Przygotowywanie zapraw, klejów i zaczynów gipsowych 713[05].Z2.02

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Bartłomiej Marcinkiewicz Przygotowywanie zapraw, klejów i zaczynów gipsowych 713[05].Z2.02 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2006

Recenzenci: mgr inż. W. Kapusta mgr inż. Radosław Krzyżanowski Opracowanie redakcyjne: mgr inż. Bartłomiej Marcinkiewicz Konsultacja: dr inż. Jacek Przepiórka Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 713[05].Z2.02 Przygotowywanie zapraw, klejów i zaczynów gipsowych, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu posadzkarz.. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006 1

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 4 2. Wymagania wstępne 6 3. Cele kształcenia 7 4. Materiał nauczania 8 4.1. Spoiwa cementowe, wapienne i gipsowe 8 4.1.1. Materiał nauczania 8 4.1.2. Pytania sprawdzające 8 4.1.3. Ćwiczenia 9 4.1.4. Sprawdzian postępów 10 4.2. Kruszywa do zapraw 11 4.2.1. Materiał nauczania 11 4.2.2. Pytania sprawdzające 11 4.2.3. Ćwiczenia 11 4.2.4. Sprawdzian postępów 12 4.3. Dodatki uszlachetniające do zapraw 13 4.3.1. Materiał nauczania 13 4.3.2. Pytania sprawdzające 13 4.3.3. Ćwiczenia 13 4.3.4. Sprawdzian postępów 14 4.4. Suche mieszanki 15 4.4.1. Materiał nauczania 15 4.4.2. Pytania sprawdzające 15 4.4.3. Ćwiczenia 15 4.4.4. Sprawdzian postępów 16 4.5. Zasady doboru składników zapraw 17 4.5.1. Materiał nauczania 17 4.5.2. Pytania sprawdzające 17 4.5.3. Ćwiczenia 17 4.5.4. Sprawdzian postępów 18 4.6. Kleje, zaprawy klejowe 19 4.6.1. Materiał nauczania 19 4.6.2. Pytania sprawdzające 19 4.6.3. Ćwiczenia 19 4.6.4. Sprawdzian postępów 21 4.7. Dodatki, domieszki i wypełniacze do zapraw 22 4.7.1. Materiał nauczania 22 4.7.2. Pytania sprawdzające 22 4.7.3. Ćwiczenia 23 4.7.4. Sprawdzian postępów 24 4.8. Rodzaje i sposoby przygotowywania i dozowania składników zapraw 25 4.8.1. Materiał nauczania 25 4.8.2. Pytania sprawdzające 25 4.8.3. Ćwiczenia 26 4.8.4. Sprawdzian postępów 27 2

4.9. Dokumentacja techniczna 28 4.9.1. Materiał nauczania 28 4.9.2. Pytania sprawdzające 28 4.9.3. Ćwiczenia 28 4.9.4. Sprawdzian postępów 29 4.10. Polskie Normy 30 4.10.1. Materiał nauczania 30 4.10.2. Pytania sprawdzające 30 4.10.3. Ćwiczenia 31 4.10.4. Sprawdzian postępów 4.11. Recepty laboratoryjne i robocze 4.11.1. Materiał nauczania 4.11.2. Pytania sprawdzające 4.11.3. Ćwiczenia 4.11.4. Sprawdzian postępów 4.12. Przepisy bhp i ochrony ppoż. 4.12.1. Materiał nauczania 4.12.2. Pytania sprawdzające 4.12.3. Ćwiczenia 4.12.4. Sprawdzian postępów 5. Sprawdzian osiągnięć 37 6. Literatura 42 31 32 32 32 33 34 35 35 35 36 36 3

1. WPROWADZENIE Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o klejach, zaprawach i zaczynach gipsowych, materiałach stosowanych do ich wytwarzania, a także ułatwi Ci wykonywanie zapraw budowlanych, klejów i zaczynów gipsowych oraz ocenę ich jakości. W poradniku zamieszczono: 1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej. 2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej. 3. Materiał nauczania (rozdział 4), który umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on również ćwiczenia, które zawierają wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczeń. Przed ćwiczeniami zamieszczono pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do ich wykonania. Po ćwiczeniach zamieszczony został sprawdzian postępów. Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytania tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś materiał albo nie. 4. Sprawdzian osiągnięć, w którym zamieszczono instrukcję dla ciebie oraz zestaw zadań testowych sprawdzających opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zamieszczona została także karta odpowiedzi. 5. Wykaz literatury obejmujący zakres wiadomości dotyczących tej jednostki modułowej, która umożliwi Ci pogłębienie nabytych umiejętności. Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność. Jednostka modułowa: Przygotowywanie zapraw, klejów i zaczynów gipsowych, której treści teraz poznasz stanowi jeden z elementów modułu 713[05].Z2 Technologie wykonywania okładzin i jest oznaczona na zamieszczonym schemacie na stronie 5. Bezpieczeństwo i higiena pracy W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki. 4

713[05].Z2 Technologie wykonywania okładzin 713[05].Z2.01 Dobieranie materiałów i sprzętu 713[05].Z2.02 Przygotowywanie zapraw klejów i zaczynów gipsowych 713[05].Z2.03 Wykonywanie okładzin z materiałów mineralnych 713[05].Z2.04 Wykonywanie okładzin z tworzyw sztucznych 713[05].Z2.05 Wykonywanie okładzin z drewna i materiałów drewnopochodnych Schemat układu jednostek modułowych 5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: rozpoznawać podstawowe materiały budowlane, posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa, dobierać materiały i sprzęt do pracy, stosować podstawowe przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, korzystać z różnych źródeł informacji. 6

