Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w powiecie tczewskim za 2012 rok Część II prognostyczna
Wstęp Zgodnie z ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy jednym z zadań należących do samorządu powiatu w zakresie polityki rynku pracy jest opracowywanie analiz i sprawozdań rynku pracy, w tym prowadzenie monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych. Raport składa się z dwóch części: diagnostycznej (analizy zawodów deficytowych i nadwyżkowych) oraz części prognostycznej (zawierającej roczną prognozę zawodów deficytowych i nadwyżkowych). Od 1 września 2012r. obowiązuje nowa statystyka z zakresu stosowania zawodów i specjalności bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy i sporządzana jest na podstawie Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 kwietnia 2010r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (Dz.U. z 2012r., poz. 1268 z późn.zmianami). Załącznikiem do rozporządzenia jest struktura klasyfikacji, która stanowi pogrupowany spis zawodów i specjalności (prac) wykonywanych na rynku pracy. Konieczność opracowania nowej klasyfikacji zawodów i specjalności została podyktowana przede wszystkim zmianą Międzynarodowego Standardu Klasyfikacji Zawodów, który jest zalecany krajom członkowskim Unii Europejskiej przez EUROSTAT do stosowania w badaniach statystycznych. Część prognostyczna raportu za 2012 rok została opracowana w oparciu o dane o uczniach szkół ponadgimnazjalnych z Systemu Informacji Oświatowej (SIO) MEN,wyniki GUS oraz materiały własne PUP. Przedstawiona analiza zawiera informacje dotyczące liczby absolwentów szkół ponadgimnazjalnych z terenu powiatu tczewskiego kończących szkołę w 2012 oraz przewidywaną liczbę absolwentów w 2013 roku według poziomu wykształcenia i zawodów. Monitoring zawodów jest narzędziem pomocnym osobom bezrobotnym, poszukującym pracy i uczącym się, jak również wszelkim instytucjom edukacyjnym i szkoleniowym w kreowaniu swojej pozycji na rynku pracy. Ponadto pozwala ocenić spójność kształcenia z podziałem na zawody deficytowe i nadwyżkowe, w okresach rocznych stanowi podstawowe źródło informacji o procesie dostosowania edukacji do wymagań lokalnego rynku zatrudnienia. Duży napływ absolwentów w niektórych zawodach może w znaczny sposób potęgować bezrobocie, co w odniesieniu do braku doświadczenia 2
zawodowego prowadzi do konieczności wzmożonego stosowania instrumentów i usług rynku pracy, umożliwiających m.in. przekwalifikowanie lub dalsze kształcenie. Cel opracowania Celem opracowania jest przedstawienie głównych parametrów, które charakteryzują rynek pracy powiatu tczewskiego. Dane dotyczące bezrobocia (stopa bezrobocia, bezrobocie według zawodów), oraz ofert pracy według zawodów (grup zawodów) mogą posłużyć jako źródło informacji między innymi do: określenia kierunków szkoleń dla osób bezrobotnych, planowania działań w zakresie przeciwdziałania bezrobociu, podnoszenia jakości poradnictwa zawodowego, podnoszenia jakości pośrednictwa pracy, opracowania strategii rozwoju miasta, gminy, powiatu, merytorycznego uzasadnienia realizacji projektów, które są współfinansowane ze środków Unii Europejskiej. Osoby kończące naukę w szkołach ponadgimnazjalnych są grupą bezrobotnych, której trudno jest zaistnieć na rynku pracy z uwagi na brak doświadczenia zawodowego oraz niejednokrotnie niedopasowane kwalifikacje