracji kościelnej poprzez erygowanie nowych diecezji: sambijskiej ze stolicą w Królewcu, chełmińskiej ze stolicą w Chełmży, warmińskiej ze stolicą we Fromborku i pomezańskiej z katedrą w Kwidzynie. Do tego ostatniego biskupstwa włączono teren Żuław Wielkich, w tym obecny obszar parafii w Nowym Stawie. Mapa nr 2: Diecezja Pomezańska w początkach XV wieku, źródło: A. Radzimiński, Biskupstwa państwa krzyżackiego w Prusach XIII-XV wieku. Z dziejów organizacji kościelnej i duchowieństwa, Toruń 1999.. POWSTANIE I ROZWÓJ PARAFII ŚWIĘTEGO MATEUSZA APOSTOŁA R ozwój osadnictwa niemieckiego i holenderskiego na Żuławach Wiślanych w XIV wieku spowodował rozwój Nowego Stawu. Osada w 1316 roku uzyskała przywilej wiejski (jako Dorf cume Nuwen Tiche Nytyska Wieś), natomiast w 1343 roku lokowano ją na chełmińskim prawie miejskim. Akt nadania praw wiejskich potwierdza istnienie w Nytyskiej Wsi kościoła św. Ducha już ok. roku 1316. Parafię jako jednostkę administracji kościelnej erygowano w 1330 roku. W 2. połowie XIV wieku mieszczanie nowostawscy podjęli decyzję o budowie nowego kościoła miejskiego pw. św. Mateusza Apostoła. Przez kilkadziesiąt lat wznoszono jeden z najpotężniejszych i najważniejszych zabytków architektury gotyckiej na Żuławach. Budowę ukończono w 1400 roku, natomiast świątynię konsekrowano w 1408 roku. Jej rozmiary wynosiły 30 x 55 metrów, a wysokość ok. 55 m. Budowa nowego kościoła gotyckiego 6

była wyraźnym znakiem wyodrębnienia parafii miejskiej ze starej parafii św. Ducha w Nytyskiej Wsi, z którą Nowy Staw był pierwotnie związany. Budowa kościoła św. Mateusza na peryferiach miasta świadczyć o obronnym charakterze budowli. W I połowie XV wieku siedzibę parafii nowostawskiej przeniesiono z kościoła św. Ducha do kościoła św. Mateusza. Kościół św. Ducha w Nytyskiej Wsi stał się świątynią filialną kościoła św. Mateusza. Należy wspomnieć, że w granicach Nowego Stawu do roku 1606 istniał kościół św. Jerzego. Kościół św. Mateusza po pożarze w 1568 roku, został odbudowany w latach 1573-1574 dzięki fundacji opata oliwskiego Kaspra Geschkau. Obiekt zachował swój gotycki charakter; posiada dwie monumentalne, nierówne wieże, trzy nawy, płaski, drewniany strop. Nad prezbiterium znajduje się gotyckie sklepienie gwiaździste, w zakrystii sklepienie gwiaździste i krzyżowe stworzone przez mistrza Bartłomieja Pipera z Gdańska. Manierystyczny ołtarz główny Świętej Trójcy z 1609 roku został sprowadzony z kościoła św. Katarzyny w Braniewie przez ówczesnego proboszcza nowostawskiego ks. Mockiego. W nawach bocznych i prezbiterium znajdują się ponadto osiemnastowieczne ołtarze: Biczowania Chrystusa, Ukrzyżowania Chrystusa, Najświętszej Maryi Panny oraz Świętego Józefa. PRZYNALEŻNOŚĆ DIECEZJALNA Od początku swego istnienia, czyli od około roku 1330 aż do roku 1525 nowostawska parafia była częścią diecezji pomezańskiej. Parafia stała się siedzibą dekanatu obejmującego południowy obszar Żuław z parafiami w Borętach, Kończewicach, Lasowicach Wielkich, Lichnowach, Nowej Cerkwi oraz Nowym Stawie. Po sekularyzacji Prus w 1525 roku diecezja pomezańska straciła swój katolicki charakter. Nowy Staw stał się centrum wyznania katolickiego na Żuławach. Na mocy bulli Cum ecclesiae Culumensi z 1601 r. administrację nad diecezją pomezańską przejęli biskupi chełmińscy z Chełmży. Parafię w Nowym Stawie włączono do oficjałatu malborskiego w diecezji chełmińskiej. W 1821 roku doszło do kolejnej zmiany przynależności administracyjnej parafii. Wówczas rząd pruski przystąpił do pertraktacji ze Stolicą Apostolską w sprawie zmiany granic diecezjalnych, dostosowanych do granic państwowych ustalonych podczas kongresu wiedeńskiego w 1815 roku. Papież Pius VII bullą De salute animarum dokonał wtedy podziału diecezji chełmińskiej; parafię w Nowym Stawie włączono do diecezji warmińskiej. Zakończenie I wojny światowej i obrady konferencji w Wersalu w 1919 roku zmieniły sytuację geopolityczną Pomorza. Wówczas Nowy Staw stał się częścią Wolnego Miasta Gdańska, które od 1922 roku pod względem kościelno - administracyjnym tworzyło Administrację Apostolską Wolnego Miasta Gdańska, bullą Uniwersa Christi Fideliom cura z 1925 roku przekształconą w diecezję gdańską. W jej strukturach nowostawska parafia funkcjonowała aż do roku 1992, czyli utworzenia diecezji elbląskiej. Dnia 25 marca 1992 roku parafię wyłączono z diecezji gdańskiej i włączono do nowo powstałej diecezji elbląskiej. 25 marca 2002 roku biskup elbląski Andrzej Śliwiński ustanowił przy parafii Kapitułę Kolegiacką Żuławską, sam kościół podnosząc do godności Kolegiaty Żuławskiej. III. PROBOSZCZOWIE PARAFII ŚW. MATEUSZA APOSTOŁA W NOWYM STAWIE OD 1821 ROKU Ks. Karol Janzen (Jantzen) (1820 1861) Urodził się 22 sierpnia 1783 roku w granicach posiadłości miejskich Gdańska. Do kapłaństwa przygotowywał się w Starych Szkotach koło Gdańska. Święcenia kapłańskie otrzymał 10 grudnia 1809 roku z rąk biskupa warmińskiego Stanisława von Hattena. Po święceniach przez trzy lata był wikariuszem w Świętym Wojciechu koło Gdańska. W latach 1812 1820 pracował jako wikariusz i niemiecki kaznodzieja parafii św. Jana w Malborku. 29 lipca 1820 zastał mianowany proboszczem parafii św. Mateusza Apostoła w Nowym Stawie. Znał biegle język niemiecki i polski. Ks. Karol Janzen zmarł 16 października 1861 roku w Nowym Stawie. Jego ciało spoczywa na cmentarzu koło kościoła. Ks. Rudolf Langwald (1861 1894) Urodził się 29 stycznia 1823 roku we Fromborku. Kształcił się w Braniewie i tam też w 1844 roku uzyskał maturę. Święcenia kapłańskie otrzymał 23 lipca 1848 roku. Jego pierwszą placówką duszpasterską była parafia Narodzenia NMP w Żuławkach. Od grudnia 1849 został tam tymczasowym komendariuszem. W latach 1850 1852 pracował jako wikariusz w Kiwitach nieopodal Lidzbarka Warmińskiego. W 1861 roku, po śmierci ks. Karola Janzena został proboszczem parafii św. Mateusza Apostoła w Nowym Stawie. W 1894 zrezygnował z funkcji proboszcza w naszej parafii. Zamieszkał we Fromborku, gdzie zmarł jako emeryt 14 października 1897 roku. 7