3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: rozpoznać i nazwać materiały potrzebne do sporządzania zapraw klejów i zaczynów gipsowych, określić właściwości spoiw budowlanych, ocenić przydatność piasku i spoiw, dozować składniki zapraw, przygotować zaprawy i zaczyny sposobem ręcznym, przygotować zaprawy i zaczyny sposobem mechanicznym, przygotować zaprawę klejową, określić konsystencję zapraw, przeliczyć składniki zapraw z dozowania wagowego na objętościowe i odwrotnie, sporządzić zaprawy z gotowych, suchych mieszanek, stosować dodatki i domieszki, prognozować warunki stosowania dodatków i domieszek, sporządzić zaczyn gipsowy, skorzystać z instrukcji przygotowywania mieszanki lub zaprawy, sporządzić mieszankę kleju z cementem oraz wypełniaczem, sporządzić gruntowniki, sporządzić masy do wypełnienia spoin, przygotować masy szpachlowe, sporządzić 5% roztwór kwasu solnego, dobrać pigmenty do zapraw, zorganizować stanowisko pracy, oszczędzić stosowane materiały, sporządzić zapotrzebowanie na materiały, sporządzić rozliczenie materiałów, dostarczyć materiały na stanowisko pracy, przechować materiały, przestrzegać przepisów BHP. 7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Spoiwa cementowe, wapienne i gipsowe Materiał nauczania Spoiwa cementowe Cement jest to szaro niebieski, lotny proszek. Jest niezbędnym składnikiem zapraw cementowych i cementowo wapiennych. Dostarczany jest i przechowywany na terenie budowy najczęściej w papierowych, 25 kg workach lub luzem (w silosach). Wyróżniamy cztery zasadnicze rodzaje cementu: cement portlandzki CEM I, cement mieszany (portlandzki z dodatkami) CEM II, cement hutniczy CEM III, cement pucolanowy CEM IV, cement wieloskładnikowy CEM V. Spoiwa wapienne Wapno budowlane niegaszone, występuje w postaci białego, lotnego proszku. Dostarcza się je najczęściej w workach papierowych. W zależności od rodzaju surowca wyróżnia się: wapno wapniowe (oznaczone symbolem CL), wapno dolomitowe (DL) i wapno hydrauliczne (HL). Ciasto wapienne otrzymuje się przez gaszenie (lasowanie) wapna palonego, które polega na łączeniu wapna z dużą ilością wody. Poprawnie zgaszone wapno powinno być tłuste, jednolite, bez grudek o barwie białej lub szarej. Istnieje także wapno hydratyzowane, które otrzymywane jest poprzez gaszenie metodami przemysłowymi wapna palonego. Spoiwa gipsowe Gips występuje w postaci lotnego proszku barwy białej do szarej lub żółtawej. Do spoiw gipsowych zaliczamy: gips budowlany, gips szpachlowy, gips tynkarski i klej gipsowy. Gips budowlany stosuje się do robót pomocniczych i wytwarzania wyrobów gipsowych. Gips szpachlowy stosujemy do szpachlowania podłoży gipsowych (oznaczamy go literą G), betonowych (B) i płyt gipsowokartonowych (F). Gips tynkarski służy do wykonywania wewnętrznych tynków sposobem mechanicznym (GTM) lub ręcznym (GTR). Kleje gipsowe służą do klejenia elementów gipsowych (P) i montażu płyt gipsowo-kartonowych (T). 4.1.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. W jakich postaciach dostarczany jest na budowę cement? 2. Czym różni się wapno palone od gaszonego? 3. Jakie znasz rodzaje spoiw gipsowych? 4. Co oznacza symbol CEM I? 5. W jaki sposób powstaje ciasto wapienne? 6. Do szpachlowania jakich powierzchni stosuje się gips szpachlowy F? 8

4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Przyporządkuj poszczególnym symbolom cementów ich nazwy handlowe. 1) zapoznać się z zapisanymi nazwami cementów oraz ich symbolami, 2) przyporządkować nazwom poszczególne symbole, 3) zaprezentować wykonane ćwiczenie. arkusze z wypisanymi nazwami cementów oraz symbolami CEM I do CEM V, literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 2 Rozpoznaj poszczególne próbki spoiw budowlanych. 1) zapoznać się z próbkami spoiw budowlanych, 2) zapisać barwę i postać poszczególnych próbek na przygotowanych kartkach papieru, 3) przyporządkować poszczególnym próbkom właściwe nazwy. arkusze papieru, ołówek lub długopis, próbki cementu portlandzkiego, wapna palonego i gaszonego oraz gipsu szpachlowego, literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 3 Określ przeznaczenie (rodzaj podłoży, gdzie dany gips może być stosowany) poszczególnych rodzajów gipsu szpachlowego. 1) zapoznać się z symbolami określającymi gdzie dany gips szpachlowy może być stosowany, 2) wypisać do jakich podłoży stosujemy gips oznaczony danym symbolem. arkusz z symbolami gipsów szpachlowych, ołówek lub długopis. 9

4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) rozpoznać poszczególne rodzaje spoiw budowlanych? 2) wymienić rodzaje spoiw budowlanych? 3) nazwać rodzaje cementów? 4) określić zakres stosowania gipsów szpachlowych? 5) rozróżnić rodzaje wapna budowlanego? 10

4.2. Kruszywa do zapraw 4.2.1. Materiał nauczania Piasek zaliczany jest do kruszyw budowlanych. Jest materiałem wydobywanym w kopalniach (mówimy wtedy o piasku kopalnym), lub z dna rzek (piasek rzeczny). Do zapraw stosuje się dwie odmiany piasku: odmiana I o wielkości poszczególnych ziaren do 2 mm i odmiana II o wielkości ziaren do 1mm. Przydatność piasku do celów budowlanych dokonuje się oceniając czy zawartość zanieczyszczeń (gliną, glebą, śmieciami itp.) nie przekracza norm dopuszczalnych. Składując piasek na budowie należy zwrócić uwagę na to aby nie został zanieczyszczony, a także zabezpieczyć przed podciąganiem zanieczyszczonej wody gruntowej. W okresie zimowym nie należy dopuszczać do powstawania przemarzniętych brył piasku. Można nie zabezpieczać piasku przed deszczem. W specjalistycznych laboratoriach dokonuje się szczegółowej oceny kruszywa (składu ziarnowego, oznaczenie ilości ziaren słabych, oznaczenie zawartości ziaren nieforemnych itp.). 4.2.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Skąd pozyskuje się piasek do zapraw budowlanych? 2. Jakie znasz odmiany piasku? 3. Jakie zanieczyszczenia piasku są niedopuszczalne? 4. O czym należy pamiętać składując piasek w okresie zimowym? 5. Czy woda opadowa (deszcz) wpływa niekorzystnie na piasek do zapraw? 6. Gdzie dokonuje się specjalistyczne badania jakości piasku budowlanego? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Ustal, która z podanych próbek piasku nadaje się do zapraw. 1) obejrzeć dokładnie zgromadzone próbki piasku, 2) opisać każdą z próbek pod względem zaobserwowanych zanieczyszczeń, 3) wybrać próbkę spełniającą wymagania, 4) zaprezentować efekty pracy. próbki piasku z wyraźnymi zanieczyszczeniami np.: ziemi, śmieci, trawy itp., próbka piasku bez zanieczyszczeń, kartka, długopis, literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 2 Dokonaj sprawdzenia przy pomocy sita normowego, którą odmianę piasku zgromadzono w miejscu składowania. 11

1) pobrać próbkę piasku z miejsca składowania, 2) przesiać piasek przez sito o wielkości oczka 1mm, 3) dokonać kwalifikacji odmiany piasku w wyniku przesiewu, 4) zaprezentować wyniki pracy. piasek budowlany odmiany I, sito o wymiarach oczka 1 mm, łopatka lub kielnia, kartka, długopis. 4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) rozpoznać piasek nieprzydatny do sporządzania zapraw? 2) określić warunki składowania piasku do zapraw? 3) ustalić odmianę zgromadzonego piasku? 4) omówić, jak określa się przydatność piasku do zapraw? 5) określić metody pozyskiwania piasku? 12