zawodowe, dlatego wpisują się w grupę osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy zgodnie z art. 49 wyżej cytowanej ustawy. Struktura absolwentów według poziomu wykształcenia i zdobytych zawodów Jak pokazują wyniki badania przeprowadzonego w szkołach (dane z Systemu Informacji Oświatowej) naukę na terenie powiatu tczewskiego w 2012 roku ukończyło 1314 absolwentów, tj. o 383 osoby mniej niż w 2011 roku. Największą liczbę absolwentów wygenerowały licea ogólnokształcące - 616 osób (tj. o 229 osób mniej niż w 2011r.), wykształcenie policealne i średnie zawodowe uzyskało 406 osób (tj. o 132 osoby mniej niż w roku poprzednim), a zasadnicze zawodowe zdobyło 292 uczniów ( tj. o 22 osoby mniej aniżeli w 2011 roku). 3
Rys.1 Struktura absolwentów szkół ponadgimnazjalnych powiatu tczewskiego według wykształcenia 292 616 406 Licea Ogólnokształcące i Profilowane Szkoły Policealne i Średnie Zawodowe Zasadnicze Szkoły Zawodowe Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań statystycznych rynku pracy MPiPS-01 Według stanu na dzień 31 grudnia 2012 roku w Powiatowym Urzędzie Pracy w Tczewie w ewidencji osób bezrobotnych pozostawało 5309 osób, w tym 303 osoby, które zarejestrowały się do 12 miesięcy od dnia ukończenia nauki. 4
Rys.2 Absolwenci na tle ogółu zarejestrowanych bezrobotnych 95% 5% bezrobotni ogółem bezrobotni do 12 miesięcy od dnia ukończenia nauki Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań statystycznych rynku pracy MPiPS-01 Tak niski odsetek absolwentów może świadczyć o tym, że młodzi ludzie coraz częściej podejmują dalszą naukę w systemie stacjonarnym, w związku z czym nie trafiają do rejestrów PUP. Spośród absolwentów, którzy dokonali rejestracji w tut. Urzędzie część osób w październiku 2012r. rezygnowała ze statusu, ponieważ podjęła decyzję o kontynuacji nauki w systemie dziennym. Absolwenci, którzy pozostali w ewidencji osób bezrobotnych łączyli naukę (w systemie zaocznym lub wieczorowym) ze stażem, poprzez co zdobywali pierwsze doświadczenie zawodowe. Połączenie nauki z odbywanym stażem ma ogromny wpływ na pozycję młodzieży na rynku pracy. W analizowanym okresie skierowano na staż 233 osoby bezrobotne. 5
Wykaz szkół ponadgimnazjalnych z terenu powiatu tczewskiego: I Liceum Ogólnokształcące im. im. Marii Skłodowskiej Curie w Tczewie II Liceum Ogólnokształcące im. Jana II Sobieskiego w Tczewie Uniwersyteckie Katolickie Liceum Ogólnokształcące im. Świętej Jadwigi Królowej w Tczewie Zespół Kształcenia Zawodowego w Tczewie Zespół Szkół Budowlanych i Odzieżowych im. Henryka Sienkiewicza w Tczewie Zespół Szkół Ekonomicznych im. ks. Janusza Pasierba w Tczewie Zespół Szkół Rzemieślniczych i Kupieckich w Tczewie Zespół Szkół Technicznych im. kmdra Antoniego Garnuszewskiego w Tczewie Specjalny Ośrodek Szkolno- Wychowawczy w Tczewie Specjalny Ośrodek Szkolno- Wychowawczy w Pelplinie Collegium Marianum Liceum Katolickie w Pelplinie Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Pelplinie Liceum Uzupełniające Szkoła Policealna w Pelplinie Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Henryka Mrossa w Gniewie Zespół Szkół Agrotechnicznych i Ogólnokształcących im. Stanisława Staszica w Swarożynie Policealne Studium Zawodowe w Tczewie Prywatna Policealna Szkoła dla Dorosłych w Tczewie 6