Ks. Karol Skowronski (1894 1895) Urodził się 10 maja 1868 roku w Tomarynach koło Gietrzwałdu. Święcenia kapłańskie otrzymał 29 października 1893 roku we Fromborku. Jako neoprezbiter został mianowany wikariuszem w Plutach. 4 października 1894 został wikariuszem parafii św. Mateusza Apostoła. Tego samego roku w wyniku rezygnacji ks. Rudolfa Langwalda został tymczasowym administratorem (komendariuszem) nowostawskiej parafii. Funkcję tę pełnił przez rok, gdyż w 1895 roku został administratorem w Świętej Siekierce (obecnie Mamonowo w obwodzie kaliningradzkim). 27 marca 1900 roku ks. Skowronski objął stanowisko dyrektora wydawnictwa religijnego w Braniewie. 12 grudnia 1933 został mianowany prałatem. Zmarł 28 kwietnia 1938 roku w Braniewie. Spoczywa tam na cmentarzu zakonnym obok klasztoru sióstr Katarzynek. Ks. prałat Jan Tietz (1895 1928) Urodził się 9 grudnia 1847 roku w Tolnikach Małych koło Reszla w rodzinie rolniczej. Uczęszczał do reszelskiego gimnazjum, w którym uzyskał świadectwo dojrzałości w 1867 roku. Święcenia kapłańskie otrzymał 30 lipca 1871 roku z rąk bpa Filipa Krementza. Po święceniach został wikariuszem w Rogożu. 3 października 1871 roku został mianowany wikariuszem w Wierznie Wielkim. W sierpniu 1886 został proboszczem parafii w Chruścielu. W okresie Kulturkampfu (walki władz pruskich z Kościołem) był sadzony za publiczne wyrażanie poglądów przeciw władzom. 13 października 1892 został administratorem parafii w Fiszewie. 28 lutego 1895 został proboszczem parafii św. Mateusza w Nowym Stawie. W 1907 został mianowany dziekanem dekanatu nowostawskiego. 15 maja 1915 mianowany kanonikiem honorowym warmińskim, a w 1927 roku prałatem. W dekanacie nowostawskim pełnił funkcję inspektora szkolnego. Jego zasługą było przywrócenie zamkniętej w okresie Kulturkampfu szkoły katolickiej w Nowym Stawie. W 1925 roku został konsultorem diecezji gdańskiej. W 1921 roku przeżył udar mózgu. W opinii wiernych był skromnym, mądrym i dobrym kapłanem, znawcą greki i łaciny. Zmarł 23 czerwca 1928 roku w Nowym Stawie. W pogrzebie, któremu przewodniczył biskup gdański Edward O Rourke, obok licznie zebranych wiernych i duchowieństwa, uczestniczyli prawie wszyscy jego byli wikariusze. Ks. Franciszek Kroll (1928) Urodził się 4 V 1894 w Kamieniu Krajeńskim koło Złotowa w rodzinie Ignacego i Franciszki z domu Flatau. Maturę uzyskał 19 III 1914 r. w Chojnicach. W czasie studiów został na trzy lata zmobilizowany do wojska i brał udział w I wojnie światowej. Święcenia kapłańskie przyjął 10 VII 1921 roku. Po święceniach był wikariuszem w Pęgowie koło Pruszcza Gdańskiego. W latach 1924 1928 był wikariuszem w Nowym Stawie. W 1928 roku, po śmierci ks. prałata Jana Tietza został mianowany tymczasowym administratorem nowostawskiej parafii. W 1928 roku został pierwszym wikariuszem parafii w Gdańsku Starych Szkotach. Pracował również jako wikariusz w parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gdańsku Wrzeszczu. W 1935 został administratorem parafii NMP w Gdańsku. Od 1935 roku pełnił funkcję prezesa katolickiego związku młodzieży męskiej. Pod koniec wojny był przez pewien czas internowany przez Rosjan. Po wyjeździe do Niemiec we wrześniu 1945 roku pracował w wielu parafiach Meklemburgii i ostatecznie został proboszczem w Rerik nad Morzem Bałtyckim. W 1961 roku mianowany radcą duchownym. Z powodu choroby w 1962 roku przeszedł na emeryturę i zamieszkał jako kapelan w domu starców w Zühr. Znał język polski i niemiecki. Zmarł 20 XII 1962 roku. Ks. prałat Klemens Sierigk (1928 1941) Urodził się 11 lipca 1876 roku w Reszlu, w rodzinie Jana i Marii z domu Gerigk. Kształcił się w gimnazjum reszelskim i 3 marca 1879 roku uzyskał maturę. Do kapłaństwa przygotowywał się w Braniewie. Święcenia kapłańskie otrzymał 8 lutego 1903 roku we 8

Fromborku z rąk biskupa Andrzeja Thiela. Jako neoprezbiter został wikariuszem, a 14 sierpnia 1911 tymczasowym administratorem w Żuławkach. Dnia 28 października 1911 został mianowany lokalnym wikariuszem w Niedźwiedzicy. 30 września 1920 został ustanowiony administratorem w Lichnowach. W latach 1922 1939 był konsultorem diecezji gdańskiej, członkiem sądu diecezjalnego i członkiem diecezjalnej komisji egzaminacyjnej prawa kanonicznego. Jako proboszcz w Lichnowach, w lipcu 1923 został tymczasowym administratorem parafii św. Anny w Marynowach. 28 lipca 1928 roku biskup gdański Edward O Rourke mianował go proboszczem parafii w Nowym Stawie. Za popieranie prawicowej partii Centrum w 1933 roku był szykanowany przez nazistów. W kwietniu 1935 r. uniknął napaści bojówki nazistowskiej, która wdarła się na nowostawską plebanię, lecz nie zastała proboszcza. 15 VI 1939 został mianowany prałatem. Dnia 1 października 1941 roku przeszedł na emeryturę i zamieszkał w Gdańsku - Oliwie. Po 1945 pozostał w diecezji gdańskiej i czynnie angażował się w pracę duszpasterską. Zmarł w nocy z 7 na 8 października 1953 roku na plebanii w Gdańsku - Oliwie. Spoczywa na cmentarzu oliwskim. Ks. Herbert Gerhard Kiewert (1941) K siądz Herbert Kiewert urodził się 11 sierpnia 1902 roku w Skowarczu w rodzinie gospodarza Wojciecha i Emmy z domu Mey. W latach 1913 1922 uczęszczał do gimnazjum w Gdańsku. Maturę uzyskał 12 czerwca w niemieckim gimnazjum w Starogardzie Gdańskim. W latach 1923 1924 uczył się w Wyższej Szkole Technicznej w Gdańsku. Od lata 1925 roku studiował we Freiburgu oraz Wrocławiu. Do kapłaństwa przygotowywał się od 11 listopada 1925 roku w seminarium duchownym w Braniewie. Święceń diakonatu udzielił mu biskup warmiński 31 maja 1928 roku w katedrze fromborskiej. Święcenia kapłańskie otrzymał 29 lipca 1928 r. z rąk bpa Edwarda O Rourke. Po święceniach w latach 1928 1929 był wikariuszem parafii katedralnej w Gdańsku Oliwie. Od 15 grudnia 1929 do 1932 był wikariuszem parafii św. Mateusza w Nowym Stawie. W latach 1932-1934 był wikariuszem, a następnie administratorem parafii w Gdańsku Starych Szkotach. 