Informacja. dot. opodatkowania podatkiem VAT działalności Stowarzyszenia Autorów ZAiKS

27.06.08 Informacja dot. opodatkowania podatkiem VAT działalności Stowarzyszenia Autorów ZAiKS I. Fakty. 1. ZAiKS zainteresował się sprawą nowych przepisów o podatku VAT, opracowywanych w związku z wejściem Polski do Unii Europejskiej, jeszcze przed ich uchwaleniem, tj. w styczniu 2004 roku, występując do Ministerstwa Finansów z prośbą o szczegółową informację dot. projektowanych rozwiązań prawnych, obowiązków ZAiKS-u w tym zakresie i wyznaczenie osoby do kontaktów roboczych. Ministerstwo, powołując się na uchwaloną w dniu 14 marca 2004 r. ustawę o podatku od towarów i usług, poinformowało ZAiKS, Ŝe ustawa ta przewiduje zwolnienie od podatku VAT usług twórców i artystów wykonawców w rozumieniu przepisów o prawie autorskim i prawach pokrewnych, wynagradzanych w formie honorariów za przekazanie lub udzielenie licencji do praw autorskich lub praw do artystycznego wykonania. W kwietniu 2004 roku ZAiKS wystąpił (wraz ze Stowarzyszeniem Artystów Wykonawców Utworów Muzycznych i Słowno-Muzycznych SAWP) do Ministra Kultury W. Dąbrowskiego z wnioskiem o podjęcie działań zmierzających do jednolitej wykładni przepisów ustawy o VAT w odniesieniu do organizacji zbiorowego zarządzania (ozz). Minister na pismo nie odpowiedział ani teŝ nie podjął wnioskowanych działań. 2. PoniewaŜ kilku wydawców muzycznych, którzy powierzyli w zarząd ZAiKS-u prawa autorskie do utworów, zaŝądało od ZAiKS-u przekazywania wraz z zainkasowanymi na ich rzecz tantiemami takŝe 22% podatku VAT od tych tantiem, ZAiKS zwrócił się z wnioskiem do Ministra Finansów M. Gronickiego (w grudniu 2004 roku) o zajęcie stanowiska wobec przedstawionej przez ZAiKS interpretacji przepisów ustawy o podatku VAT. Według ZAiKS-u z przepisów tych wynika jednoznacznie, Ŝe: - ZAiKS, przyjmując w zarząd prawa autorskie a następnie zawierając umowy licencyjne z osobami trzecimi, nie działa w stosunku do tych czynności w charakterze podatnika VAT, - ZAiKS występuje w charakterze pośrednika między twórcą a uŝytkownikiem,

- udzielając licencji ZAiKS nie występuje w charakterze podatnika VAT i nie jest uprawniony do wystawiania uŝytkownikom faktur VAT, - powiernicze przeniesienie na ZAiKS praw autorskich przez twórców nie podlega VAT, - ZAiKS inkasuje tantiemy autorskie na rzecz twórców, - czynności statutowe ZAiKS-u zwolnione są z VAT (poz. 10 zał. nr 4 do ustawy), - polski ustawodawca wybrał opcję zwolnienia ozz spod działania ustawy o VAT w zakresie obowiązków związanych z rozliczaniem tego podatku pomiędzy twórcami i uŝytkownikami utworów. Na wystąpienia ZAiKS-u Minister nie odpowiedział. ZAiKS uznał to milczenie za aprobatę prezentowanego stanowiska. 3. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego (w osobie K. Ujazdowskiego) wypowiedział się po raz pierwszy w sprawie w lipcu 2006 roku, wskazując na szczególny charakter działalności ozz ( o wyraźnym publicznym (administracyjnym) kontekście ), wykonujących swego rodzaju władztwo administracyjne i brak podstaw do uznania, Ŝe organizacje zbiorowego zarządzania prowadzą w zakresie zbiorowego zarządu nastawioną na uzyskanie zysku działalność gospodarczą, tym bardziej, Ŝe organizacjom tego rodzaju w zakresie repartycji tantiem między uprawnionych twórców i artystów przysługuje jedynie zwrot uzasadnionych kosztów. 