Tabela 1 Absolwenci powiatu tczewskiego według zawodów w 2012 roku oraz przewidywani absolwenci w 2013 roku Lp. Kod zawodu Nazwa zawodu Absolwenci, którzy ukończyli szkołę na terenie powiatu w roku 2012 Przewidywani absolwenci w roku 2013 1. 000000 Bez zawodu [absolwenci liceów 616 857 ogólnokształcących i profilowanych oraz szkół zawodowych] 2. 311104 Technik geodeta 0 18 3. 311204 Technik budownictwa 26 18 4. 311303 Technik elektryk 17 17 5. 311513 Technik pojazdów samochodowych 16 23 6. 311911 Technik cyfrowych procesów 0 0 graficznych 7. 311930 Technik urządzeń i systemów 0 0 energii odnawialnej 8. 314202 Technik architektury 0 0 krajobrazu 9. 314207 Technik rolnik 14 0 10. 314403 Technik technologii żywności 0 0 11. 321301 Technik farmaceutyczny 0 0 12. 322001 Dietetyk 0 0 13. 322002 Technik żywienia 0 0 i gospodarstwa domowego 14. 324002 Technik weterynarii 0 12 15. 325402 Technik masażysta 0 0 16. 325509 Technik bezpieczeństwa 7 12 i higieny pracy 17. 325511 Technik ochrony środowiska 0 6 18. 325905 Opiekunka dziecięca 0 6 19. 331402 Technik agrobiznesu 20 16 20. 331403 Technik ekonomista 56 64 7
21. 333107 Technik logistyk 38 46 22. 333906 Technik organizacji reklamy 0 0 23. 343403 Technik organizacji usług 29 33 gastronomicznych 24. 343602 Muzyk 27 20 25. 351203 Technik informatyk 28 50 26. 422103 Technik obsługi turystycznej 0 0 27. 422402 Technik hotelarstwa 58 58 28. 431103 Technik rachunkowości 8 11 29. 512001 Kucharz 11 10 30. 513101 Kelner 12 13 31. 514105 Technik usług fryzjerskich 0 8 32. 514207 Technik usług kosmetycznych 9 17 33. 522305 Technik handlowiec 24 35 34. 541315 Technik ochrony fizycznej 6 0 osób i mienia 35. 512002 Kucharz małej gastronomii 42 85 36. 514101 Fryzjer 14 9 37. 522301 Sprzedawca 65 54 38. 611303 Ogrodnik 3 0 39. 711202 Murarz 8 14 40. 711501 Cieśla 0 3 41. 712604 Monter instalacji i urządzeń 11 10 sanitarnych 42. 713201 Lakiernik 4 3 43. 721306 Blacharz samochodowy 7 7 44. 722204 Ślusarz 12 4 45. 722307 Operator obrabiarek skrawających 46. 723103 Mechanik pojazdów samochodowych 47. 723310 Mechanik- monter maszyn i urządzeń 4 4 39 53 1 3 8
48. 732201 Drukarz 3 0 49. 732301 Introligator 1 0 50. 741103 Elektryk 1 7 51. 741201 Elektromechanik 0 1 52. 741203 Elektromechanik pojazdów samochodowych 21 20 53. 751105 Rzeźnik- wędliniarz 0 0 54. 751201 Cukiernik 11 17 55. 751204 Piekarz 5 4 56. 752205 Stolarz 19 16 57. 753105 Krawiec 0 1 58. 753402 Tapicer 0 2 59. 834103 Mechanik operator pojazdów i maszyn rolniczych 21 16 Z danych zawartych w powyższej tabeli wynika, że w 2012 roku naukę w szkołach ponadgimnazjalnych na terenie powiatu tczewskiego ukończyło łącznie 1314 absolwentów. Najliczniejszą grupę reprezentowały osoby z wykształceniem średnim ogólnym - 46,8% ogółu absolwentów, znacznie mniejszą 30,8 % stanowiły osoby z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym, a także 22,2 % osoby legitymujące się wykształceniem zasadniczym zawodowym. W grupie osób z wykształceniem policealnym lub średnim zawodowym przeważały osoby posiadające zawód: technik hotelarstwa, technik ekonomista, technik logistyk, technik informatyk, technik budownictwa. Wśród absolwentów z wykształceniem zasadniczym zawodowym podobnie jak w roku poprzednim najwięcej osób kształciło się w zawodach: sprzedawca, kucharz małej gastronomii, mechanik pojazdów samochodowych, elektromechanik pojazdów samochodowych, mechanik operator pojazdów i maszyn rolniczych. 9