1 IV 1935 został mianowany wikariuszem parafii NSPJ w Gdańsku Wrzeszczu. 1 sierpnia 1936 mianowany wikariuszem w Sopocie, a w 1938 został wikariuszem w Gdańsku Emaus i gdańskiej parafii św. Brygidy. W latach 1938 1942 był proboszczem parafii św. Anny w Marynowach, a od 3 maja także administratorem w Nowym Stawie. Od 1 lipca 1942 był proboszczem naszej parafii. 19 III 1945 ewakuował się do Gdańska Wrzeszcza. W tym samym roku zwrócił się z prośbą o przyznanie obywatelstwa polskiego. 28 października 1945 roku poprosił kurię biskupią w Pelplinie o parafię w Marynowach. W 1947 roku kuria gdańska zleciła mu także administrację parafii św. Bartłomieja w Świerkach. 5 kwietnia 1957 roku złożył rezygnację z probostwa w Marynowach i 7 października wyjechał do RFN. Został proboszczem w Oberelbert w diecezji Limburg. Potem pracował w Meudt. Po przejściu na emeryturę zamieszkał u rodziny w Szlezwiku Holsztynie. Zmarł 5 maja 1986 roku w Neumünster. Ks. Piotr Degenhardt SAC (1941 1942) Urodził się 12 marca 1910 roku w Bickenriede. Kształcił się w gimnazjum w Oberlahnstein i Vallendar, a następnie przygotowywał się do kapłaństwa w seminarium prowadzonym przez księży pallotynów w Limburgu. Święcenia kapłańskie otrzymał 14 marca 1937 roku w Limburgu. W czasie II wojny światowej pracował tymczasowo w diecezji gdańskiej. W 1941 roku został prefektem konwiktu pallotynów w Gdańsku. W latach 1939 1941 zastępował proboszcza w Miłoradzu, a w latach 1941 1942 był administratorem parafii św. Mateusza Apostoła w Nowym Stawie. W 1944 wysiedlony z Gdańska, pracował jako wikariusz i administrator w Gotha, Kassel/Gelnhausen i Hattenhof/Fulda. Później był kapelanem w klinice w Marburgu. Pracował tam również wśród przybyłych do Niemiec przesiedleńców. 1 maja 1958 roku objął parafię św. Michała w Seiferts, gdzie pracował do śmierci. Zmarł 29 stycznia 1981 roku w Seiferts, gdzie został pochowany. Ks. Herbert Gerhard Kiewert (1942-1945) Ks. Stefan Kinka (1946-1958) Urodził się 27 maja 1900 r. w rolniczej rodzinie Feliksa i Franciszki Januszewskiej. Tego samego dnia otrzymał sakrament chrztu świętego za pośrednictwem ks. Tadeusza Omankowskiego. Biskup Jakub Klunder, sufragan chełmiński w 1913 r. udzielił mu sakramentu bierzmowania. Stefan Kinka w latach 1921-1925 był uczniem gimnazjum w Chojnicach, gdzie uzyskał świadectwo maturalne. Po studiach seminaryjnych odbytych w Pelplinie, 20 grudnia 1930 r. został wyświęcony przez biskupa chełmińskiego Stanisława Okoniewskiego. Swoją pierwsza Mszę św. odprawił w Brusach 28 grudnia 1930 r. Jako neoprezbiter pracował w Boluminku, następnie pełnił posługę kapelana sióstr miłosierdzia w Lubawie, od listopada 1936 do końca października 1937 r. był wikariuszem w Subkowach, w okresie od listopada 1937 r. do marca 1939 r. służył jako kapelan siostrom pasterkom w Jabłonowie 9

Pomorskim, później był krótko wikariuszem w Konarzynach. Wybuch wojny zastał go na placówce w Skarszewach. Jesienią 1939 r. został aresztowany i wysiedlony na teren Generalnej Guberni, zamieszkał w Siedlcach. Po wojnie powrócił na teren diecezji chełmińskiej i administrował parafią w Kielnie koło Żukowa. Jesienią 1945 r. przeszedł do diecezji gdańskiej, gdzie był proboszczem w parafii św. Mateusza Apostoła w Nowym Stawie. W styczniu 1958 r. powrócił do diecezji chełmińskiej, a ks. bp Kazimierz Kowalski dekretem z 28 lipca 1958 r. powołał go na administratora parafii Czeczewo w dekanacie żukowskim. Od 5 grudnia 1968 r. ks. Stefan Kinka pełnił posługę kapelana sióstr miłosierdzia w Bysławku. Zmarł 29 października 1982 r. Został pochowany na cmentarzu w Brusach. Ks. Józef Ćwirko (1957 1967) K siądz Józef Ćwirko pochodził z diecezji pińskiej na Kresach Wschodnich. Urodził się 14 czerwca 1906 roku. Święcenia kapłańskie przyjął 20 kwietnia 1935 roku w katedrze pińskiej z rąk biskupa Kazimierza Bukraby. W wyniku zmian spowodowanych zakończeniem II wojny światowej przybył do diecezji gdańskiej. W 1945 roku został proboszczem parafii św. Jana Chrzciciela w Giemlicach. 1 stycznia 1958, po wyjeździe ks. Stefana Kinki objął parafię św. Mateusza Apostoła w Nowym Stawie. W 1960 roku wraz z parafianami przyjął kopię Obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej oraz przygotowywał nowostawską wspólnotę parafialną do obchodów Millenium Chrztu Polski, które odbyły się w 1966 roku. W roku 1967 przeszedł na emeryturę został rezydentem w Nowym Stawie. Kilka lat później zamieszkał u rodziny we Wrocławiu, gdzie zmarł 18 listopada 1979 roku. Ks. Józef Łyp (1967 1968) K siądz Józef Łyp urodził się w 6 IX 1921 roku w miejscowości Jeleń (obecnie dzielnica Jaworzna) w diecezji krakowskiej. Święcenia kapłańskie przyjął 21 VI 1953 roku w Krakowie. W latach 1953 1959 był kapłanem zakonnym Zgromadzenia Księży Marianów. W roku 1959 przybył do diecezji gdańskiej. Jego pierwszą placówką duszpasterską na Wybrzeżu była parafia Świętej Rodziny w Gdańsku Stogach, w której pracował w latach 1959 1960. W latach 1960 1961 był wikariuszem parafii Podwyższenia Krzyża Świętego na gdańskim Chełmie. W roku 1961 został mianowany proboszczem parafii św. Andrzeja w Lasowicach Wielkich, w której pracował do roku 1967. Latem tamtego roku biskup gdański Edmund Nowicki mianował go administratorem parafii św. Mateusza Apostoła w Nowym Stawie. 