Fundusz obywatelski na przykładzie funduszu sołeckiego w gminie Płużnica Samorząd terytorialny w Polsce W Polsce obowiązuje trójszczeblowa struktura samorządu terytorialnego: samorząd gminny, samorząd powiatowy i samorząd województwa. Gmina jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego. Gmina wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialnosc. Wyróżniamy trzy rodzaje gmin: miejskie, miejsko wiejskie i wiejskie. W Polsce jest łącznie 2 479 gmin, w tym 1 571 gmin wiejskich, 602 gmin wiejsko-miejskich i 306 gmin miejskich. Gmina może tworzyc jednostki pomocnicze: sołectwa, dzielnice, osiedla i inne. Gmina realizuje zadania poprzez swoje organy: radę gminy (organ stanowiący i kontrolny) oraz wójta, burmistrza lub prezydenta miasta (organ wykonawczy). Do swiadczenie pomocy wójtowi w zakresie realizacji uchwał rady gminy i zadań gminy okreslonych przepisami prawa państwowego służy Urząd gminy. Organem wykonawczym sołectwa jest sołtys, którego działalnosc wspiera rada sołecka. Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, nie zastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. W szczególnosci zadania własne obejmują sprawy: 1) ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomosciami, ochrony srodowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej, 2) gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego, 3) wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania scieków komunalnych, utrzymania czystosci i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz, 4) działalnosci w zakresie telekomunikacji, 5) lokalnego transportu zbiorowego, 6) ochrony zdrowia, 7) pomocy społecznej, w tym osrodków i zakładów opiekuńczych, 1
8) wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej, 9) gminnego budownictwa mieszkaniowego, 10) edukacji publicznej, 11) kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, 12) kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych, 13) targowisk i hal targowych, 14) zieleni gminnej i zadrzewień, 15) cmentarzy gminnych, 16) porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego, 17) utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użytecznosci publicznej oraz obiektów administracyjnych, 18) polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej, 19) wspierania i upowszechniania idei samorządowej, w tym tworzenia warunków do działania i rozwoju jednostek pomocniczych i wdrażania programów pobudzania aktywnosci obywatelskiej, Gmina Płużnica Gmina Płużnica jest położona w powiecie wąbrzeskim, w województwie kujawsko-pomorskim. Ma dogodne usytuowanie ze względu na bliskosc Torunia, Bydgoszczy i Grudziądza. Gmina liczy 5 000 2
mieszkańców, ma 119,33 km2 powierzchni, a w jej skład wchodzi 20 wsi, podzielonych na 19 sołectw. Znana jest przede wszystkim z przedsiębiorczosci i aktywnosci mieszkańców. Działa tu fundusz poręczeń kredytowych oraz punkt konsultacyjny dla przedsiębiorców i osób chcących rozpocząc działalnosc gospodarczą. Lokalną gospodarkę tworzy ponad 170 mikroprzedsiębiorstw i kilka sredniej wielkosci firm znanych i cenionych w swoich branżach. Władze gminy Płużnica na pierwszym miejscu stawiają gospodarkę. W 2011 roku opracowana została strategia rozwoju, która okresliła, iż głównym celem gminy jest Rozwinięta i konkurencyjna gospodarka lokalna. Równoczesnie rozpoczęto prace nad nowymi planami miejscowymi dla terenów przeznaczonych pod działalnosc gospodarczą. Najważniejszym zadaniem planowanym na najbliższe 3 lata jest utworzenie Płużnickiego Parku Inwestycyjnego. Pod Park przeznaczono teren położony we wschodniej częsci Gminy Płużnica, w