Analizując sytuację młodzieży kończącej szkołę na terenie powiatu tczewskiego w roku szkolnym 2011/2012 można zauważyć, że w krótkookresowej, rocznej perspektywie liczba absolwentów zmalała. Wykres 1. Struktura absolwentów według wykształcenia w latach 2011-2013 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 Szkoły policealne i średnie zawodowe Licea ogólnokształcące Szkoły zasadnicze zawodowe Absolwenci którzy ukończyli szkołę w 2011 roku Absolwenci, którzy ukończyli szkołę w 2012 roku Przewidywani absolwenci w 2013 roku Źródło: dane z Systemu Informacji Oświatowej MEN 10
Tabela 2 Absolwenci zarejestrowani w Powiatowym Urzędzie Pracy w Tczewie według zawodów oraz liczby zgłoszonych ofert w 2012 roku Lp. Kod zawodu 1. 000000 Nazwa zawodu Bez zawodu [absolwenci liceów ogólnokształcących i profilowanych oraz szkół zawodowych] Absolwenci, którzy ukończyli szkołę na terenie powiatu w roku 2012 Przewidywani absolwenci w roku 2013 Liczba ofert w danym zawodzie w roku 2012 Liczba zarejestrowanych osób bezrobotnych wg stanu na 31.12.2012r. 616 857 0 96 2. 311104 Technik geodeta 0 18 1 0 3. 311204 Technik budownictwa 26 18 0 4 4. 311303 Technik elektryk 17 17 0 0 5. 311513 Technik pojazdów samochodowych 16 23 3 1 6. 311911 Technik cyfrowych 0 0 0 1 procesów graficznych 7. 311930 Technik urządzeń 0 0 0 0 i systemów energii odnawialnej 8. 314202 Technik architektury 0 0 0 0 krajobrazu 9. 314207 Technik rolnik 14 0 0 1 10. 314403 Technik technologii 0 0 0 1 żywności 11. 321301 Technik 0 0 1 0 farmaceutyczny 12. 322001 Dietetyk 0 0 0 0 13. 322002 Technik żywienia 0 0 0 4 i gospodarstwa domowego 14. 324002 Technik weterynarii 0 12 0 0 15. 325402 Technik masażysta 0 0 0 1 16. 325509 Technik 7 12 0 0 bezpieczeństwa i higieny pracy 17. 325511 Technik ochrony 0 6 0 0 środowiska 18. 325905 Opiekunka dziecięca 0 6 8 0 19. 331402 Technik agrobiznesu 20 0 0 11
20. 331403 Technik ekonomista 56 64 0 7 21. 333107 Technik logistyk 38 46 0 3 22. 333906 Technik organizacji 0 0 0 0 reklamy 23. 343403 Technik organizacji 29 33 0 5 usług gastronomicznych 24. 343602 Muzyk 27 20 0 0 25. 351203 Technik informatyk 28 50 1 0 26. 422103 Technik obsługi turystycznej 0 0 0 3 27. 422402 Technik hotelarstwa 58 58 0 3 28. 431103 Technik rachunkowości 8 11 1 1 29. 512001 Kucharz 11 10 19 4 30. 513101 Kelner 12 13 1 1 31. 514105 Technik usług fryzjerskich 32. 514207 Technik usług kosmetycznych 0 8 6 2 9 17 0 1 33. 522305 Technik handlowiec 24 35 6 3 34. 541315 Technik ochrony 6 0 0 0 fizycznej osób i mienia 35. 512002 Kucharz małej 42 85 2 11 gastronomii 36. 514101 Fryzjer 14 9 13 1 37. 522301 Sprzedawca 65 54 62 24 38. 611303 Ogrodnik 3 0 0 1 39. 711202 Murarz 8 14 38 4 40. 711501 Cieśla 0 3 19 0 41. 712604 Monter instalacji i urządzeń sanitarnych 11 10 13 2 42. 713201 Lakiernik 4 3 0 0 43. 721306 Blacharz samochodowy 7 7 0 0 12
44. 722204 Ślusarz 12 4 12 2 45. 722307 Operator obrabiarek 4 4 0 0 skrawających 46. 723103 Mechanik pojazdów 39 53 1 10 samochodowych 47. 723310 Mechanik- monter 1 3 0 0 maszyn i urządzeń 48. 732201 Drukarz 3 0 0 0 49. 732301 Introligator 1 0 0 1 50. 741103 Elektryk 1 7 10 0 51. 741201 Elektromechanik 0 1 0 0 52. 741203 Elektromechanik pojazdów 21 20 0 2 samochodowych 53. 751105 Rzeźnik- wędliniarz 0 0 6 0 54. 751201 Cukiernik 11 17 0 2 55. 751204 Piekarz 5 4 3 0 56. 752205 Stolarz 19 16 2 5 57. 753105 Krawiec 0 1 12 0 58. 753402 Tapicer 0 2 2 0 59. 