4. ZAiKS na bieŝąco informował Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego o sytuacji Stowarzyszenia w świetle przepisów ustawy o podatku VAT, w tym o roszczeniach wydawców muzycznych wobec ZAiKS o dopłatę podatku od przekazywanych tantiem, wszczynanych przez nich postępowaniach sądowych (które zakończyły się oddaleniem roszczeń wobec ZAiKS) i ich wystąpieniach do Dyrekcji Generalnej Unii Podatkowo- Celnej Komisji Europejskiej. W czerwcu 2006 roku ZAiKS wystąpił z propozycją zorganizowania przez Ministra spotkania z udziałem zainteresowanych ozz w celu omówienia wszystkich problemów związanych z podatkiem VAT w działalności tych organizacji, a następnie w grudniu 2006 r. utworzenie specjalnego zespołu ds. VAT pod patronatem MKiDN. Inicjatywy ZAiKS-u pozostały bez odpowiedzi. 5. W związku z prowadzonymi w 2006 roku przez Sejm RP pracami nowelizacyjnymi, przewidującymi m.in. uchylenie art. 15 ust. 3a ustawy VAT (przewidującego wyłączenie 2

spod ustawy usług twórców w rozumieniu przepisów o prawie autorskim i prawach pokrewnych ( ) w tym równieŝ wynagradzanych za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi ), ZAiKS wystąpił w październiku 2006 roku do Marszałka Sejmu RP M. Jurka z oceną skutków projektowanej regulacji oraz propozycją moŝliwych rozwiązań (wzorem innych państw członkowskich UE), pozwalających na realizację obowiązków dot. objęcia podatkiem VAT obrotu licencyjnego (np. wyraźne ustanowienie fikcji prawnej, przyznającej ozz charakter podatnika VAT w zakresie nabywania usług licencyjnych od autorskouprawnionych, których prawami ozz zarządza oraz ich odsprzedaŝy na rzecz uŝytkowników). ZAiKS wnosił o uwzględnienie w procesie stanowienia prawa podatkowego specyfiki działalności ozz, mających szczególny publicznoprawny charakter i deklarował gotowość uczestnictwa w kaŝdej fazie prac legislacyjnych. Powoływał się teŝ na istnienie szczegółowych regulacji dot. opodatkowania VAT działalności europejskich ozz. Stanowisko powyŝsze ZAiKS przedstawił Ministrowi Kultury K. Ujazdowskiemu i Ministrowi Finansów Z. Gilowskiej. 6. Ministerstwo Finansów wypowiedziało się po raz pierwszy w sprawie w listopadzie 2006 roku (pismo Dyrektora Departamentu Podatku od Towarów i Usług H. Majszczyk). Ministerstwo uznało, Ŝe czynności wykonywane przez organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług według stawki podstawowej i stanowisko to zostało przekazane do wiadomości Dyrektorowi Izby Skarbowej w Warszawie i Dyrektorowi Urzędu Kontroli Skarbowej w Warszawie. 7. W styczniu 2005 roku kilku wydawców muzycznych złoŝyło w Komisji Europejskiej skargę, zarzucając Stowarzyszeniu bezpodstawne uchylanie się od przekazywania, wraz z tantiemami, podatku VAT. W lutym 2005 roku ZAiKS poinformował KE o przewidzianych polską ustawą o VAT zwolnieniach z VAT tantiem autorskich, inkasowanych za pośrednictwem ZAiKS-u oraz specyficznym statusie ZAiKS w świetle polskiego prawa. W ramach prowadzonego przez KE postępowania przeciwko Polsce (skarga nr 2005/4155), Ministerstwo Finansów składało wyjaśnienia (wedle informacji ZAiKS-u bez konsultacji z Ministrem Kultury i Dziedzictwa Narodowego), iŝ usługi świadczone 3