odległosci 7 km od węzła autostradowego autostrady A1. Powierzchnia przewidziana do zagospodarowania wynosi 22,20 ha. Teren zostanie uzbrojony w niezbędne media techniczne - wodę, kanalizację, energie elektryczną, siec teletechniczną, gazociąg oraz infrastrukturę drogową. Lokowanie w parku pierwszych firm możliwe będzie w 2015 roku. Uzupełnieniem tych zadań jest wspieranie rozwoju budownictwa jedno- i wielorodzinnego oraz rozbudowa infrastruktury turystycznej nad jeziorami. W ten sposób gmina zamierza wykorzystac szansę, jaką stwarza przebiegająca przez jej teren autostrada A1. Utworzenie Funduszu sołeckiego Kolejnym istotnym obszarem zainteresowania władz gminy jest aktywnosc społeczna mieszkańców. Instrumentem, który ma pomóc w zwiększeniu ich zaangażowania w rozwiązywanie lokalnych problemów jest funkcjonujący od 2012 roku Fundusz sołecki. Fundusz sołecki to srodki wyodrębnione z budżetu gminy, zagwarantowane na realizację przedsięwzięc służących poprawie życia mieszkańców. Podziału srodków przeznaczonych na dane sołectwo dokonują jego mieszkańcy podczas zebrania wiejskiego. Wysokosc srodków oblicza się na podstawie wzoru: F = ( 2 + Lm / 100 ) x Kb, w którym poszczególne symbole oznaczają: F wysokosc srodków przeznaczonych na dane sołectwo (nie może byc jednak wyższa niż dziesięciokrotnosc Kb). Lm liczba mieszkańców sołectwa według stanu na ostatni dzień czerwca roku poprzedzającego rok, w którym poniesione zostaną wydatki, Kb kwota bazowa obliczana jako iloraz wykonanych dochodów bieżących gminy oraz liczby mieszkańców zamieszkałych na obszarze gminy wg stanu na 31 grudnia roku poprzedzającego o 3
dwa lata rok poniesienia wydatków. W gminie Płużnica dochody bieżące w 2010 roku wyniosły 13,8 mln zł, co przy liczbie mieszkańców 4 916 osób, dało kwotę bazową na 2012 w wysokosci 2 810 zł. W zależnosci od liczby mieszkańców, w poszczególne sołectwa miały do dyspozycji są to kwoty od prawie 8 tys. zł do ponad 22 tys. zł. Łącznie na ten cel władze gminy wydzieliły 225,5 tys. zł, co stanowiło ok. 1,5 % wydatków gminy. W kolejnych latach wysokosc srodków zwiększała się, ze względu na wzrost kwoty bazowej. Sołectwa w 2013 r. mają do wydania 264 tys. zł, a na 2014 roku mogą rozdysponowac 282,7 tys. zł. Zebrania wiejskie w sprawie podziału funduszu na kolejny rok odbywają się na początku wrzesnia, w ramach tzw. Tygodnia Funduszu Sołeckiego. Podział zadań Wraz z wprowadzeniem funduszu nastąpił podział zadań i odpowiedzialnosci. Został on zaproponowany przez wójta po przeprowadzonych konsultacjach z sołtysami. Władze gminy (wójt i rada gminy) realizują duże inwestycje, zadania drogie i skomplikowane. Natomiast Sołectwa (rada 4
sołecka i mieszkańcy) wdrażają zadania mniejsze, dotyczące danej wsi, nieskomplikowane. Przedsięwzięcia takie jak utrzymanie i remonty swietlic, renowacja boisk sportowych, modernizacja placów zabaw, organizacja festynów, wyjazdów i imprez (np. obchody dnia dziecka, dnia kobiet itp.), wykaszanie boisk i utrzymanie terenów zielonych w centrach wsi mogą byc finansowane wyłącznie ze srodków funduszu sołeckiego. Na zadania realizowane przez sołectwa władze gminy przeznaczają ok. 1,5% wydatków budżetu. Kwota ta, ogranicza możliwosci ponoszenia wydatków przez gminę na inne przedsięwzięcia. Dlatego też, mieszkańcy sołectw muszą dokładnie przeanalizowac wszystkie potrzeby sołectwa i wybrac te zadania, które są najbardziej istotne. Jesli mieszkańcy zapomną o jakims wydatku lub nie zdecydują się go finansowac w ramach funduszu sołeckiego, to zgodnie z dokonanym podziałem zadań nie ma możliwosci pokrycia go z innych źródeł. Wraz ze