834103 Mechanik operator pojazdów i maszyn rolniczych 21 16 0 0 Według stanu na dzień 31.12.2012r. w rejestrach osób bezrobotnych pozostawało 96 osób z wykształceniem średnim ogólnym, tj. 15,6 % ogółu absolwentów kończących szkoły na terenie powiatu tczewskiego w roku szkolnym 2011/2012. Osoby z takim wykształceniem, mają największe trudności z podjęciem zatrudnienia. W celu zwiększenia szans na rynku pracy, absolwenci decydują się na kontynuację nauki w szkołach policealnych lub uczelniach wyższych. Powiatowy Urząd Pracy umożliwia bezrobotnej młodzieży nabycie doświadczenia zawodowego poprzez udział w stażach zawodowych oraz pracach interwencyjnych. Organizowane są szkolenia, które pozwalają zdobyć kwalifikacje dostosowane do potrzeb lokalnego rynku pracy. Absolwenci mogą uzyskać również kompleksową pomoc 13
w aktywnym poszukiwaniu pracy poprzez uczestnictwo w zajęciach w Klubie Pracy. Osoby, które preferują pracę na własny rachunek mogą ubiegać się o przyznanie jednorazowych środków na uruchomienie działalności gospodarczej. Rejestrująca się w tutejszym Urzędzie młodzież objęta jest profesjonalnym i kompleksowym wsparciem, między innymi również w formie Indywidualnego Planu Działania, w ramach którego świadczona jest pomoc w podejmowaniu konkretnych przedsięwzięć w celu rozwiązania problemu zawodowego. Ze specjalistycznej pomocy doradców zawodowych w szczególności korzystają osoby, które nie mają sprecyzowanej ścieżki kariery zawodowej. Bezrobotni absolwenci znajdują się w sytuacji szczególnej, wchodzą bowiem na rynek pracy z wiedzą teoretyczną, natomiast ich przygotowanie zawodowe często nie jest adekwatne do wymagań stawianych przez rynek pracy. Problem ze znalezieniem pracy przez tą grupę osób nasila się w czerwcu po zakończeniu szkół oraz we wrześniu po wakacjach, kiedy młodzi ludzie ze wzmożoną energią poszukują dla siebie zatrudnienia, a wielu z nich, nie znajdując pracy, rejestruje się w powiatowych urzędach pracy. Trudności ze znalezieniem pracy generalnie dotykają większości młodych ludzi. Ich status na rynku pracy uzależniony jest w dużej mierze od poziomu wykształcenia. Spośród absolwentów szkół wszystkich szczebli najlepszą pozycję na rynku pracy mają osoby kończące szkoły wyższe. Jednakże zdarza się, że w konfrontacji wiedzy i umiejętności uzyskanych w szkołach i na uczelniach z potrzebami zgłaszanymi na rynku pracy często i oni nie odnoszą sukcesu. Najtrudniejszy start na rynku pracy mają absolwenci szkół gimnazjalnych, średnich ogólnych. Absolwenci wchodzący na rynek pracy są coraz lepiej wykształceni, jednak w warunkach niedostatecznej chłonności gospodarki nie gwarantuje to natychmiastowego sukcesu na rynku pracy. W opinii doradców zawodowych i pośredników pracy największe szanse na podjęcie pracy ma młodzież, która posiada praktyczne umiejętności zawodowe (najlepiej poparte doświadczeniem zawodowym), jest mobilna (ważne jest posiadanie prawa jazdy), zdeterminowana i zmotywowana do podjęcia pracy. Istotnym czynnikiem jest również dyspozycyjność, co dla wielu absolwentów kontynuujących naukę w systemie zaocznym lub wieczorowym może być barierą w podjęciu zatrudnienia. 14