4.3. Dodatki uszlachetniające do zapraw 4.3.1. Materiał nauczania Dodatki uszlachetniające do zapraw są to środki mające na celu poprawę właściwości zaprawy stwardniałej. Najważniejsze spośród dodatków uszlachetniających to pył krzemionkowy i mączka kamienna. Składniki te dodaje się do zapraw w ilości 7 10% w stosunku do masy cementu (a więc należy je uwzględniać w bilansie składników mieszanki). Drobno zmielona postać tych składników powoduje, że po dodaniu do zaprawy i dokładnym wymieszaniu, wypełniają one przestrzenie między ziarnami kruszywa i spoiwem (pory). W efekcie stwardniała zaprawa staje się bardziej zwięzła, wolnych przestrzeni jest mniej i są mniejsze. Powoduje to wzrost wytrzymałości zaprawy. Innym dodatkiem uszlachetniającym mogą być popioły lotne oraz środki barwiące. 4.3.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jaką rolę pełnią dodatki uszlachetniające do zapraw? 2. Jakie znasz dodatki uszlachetniające do zapraw? 3. W jaki sposób dodatki uszlachetniające powodują wzrost wytrzymałości zaprawy? 4. Jak nazywają się wolne przestrzenie między ziarnami kruszywa a spoiwem? 5. W jakiej ilości dodajemy pył krzemionkowy do zapraw? 6. Czy dodatki uszlachetniające uwzględnia się przy ustalaniu składu zaprawy? 4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Oblicz, ile pyłu kamiennego można dodać do zaprawy, aby polepszyć jej wytrzymałość, jeżeli do jej sporządzenia użyto 400 kg cementu. 1) zapoznać się z zasadami dozowania dodatków do zapraw, 2) wyliczyć ilość dodatku, 3) zaprezentować wyniki ćwiczenia. kartka, długopis, literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 2 Przygotuj 10 dm 3 zaprawy cementowej z dodatkiem barwnika w ilości 3%, jeżeli zaprawa przygotowana jest w taki sposób, że na trzy część piasku przypada jedna część cementu. 13

1) przygotować narzędzia i materiały, 2) ustalić i zapisać na kartce skład zaprawy (ilość dodatku), 3) dozować składniki zgodnie z zasadami, 4) sporządzić zaprawę, 5) zaprezentować wykonane ćwiczenie. naczynie miarowe, naczynie do sporządzania zaprawy, narzędzia do mieszania (betoniarka lub mieszadło), składniki zaprawy (cement, woda, pasek), barwnik do zaprawy, kartka papieru, przybory do pisania, literatura z rozdziału 6. 4.3.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wymienić dodatki uszlachetniające do zapraw? 2) ustalić ilość dodatku w zależności od ilości cementu? 3) sporządzić zaprawę z użyciem dodatku uszlachetniającego? 4) określić sposób działania dodatków uszlachetniających? 14

4.4. Suche mieszanki 4.4.1. Materiał nauczania Suche zaprawy są to przygotowywane i workowane fabrycznie mieszanki i składają się ze spoiw (głównie cementu lub cementu z wapnem), wypełniaczy, domieszek lub dodatków modyfikujących oraz pigmentów. Dokładny skład takich zapraw chroniony jest tajemnicą producenta. Aby przygotować zaprawę z suchej mieszanki, miesza się ją z wodą sposobem mechanicznym lub ręcznym, który jest jednak mało dokładny i czasochłonny, zatem w zdecydowanej większości przypadków stosuje się mieszanie mechaniczne. Ilość wody dodawanej do suchej mieszanki jest ściśle określona przez producenta. Proporcje mieszania z wodą zależą od rodzaju zaprawy. Podkreślić należy, że proporcje te są tak dobrane, aby zapewnić jak najlepsze parametry zaprawy, zachowanie stałego stosunku cement/woda (c/w), dlatego też pod żadnym pozorem nie należy samowolnie ich zmieniać (dodawać cementu, piasku itp.). Prowadzić to może najczęściej do utraty właściwości stwardniałej zaprawy. Sucha zaprawa pakowana jest w worki zabezpieczające wyrób przed zawilgoceniem. Przy dozowaniu składników należy pamiętać, że do naczynia, w którym odbywa się mieszanie nalewamy trochę wody, następnie dodajemy suchą mieszankę i mieszając uzupełniamy wodę do wymaganej ilości. 4.4.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Czy suche zaprawy przygotowuje się na placu budowy? 2. Co jest głównym spoiwem w suchych mieszankach zapraw? 3. Co dodaje się do suchej mieszanki, aby sporządzić gotową do użycia zaprawę? 4. Który ze sposobów mieszania zapraw jest wydajniejszy? 5. W jakiej ilości dodajemy wodę do suchej mieszanki? 6. Czy można zmieniać proporcje mieszania suchej zaprawy z wodą? 4.4.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Przygotuj zaprawę murarską wykorzystując połowę zawartości worka zaprawy suchej, mieszając sposobem ręcznym. 1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami BHP, 2) przygotować narzędzia i materiały, 3) dozować składniki zgodnie z zasadami, 4) sporządzić zaprawę, 5) zlikwidować stanowisko pracy, 6) zaprezentować wykonane ćwiczenie. 15

naczynie miarowe, naczynie do sporządzania zaprawy, narzędzia do mieszania (łopata lub kielnia), sucha zaprawa murarska, woda, literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 2 Przygotuj 3 kg zaprawy z suchej mieszanki, mieszając sposobem mechanicznym. 1) przygotować stanowisko pracy zgodnie z zasadami BHP, 2) przygotować narzędzia i materiały, 3) dozować składniki zgodnie z zasadami, 4) sporządzić zaprawę, 5) zlikwidować stanowisko pracy, 6) zaprezentować wykonane ćwiczenie. naczynie miarowe, naczynie do sporządzania zaprawy, narzędzia do mieszania (betoniarka lub mieszadło), sucha zaprawa, woda, literatura z rozdziału 6. 4.4.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) określić przybliżony skład suchych mieszanek? 2) odczytać z instrukcji ilość wody potrzebnej do sporządzenia zaprawy? 3) dozować składniki zaprawy z suchej mieszanki? 4) mieszać ze sobą składniki zaprawy z suchej mieszanki? 5) przygotować zaprawę z suchych mieszanek? 16

4.5. Zasady doboru składników zapraw 4.5.1. Materiał nauczania Zaprawy składają się ze spoiwa i kruszywa. Spoiwami są cement, wapno gips i glina oraz ich kombinacje cement i wapno, wapno i gips, cement i glina. Piasek jest wypełniaczem wiązanym przez spoiwo w monolityczną całość. Dobór składników zaprawy zależy od jej przeznaczenia i późniejszego sposobu jej użytkowania. Jeżeli potrzebna jest zaprawa o dużej wytrzymałości (poddawana dużym obciążeniom), zastosujemy zaprawę cementową, a więc składającą się z cementu jako spoiwa i piasku. Zaprawa cementowa również ma zastosowanie wszędzie tam gdzie występuje wilgoć. Jeżeli potrzebna jest zaprawa plastyczna o dobrej urabialności (np. do tynkowania) niezbędne będzie użycie wapna w postaci ciasta, oraz cement. Zaprawy szybkowiążące sporządza się ze spoiw gipsowych, pod warunkiem, że zaprawa taka nie będzie narażona na działanie wilgoci, ponieważ gips jest na działanie tego czynnika wrażliwy. Wszystkie zaprawy układane cienką warstwą (np. do układania glazury) sporządza się z piasku drobnego odmiany drugiej (o ziarnach wielkości do 1mm). Skład zapraw wapiennych, cementowych, gipsowych i gipsowo-wapiennych ustalony został metodami prób i błędów i nie zmienia się często od wieków. Nowoczesne technologie pozwoliły na wprowadzenie dodatków i domieszek do zapraw. Dobiera się je w zależności od potrzeb, przestrzegając warunku, aby nie pogorszyły one cech wytrzymałościowych zaprawy. 4.5.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Od czego zależy dobór składników zaprawy? 2. Jaka zaprawa może być poddawana dużym obciążeniom? 3. Czy zaprawy gipsowe można stosować na zewnątrz pomieszczeń? 4. Jaki rodzaj piasku zastosujemy do zapraw cienkowarstwowych? 5. Co wniosły nowe technologie w zakres doboru składników zapraw? 4.5.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Przyporządkuj nazwę zaprawy do składników, z których jest wykonana. 1) zapoznać się z zasadami doboru składników zapraw, 2) zapoznać się z nazwami zapraw zapisanymi na kartkach, 3) zapoznać się z zapisanymi na kartkach składnikami zapraw, 4) przyporządkować nazwę zaprawy do rodzaju składników, 5) zaprezentować wyniki ćwiczenia. kartki z nazwami zapraw, kartki z nazwami składników zapraw, kartka i długopis, literatura z rozdziału 6. 17