srodkami, władze gminy przekazują także odpowiedzialnosc za podejmowane decyzje. Świadomosc tych zależnosci rosnie z roku na rok. Wymaga to pewnej konsekwencji w postępowaniu wójta i rady. Organy te nie powinny ulegac presji na dodatkowe finansowanie zadań będących w kompetencji sołectw. Przykładowo jedna z wsi w ramach funduszu sołeckiego przeznaczyła 6 tys. zł na stroje sportowe, a następnie zwróciła się do wójta gminy o sfinansowanie progu zwalniającego na drodze osiedlowej. Jako argument powoływano się na koniecznosc zapewnienia bezpieczeństwa mieszkańcom. Wójt uznał jednak, iż problem ten nie jest zbyt istotny, skoro sołectwo wolało dostępne srodki przeznaczyc na stroje sportowe. Ostatecznie zadanie nie zostało zrealizowane. 5
Przykładowe zadania finansowane ze środków funduszu sołeckiego Obszar Przykładowe zadania finansowane ze środków funduszu sołeckiego Zadania finansowane z innych środków budżetu gminy Świetlice - koszty funkcjonowania swietlic, - remonty takie jak malowanie, wymiana stolarki okiennej i drzwiowej, - zakup wyposażenia, - spotkania, imprezy, szkolenia, itp. - finansowanie zajęc w ramach swietlic srodowiskowych, - remont dachu, głównej instalacji elektrycznej, Boiska sportowe Drogi gminne - budowa i modernizacja boisk, - wykaszanie, - zakup sprzętu sportowego, - zakup dodatkowych materiałów na drogi, - zakup dodatkowych usług, - modernizacja i utrzymanie boisk przy szkołach, - utrzymanie boisk utworzonych ze srodków UE, - coroczna naprawa nawierzchni dróg, - odsnieżanie, - wykaszanie poboczy, Chodniki Place zabaw Festyny - budowa nowych chodników - naprawa istniejących chodników - budowa nowych placów zabaw, - bieżące naprawy, - organizacja festynów, - współfinansowanie obchodów, jubileuszowych jednostek OSP, - budowa chodników przy drogach powiatowych i wojewódzkich - modernizacja i utrzymanie placów zabaw przy szkołach, - utrzymanie placów zabaw utworzonych ze srodków UE, - organizacja Święta Rodziny, - współfinansowanie dożynek gminnych i Dnia Konia, Sport - organizacja imprez sportowych, - fundowanie nagród w turniejach o puchar wójta - finansowanie działalnosci Uczniowskiego Klubu Sportowego Płużnica. Organizacje pozarządowe Podział zadań dotyczy również działalnosci lokalnych stowarzyszeń. Każdego roku w Programie współpracy Gminy Płużnica z organizacjami pozarządowymi, podawane są zadania, 6
które władze gminy zamierzają zlecic organizacjom pozarządowym oraz wysokosc srodków przewidzianych na ten cel. Przykładowo w 2013 roku przeznaczono 62 500 na następujące zadania: 1) Organizacja pomocy żywnosciowej, sprzętowej i odzieżowej dla mieszkańców gminy Płużnica, 2) Obsługa Centrum Wspierania Organizacji Pozarządowych, 3) Organizacja zajęc z zakresu kultury fizycznej, 4) Wspieranie działań edukacyjnych i integracyjnych na rzecz seniorów z terenu gminy Płużnica. Jesli stowarzyszenia chcą realizowac inne przedsięwzięcia mogą składac propozycje wniosku do funduszu sołeckiego na zasadach ogólnych. W praktyce poprzez konkursy pożytku publicznego gmina wspiera, więc jedynie zadania wykraczające poza miejscowosc, dotyczące mieszkańców całej gminy. Natomiast wszystkie inicjatywy dotyczące danej wsi mogą byc dotowane w ramach funduszu sołeckiego. Wybór przedsięwzięć O podziale srodków dostępnych dla sołectwa poprzez wybór konkretnych przedsięwzięc do realizacji, decyduje Zebranie Wiejskie. Dla ważnosci podjętych decyzji, wymagana jest frekwencja co najmniej 10 osób będących stałymi mieszkańcami sołectwa uprawnionymi do głosowania. Z propozycją wniosku wydatkowania srodków z Funduszy Sołeckiego wystąpic może sołtys, rada sołecka lub