Styczeń Luty Marzec Kwiecień Maj Czerwiec Lipiec Sierpień Wrzesień Październik Listopad Grudzień Analiza liczby bezrobotnych absolwentów dokonana według typów szkół, zdobytych zawodów oraz danych PUP Tczew wykazuje podobnie jak w roku poprzednim, że największe szanse w uzyskaniu zatrudnienia miały osoby w zawodach: sprzedawca, murarz, kucharz, cieśla, krawiec, elektryk, opiekunka. Jest to spowodowane większym zapotrzebowaniem lokalnego rynku pracy, na wyżej wskazane zawody w takich branżach jak: handel, gastronomia, budownictwo, usługi. Największy wzrost wolnych miejsc pracy w analizowanym okresie nastąpił w miesiącach: kwiecień, maj, czerwiec oraz sierpień. Na wysoką liczbę miał wpływ wzrost liczby miejsc aktywizacji zawodowej (prace interwencyjne oraz staże), a także oferty pracy sezonowej. Wykres 2. Wolne miejsca pracy zgłoszone w 2012 roku 350 300 250 200 150 100 50 0 Wolne miejsca pracy w 2012 roku Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań statystycznych rynku pracy MPiPS-01 15
Wnioski Na podstawie przeprowadzonej analizy można sformułować następujące wnioski: wśród absolwentów kończących szkoły na terenie powiatu tczewskiego najliczniejszą grupę reprezentowały osoby z wykształceniem średnim ogólnym, szkoły ponadgimnazjalne na poziomie technikum kształcą niejednokrotnie młodzież w kierunkach, na które nie ma zapotrzebowania rynku pracy wobec tego koniecznym staje się prowadzenie wspólnej polityki edukacyjnej i rynku pracy, młodzi ludzie częściej, niż w latach ubiegłych decydują się podejmować pracę w trakcie trwania nauki, mając na względzie zdobycie doświadczenia zawodowego, które po zakończeniu edukacji zwiększy szanse na znalezienie zatrudnienia, kształcenie zawodowe i średnie zawodowe często nie nadąża za wzrastającymi oczekiwaniami pracodawców. Rozpoznanie tych oczekiwań może przyczynić się do zmiany kształcenia zawodowego, program nauczania powinien obok wiedzy teoretycznej obejmować odpowiednie przygotowanie praktyczne, należałoby zrezygnować z kształcenia absolwentów wąskiej specjalizacji na rzecz kształcenia szerokoprofilowanego, objęcie uczniów kompleksową orientacją i poradnictwem zawodowym, pomoc w świadomym wyborze zawodów, kształcenie zgodne z potrzebami rynku pracy to priorytety zasadne z punktu widzenia ograniczenia bezrobocia i dopasowania kadr pracowniczych do potrzeb stale zmieniającego się rynku pracy, korzystnym byłoby wdrożenie modelu współpracy między partnerami społecznymi, przedsiębiorcami a przedstawicielami szkolnictwa w powiecie w celu opracowywania takich programów szkolnictwa, które umożliwiałyby szybsze wejście na rynek pracy absolwentów kończących dany typ szkoły na rynku pracy, młodzież, w tym absolwenci szkół stanowią grupę osób znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy, w stosunku do której stosowane są wielokierunkowe działania mające na celu aktywizację zawodową, zdobywanie doświadczenia zawodowego i dostosowanie kwalifikacji do potrzeb rynku pracy. 16
SPIS WYKRESÓW Wykres 1 Struktura absolwentów według wykształcenia w latach 2011-2013.10 Wykres 2 Wolne miejsca pracy zgłoszone w 2012 roku... 15 SPIS TABEL Tabela 1. Absolwenci powiatu tczewskiego według zawodów w 2012 roku oraz przewidywani absolwenci w 2013 roku 7 Tabela 2. Absolwenci zarejestrowani w Powiatowym Urzędzie Pracy w Tczewie według zawodów oraz liczby zgłoszonych ofert pracy w 2012 roku 11 SPIS RYSUNKÓW Rysunek nr 1 Struktura absolwentów szkół ponadgimnazjalnych powiatu tczewskiego według wykształcenia... 4 Rysunek nr 2 Absolwenci na tle ogółu zarejestrowanych bezrobotnych... 5 17