Ćwiczenie 2 Określ rodzaj zaprawy w odniesieniu do jej przeznaczenia. 1) zapoznać się z zasadami doboru składników zapraw, 2) dobrać rodzaj zaprawy w zależności od jej przeznaczenia, 3) zanotować spostrzeżenia na kartce papieru, 4) zaprezentować wyniki ćwiczenia. zestawienie rodzajów zapraw i lista przeznaczenia docelowego zapraw (np. wylewka podłogowa w pomieszczeniach suchych, wyprawa tynkowa zewnętrzna itp.), kartka i długopis. literatura z rozdziału 6. 4.5.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) dobrać składniki do rodzaju zaprawy? 2) dobrać rodzaj zaprawy w zależności od jej przeznaczenia? 3) omówić przykłady zastosowań poszczególnych rodzajów zapraw? 4) określić, jakie cechy danego składnika zaprawy decydują o jej zastosowaniu? 18

4.6. Kleje, zaprawy klejowe 4.6.1.Materiał nauczania Klej to tworzywo, które może łączyć spajane części dzięki przyczepności do powierzchni oraz spójności wewnętrznej. Rozróżniamy następujące rodzaje klejów: Kleje rozpuszczalnikowe. Twardnienie odbywa się poprzez odparowanie rozpuszczalnika w połączeniu z częściowym rozpuszczeniem powierzchni elementów łączonych (tworzyw sztucznych). Istnieje wiele tego rodzaju klejów między innymi: klej winylowy PC-3, klej C i inne. Kleje dyspersyjne. Kleje dyspersyjne odporne na działanie alkaliów są używane jako lepiszcza do zapraw tynkarskich w mieszaninie z cementem, jako warstwy sczepne między starym a nowym betonem oraz do wykonywania jastrychów. W posadzkarstwie klejów dyspersyjnych używa się do przyklejania do podłoża betonowego płytek podłogowych PVC, parkietu, deszczułek posadzkowych i płyt mozaikowych, płyt ceramicznych, gipsowych, drewnianych, wiórowych itp. Zaliczamy do tej grupy między innymi: Winilep W, lateksowy ekstra, czy Pronilent MPC-091. Istnieje jeszcze duża grupa klejów wiążących chemicznie, twardnienie kleju powodują reakcje chemicznie zachodzące w strukturze kleju. W skład tej grupy wchodzą kleje epoksydowe, poliuretanowe i inne. Podział ten nie wyczerpuje całości zagadnienia, aby szczegółowo zapoznać się z rodzajami klejów sięgnąć należy do literatury. Większość klejów dostarczana jest na budowę w postaci gotowej masy. Wyjątek stanowią kleje rozpuszczalne w wodzie, dwuskładnikowe i mieszane z cementem w określonym stosunku wagowym. Zaprawy z użyciem klejów zostały wyparte przez gotowe, suche mieszanki modyfikowane polimerami. Pozostały tylko kleje mieszane z cementem. 4.6.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co rozumiemy przez określenie klej? 2. Jakie znasz rodzaje klejów? 3. Do jakich robót w posadzkarstwie używa się klejów? 4. W jakiej postaci dostarcza się kleje na budowę? 5. Na czym polega wiązanie klejów rozpuszczalnikowych? 6. Na czym polega wiązanie klejów poliuretanowych? 4.6.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Sporządź 3 kg kleju POW 112 z dodatkiem cementu hutniczego. 1) zapoznaj się z instrukcją sporządzenia kleju, 2) zorganizuj stanowisko pracy, 3) przelicz poszczególne ilości składników, 4) dobierz właściwy rodzaj cementu, 19

5) odmierz poszczególne składniki, 6) wymieszaj składniki do uzyskania jednolitej masy, 7) zaprezentuj wyniki wykonanej pracy. instrukcja sporządzania mieszaniny kleju z cementem, kartka, długopis, kalkulator, waga, naczynie do mieszania kleju, kielnia lub łopatka. Ćwiczenie 2 Sporządź 5 kg kleju lateksowego ekstra z dodatkiem cementu w stosunku wagowym 1:1. 1) zapoznaj się z instrukcją sporządzenia kleju, 2) przelicz poszczególne ilości składników, 3) odmierz poszczególne składniki, 4) wymieszaj składniki do uzyskania jednolitej masy, 5) zaprezentuj wyniki wykonanej pracy. instrukcja sporządzania mieszaniny kleju z cementem, kartka, długopis, kalkulator, waga, naczynie do mieszania kleju, kielnia lub łopatka. Ćwiczenie 3 Ustal, ile potrzeba poszczególnych składników do wykonania mieszanki 440 kg kleju z cementem w stosunku wagowym 1:3. 1) ustalić udział w mieszance poszczególnych składników, 2) obliczyć ilość poszczególnych składników, 3) sprawdzić poprawność, 4) zaprezentować wyniki obliczeń. kartka, długopis, kalkulator. 20

4.6.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) określić definicję kleju? 2) wymienić rodzaje klejów? 3) określić rodzaj kleju w zależności od wykonywanej roboty? 4) przeliczyć ilości składników mieszaniny kleju z cementem? 5) sporządzić mieszaninę kleju z cementem wg instrukcji? 21