co najmniej 15 pełnoletnich mieszkańców sołectwa. W praktyce propozycje przedsięwzięc wypracowuje sołtys z radą sołecką. Niezbędne jest wnikliwie przeanalizowanie wysokosci każdego wydatku, gdyż jesli zabezpieczone srodki okażą się niewystarczające, to realizacja danego przedsięwzięcia może byc zagrożona. W celu ograniczenia ryzyka wystąpienia nieprawidłowosci wprowadzono Karty przedsięwzięcia, zawierające szczegółową kalkulację kosztów. Ułatwia ona również przypisanie poszczególnych wydatków do odpowiednich paragrafów klasyfikacji budżetowej. Wskazane jest stosowanie zapisów umożliwiających elastyczne wydatkowanie srodków, gdyż podjętej przez Zebranie Wiejskie uchwały nie można już później zmienic. Elastycznosc, a co za tym idzie ogólnikowe okreslanie przedsięwzięc nie odnosi się do możliwosci całkowitej zmiany planowanego zadania, a jedynie umożliwia modyfikację detali danego przedsięwzięcia. Przykładowo, stosuje się zapis między innymi który na etapie realizacji umożliwia poszerzenie zakresu wydatku. 7
Sołtysi bardzo często konsultują kosztorysy zadań z pracownikami Urzędu Gminy, którzy mają dobre rozeznanie w tym zakresie. Ponadto w obradach każdego z zebrań wiejskich udział bierze pracownik Urzędu Gminy, który służył pomocą merytoryczną i techniczną przy tworzeniu wniosku. W roku budżetowym 2012 fundusz sołecki przeznaczono przede wszystkim na funkcjonowanie swietlic wiejskich, utrzymanie dróg gminnych i terenów zielonych oraz spotkania i wyjazdy integracyjne mieszkańców. Częsc dostępnych srodków spożytkowano również na inwestycje takie jak remonty swietlic, zakup wyposażenia, budowa placów zabaw i mini boisk sportowych. Wady i zalety Funduszu sołeckiego Istotną zaletą funduszu sołeckiego jest możliwosc zaangażowania w realizację zadań mieszkańców sołectwa. Podczas podziału srodków mieszkańcy sami decydują, czy chcą aby całosc zadania wykonała firma zewnętrzna, czy też są w stanie częsc prac wykonac we własnym zakresie. W sołectwach gdzie wsród mieszkańców są odpowiedni specjalisci możliwe jest samodzielne ułożenie chodnika, wykonanie remontu swietlicy czy też zbudowanie boiska do gry w siatkówkę. Sołtysi bardzo często pozyskują również dodatkowych sponsorów, którzy przekazuję materiały rzeczowe (np. słodycze na dzień dziecka) lub nieodpłatnie swiadczą usługi (np. koparko-ładowarki). We wsiach, które przeznaczają dodatkowe srodki na materiały na drogi, mieszkańcy zwykle samodzielnie dokonują ich rozplantowania. Dodatkową zachętą do wdrażania Funduszu sołeckiego w gminach, jest refundacja z budżetu państwa od 10 do 30% wydatkowanych na ten cel srodków. Wsród wad tego sposobu dystrybuowania srodków wymienia się przede wszystkim brak możliwosci zmiany ich przeznaczenia w ciągu roku budżetowego oraz dodatkowe formalnosci związane z wyborem i realizacją przedsięwzięc. Wady - brak możliwosci zmiany przeznaczenia srodków, - brak możliwosci realizacji wspólnego zadania przez kilka sołectw, - biurokracja, - srodki są niewystarczające w stosunku do potrzeb, - możliwosc powstania konfliktów lokalnych. Fundusz sołecki Zalety - mieszkańcy sami decydują na co przeznaczyc srodki (decyzyjnosc i odpowiedzialnosc), - każde sołectwo co roku ma okreslone srodki na własne działania - zwiększa się zaangażowanie mieszkańców w sprawy sołectwa - sołectwa dzięki społecznemu zaangażowaniu mieszkańców są w stanie zrealizowac zadania 8
taniej niż władze gminy, - refundacja z budżetu państwa od 10% do 30% poniesionych wydatków Autor: Marcin Skonieczka Publikacja wyraża wyłącznie poglądy autora i nie może byc utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP. 9