12 lipca 1968 roku ks. Józef Łyp został proboszczem parafii św. Mikołaja w Łęgowie, w której pracował do 1993 roku. Zmarł 19 marca 1993 roku. Spoczywa na cmentarzu parafialnym w Łęgowie. Ks. kanonik Władysław Żywiński (1968 1975) K siądz Władysław Żywiński urodził się 29 stycznia 1917 roku w miejscowości Handzlówka, w powiecie łańcuckim w diecezji przemyskiej. Święcenia kapłańskie przyjął 10 września 1939 roku w katedrze w Przemyślu. Do roku 1946 pracował w diecezji przemyskiej. Od 1946 roku był kapłanem diecezji gorzowskiej, w której pracował do 1957 roku. W 1957 roku przyjechał do diecezji gdańskiej, w której objął parafię św. Jana Chrzciciela w Giemlicach. W latach 1959 1968 był proboszczem parafii św. Mikołaja w Łęgowie. W 1968 roku został proboszczem parafii św. Mateusza Apostoła w Nowym Stawie oraz dziekanem dekanatu nowostawskiego. Funkcje te pełnił do 1 sierpnia 1975 roku, kiedy mianowano go proboszczem parafii św. Ignacego w Gdańsku Oruni oraz dziekanem dekanatu Gdańsk I. W latach 1973 1978 ks. Władysław Żywiński był konsultorem diecezjalnym, a w 1973 jako lektor brał czynny udział w obradach II Synodu Diecezji Gdańskiej. 25 września 1978 roku został mianowany kanonikiem kustoszem Kapituły Katedralnej Gdańskiej. Zmarł 26 stycznia 1982 roku w Gdańsku. 10

Ks. prałat kanonik Ireneusz Glegociński (1975-2007) Urodził się 5 czerwca 1934 w Borkowie Wielkim nieopodal Sierpca. W latach 1954-1960 był alumnem diecezji gdańskiej w Wyższym Seminarium Duchownym w Płocku. Święcenia kapłańskie przyjął w katedrze Trójcy Świętej w Gdańsku Oliwie z rąk biskupa gdańskiego Edmunda Nowickiego. 25 września 1978 r. mianowany kanonikiem gremialnym Kapituły Katedralnej Gdańskiej (od 1992 roku był kanonikiem honorowym tej kapituły); od 25 marca 1993 r. kanonik honorowy Kapituły Katedralnej Elbląskiej. 11 kwietnia 1997 r. papież Jan Paweł II mianował ks. Glegocińskiego Kapelanem Honorowym Jego Świątobliwości. W 2000 Rada Miasta przyznała Księdzu Prałatowi tytuł Honorowego Obywatela Miasta Nowy Staw. W 2005 roku w uznaniu zasług w działalności społecznej Ksiądz Prałat otrzymał od Prezydenta RP Srebrny Krzyż Zasługi. W swej kapłańskiej posłudze sprawował urząd wikariusza w parafiach: Chrystusa Króla w Gdańsku (1960-1962), katedralnej w Gdańsku - Oliwie (1962-1964), św. Franciszka Ksawerego w Przywidzu (1964-1965). W 1965 roku biskup Edmund Nowicki mianował ks. Glegocińskiego proboszczem parafii w Przywidzu, w której pracował do 1975 roku. 1 sierpnia 1975 r. dekretem biskupa gdańskiego Lecha Kaczmarka został proboszczem parafii św. Mateusza Apostoła w Nowym Stawie. Ksiądz prałat Ireneusz Glegociński zmarł 20 października 2007 podczas pielgrzymki do Ziemi Świętej. Został pochowany na nowostawskim cmentarzu parafialnym. Ks. Jerzy Pawelczyk (od 2007 roku) Urodził się 11 lipca 1959 roku w Sierakowicach. Ukończył Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Warmińskiej w Olsztynie. Święcenia kapłańskie przyjął 14 czerwca 1986 r. z rąk biskupa Edmunda Piszcza. W tymże roku obronił magisterium z zakresu teologii w Papieskim Wydziale Teologicznym w Krakowie. Był wikariuszem w parafiach: św. Józefa w Olsztynie (1986-1989), NMP Matki Kościoła w Gołdapi (1989-1991), Świętej Trójcy w Kwidzynie (1991-1993), św. Rozalii w Suszu (1993-1994). W latach 1994-1998 był proboszczem parafii bł. Michała Kozala w Ryjewie a od 1998 do 2005 roku proboszczem parafii Zesłania Ducha Świętego w Malborku. W latach 2005-2007 pełnił urząd proboszcza parafii św. Antoniego w Suszu oraz dziekana dekanatu Susz. 1 listopada 2007 roku biskup elbląski Jan Styrna mianował go proboszczem parafii św. Mateusza Apostoła w Nowym Stawie i dziekanem dekanatu Nowy Staw. 4 maja 2009 roku został kapelanem Ochotniczych Straży Pożarnych gminy Nowy Staw, natomiast 22 kwietnia 2013 roku kapelanem Straży Pożarnych Powiatu Malborskiego. IV. WIKARIUSZE PARAFII ŚW. MATEUSZA APOSTOŁA W NOWYM STAWIE OD 1901 ROKU 1 1901-1903 - ks. Otto Keuchel 1903-1906 - ks. Otto Miller 1906-1908 ks. Arthur Kather (ur. 7 grudnia 1883 w Prositach koło Reszla, zm. 25 lipca 1957 w Osnabrück). Święcenia kapłańskie przyjął 11 lutego 1906 w katedrze we Fromborku, pracował jako wikariusz w Piotrowcu koło Braniewa, Nowym Stawie, Braniewie. W czasie I wojny światowej był kapelanem wojskowym. W latach 1919-1924 pełnił posługę kapelana domu zakonnego sióstr katarzynek w Braniewie, był również opiekunem diecezjalnym Caritasu i młodzieży męskiej. We wrześniu 1940 mianowany został proboszczem i dziekanem w Elblągu. Kilkakrotnie przesłuchiwany, na żądanie gestapo został przeniesiony do Wrocławia, gdzie pracował do wkroczenia Armii Czerwonej. Od stycznia 1945 do maja 1946 był administratorem parafii Sobięcin koło Wałbrzycha. W 1946 wyjechał do Rulle w diecezji Osnabrück. 11 lipca 1947, po śmierci biskupa warmińskiego Maksymiliana Kallera, został wybrany przez przebywających w Niemczech kanoników kapituły warmińskiej na wikariusza kapitulnego ds. 1 Kursywą oznaczono funkcję kapłana pełnioną według danych na grudzień 2012 r. bądź datę śmierci. 11