4.7. Dodatki, domieszki i wypełniacze do zapraw 4.7.1.Matriał nauczania Domieszki i dodatki są to środki chemiczne dodawane do zapraw, mające na celu polepszenie lub zmianę określonej cechy zaprawy. Domieszki dozuje się w odniesieniu do ilości cementu. Najczęściej stosowane są domieszki uplastyczniające oraz przyspieszające twardnienie. Skład niektórych domieszek jest skomplikowany i często chroniony tajemnicą producenta. Dodatki są to w głównej mierze substancje mineralne dodawane w większej ilości i dlatego muszą być uwzględnione w bilansie składników zaprawy. Dodatki stanowią głównie różnego rodzaju mączki kamienne, mielony żużel, popioły lotne itp. Do zapraw cementowych dopuszcza się dodawanie do 15% (w stosunku do masy cementu) ciasta wapiennego w celu polepszenia urabialności zaprawy. Dopuszcza się także dozowanie dodatków np. utwardzających, barwiących, hydrofobizujących (uszczelniających), napowietrzających itp., pod warunkiem, że nie pogorszą one właściwości zaprawy. Domieszki najczęściej dozuje się rozpuszczając je w wodzie zarobowej. Wg PN-EN 934-2:2000 domieszki dzielimy następująco: domieszki uplastyczniające (plastyfikatory). Po dodaniu do wody zarobowej i wymieszaniu mieszanki powodują jej uplastycznienie umożliwiające wykonanie operacji mieszania, transportu, ułożenia i zagęszczenia, domieszki przyspieszające wiązanie i twardnienie. Podstawowym składnikiem tych środków są chlorki wapnia, sodu i potasu. Chlorek wapnia obniża także temperaturę zamarzania wody w zaprawie do -5 o C. Dodaje się do 1% chlorku w stosunku do masy cementu. Do przyspieszania wiązania cementu stosowane są także węglany sodu i potasu, domieszki uszczelniające. Do tego celu służy glina bentonitowa i wyroby bazujące na niej. Dodanie tego składnika powoduje zwiększenie hydrofobowości zaprawy tj. zmniejszenie nasiąkliwości, domieszki barwiące (pigmenty). Przeważnie są pochodzenia nieorganicznego np. mielona cegła. Czasem rolę barwiącą spełniać może samo spoiwo np. biały cement. Bardzo często do barwienia zapraw stosuje się tlenki żelaza, domieszki napowietrzające zwiększają mrozoodporność zapraw, domieszki opóźniające wiązanie zapraw- opóźniają przechodzenie zaprawy ze stanu plastycznego w stwardniały. 4.7.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jaka jest różnica między dodatkami a domieszkami? 2. Jak określamy podział dodatków i domieszek? 3. Jak dozujemy domieszki do mieszanki? 4. Jak określa się ilości poszczególnych dodatków i domieszek dodawanych do zaprawy? 5. Jakie środki chemiczne stosuje się w celu przyspieszenia wiązania cementu? 6. Co powoduje zwiększenie szczelności zaprawy? 7. W jakiej ilości dodaje się pył krzemionkowy? 8. Jaki środek umożliwia stosowanie zaprawy w warunkach obniżonej temperatury? 22

4.7.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Podaj, ile maksymalnie można dodać do zaprawy pyłu krzemionkowego, jeżeli cementu zużyto 450 kg. 1) zapoznać się z zasadami dozowania pyłu krzemionkowego, 2) wyliczyć ilość pyłu krzemionkowego, 3) przedstawić wyniki obliczeń. kartka, długopis, kalkulator, literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 2 Podaj, ile chlorku wapnia można dodać do zaprawy, jeżeli do jej przygotowania zużyto 230 kg cementu. 1) zapoznać się z zasadami dozowania chlorku wapnia, 2) wyliczyć ilość chlorku wapnia, 3) przedstawić wyniki obliczeń. kartka, długopis, kalkulator, literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 3 Podaj ile cementu zużyto do wykonania zaprawy, jeżeli dodano do niej 5kg chlorku wapnia. 1) zapoznać się z zasadami dozowania chlorku wapnia, 2) wyliczyć ilość cementu, 3) przedstawić wyniki obliczeń. kartka, długopis, kalkulator, literatura z rozdziału 6. 23

Ćwiczenie 4 Przygotowywana jest zaprawa cementowa z 300 kg cementu, która będzie stosowana w warunkach obniżonej temperatury (-3 o C). Jaką domieszkę zastosujesz do tej zaprawy? Ile dodasz tej domieszki? 1) zapoznać się z warunkami dozowania domieszek, 2) ustalić rodzaj domieszki, 3) obliczyć ilość domieszki, 4) przedstawić wyniki ćwiczenia. kartka, długopis, kalkulator, literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 5 Przygotowywana jest zaprawa cementowa, od której będzie wymagana zwiększona szczelność. Jaka domieszkę zastosujesz do tej zaprawy? 1) zapoznać się z warunkami dozowania domieszek, 2) ustalić rodzaj domieszki, 3) przedstawić wyniki ćwiczenia. kartka, długopis, literatura z rozdziału 6. 4.7.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) odmierzyć właściwą ilość domieszki do zaprawy? 2) odróżnić domieszkę od dodatku do zaprawy? 3) określić metodę dozowania danej domieszki? 4) obliczyć niezbędną ilość domieszki do zaprawy? 5) dozować domieszki do zaprawy? 6) określić rodzaj domieszki w zależności od wymaganej cechy zaprawy? 24

4.8. Rodzaje i sposoby przygotowywania i dozowania składników zapraw 4.8.1. Materiał nauczania Każda zaprawa budowlana jest mieszaniną składników. Aby uzyskać zakładane właściwości zaprawy należy zmieszać ze sobą odpowiednie ilości poszczególnych składników. Wzajemne proporcje tych składników zależą od przeznaczenia i rodzaju zaprawy. W otrzymywaniu zapraw o żądanej właściwości istotną rolę odgrywa sposób dozowania składników. Rozróżniamy trzy metody dozowania składników. Metoda wagowa polega na odmierzeniu wagowym poszczególnych składników zaprawy. Jest to metoda najdokładniejsza, a przyrządzona według niej zaprawa odznacza się właściwościami najbardziej zbliżonymi do zakładanych. Dozowanie wagowe odbywa się głównie w dużych wytwórniach zapraw, często w skomputeryzowanych, specjalistycznych węzłach. Metoda objętościowa stosowana najczęściej. Polega na odmierzeniu składników zaprawy przy pomocy tego samego naczynia miarowego. Przy dozowaniu objętościowym ilość składników podaje się za pomocą stosunku liczbowego np.: cw 1:2:6 co oznacza zaprawę cementowo i wapienną składającą się z 1 części cementu, 2 części wapna i 6 części piasku. Przy dozowaniu objętościowym należy zwracać uwagę, aby dozować składniki dokładnie i sumiennie. Pozwoli to uniknąć niekorzystnych wahań właściwości mieszanki w poszczególnych zarobach. W warunkach budowy stosuje się również dozowanie mieszane: wagowo objętościowe. Zachodzi ono wtedy, gdy część składników (cement, gips, wapno hydratyzowane) dozujemy wagowo, natomiast pozostałe składniki objętościowo (piasek, ciasto wapienne, woda). Dozowane składniki powinny znajdować się w stanie luźnym. Nie mogą być one zbite czy zbrylone. W przypadku, gdy mamy do czynienia z zaprawami w postaci gotowych mieszanek na przykład zaprawy do mocowania okładzin, zaprawy fugujące itp. Przygotowujemy je dozując do pojemnika najpierw część wody, potem suchy składnik i po wstępnym wymieszaniu pozostałą część wody. 4.8.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia. 1. Jakie znasz sposoby dozowania składników zapraw? 2. Który ze sposobów dozowania składników jest najdokładniejszy? 3. Na czym polega dozowanie wagowe? 4. Na czym polega dozowanie objętościowe? 5. Na czym polega dozowanie wagowo-objętościowe? 6. Jak podaje się wzajemne proporcje składników przy dozowaniu objętościowym? 7. Który ze sposobów dozowania składników stwarza największe niebezpieczeństwo uzyskania zaprawy o niewłaściwym składzie? 8. Co oznacza zapis cw 1:0,5:2? 25