przez ZAiKS dotyczące zarządzania prawami autorskimi i licencjonowania z wyjątkiem praw filmowych podlegają podatkowi VAT w wysokości stawki podstawowej 22%. Zapowiedziało teŝ kontrolę ZAiKS-u w I-szym półroczu 2007 roku. 8. W lipcu 2007r., w związku z wystąpieniem w sprawie wybitnych twórców, ówczesny Prezes Rady Ministrów J. Kaczyński zalecił Ministrowi Kultury i Dziedzictwa Narodowego podjęcie działań, które doprowadziłyby do wypracowania w sprawie konsensusu przez zainteresowane strony. 9. We wrześniu 2007 roku Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego K. Ujazdowski wystąpił do Ministra Finansów Z. Gilowskiej (w wykonaniu zalecenia Premiera) z wnioskiem o wspólne podjęcie działań, które uporządkują przedmiotowe zagadnienie od strony normatywnej, takŝe w aspekcie unijnym. Minister Kultury przedstawił swoje stanowisko w sprawie (polskie ozz-y nie są przedsiębiorcami i nie prowadzą działalności gospodarczej, co istotnie odróŝnia je od zagranicznych organizacji; niedopuszczalna jest niejednolita praktyka polskich organów podatkowych wobec ozz-ów; w świetle polskiej ustawy VAT honoraria autorskie wyłączone są z podatku VAT (art. 15 ust. 3a); usługi związane z kulturą zwolnione są z VAT (poz. 11 zał. nr 4); ustawa o VAT nie zawiera przepisów dotyczących objęcia podatkiem VAT działalności ozz). 10. W dniach 6.11.2006 r. 6.04.2007 r. Urząd Kontroli Skarbowej w Warszawie przeprowadził w ZAiKS-ie kontrolę skarbową w zakresie rozliczenia z budŝetem państwa podatku dochodowego od osób prawnych oraz podatku od towarów i usług za okres od stycznia 2005 do grudnia 2005 roku. Jej wynikiem było m.in. określenie przez Dyrektora UKS zobowiązania podatkowego ZAiKS-u w podatku VAT za 2005 rok oraz ustalenie dodatkowego zobowiązania podatkowego w wysokości 30% nie wykazanej w deklaracji i nie wpłaconej kwoty zobowiązania podatkowego (decyzja z dnia 2 października 2007 r.) Dyrektor UKS uznał, Ŝe: - ZAiKS prowadzi samodzielnie działalność gospodarczą, poniewaŝ działając w imieniu własnym dokonuje obrotu wartościami niematerialnymi, czyli prawami autorskimi, - ZAiKS dokonuje tego obrotu samodzielnie, we własnym imieniu, w sposób częstotliwy albo ciągły ( ), profesjonalnie i odpłatnie, 4

- w świetle ustawy o VAT ZAiKS jest podatnikiem podatku od towarów i usług, poniewaŝ prowadzi działalność gospodarczą, a czynności, które wykonuje odpłatne świadczenie usług lub wykonywanie czynności wynikających z nakazu prawa są czynnościami opodatkowanymi tym podatkiem, - ZAiKS jest podatnikiem podatku VAT od importu usług (świadczona przez zagraniczne ozz-y lub inne podmioty, np. teatry). Wykonanie decyzji zostało wstrzymane przez Dyrektora Urzędu Kontroli Skarbowej.. 11. ZAiKS wniósł odwołanie od decyzji do Izby Skarbowej w Warszawie. W toku postępowania odwoławczego ZAiKS wystąpił do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o przystąpienie do toczącego się postępowania na prawach prokuratora. Wnioskował teŝ bezskutecznie o przeprowadzenie rozprawy w trybie ordynacji podatkowej. 