opieki duszpasterskiej Warmiaków w Niemczech. W ramach tych obowiązków dążył do integracji Warmiaków, ogłaszał listy pasterskie, wydawał czasopisma (zainicjował wydawanie "Ermlandbriefe"), organizował zjazdy Warmiaków w Werl. W tym okresie diecezja warmińska pozostawała również w Polsce bez stałego ordynariusza, a rządy sprawowali wikariusze kapitulni lub administratorzy apostolscy (Teodor Bensch, Wojciech Zink, Stefan Biskupski). Dopiero w 1956 rządy objął biskup Tomasz Wilczyński, ale również nie z tytułem biskupa warmińskiego, a "biskupa w Olsztynie". W oficjalnych rocznikach watykańskich aż do 1972 jako rządca diecezji warmińskiej figurował wikariusz kapitulny rezydujący w Niemczech, początkowo ks. Kather, a po jego śmierci Paul Hoppe. W 1953 otrzymał godność protonotariusza apostolskiego. 1908-1909 ks. Andreas Rohde 1908 - ks. Alfons Jablonski 1908-1910 - ks. Andreas Brückmann 1910-1911 - ks. Alois Höhn 1911 - ks. Otto Thämm 1911-1916 - ks. Martin Jablonski 1916-1919 - ks. Helmuth Zinth 1919-1924 - ks. Otto Lindenblatt 1924-1928 - ks. Franz Kroll 1926-1928 ks. Anton Behrendt (1896 1968) w latach 1938 1945 proboszcz parafii katedralnej w Oliwie. Po śmieci biskupa gdańskiego Karola Marii Spletta mianowany 21 marca 1964 roku przez papieża Pawła VI wizytatorem apostolskim katolików gdańskich w Niemczech i protonotariuszem apostolskim (infułatem). 1928 - ks. Bruno Binnebessel (1902-1944) od 1938 roku proboszcz parafii św. Antoniego w Gdańsku Brzeźnie. Przeciwnik ideologii nazistowskiej, aresztowany 3 XI 1943 roku za słuchanie zakazanych audycji radiowych. Latem 1944 toku wywieziony do więzienia Brandenburg Gorden. Dnia 9 września 1944 skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano 13 XI 1944 roku w więzieniu w Brandenburgu. 1928-1929 - ks. Klemens von Piechowski 1929-1932 ks. Herbert Kiewert 1932-1933 ks. Alfons Marschalkowski 1933 - ks. Alfons Skwiertz 1933-1935 - ks. Fryderyk Lulkowski 1935 - ks. Wojciech (Adalbert) Trzebiatowski 1935-1937 ks. Bernard Jax 1936-1937 - ks. Władysław Ciechorski 1938-1939 - ks. Peter Edward Thiessen 1939-1940 - ks. Ildefons Künemund 1940-1941 - ks. Juergen Wilke 1941-1943 - ks. Helmut Wiecke 1950-1956 - ks. Franciszek Kaszubowski, zm. 1.10.2006 1956-1957 - ks. Stefan Milewski, brak danych 1957 - ks. Henryk Bukowski, zm. 22.02.1997 1958 - ks. Hubert Nokelski, brak danych 1957-1959 - ks. Mieczysław Goździewski, 1979 1991 proboszcz parafii katedralnej w Gdańsku Oliwie, zm. 27.08. 2000 1959-1960 - ks. Wiesław Lauer, emeryt, parafia św. Bernarda w Sopocie 1960-1961 - ks. Edward Łopatecki, brak danych 1962 - ks. Mieczysław Mastyk, zm. 17.05.2004 1962-1965 - ks. Alfons Pluskowski, brak danych 1965-1967 - ks. Gerard Maternicki, emerytowany proboszcz parafii ss. Apostołów Piotra i Pawła w Gdańsku - Jelitkowie 1965-1967 - ks. Antoni Misiaszek, prof. dr hab., wykładowca teologii pastoralnej UWM w Olsztynie i WSD w Elblągu 1966-1967 - ks. Tadeusz Hebel, emerytowany proboszcz parafii św. Franciszka w Gdańsku - Siedlcach 1967-1970 - ks. Henryk Klofczyński, zm. 11.04.2006 1968-1971 - ks. Władysław Madej, brak danych 1971-1972 - ks. Władysław Wojciech Matys, emerytowany proboszcz parafii Miłosierdzia Bożego w Gdańsku - Migowie 1970-1972 - ks. Jerzy Trepczyk, zm. 21.12.2011 12

1972-1973 - ks. Stanisław Dułak, zm. 9.03.2012 1973-1974 - ks. Franciszek Fecko, emerytowany proboszcz parafii św. Jana Chrzciciela w Giemlicach 1973-1975 - ks. Wiesław Bogucki, brak danych 1974-1975 - ks. Leszek Wojtas, emeryt, Milówka, diecezja bielsko - żywiecka 1975-1977 - ks. Jan Bugielski, zm. 11.01.1989 1976-1978 - ks. Roman Zrój, pomoc duszpasterska w parafii Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Gdańsku - Brętowie 1978-1980 - ks. Marek Mierzwa, proboszcz parafii NMP Matki Kościoła w Jantarze 1978-1980 - ks. Zdzisław Kropidłowski, pomoc duszpasterska w parafii św. Józefa w Gdańsku - Przymorzu 1980-1983 - ks. Marian Wątroba, zm. 10.06.1985 1983-1984 - ks. Stefan Pasternak, oficjał Gdańskiego Trybunału Metropolitalnego 1983-1986 - ks. Edward Słowik, proboszcz parafii św. Józefa w Gościszewie 1984-1988 - ks. Zdzisław Berliński, proboszcz parafii św. Stanisława Biskupa w Tujsku 1986-1988 - ks. Kazimierz Dolny, brak danych 1989-1991 - ks. Tomasz Bielecki, proboszcz parafii bł. Michała Kozala w Ryjewie 1988-1992 - ks. Jan Potrykus, proboszcz parafii św. Józefa w Malborku - Kałdowie 1991-1997 - ks. Andrzej Jażdżewski, proboszcz parafii św. Mikołaja Biskupa w Lisewie Malborskim 1992-1995 - ks. Adam Żaczek, brak danych 1995 - ks. Dariusz Łyczakowski, proboszcz parafii św. Jakuba Apostoła w Niedźwiedzicy 1995-1998 - ks. Wiesław Szabla, proboszcz parafii Miłosierdzia Bożego w Malborku 1997-2003 - ks. Krzysztof Stasal, proboszcz parafii Podwyższenia Krzyża Świętego w Piotrowicach 1998-1999 - ks. Jacek Kruszyński, brak danych 1999-2004 - ks. Jacek Dąbrowski, wikariusz parafii św. Józefa w Morągu 2003-2006 - ks. Adam Przemysław Ciechanowski, proboszcz parafii św. Marii Magdaleny w Kalwie 2004-2007 - ks. Krzysztof Sękuła, wikariusz parafii św. Antoniego w Suszu 2006-2008 - ks. Paweł Drożdż, proboszcz parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Stegnie 2007-2010 - ks. ppor. Rafał Giedrojc, wikariusz parafii św. Wojciecha w Prabutach 2009-2012 - ks. Dariusz Stawiecki, zm. 23.08.2012 2012 2013 ks. Sylwester Nowokrzewski od 2010 - ks. Jerzy Piątkowski od 2013 - ks. Radomir Sebunia Ks. kanonik Stanisław Kalinowski (1924 2010) rezydent przy parafii św. Mateusza Apostoła (2007 2010) Urodził się 23 września 1924 roku w miejscowości Grędy w diecezji łomżyńskiej. Ukończył Wyższe Seminarium Duchowne w Łomży. Święcenia kapłańskie przyjął 22 czerwca 1952 roku z rąk biskupa Czesława Falkowskiego. Od 1992 roku był kanonikiem honorowym Pomezańskiej Kapituły Konkatedralnej w Prabutach. Sprawował urząd wikariusza w parafiach: Kulesze Kościelne (1952), Wysokie Mazowieckie (1953), Dąbrówka Kościelna (1953), Płonka Kościelna (1953-1957), Śniadowo (1957), Rajgród (1957-1958), Muszaki (1958), Biskupiec Reszelski (1958), Łyna (1958-1959), Sztum (1959). W latach 1960-1999 był proboszczem parafii św. Józefa w Gościszewie. W 1999 r. przeszedł na emeryturę. 1 grudnia 2007 roku zamieszkał w parafii św. Mateusza Apostoła w Nowym Stawie. Ksiądz Stanisław Kalinowski był majorem Wojska Polskiego w stanie spoczynku. Zmarł w Poniedziałek Wielkanocny, 5 kwietnia 2010 r. w Nowym Stawie. Uroczystości żałobne odbyły się 8 kwietnia 2010 r. w Kolegiacie Żuławskiej, pod przewodnictwem bpa Józefa Wysockiego. Ks. Kanonik został pochowany w grobie rodzinnym na cmentarzu parafialnym w Wąsoszu Grajewskim. Śp. ks. mgr lic. Dariusz Stawiecki (1972 2012), wikariusz parafii św. Mateusza Apostoła w Nowym Stawie w latach 2009 2012 13