4.8.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Odważ na wadze poszczególne składniki zaprawy cementowo wapiennej w ilości: cement 3 kg, wapno hydratyzowane 0,5 kg, piasek 26 kg. 1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami bhp, 2) przygotować cement, wapno i i piasek, 3) zapoznać się z instrukcją obsługi wagi, 4) odważyć poszczególne ilości składników, 5) zlikwidować stanowisko pracy, 6) zaprezentować efekty swojej pracy. waga techniczna wraz z kompletem odważników i instrukcją obsługi, naczynie, szczotka i szufelka, łopatka lub kielnia, wapno, piasek, cement. Ćwiczenie 2 Odmierz objętościowo składniki zaprawy gipsowo wapiennej o proporcjach 1:0,5:4. 1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp, 2) dobrać narzędzia do wykonania zadania, 3) zaplanować kolejność czynności technologicznych, 4) wykonać ćwiczenie, 5) zaprezentować efekty swojej pracy. naczynie miarowe, naczynie na zaprawę, składniki zapraw (gips, wapno hydratyzowane, piasek), szufelka, zmiotka. Ćwiczenie 3 Sprawdź, jaką objętość (w cm 3 ) zajmuje 25 kg cementu w stanie luźnonasypowym. 1) zaplanować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp, 2) dobrać narzędzia do wykonania zadania, 3) zaplanować kolejność czynności technologicznych, 26

4) wykonać pomiar objętości, 5) zaprezentować efekty swojej pracy. naczynie miarowe, cement w workach, szufelka, zmiotka, łopatka lub kielnia. 4.8.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wymienić sposoby dozowania składników zapraw? 2) omówić poszczególne sposoby dozowania składników zapraw? 3) dozować składniki sposobem wagowym? 4) dozować składniki sposobem objętościowym? 5) odczytać stosunek objętościowy poszczególnych składników? 6) przeliczać składniki zapraw? 27

4.9. Dokumentacja techniczna 4.9.1. Materiał nauczania Przygotowywanie zapraw budowlanych związane jest z następującymi dokumentami technicznymi, zwanymi ogólnie dokumentacją techniczną: projekt budowlany, normy techniczne, przepisy techniczne, warunki techniczne wykonania i odbioru robót oraz instrukcje techniczne. Dokumentacja techniczna powinna zawierać także wymagane opisy i kosztorys. Projekt budowlany zawiera: rzuty poszczególnych kondygnacji z wyszczególnieniem rodzaju zaprawy użytej na przykład do murowania, opis techniczny wykonania podaje z jakiej zaprawy mają być wykonane tynki, a przekroje wskazują na informacje co do rodzaju zaprawy na wylewki i podkłady. Normy techniczne inaczej Polskie Normy zawierają wymagania dotyczące używanych do zapraw materiałów, sposobu badania (oznaczania) właściwości zapraw np. PN-EN 12808-2:2003 Zaprawy do spoinowania płytek -- Część 2: Oznaczanie odporności na ścieranie Odrębne przepisy techniczne określają zasady bezpieczeństwa i higieny pracy oraz bezpieczeństwa przeciwpożarowego stosowane podczas sporządzania zapraw. Warunki techniczne wykonania i odbioru robót jest to wydawnictwo książkowe, które zawiera zasady wykonania i odbioru technicznego poszczególnych robót, sporządzone na postawie norm i przepisów. Instrukcje techniczne, certyfikaty i świadectwa obejmują nowe technologie i materiały oraz ich zastosowanie. Są wydawane przez Instytut Techniki Budowlanej. Instrukcje producenta wykonania (sporządzenia) zaprawy oraz zakresu i warunków jej stosowania. 4.9.2. Pytania sprawdzające 1. Jakie dokumenty wchodzą w zakres dokumentacji technicznej? 2. Jakie informacje można uzyskać z projektu budowlanego? 3. Co w odniesieniu do zapraw opisują normy techniczne? 4. Jak inaczej nazywają się normy techniczne? 5. Co opisują warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych? 6. Jaka instytucja wydaje certyfikaty i świadectwa dopuszczające do stosowania nowe technologie? 4.9.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Posługując się instrukcją sporządzania mieszanki z gotowej, suchej zaprawy do przyklejania płytek ściennych, ceramicznych, określ proporcje mieszania zaprawy z wodą i czas korekcji zaprawy. 1) zapoznać się z instrukcją sporządzania zaprawy, 2) odszukać żądane dane techniczne w przygotowanej na stanowisku instrukcji, 3) wypisać dane, 4) zaprezentować wyniki pracy. 28

kartka, długopis, instrukcja przygotowania zaprawy (przedruk lub wycięta kontretykieta z worka na zaprawę). Ćwiczenie 2 Posługując się projektem budowlanym, przygotuj zestawienie wszystkich rodzajów zapraw, jakie będą używane podczas wznoszenia i wykonywania robót wykończeniowych w danym obiekcie. 1) przestudiować projekt budowlany (rysunki i opis techniczny), 2) ustalić wszystkie prace z użyciem zapraw, 3) zaproponować rodzaje zapraw do powyższych prac, 4) zaprezentować wyniki pracy. projekt budowlany (domu jednorodzinnego, budynku użyteczności publicznej itd.), kartka, długopis. 4.9.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) określić rodzaje dokumentów wchodzących w skład dokumentacji technicznej? 2) odszukać dane techniczne z instrukcji przygotowania zapraw? 3) zaproponować rodzaj zaprawy w stosunku do rodzaju prac? 4) odnaleźć dane na temat zapraw w projekcie budowlanym? 5) omówić czego dotyczą warunki wykonania i odbioru robót budowlanych? 29