12. Decyzją z dnia 5 maja 2008 r. Dyrektor Izby Skarbowej obniŝył zobowiązanie podatkowe ZAiKS-u za miesiące: styczeń, kwiecień, lipiec, październik 2005 r. (w stosunku do tzw. czystych nośników) i utrzymał w mocy zobowiązanie podatkowe za pozostałe miesiące 2005 roku. Dyrektor Izby Skarbowej uznał, Ŝe: - ZAiKS działa jak właściciel praw autorskich, - ZAiKS włada prawami autorskimi we własnym imieniu i na własny rachunek, - usługi świadczone przez ZAiKS (udzielanie licencji na korzystanie z utworów) są odpłatne i podlegają opodatkowaniu podatkiem VAT, - ZAiKS prowadzi samodzielnie działalność gospodarczą, - niezarobkowy charakter działalności ZAiKS-u nie ma znaczenia dla jej oceny jako działalności gospodarczej, - opłaty uiszczane na rzecz ZAiKS przez producentów i importerów z tytułu tzw. czystych nośników nie są objęte VAT, bowiem nie łączy się z nimi Ŝadne wzajemne działanie ZAiKS na ich rzecz. 13. W dniu 6 czerwca 2008 r. ZAiKS złoŝył skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej. Zarzucił w niej liczne naruszenia ustawy o podatku od towarów i usług, prawa o stowarzyszeniach, Dyrektywy 5

112 Rady z 28.11.2006 r. (i poprzednio obowiązującej VI Dyrektywy Rady 77/388/EEC), ordynacji podatkowej, ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Konstytucji RP 14. ZAiKS złoŝył wniosek o wstrzymanie wykonania decyzji Dyrektora Izby Skarbowej, jednakŝe, zanim doszło do rozpoznania wniosku Pierwszy Urząd Skarbowy wszczął egzekucję, dokonując zajęcia rachunków bankowych ZAiKS-u w dniu 17 czerwca 2008 r. W tej sytuacji ZAiKS uiścił egzekwowaną kwotę, wnioskując o uchylenie zajęć rachunków bankowych, dezorganizujących funkcjonowanie Stowarzyszenia. 15. Ogółem, począwszy od stycznia 2004 r., do chwili obecnej, ZAiKS wystosował: a) 15 pism do organu nadzoru, tj. Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego informujących o stanie sprawy, konsekwencjach bezpodstawnych działań organów podatkowych i wadliwej interpretacji przepisów i wnioskujących podjęcie działań, w tym z aktywnym uczestnictwem ZAiKS-u, b) 11 pism do Ministra Finansów, informujących o statusie organizacji zbiorowego zarządzania, istocie zbiorowego zarządu, moŝliwości bezpośredniego uczestnictwa ZAiKS-u w procesie nowelizacji ustawy o VAT, wnioskujących nadzór podległych MF urzędników, c) 6 wystąpień do Prezesa Rady Ministrów, Sejmu, Senatu oraz Komisji Kultury i poszczególnych posłów, z informacją o stanie sprawy, zagroŝeniach dla zbiorowego zarządu prawami, wnioskami o podjęcie interwencji w sprawie. II. Stan prawny. 1. ZAiKS działa jako podmiot pośredniczący w usługach, świadczonych przez autorów na rzecz uŝytkowników. Podstawy prawne działania ZAiKS-u są róŝne: wynikają z umownego powierzenia praw autorskich w zarząd ZAiKS-u, przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (art. 20, art. 21 art. 21 1, art. 70) oraz prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia na podstawie przepisów kodeksu cywilnego. 2. W świetle polskiej ustawy o VAT brak jest przepisu nadającego ZAiKS-owi (i w ogóleozz) podmiotowość prawno-podatkową w stosunku do czynności licencjonowania wykorzystania utworów, w wykonaniu powierzenia ZAiKS-owi praw autorskich w zarząd lub realizacji obowiązków nałoŝonych na ozz przez prawo autorskie. 6