Ukończył Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Elbląskiej w Elblągu. Święcenia kapłańskie przyjął 10 czerwca 2000 roku z rąk biskupa Andrzeja Śliwińskiego. Był wikariuszem parafii św. Anny w Sztumie (2000 2004), św. Jana Ewangelisty w Kwidzynie (2004 2007), św. Józefa w Pasłęku (2007 2009). 24 sierpnia 2009 r. biskup elbląski Jan Styrna mianował go wikariuszem parafii św. Mateusza Apostoła w Nowym Stawie. Zmarł 23 sierpnia 2012 roku. 27 sierpnia uroczystościom żałobnym o godz. 12:00 w Kolegiacie Żuławskiej przewodniczył biskup pomocniczy ks. Józef Wysocki. Wzięło w nich udział kilkudziesięciu kapłanów oraz licznie zgromadzeni parafianie ze Sztumu, Kwidzyna, Pasłęka i Nowego Stawu miast, w których pracował ks. Dariusz. Pogrzeb ks. Dariusza odbył się we wtorek, 28 sierpnia 2012 w kościele parafialnym pw. św. Kazimierza Królewicza w Suwałkach. Spoczął na suwalskim Cmentarzu Komunalnym. V. KAPŁANI POCHODZĄCY Z PARAFII ŚW. MATEUSZA APOSTOŁA W NOWYM STAWIE ks. biskup dr Ryszard Kasyna ordynariusz diecezji pelplińskiej Źródło: strona internetowa diecezji pelplińskiej: www.diecezja-pelplin.pl Ks. biskup Ryszard Kasyna - w latach 2005-2012 biskup pomocniczy archidiecezji gdańskiej, od 27 października 2012 roku biskup ordynariusz diecezji pelplińskiej. Członek Najwyższego Trybunału Sprawiedliwości Stolicy Apostolskiej. Święcenia kapłańskie przyjął 24 stycznia 1982 roku. Biskup Ryszard Kasyna jest doktorem obojga praw, cywilnego i kanonicznego oraz adwokatem Roty Rzymskiej. Przez ostatnie lata pełnił funkcję oficjała Gdańskiego Trybunału Metropolitalnego z siedzibą w Gdyni. Nosi godność kanonika i prałata. Ryszard Kasyna urodził się 28 września 1957 w Nowym Stawie. Szkołę Podstawową ukończył w Nowym Stawie. Stamtąd również dojeżdżał do I Liceum Ogólnokształcącego w Malborku. Po maturze wstąpił do Biskupiego Seminarium Duchownego w Gdańsku - Oliwie, które ukończył na podstawie pracy z historii Kościoła, której promotorem był ks. dr Alojzy Rotta. W roku 1985 rozpoczął studia na Papieskim Uniwersytecie Laterańskim w Rzymie. Ukończył je obroną doktoratu na temat odpustów w roku 1991. W 1992 r. ukończył Studium Roty Rzymskiej. Jest jednym z kilku polskich adwokatów tej sądowej dykasterii Kościoła powszechnego. Swobodnie posługuje się, w mowie i w piśmie, językiem włoskim i niemieckim. Przyjął święcenia kapłańskie 24 stycznia 1982 roku w katedrze oliwskiej z rąk ówczesnego biskupa gdańskiego Lecha Karczmarka. Sakrament ten przyjęli tego dnia również ks. Jan Gabański, ks. Marian Krzywda, ks. Stefan Pasternak, ks. Adam Sokolski, śp. ks. Czesław Nowaczyński i śp. ks. Jan Szczepański. Ks. Ryszard Kasyna przez trzy lata był wikariuszem w parafii przy Bazylice Mariackiej w Gdańsku. Młodzież i studenci z tamtego czasu mają dziś ok. 40 lat. Po powrocie ze studiów znów zamieszkał przy bazylice mariackiej. Od powrotu ze studiów związany 14

był z instytucją Trybunału Metropolitalnego, którego oficjałem został w 1996 roku. Od wielu lat jest wykładowcą prawa w seminarium duchownym i kolegiach teologicznych. Otrzymał godność kanonika (1998) i prałata (2001). Jan Paweł II mianował ks. dra Ryszarda Kasynę nowym biskupem pomocniczym gdańskim. Komunikat w tej sprawie podała 24 stycznia 2005 roku Nuncjatura Apostolska w Warszawie. Bp Ryszard sakrę biskupią przyjął 2 kwietnia 2005 w bazylice mariackiej w Gdańsku. Jego tytularną stolicą jest Dices. Jako motto biskupiej posługi wybrał biblijny fragment "In veritate et caritate" ("W prawdzie i w miłości"). 27 października 2012 roku papież Benedykt XVI mianował bpa Ryszarda Kasynę ordynariuszem diecezji pelplińskiej. Bp Kasyna jest następcą na tym stanowisku zmarłego w kwietniu 2012 roku bpa Jana Bernarda Szlagi. Ingres biskupa nominata odbył się w Uroczystość Niepokalanego Poczęcia, 8 grudnia 2012 roku w katedrze pw. Wniebowzięcia NMP w Pelplinie. Źródło: strona internetowa archidiecezji gdańskiej. ks. Zbigniew Bielecki proboszcz parafii św. Jadwigi Królowej w Czerninie (diecezja elbląska), święcenia kapłańskie przyjął z rak biskupa Tadeusza Gocłowskiego w Gdańsku 26 maja 1986 roku. ks. Adam Lejman proboszcz parafii św. Anny i św. Joachima w Suchym Dębie (archidiecezja gdańska), święcenia kapłańskie przyjął z rąk biskupa Tadeusza Gocłowskiego w Gdańsku 16 maja 1987 roku o. prowincjał Dominik Lejman OSPPE proboszcz parafii św. Gorazda w Topoľčanach (Słowacja - diecezja nitrzańska), święcenia kapłańskie przyjął 18 czerwca 1994 roku w Seminarium Ojców Paulinów na Skałce w Krakowie. ks. Jarosław Czepczyński wikariusz parafii NMP Matki Odkupiciela w Gdańsku - Wrzeszczu, (archidiecezja gdańska), święcenia kapłańskie przyjął z rąk arcybiskupa Tadeusza Gocłowskiego w Gdańsku 27 maja 1995 roku ks. Grzegorz Furgał wikariusz parafii św. Józefa w Malborku Kałdowie (diecezja elbląska), święcenia kapłańskie przyjął z rąk biskupa Jana Styrny w Elblągu 7 czerwca 2009 roku ks. Michał Mirowski wikariusz parafii św. Józefa w Pasłęku (diecezja elbląska), święcenia kapłańskie przyjął z rąk biskupa Jana Styrny 11 czerwca 2011 roku. Od października 2012 roku alumnem Wyższego Seminarium Duchownego Diecezji Elbląskiej w Elblągu jest pochodzący z Nowego Stawu Marek Sadłocha. Od października 2013 roku alumnem Wyższego Seminarium Duchownego Diecezji Elbląskiej w Elblągu jest pochodzący z Nowego Stawu Piotr Chmura. Z parafii św. Mateusza Apostoła w Nowym Stawie pochodzi siostra Ezechiela Wolak zakonnica Zgromadzenia Sióstr Józefinek. 15