4.10. Polskie Normy 4.10.1. Materiał nauczania Normy Polskie są to akty prawne regulujące w sposób formalno - prawny całokształt zagadnień związanych z technologią produkcji przemysłowej. Normy dotyczące budownictwa podzielić można na trzy grupy. normy własne czyli krajowe. Oznaczone są symbolem PN-B-00000:2000. Starszy rodzaj oznaczeń, na przykład: PN/B-90-00000. W symbolach tych poszczególne elementy oznaczają: PN - Polska Norma, B Budownictwo, 00000 numer normy np.:10106, 2000 rok ukazania się normy. W starszej wersji symbole PN i B oznaczają to samo jak wyżej, 90 oznacza rok ukazania się normy, 90 odpowiada 1990, 87 1987 itd. 00000 numer normy jak wyżej. Normy będące tłumaczeniem norm europejskich (EN Europejska Norma). Oznaczane są symbolami PN-EN 000:200.(np.: PN-EN 003:2002 odczytamy: Polska Norma na podstawie normy europejskiej, numer 003 z roku 2002) Normy będące tłumaczeniem norm międzynarodowych. Oznacza się je symbolami: PN-ISO 000:200. Dodatkowo każda norma posiada tytuł, zawierający określenie czego dotyczy. Np.: PN-EN 13139:2003 Kruszywa do zaprawy całe to oznaczenie odczytamy następująco: Polska Norma, na podstawie Normy Europejskiej numer 13139 z roku 2003, dotycząca kruszyw zapraw. Obok Polskich Norm istnieją jeszcze (choć są stopniowo wycofywane) normy branżowe, oznaczone symbolem BN oraz normy zakładowe, obowiązujące w jedynie danym zakładzie ZN. Każdy wyrób budowlany może uzyskać znak zgodności z Polską Normą, przedstawiony na rys. nr 1. Znak taki otrzymuje wyrób po przejściu skomplikowanej procedury, która wiąże się ze spełnieniem bardzo rygorystycznych norm technicznych. Rys.1. Znak zgodności wyrobu z polską normą [3, str. 92] Informacje o Polskich Normach można uzyskać z wydawanego corocznie Katalogu Polskich Norm. Katalog jest uzupełniany kilka razy w roku dodatkiem Aktualizacja. 4.10.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia. 1. Czym są Polskie Normy? 2. Jak dzielimy Polskie Normy? 3. Co oznacza zapis: PN-B-01003:2002? 4. Jakim symbolem oznaczamy normy branżowe? 5. Jakim symbolem oznaczamy normy zakładowe? 6. Czego dotyczy znak zgodności z Polską Normą? 7. Gdzie można znaleźć informacje o Polskich Normach? 30

4.10.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 W Katalogu Polskich Norm odszukaj wszystkie, które dotyczą zapraw budowlanych. 1) Zapoznać się z Katalogiem Polskich Norm, 2) odszukać w spisie norm właściwe normy, 3) przedstawić wyniki ćwiczenia. kartka, długopis, Katalog Polskich Norm. Ćwiczenie 2 Ze zgromadzonych na stanowisku pracy próbek zapraw wybierz te, które opisane są w PN-EN 13888:2004 Zaprawy do spoinowania płytek definicje i wymagania techniczne. 1) zapoznać się z rodzajami zapraw, 2) wyselekcjonować zaprawy odpowiadające charakterystyce: zaprawy do spoinowania płytek definicje i wymagania techniczne, 3) sprawdzić, czy wybrane mieszanki znajdują się w normie, 4) przedstawić wyniki ćwiczenia. kartka, długopis, zestaw mieszanek, Polska Norma PN-EN 13888:2004 Zaprawy do spoinowania płytek definicje i wymagania techniczne. 4.10.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) zdefiniować pojęcie Polska Norma? 2) określić rodzaje Polskich Norm? 3) omówić symbole składające się na nazwę Polskiej Normy? 4) posługiwać się Katalogiem Polskich Norm? 5) odnaleźć w polskiej normie niezbędne dane? 31

4.11. Recepty laboratoryjne i robocze 4.11.1. Materiał nauczania. Receptury laboratoryjne sporządzania zapraw lub mieszanek podają ilości składników niezbędnych do przygotowania 1m 3 zaprawy. Każda instrukcja musi zawierać: markę zaprawy tj. normową wytrzymałość zaprawy na ściskanie (M0,3 do M20; im większa liczba tym większa wytrzymałość zaprawy), proporcje objętościowe, wagowe lub wagowo objętościowe poszczególnych składników, dokładne wyszczególnienie ilości składników przypadające na 1m 3 zaprawy podane w jednostkach właściwych danemu składnikowi (piasek, ciasto wapienne, woda podawane są w jednostkach objętości, najczęściej w m 3 lub dm 3, zaś cement, wapno hydratyzowane, gips podaje się w jednostkach masy - kilogramach), dodatki i domieszki podaje się w % masy cementu. Można podać też konkretną ilość danej domieszki w kilogramach lub litrach przypadającą na 1m 3 zaprawy. Instrukcja powinna zawierać sposób dozowania domieszki, ilość wody podaje się najczęściej w dm 3 z podaniem konsystencji zaprawy (np.: V0,S1, F2 itp.) symbol konsystencji wiąże się z rodzajem metody, według której bada się konsystencję. Często należy uwzględnić w recepturze (skorygować ją) wilgotność kruszywa. Wiąże się to z tym, że piasek do zapraw często przechowywany jest pod gołym niebem i bywa, że zawiera w sobie sporo wody (np. deszczowej) co należy zawsze uwzględnić przy dodawaniu wody do zapraw, instrukcja może zawierać sposób i kolejność dozowania składników zaprawy. Czas trwania i sposób mieszania składników, a także czas zachowania właściwości roboczych zaprawy. Dysponując recepturą laboratoryjną sporządzenia 1m 3 zaprawy należy przeliczyć ilość składników na jeden zarób betoniarki lub na dowolną inną ilość mamy wtedy do czynienia z recepturą roboczą. Korzysta się przy tym z proporcji mówiącej, że jeżeli na 1m 3 potrzeba x danego składnika to na y m 3 potrzeba z tego samego składnika. W zapisie matematycznym: 1m 3 /x = ym 3 /z, co można uprościć: z = x*y w którym: x - ilość składnika zaprawy w 1m 3, y - potrzebna ilość zaprawy, z - wyliczana ilość składnika w potrzebnej ilości zaprawy, * - znak mnożenia. W ten sposób przeliczamy ilość wszystkich składników danej zaprawy. 4.11.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co powinno się znaleźć w recepturze laboratoryjnej sporządzania zaprawy? 2. Co to jest marka zaprawy? 3. W jakich jednostkach podaje się konsystencję zaprawy? 4. W jakich jednostkach podaje się ilość piasku? 5. W jakich jednostkach podaje się ilość ciasta wapiennego? 6. Jakiej ilości zaprawy dotyczy receptura laboratoryjna? 7. W jakich jednostkach podaje się ilość domieszek do zapraw? 8. Jaki jest sposób przeliczania ilości składników zaprawy z receptury laboratoryjnej na roboczą? 32

4.11.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Korzystając z receptury laboratoryjnej sporządzania zaprawy cementowej, ustal ilość poszczególnych składników potrzebnych do sporządzenia zarobu o objętości 0,35 litra. 1) zapoznać się z recepturą laboratoryjną sporządzania zaprawy cementowej, 2) przeliczyć poszczególne ilości składników i zanotować wyniki na kartce papieru, 3) przedstawić uzyskane wyniki. instrukcja sporządzania zaprawy cementowej, recepta laboratoryjna sporządzania zaprawy cementowej, kartka, długopis, kalkulator. Ćwiczenie 2 Przygotuj 10 litrów zaprawy cementowo - wapiennej wg załączonej receptury roboczej. 1) zapoznać się z recepturą roboczą sporządzania zaprawy, 2) przeliczyć poszczególne ilości składników i zanotować wyniki na kartce, 3) odmierzyć ilości składników, 4) sporządzić zaprawę, 5) przedstawić uzyskane wyniki. receptura robocza sporządzania zaprawy cementowo-wapiennej, kartka, długopis, kalkulator, naczynie miarowe, waga, naczynie do sporządzania zapraw, urządzenia do mieszania zapraw, kielnia, składniki zaprawy cementowo - wapiennej (cement, ciasto wapienne lub wapno hydratyzowane, piasek, woda). Ćwiczenie 3 Przygotuj 3 litry zaprawy gipsowo wapiennej z dodatkiem opóźniacza wg załączonej receptury laboratoryjnej. 33