Nie moŝna więc przyjąć, Ŝe ZAiKS, działając we własnym imieniu, ale na rzecz osoby trzeciej, nie wykonujący samodzielnie usług ale dostarczający je we własnym imieniu nabywcy, sam nabywa te usługi i następnie je świadczy uŝytkownikom. 3. Do polskiej ustawy o VAT nie implementowano w tym zakresie art. 28 Dyrektywy Rady 2006/112/WE z 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dyrektywa 2006/112), statuującego fikcję prawną, iŝ ten, kto działa na rachunek osób trzecich sam nabywa i wyświadcza przedmiotową usługę, co jest koniecznym warunkiem uznania, Ŝe pośrednik w usługach ma status podatnika VAT. Regulacja Dyrektywy nie wiąŝe ZAiKS. 4. Pośrednictwo ZAiKS-u dotyczy usług zwolnionych z podatku VAT na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT i zał. 4, poz. 10 tej ustawy lub teŝ wyłączonych spod jej regulacji na mocy art. 15 ust. 3a ustawy o VAT. Zwolnienie z podatku VAT naleŝności autorskich sprzeczne jest z prawem unijnym, bowiem wykracza poza dopuszczalną regulację art. 10 Dyrektywy 2006/112. Polska nie zapewniła sobie w okresie przejściowym zwolnienia opodatkowania usług świadczonych przez twórców, artystów wykonawców na mocy art. 371 w związku z Załącznikiem X, część B pkt 2 Dyrektywy. 5. ZAiKS działa jako zastępca (w ramach pośrednictwa zarządczego) na rzecz reprezentowanych przez siebie twórców, w ich interesie i na ich rachunek. Przeniesienie powiernicze praw nie moŝe być utoŝsamiane z przeniesieniem prawa, gdyŝ jedynie polega na moŝności występowania powiernika na zewnątrz, wobec uŝytkowników, we własnym imieniu jako zarządzającego prawami. ZAiKS nie działa jak właściciel praw, ale jak zobowiązany do wykonywania czynności na rzecz twórców. 6. ZAiKS działa na rachunek autorsko-uprawnionych. Jest zobowiązany do wydania im wszystkiego, co zainkasował w związku z licencjonowaniem wykorzystania utworów, po potrąceniu poniesionych kosztów działania. Powierzenie praw w zarząd ZAiKS-u jest nieodpłatne. 7. Działalność ZAiKS-u jako ozz wykonywana jest nie za wynagrodzeniem a za zwrotem kosztów działalności (tzw. koszty inkasa). Obejmuje ona zarządzanie powierzonymi prawami autorskimi i ich ochronę, ma niezarobkowy charakter. 7

8. Działalność statutowa ozz zwolniona jest z podatku VAT na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT i zał 4 poz. 10 i 11 tej ustawy ( usługi świadczone przez organizacje członkowskie, gdzie indziej niesklasyfikowane (wyłącznie statutowe), usługi związane z kulturą, w tym równieŝ usługi twórców ( ) w rozumieniu przepisów o prawie autorskim i prawach pokrewnych, wynagradzane w formie honorariów za przekazanie lub udzielanie licencji do praw autorskich ( ) ). 9. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, będący organem nadzoru nad Stowarzyszeniem na podstawie art. 104 PrAut nie zakwestionował praktyki ZAiKS-u (i będącego podstawą tej praktyki stanowiska prawnego) nie obciąŝania podatkiem VAT zainkasowanych naleŝności autorskich III. Ocena obecnej sytuacji. 