VI. DEKANAT NOWY STAW DZIEKAN KS. JERZY PAWELCZYK, proboszcz parafii św. Mateusza Apostoła w Nowym Stawie WICEDZIEKAN KS. MIROSŁAW MAZUR, proboszcz parafii św. Urszuli w Lichnowach DEKANALNY OJCIEC DUCHOWNY KS. STANISŁAW CYTRYNOWICZ, proboszcz parafii św. Andrzeja Apostoła w Lasowicach Wielkich DEKANALNY DUSZPASTERZ MŁODZIEŻY KS. MIROSŁAW MAZUR, proboszcz parafii św. Urszuli w Lichnowach Dziekani nowostawscy od 1894 roku 1894-1928 ks. prałat Jan Tietz - proboszcz parafii św. Mateusza w Nowym Stawie 1928-1939 ks. Franciszek Hohmann - proboszcz parafii św. Michała Archanioła w Miłoradzu 1939-1945 ks. Hugo Panske - proboszcz parafii świętych Szymona i Judy Tadeusza w Gnojewie 1946-1962 ks. szambelan Józef Boduch - proboszcz parafii św. Apostołów Piotra i Pawła w Mątowach Wielkich 1962-1967 ks. Zygmunt Badowski - proboszcz parafii Matki Bożej Wniebowzięcia w Kończewicach 1967 1968 ks. Władysław Czarniak - proboszcz parafii św. Józefa w Malborku - Kałdowie 1968-1975 ks. Władysław Żywiński - proboszcz parafii św. Mateusza w Nowym Stawie 16

1 VIII 1975-20 X 2007 ks. prałat Ireneusz Glegociński - proboszcz parafii św. Mateusza w Nowym Stawie od 1 XI 2007 nadal - ks. Jerzy Pawelczyk - proboszcz parafii św. Mateusza w Nowym Stawie Wicedziekani dekanatu nowostawskiego 1968-1978 ks. Jerzy Wojtkiewicz - proboszcz parafii Matki Bożej Wniebowzięcia w Kończewicach 1978-1982 ks. dr Ernest Kleinert - proboszcz parafii Matki Bożej Wniebowzięcia w Kończewicach 1982-1986 ks. Jerzy Pobłocki - proboszcz parafii ss. Szymona i Judy Tadeusza w Gnojewie 1986-1987 ks. Roman Łabonarski - proboszcz parafii św. Urszuli w Lichnowach 1987-1992 ks. Czesław Nowaczyński - proboszcz parafii św. Andrzeja Apostoła w Lasowicach Wielkich 1992-1994 ks. Stanisław Błaszkowski - proboszcz parafii św. Urszuli w Lichnowach 1994-2007 ks. Jan Sindrewicz - proboszcz parafii św. Urszuli w Lichnowach 2007-2010 ks. Zdzisław Eugeniusz Siłakowski - proboszcz parafii św. Bartłomieja Apostoła w Świerkach od 2010 ks. Mirosław Mazur - proboszcz parafii św. Urszuli w Lichnowach W skład dekanatu wchodzą parafie św. Katarzyny w Borętach proboszcz: ks. Roman Cielas Msze święte w Borętach: niedziela - 11:30, środa, piątek: 18:00 Kościół filialny Matki Bożej Częstochowskiej w Palczewie: niedziela - 9:30, czwartek: 18:00 św. Andrzeja Apostoła w Lasowicach Wielkich proboszcz: ks. Stanisław Cytrynowicz SVD Msze święte w Lasowicach Wielkich: niedziela: 8:30, 12:00 Kościół filialny św. Katarzyny w Szawałdzie: niedziela - 10:00 św. Urszuli w Lichnowach proboszcz: ks. Mirosław Mazur Msze święte: niedziela: 7:30, 9:30, 11:30, poniedziałek: 7:00, wtorek - piątek: 17:30, sobota: 9:00 św. Mikołaja Biskupa w Lisewie Malborskim proboszcz: ks. Andrzej Jaździewski Msze święte: niedziela: 8:00, 11:00, poniedziałek - sobota: 17:00 św. Marcina w Nowej Cerkwi proboszcz: ks. Andrzej Domoń Msze święte: niedziela: 9:00, 11:00, poniedziałek - sobota: 17:00 św. Mateusza Apostoła w Nowym Stawie proboszcz: ks. Jerzy Pawelczyk Msze święte: niedziela: 7:00, 8:00, 10:00, 11:30, 13:00, 18:00, poniedziałek - sobota: 6:30, 18:00 św. Bartłomieja Apostoła w Świerkach 17

proboszcz: ks. Mieczysław Bojda Msze święte w Świerkach: niedziela: 9:00, poniedziałek - czwartek: 17:00 lub 18:00 Kaplica NMP Wspomożycielki Wiernych w Lipince: niedziela: 12:00, środa, sobota: 17:00 Kościół filialny Podwyższenia Krzyża Świętego w Myszewie: niedziela: 10:30, wtorek, piątek: 16:30 Historia dekanatu nowostawskiego (opracowanie ks. Artur Puchalski) Parafia św. Mateusza Apostoła należała zawsze do dekanatu nowostawskiego. Po zakończeniu II wojny światowej diecezja gdańska zachowała podział administracyjny dekanatów z 23 sierpnia 1931 roku. Wtedy biskup gdański Edward O`Rourke zmienił podział administracyjny diecezji gdańskiej, który dotychczas dzielił ją na 2 dekanaty: gdański, obejmujący parafie przejęte z diecezji chełmińskiej, oraz nowostawski, obejmujący parafie przejęte z diecezji warmińskiej. W 1945 roku diecezja gdańska składała się z 5 dekanatów: gdański I obejmował Dolne Miasto, Główne Miasto, Orunię i Emaus; gdański II - Oliwę, Wrzeszcz, Brętowo, Nowy Port, Brzeźno i Sopot; Gdańsk-wieś obejmował Pruszcz Gdański i okolice; nowodworski oraz nowostawski. Do dekanatu nowostawskiego należały następujące parafie: św. Katarzyny, Dziewicy i Męczennicy w Borętach (Barendt), św. Andrzeja Apostoła w Lasowicach Wielkich (Groß Lesewitz), św. Urszuli w Lichnowach (Groß Lichtenau), św. Józefa w Kałdowie (Kalthof), Matki Bożej Wniebowzięcia w Kończewicach (Kunzendorf), św. św. Apostołów Piotra i Pawła w Mątowach Wielkich (Groß Montau), św. Michała Archanioła w Miłoradzu (Mielenz), św. Mikołaja w Pogorzałej Wsi (Wernersdorf), św. św. Szymona i Judy Tadeusza w Gnojewie (Gnojau), św. Mateusza Apostoła w Nowym Stawie (Neuteich). Dnia 1 października 1966 roku biskup Edmund Nowicki utworzył dekanat Gdańsk III, do którego włączył parafie Oliwy i Sopotu. Zmiana granic dekanatu nowostawskiego nastąpiła w 1974 roku. Wtedy to z dekanatu Nowy Dwór Gdański wyłączono parafie: św. Bartłomieja w Świerkach oraz św. Marcina w Nowej Cerkwi, włączając je do dekanatu Nowy Staw. W 1976 roku biskup Lech Kaczmarek utworzył przy kościele Chrystusa Króla w Piekle samodzielny wikariat, który 1 września 1988 roku podniesiono do rangi świątyni parafialnej, przydzielając go do dekanatu Nowy Staw. 15 czerwca 1979 roku biskup gdański Lech Kaczmarek utworzył w dekanacie Nowy Staw parafię św. Mikołaja w Lisewie Malborskim, która już w 1973 roku posiadała status samodzielnego wikariatu. Wzrastająca liczba parafii w diecezji spowodowała, że w 1980 roku dekanat nowostawski liczył już 13 parafii oraz 1 samodzielny wikariat. 