1) zapoznać się z recepturą laboratoryjną sporządzania zaprawy, 2) przeliczyć poszczególne ilości składników i zanotować wyniki na kartce, 3) odmierzyć ilości składników, 4) sporządzić zaprawę, 5) przedstawić uzyskane wyniki. receptura laboratoryjna sporządzania zaprawy gipsowo - wapiennej, kartka, długopis, kalkulator, naczynie miarowe, waga, naczynie do sporządzania zapraw, urządzenia do mieszania zapraw, kielnia, składniki zaprawy cementowo-wapiennej (gips, ciasto wapienne lub wapno hydratyzowane, piasek, woda, opóźniacz). 4.11.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) przeliczyć ilości składników zaprawy z recepty laboratoryjnej na roboczą? 2) odczytać z instrukcji ilości poszczególnych składników? 3) odczytać z instrukcji dane dotyczące przygotowania zaprawy? 4) sporządzić zaprawę wg instrukcji? 34

4.12. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej. 4.12.1. Materiał nauczania Zasady bezpieczeństwa pracy podczas transportu materiałów Przy transporcie ręcznym należy bezwzględnie przestrzegać norm udźwigu. Normy te mówią jak wielki ciężar może być przenoszony przez jednego pracownika (mężczyznę, kobietę, osobę nieletnią itp.) na drodze poziomej, po pochylniach i schodach. Zasady bezpiecznej obsługi urządzeń elektrycznych Warunki panujące na budowie są uważane za szczególnie niebezpieczne pod względem możliwości porażenia prądem elektrycznym. Dlatego narzędzia elektryczne używane do pracy muszą być należycie izolowane, uziemione i zerowane oraz posiadać sprawne wyłączniki ochronne. Zasady pracy z materiałami szkodliwymi i łatwopalnymi Materiały niebezpieczne w robotach podłogowych to przeważnie kleje, lakiery, lepiki, zawierające lotne, często toksyczne i łatwopalne rozpuszczalniki. Podczas pracy z takimi materiałami należy dokładnie wentylować pomieszczenie poprzez stwarzanie przeciągów, stosować się do bezwzględnego zakazu stosowania otwartego ognia, iskrzących silników elektrycznych, styczników itp. Pracownikom należy zapewnić możliwość przebywania na świeżym powietrzu. Materiały łatwopalne, trujące, wybuchowe i żrące należy przechowywać w zabezpieczonych przed dostępem osób postronnych pomieszczeniach. Bezpieczeństwo przeciwpożarowe W celu zminimalizowania zagrożenia pożarem należy w pomieszczeniach gdzie składuje się materiały łatwopalne zapewnić dostateczne wietrzenie i wentylowanie. Wyeliminowanie możliwości powstania otwartego ognia (iskry elektryczne, zapalone papierosy itp.) każda większa budowa powinna być wyposażona w podręczny sprzęt gaśniczy: gaśnice, hydronetki, topory, bosaki, skrzynie z piaskiem, beczki z wodą itd. Palących się materiałów organicznych i instalacji elektrycznych nie wolno gasić wodą. Służą do tego gaśnice proszkowe, pianowe, śniegowe i tetrowe. Higiena pracy Prace z materiałami toksycznymi, plamiącymi itp. należy wykonywać w rękawicach, okularach i odzieży ochronnej. Podczas robót posadzkarskich należy stosować nakolanniki. Należy przestrzegać higieny osobistej. Konieczne jest mycie rąk i twarzy przed spożywaniem posiłków. Konieczne jest używanie czystej odzieży roboczej oraz zachowywanie porządku w miejscu pracy. 4.12.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Czego dotyczą normy udźwigu? 2. Jak powinny być zabezpieczone narzędzi elektryczne? 3. Jakie materiały zaliczamy do toksycznych? 4. Jak postępować przy pracy z materiałami szkodliwymi? 5. Jak uchronić pomieszczenia magazynowe przed pożarem? 6. Co składa się na podręczny sprzęt gaśniczy? 7. Czym gasimy pożar instalacji elektrycznej? 8. Jaki rodzaj środków ochrony osobistej stosujemy przy robotach posadzkarskich? 35

4.12.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Obejrzyj film instruktażowy pokazujący różne sposoby przenoszenia ciężkich materiałów przez pracowników i określ na podstawie plansz poglądowych, opisów czynności i zasad bhp, które czynności są wykonywane nieprawidłowo. 1) zapoznać się z planszami poglądowymi, przepisami i opisami czynności, 2) obejrzeć film instruktażowy pt.: Transport ręczny na placu budowy, 3) dokonać oceny zgodności poszczególnych sposobów przenoszenia i wielkości ciężaru, 4) omówić wyniki obserwacji. normy udźwigu dla pracowników, film instruktażowy pt.: Transport ręczny na placu budowy. Ćwiczenie 2 Spośród wskazanych materiałów dobierz te, które wymagają składowania w szczególnie zabezpieczonych pomieszczeniach. 1) zapoznać się z listą materiałów budowlanych, 2) ustalić, które materiały wymagają specjalnie przygotowanych pomieszczeń, 3) przedstawić wyniki pracy. lista materiałów budowlanych, warunki składowania materiałów niebezpiecznych, kartka, długopis. 4.12.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) określić warunki przenoszenia ciężarów przez pracowników? 2) określić zasady bezpieczeństwa jakim powinny odpowiadać elektronarzędzia? 3) omówić zasady pracy z materiałami łatwopalnymi? 4) omówić zasady pracy i składowania materiałów łatwopalnych? 5) określić sposoby gaszenia substancji organicznych? 6) wyszczególnić podręczny sprzęt gaśniczy? 7) wskazać sposób zabezpieczenia składowania materiałów toksycznych i łatwopalnych? 8) określić zakres stosowania środków ochrony osobistej? 36

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uważnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 23 zadania o różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru. 5. Za każdą poprawną odpowiedź możesz uzyska 1 punkt. 6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla każdego zadania podane są cztery możliwe odpowiedzi: A, B, C, D. Tylko jedna odpowiedź jest poprawna; wybierz ją i zaznacz kratkę z odpowiadającą jej literą znakiem X. 7. Staraj się wyraźnie zaznaczać odpowiedzi. Jeżeli się pomylisz i błędnie zaznaczysz odpowiedź, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedź, którą uważasz za poprawną. 8. Test składa się z dwóch części. Część I zawiera zadania z poziomu podstawowego, natomiast w części II są zadania z poziomu ponadpodstawowego i te mogą przysporzyć Ci trudności, gdyż są one na poziomie wyższym niż pozostałe (dotyczy to pytań od 18 do 23). 9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny. 11. Po rozwiązaniu testu sprawdź czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na KARCIE ODPOWIEDZI. 12. Na rozwiązanie testu masz 45 min. Powodzenia 37