1. Polskie władze nie dokonały pełnej implementacji unijnych przepisów dot. podatku VAT, tj.: - wprowadziły zwolnienia z podatku VAT naleŝności autorskich, choć Dyrektywy zwolnień takich nie przewidują i nie zapewniły moŝliwości wprowadzenia takiego zwolnienia w okresie przejściowym, - nie wprowadziły do polskiej ustawy odpowiednika art. 28 Dyrektywy 2006/112, pozwalającego na uznanie pośrednika w usługach za podatnika VAT. Skutkiem powyŝszego moŝe być nałoŝenie na Polskę przez Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich dotkliwych kar finansowych za niewykonanie przez Polskę zobowiązań, wynikających z członkostwa w Unii Europejskiej. 2. Władze krajowe nie mogą powoływać się w postępowaniu przeciwko podatnikowi bezpośrednio na przepisy Dyrektywy i nie mogą w związku z tym nakładać na podatnika obowiązków. Mogą być one egzekwowane jedynie wtedy, gdy wynikają z prawa krajowego. 3. ZAiKS odwołuje się do przepisów polskiej ustawy VAT, w której brak jest podstawy do uznania go za podatnika VAT. ZAiKS nie musi stosować przepisów Dyrektywy, która przepisom krajowym nie odpowiada. Nadto, nie mógłby w swojej działalności oprzeć się wyłącznie na treści art. 28 Dyrektywy 2006/112, bowiem dla realizacji jego obowiązków 8

jako podatnika VAT konieczne byłoby uchwalenie szeregu przepisów regulujących szczegółowy tryb postępowania w zakresie opodatkowania VAT, odbiegający od zasad ogólnych. Takich przepisów w prawie polskim brak. 4. NałoŜenie na ZAiKS zobowiązania podatkowego stanowi próbę zatuszowania niewłaściwej implementacji Dyrektyw VAT. 5. Poinformowanie przez Ministerstwo Finansów Urzędu Kontroli Skarbowej i Izby Skarbowej o stanowisku Ministerstwa w sprawie objęcia działalności inkasowej ZAiKSu 22% podatkiem VAT stanowi niedozwoloną ingerencję organu naczelnego w działalność podległych mu organów i naruszenie zasady instancyjności oraz uzasadnia podejrzenie o próbę wpływania przez organ nadrzędny na prawną ocenę, dokonywaną przez organy podległe, prowadzące postępowanie podatkowe przeciwko ZAiKS-owi. 6. W zakresie objęcia podatkiem VAT działalności ozz, praktyka organów podatkowych jest niejednolita: a) w identycznym stanie prawnym Urząd Skarbowy w Warszawie decyzją z maja 2008 r. nałoŝył na Związek Artystów Scen Polskich (ZASP) obowiązek zapłaty VAT jedynie co do tzw. kosztów inkasa (potrącanych z naleŝności, inkasowanych na rzecz artystów wykonawców kosztów prowadzonej naleŝności), jednoznacznie wykluczając prawną moŝliwość objęcia VAT wszystkich inkasowanych od uŝytkowników naleŝności. b) w październiku 2004 roku Izba Skarbowa we Wrocławiu udzieliła podatnikowi odpowiedzi, Ŝe ZAiKS pełni jedynie rolę pośrednika pomiędzy uŝytkownikiem a autorem utworów chronionych i nie świadczy na rzecz firmy usługi udostępniania praw autorskich. 7. ZAiKS nie zaakceptuje sytuacji, w której w celu uniknięcia odpowiedzialności osób, które dopuściły do niewłaściwej implementacji Dyrektyw oraz odpowiedzialności finansowej Polski za tę wadliwą implementację, czyni się ZAiKS wyłącznie odpowiedzialnym za niezrealizowanie rzekomo prawidłowo implementowanych przepisów, naraŝając tysiące polskich autorów na utratę naleŝnych im i zainkasowanych przez ZAiKS tantiem i dezorganizację, a być moŝe takŝe zniszczenie polskiego systemu zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. 9

ZAiKS dowodził będzie swoich racji i słuszności prezentowanego stanowiska na drodze sądowej. 10