1 lipca 1986 roku biskup gdański Tadeusz Gocłowski erygował parafię św. Floriana w Szymankowie, do której włączył kościół św. św. Szymona i Judy Tadeusza w Gnojewie. Miesiąc później ten sam biskup erygował w dekanacie Nowy Staw parafię św. Jerzego w Starej Kościelnicy, dlatego liczba parafii dekanatu wzrosła do 14; w dalszym ciągu funkcjonował 1 wikariat w Piekle. W związku z rozwojem sieci parafialnej, dnia 3 sierpnia 1986 roku biskup Tadeusz Gocłowski dokonał nowego podziału diecezji na 11 dekanatów: Gdańsk-Śródmieście, Gdańsk-Dolne Miasto, Gdańsk-Południe, Gdańsk- Wrzeszcz, Gdańsk-Oliwa, sopocki, nadmorski, nowodworski, nowostawski, pruszczański, Wyżyny Gdańskie. W granicach dekanatu Nowy Staw znalazło się 7 parafii: św. Katarzyny, Dziewicy i Męczennicy w Borętach, św. Andrzeja Apostoła w Lasowicach Wielkich, św. Urszuli w Lichnowach, św. Mikołaja w Lisewie Malborskim, św. Marcina w Nowej Cerkwi, św. Mateusza Apostoła w Nowym Stawie, św. Bartłomieja w Świerkach. Wtedy też został ustalony ostateczny kształt terytorialny dekanatu Nowy Staw. Po erygowaniu diecezji elbląskiej przynależność dekanalna parafii Nowy Staw nie uległa zmianie, ponieważ w mieście nadal rezydował dziekan. Na terenie dekanatu mieszkało 12950 wiernych oraz 343 osoby innego wyznania. 25 marca 1992 roku dekanat Nowy Staw wyłączono z diecezji gdańskiej i wraz z dekanatami: malborskim i nadmorskim włączono go do nowo utworzonej diecezji elbląskiej. Historia dekanatu nowostawskiego na podstawie opracowania ks. Artura Puchalskiego dotyczącego duszpasterstwa w parafii św. Mateusza Apostoła po 1945 roku. 18

CZĘŚĆ II KRONIKA LAT 1945-2007 19

1945 11 marca 1945 roku - zakończenie działań wojennych. Wojska Armii Czerwonej wchodzące w skład 48. Armii 2. Frontu Białoruskiego pod dowództwem generała lejtnanta Nikołaja Usiewa zajmują miasto Neuteich. Zniszczeniom uległo około 30% zabudowy miasta, główne zakłady przemysłowe miasta oraz gotycki kościół parafialny. Maj 1945 utworzenie administracji polskiej. Pierwszym burmistrzem Nytychu (spolszczona nazwa Neuteich) zostaje Alojzy Cyrklaff. W 1945 roku parafia św. Mateusza Apostoła w Nowym Stawie należała do diecezji gdańskiej, której ordynariuszem do 9 sierpnia 1945 był biskup Carl Maria Splett. Dnia 15 sierpnia 1945 roku rządy w diecezji obejmuje administrator apostolski ks. infułat dr Andrzej Wronka. W 1945 roku w skład parafii św. Mateusza Apostoła w Neuteich wchodzą miejscowości: Chlebówka (Brodsack), Dębina (Eichwalde), Kącik (Neuteicher Hinterfeld), Laski (Leske), Mirowo (Mierau), Tralewo (Tralau), Trępnowy (Trampenau), Stawiec (Neuteichsdorf). W 1945 roku do dekanatu Nowy Staw z siedzibą urzędu dziekańskiego w Mątowach Wielkich należały parafie: Boręty, Gnojewo, Lichnowy, Kałdowo, Kończewice, Lasowice Wielkie, Miłoradz, Mątowy Wielkie, Nowy Staw, Pogorzała Wieś. Do 1945 r. dziekanem dekanatu Nowy Staw był ks. Hugo Panske, proboszcz parafii w Gnojewie. Ostatnim proboszczem narodowości niemieckiej rezydującym w Nowym Stawie był ks. Herbert Kiewert (lata 1941 1945). W tym samym roku zwrócił się z prośbą o przyznanie obywatelstwa polskiego. 28 listopada 1945 roku poprosił kurię biskupią w Pelplinie o przydzielenie parafii w Marynowach. W 1947 roku kuria gdańska zleciła mu także administrację parafii św. Bartłomieja w Świerkach. Dnia 5 kwietnia 1957 roku ks. Herbert Kiewert złożył rezygnację z probostwa w Marynowach i 7 października 1957 wyjechał do Republiki Federalnej Niemiec. Październik 1945 roku przybycie do parafii św. Mateusza Apostoła ks. Stefana Kinki, kapłana diecezji chełmińskiej, pierwszego proboszcza parafii narodowości polskiej. 1945 1948 - zmiany demograficzne w parafii. Wyjazdy parafian narodowości niemieckiej, osadnictwo ludności narodowości polskiej m.in. z diecezji: łuckiej, wileńskiej, sandomierskiej, kieleckiej i chełmińskiej. Powołanie chóru parafialnego pod kierunkiem organisty Tadeusza Cymańskiego. Znaczne zniszczenia kościoła rzymskokatolickiego św. Mateusza Apostoła. W wyniku działań wojennych zostało uszkodzone pokrycie dachowe, okna oraz wyposażenie świątyni. W zniszczonym kościele Armia Czerwona urządziła magazyn zagrabionych dóbr. W związku z tym, w latach 1945 1946 nabożeństwa odbywały się w kościele poewangelickim na obecnym Rynku Kościuszki, który 18 października 1945 roku został poświęcony przez ks. administratora Stefana Kinkę. 1946 Dziekanem nowostawskim zostaje ks. Józef Boduch, administrator parafii św. Apostołów Piotra i Pawła w Mątowach Wielkich. Z nowym administratorem, księdzem Stefanem Kinką współpracują siostry Elżbietanki z domu zakonnego mieszczącego się przy obecnej ulicy Mickiewicza. Wycofanie Armii Czerwonej z Nowego Stawu. Rozpoczęcie pierwszych prac remontowych w gotyckim kościele. Parafialnym. Remont obejmuje: wprawienie okien, naprawę instalacji elektrycznej połączoną z renowacją dwóch dzwonów (jeden z nich został przeniesiony z kościoła poewangelickiego), renowację stacji drogi krzyżowej, uzupełnienie zniszczonego pokrycia dachowego. 25 grudnia pierwsza Msza święta w kościele św. Mateusza Apostoła po zakończeniu II wojny światowej. pasterka 1950 Pracę w parafii rozpoczyna ksiądz Franciszek Kaszubowski. 1951 26 stycznia wskutek nacisku władz partyjnych, administracje apostolskie w Gorzowie, Olsztynie, Opolu, Gdańsku i Wrocławiu opuszczają dotychczasowi administratorzy apostolscy. Ma to związek z rządowym 20